Mitshamuselo yi gomogo omu nya mabhuku ma khumbugidwego omu nya Gibhukwana nya mitshangano nya thumo ni mavbanyelo
2-8 NYA SETEMBRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | VAHEBHERU 7-8
“Muphasi nya mhamba kala gupindruga, khu nayo nya wuphasi wa Melikisedheki”
(Vahebheru 7:1, 2) Kholu Melikisedheki yoyu a nga bani ari mufumeli wa tigoni ga Salema, a diri muphasi nya mhamba ya Nungungulu a Khusegidego ngudzu. Gikhati Abrahama a nga bani a gu wuya khu litungatunu a nga ya songago vafumeli nya gutale, Melikisedheki a di mu khinga aya mu kategisa. 2 Abrahama a di ningela gipandre nya likhumi nya phango watshavbo. Gilo nya guphele, lina gu tshamusela gupwani “Mufumeli nya gululame.” Kha nga a nga bani ari mufumeli wa tigoni ga Salema, lina laye la gu tshamusela gambe gupwani “Mufumeli nya gurule.”
it-2 paj. 798
Melikisedheki
Pfhumu wa Salema wa gale, ni “muphasi nya mhamba ya Nungungulu,” Jehovha. (Ge 14:18, 22) Uye muphasi nyo pheye a khumbugwago omu nya Milowo; a diri ni kadera yeyi hwaniyana nya 1933 AEC. Khu gu ba ari pfhumu ya Salema si thulago “Gurula,” Melikisedheki a gu ranwa khu mupostoli Pawulo nga “Mufumeli nya gurule” a gu litshina nya lina laye, nga “Mufumeli nya gululame.” (Heb 7:1, 2) Sa gu wonega nga khatshi Salema wa gale a diri litshina na lidhoropa li nga landreya la Jerusalema, nigu lina laye li di patwa ga eli la Jerusalema, oyu dzimbe dzitepo a ranwago pwani “Salema.” — Ndz 76:2.
Hwane nya gu ba Abrama (Abrahama) a pade Kedhorilawomeri gumogo ni dzipfhumu dzi nga ba dzi ri vamata vaye, wuhungo wu dita khu Kovani ga Savhe, mwendro “Kova wa Mufumeli.” Iyoyo Melikisedheki a di hongola na “pharide gibaba ni vbinyu” a bwe a kategisa Abrahama, khuye: “Nungungulu a khusegidego ngudzu, muvangi nya dzandzi ni mafu, a na kategise Abrama! A na dhumiswe Nungunguku a khusegidego ngudzu, a gu ningidego tshivba nya gupale valala vago!” Khavbovbo, Abrahama a di ningeya ga pfhumu bwelo khavbo muphasi nya mhamba “gipandre nya likhumi nya silo satshavbo,” mwendro, “gipandre nya phango watshavbo” a nga wandreya valala litungatunu. — Ge 14:17-20; Heb 7:4.
(Vahebheru 7:3) Kha tidwi babe waye ni mayi waye, ambari vakokwe vaye, kha gu tidwi gilo khu mahungu nya guvelegwe gwaye ni gufa gwaye. Uye a di khala nga Mwamana wa Nungungulu, a gu simama gu khala muphasi nya mhamba kala gupindruga.
it-2 paj. 799, ndri. 3
Melikisedheki
Khu ginani gu nga ba gu si tidwi gilo maningano ni ‘guvelegwa ni gufa’ ga Melikisedheki?
Pawulo ganede khu silo nyo wonege maningano ni Melikisedheki tepo a nga khuye: “Kha tidwi babe waye ni mayi waye, ambari vakokwe vaye, kha gu tidwi gilo khu mahungu nya guvelegwe gwaye ni gufa gwaye. Uye a di khala nga Mwamana wa Nungungulu, a gu simama gu khala muphasi nya mhamba kala gupindruga.” (Heb 7:3) Gufana ni vambe vathu, Melikisedheki a di velegwa a bwe afa. Ganiolu, malina ya vavelegi vaye kha ma tidwi, kha gu tidwi gilo maningano khu vakokwe vaye, nigu Milowo niyo kha yi ganeyi gilo maningano ni maphelo ni mahegiso yaye. Khu kharato, si ngu pwala Melikisedheki a gu emeya Jesu Kristo kholu wuphasi waye wu mwalo mahegiso. Gu fana ni Melikisedheki a gu mwalo mutshikedzi avba nya wuphasi waye, Jesu nuye gima kha landredwa khu muphasi a fanago naye, nigu Bhibhiliya ya gu yeyedza gu khiyo gima kha na nga landredwa mwendro gu tshikedzwa. Vbavbandze nya isoso, ambari olu Jesu a velegidwego omu nya lihundzo la Judha, omu nya ndranga ya Dhavhidhe, vakokwe vaye nya givili kha va nga ba va patega avba nya wuphasi waye, nigu khandri a di tshiyedwa wuphasi nya mhamba khu vakokwe. Esi handro nya gisambanho gi giridwego khu Jehovha maningano naye.
