U di gu dziti
Ga lizana myaga nyo pheye, vaprista tempeleni va di gu wu gira ginani novba nya sirengo si nga ba si ningedwa kha nga muphaso?
MYAGA yatshavbo, vaprista va Israyeli wa gale va di gu ningeya sirengo nya singi kha nga muphaso giluvelutuno, tempeleni. Mulovi nyo khaguri nya Mujudha nyo pwani khu Josephus lovide gu khuye guvbindra 250 000 dzinvuta dzi songidwe khu litshigu nya Phasika. Khu kharato, gu diri ni novba nya wungi vbatshani nya giluvelo. (Levhi 1:10, 11; Mite. 28:16, 19) Ginani gi nga girega ni novba watshavbo wowu?
Vasiyentista va di tugula wulanga ma vbindrago mati omu nya tempeleni (drenagem) yi nga vbahwa khu Herodhi matshigoni ya Jesu. Drenagem yoyo yi di gu thumiswa gasi gu dusa novba khu tempeleni.
Khu vbavbatshi nya giluvelo si di gu romo siphalana: Libhuku la gale li gu na ni milayo ni sihena nya Vajudha, li lovidwego hwane nya mwaga nya wu 200, la gu tshamuseya drenagem nyo fane yi gomogo khu vbavbatshi nya mafu. Libhuku leli la gu tshamuseya gu khilo gu diri ni siphalana sivili khu bambe nya giluvelo. Novba nya miphaso ni mati ma nga ba ma thumiswa gasi gu handza giluvelo, ma di gu beya khumo nya siphalana soso ma bwe ma simama kala tsongoni wa Kedhroni.
Vafuguli va matshigwanaya, va ngu dzumeleyana ni esi si lovidwego umo nya libhuku lile la gale. Libhuku The Cambridge History of Judaism, li ngu khumbuga gu khiyo yi di romo “drenagem nya yikhongolo” vbafuvbi ni tempele. Ilo la gu ganeya gu khilo: “Avba nya drenagem yoyo ma di gu duga mati ni novba nya sirengo wu nga ba wuta khu Tempeleni.”
Mati nya mangi: Vaprista va di gu vbweta mati nya mangi gasi gu handza giluvelo ni gu diga drenagem na yi gu agide. Gasi gu gira thumo wowo nya lisima, vaprista va di gu mana mati nya mangi ma nga ba mata khu dhoropani. Mati yoyo ma di gu vboha giluvelotonu khu dzitubhu ni dziaquedhuto, nigu gasi gu vegedzeya mati va di gu thumisa milambo ni dzipisina. Siyentista nyo pwani khu Joseph Patrich a ganede gu khuye: “Eyi khiyo basi tempeli yi nga ba yiri ni drenagem nya yadi gale, kholu va di gu si kodza gu mana mati gasi gu handza giluvelo ni gu agisa dzidrenagem.”