(Vahebheru 7:17) Kholu, Milowo nya Guage yi ngu mu fakazela, khiyo: “Uwe u na khala muphasi nya mhamba kala gupindruga, khu nayo nya wuphasi wa Melikisedheki.”
it-2 paj. 798
Melikisedheki
Wuphasi nya mhamba wa Kristo. Avba nya giprofeto nya wuMesiya, gisambanyo gya Jehovha ga “Pfhumu” ya Dhavhidhe, khegi: “Uwe u muphasi nya mhamba kala gupindruga khu nayo nya wuphasi wa Melikisedheki.” (Ndz 110:1, 4) Ndzimo yeyi, yi ningide gighelo Vahebheru gasi gu wona gwadi Mesiya a tumbisidwego nga oyu yi nga hadzi manana gwaye mithumo ya mivili; muphasi nya mhamba ni pfhumu. Avba nya lidangaliya a lovedego Vahebheru, mupostoli Pawulo a di vbiyela gukakana gwatshavbo maningano ni tumbunugo wa oyu gu profetidwego khuye, khu gu ba a ganede gu khuye, Jesu, “gu khala muphasi nya khongolo nya mhamba, kala gupindruga khu nayo nya wuphasi wa Melikisedheki.” — Heb 6:20; 5:10; wona GIDZUMELEDZWANO.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Vahebheru 8:3) Kholu muphasi watshavbo emisedwe gu ningela ga Nungungulu miphaso ni dzimhamba. Khu guralo, gu vbwetega Muphasi wathu nya khongolo nya mhamba a phare nuye gilogyo nya guningele.
w00 15/8 paj. 14, ndri. 11
Miningelo yi tsakisago Nungungulu
Mupostolo Pawulo wari khuye: “Muphasi watshavbo emisedwe gu ningela ga Nungungulu miphaso ni dzimhamba.” (Vahebheru 8:3) Wona gu khuye Pawulo a gu kabanisa khu sipandre sivili miningelo yi nga ba yi ningedwa khu muphasi nya khongolo nya mhamba wa Israyeli wa gale, a gu “miphaso” ni “dzimhamba,” mwendro “dzimhamba nya guhandze sihoso.” (Vahebheru 5:1) Khu giolovedzo vathu va gu gira miningelo gasi gu yeyedza gumbonga ni gutsaka gwawe, mwendro gasi gu haguleya wupari, mwendro gu tsakedwa. (Genesi 32:20; Mavingu 18:16) Khu gufana, miningelo nya yingi yi ga ba yi emedwa khu Nayo, yi di gu wonwa nga “miphaso” yi giredwago Nungungulu gasi gu feya gu tsakedwa khuye. Miningelo nya wundraga Nayo yi di gu lomba gu hambaniswa, khu kharato va di gu ningeya “dzimhamba nya guhandze sihoso.” Pantateuku, ngudzungudzu mabhuku ya Eksodusi, Valevhi, ni Mitengo, yi ngu ningeya mitshamuseyo nya yingiyingi maningano ni makhalelo nyo hambanehambane nya miphaso ni miningelo. Ambari olu si nga tshukago si hi garadzeya guti tshota khu tshota nya mingingelo yoyo, somo hi yedego gu siti maningano ni sipandre nyo khaguri nya mingelo yoyo nyo hambanehambane.
(Vahebheru 8:13) Nungungulu a gukhuye “Giphya” gidzumeledzwano gegi, gu yeyedza gupwani egi nya guhegule gi vbindredwe khu gikhati gyaye. Gilo gi vbindredwego khu gikhati gyaye gi gumbide, gyomo vbafuvbi ni gufa.
it-3 paj. 156, ndri 5
Gidzumeledzwano
Gidzumeledzwano nya Nayo gi “vbindredwe” kharini matshiguni ya Jeremiya?
Khu kharato, gidzumeledzwano nya Nayo gi di ‘vbindredwa’ tepo khiyo Nungungulu khu gu thumisa muprofeti Jeremiya gu khuye gi nguta gidzumeledzwano nya giphya. (Jer 31:31-34; Heb 8:13) Khu mwaga nya wu 33 Teponi yathu, gidzumeledzwano gi di tshimwa khu gu ba Kristo a fude avba nya simbo nya tshanisa (Kol 2:14), khavbovbo gi tshikedzwa khu gidzumeledzwani nya giphya. — Heb 7:12; 9:15; Mith 2:1-4.
9-15 NYA SETEMBRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | VAHEBHERU 9-10
“Mwedzi basi nya silo nya lisine si nga gutago”
(Vahebheru 9:12-14) Kristo kha bela Wulangani nya Guage Ngudzu na pharide novba nya dziphongo ni dzimombe, aholu, a di ningela Novba waye, a hi resela kharato guvbanya nya gupindruge. 13 Kholu milovba nya dziphongo ni dzikuzi ni nguma nya mombe nya ngadzi wu nga bani wu gu thedwa vbatshani ga ava va nyenyezidego, wu diri ni tshivba nya gu va handze khu vbavbandze basi. 14 A gu bani ari guralo, nga pimisani edzi novba wa Kristo wu gu wukhongolo khidzo! Uye, khu tshivba nya Liphuvbo nya gupindruge, a dzi ningede ga Nungungulu kha nga mhamba yi vbeledego. Novba waye wa gu hi handza khu ndrani, wu dusa mithumo yathu nya gufe. Gasi hi kodza gu thumela Nungungulu a vbanyago.
it-3 paj. 242, ndri. 10
Gudivaleya
Guya khu nayo wa Nungungulu a ningidego vaIsrayeli maningano noyu a ghohedego Nungungulu, mwendro mumbe muthu, na gi divaledwe gighoho gyaye, gupheya a di yede gu vegedza gighoho gyaye kha nga edzi nayo wu nga ba wu ruma khidzo, nigu gutala nya dzitepo a gira ningelo nya novba ga Jehovha. (Le 5:5–6:7) Khu kharato, Pawulo lovide litshina nya nayo: “Khu Nayo, silo satshavbo sa gu agiswa khu novba. Ni sighoho niso sa gu tsetseledwa basi khu gu vbaladzwa nya novba.” (Heb 9:22) Khu lisine, novba nya dzimhamba nya sirengo wu di si handzi sighoho ni gu ninga livhalo li agidego khu guvbeleya. (Heb 10:1-4; 9:9, 13, 14) Ganiolu, gidzumeledzwano nya giphya gu nga ba gu ganedwa khigyo, gi reside gu divaledwa nya lisine, na gu dzi seketeya avba nya ningelo nya gudzegise wu livbidwego khu Jesu Kristo. (Jer 31:33, 34; Mt 26:28; 1Ko 11:25; Ef 1:7) Ambari na romo mafuni, khu gu ba Jesu a hawulugiside gilima, yeyedzide gu khuye na ni wufumu nyo divaleye sighoho. — Mt 9:2-7.
(Vahebheru 9:24-26) Kholu Kristo kha bela Makhuvini nya Wulanga nya Guage ngudzu nya gu girwe khu mandza nya vathu a gu giyeyedzo nya Wulanga nya Guage nya lisine. Uye bede ndzadzini gwabune, umo a guromo olu a lombelela khu ethu mbeli ga Nungungulu. 25 Muphasi nya khongolo nya mhamba nya Vajudha a gu bela khu mwaga ni mwaga makhuvini nya Wulanga nya Guage Ngudzu na pharide novba nya sirengo. Aholu, Kristo kha bela aya dzi ningela dzinyondro nya dzingi. 26 Nari pwani a di gira kharato, a di vbweta gusaniseka dzinyondro nya dzingi, gukhugela guvangwa nya litigo. Olu gikhati gi yago guhegisani, uye a dzi wonegiside gumogo basi guvbela, afela gu fuvisa gighoho khu mhamba nya gufe gwaye.
cf paj. 183, ndri. 4
“Nyi landre”
Milowo kha yi ganeyi gilo maningano ni gu vboha ga Jesu ndzadzini; edzi a hoyozedwego khidzo, ni gu manana nyaluphye ni Papayi waye. Ambari ulolo, Bhibhiliya yi di ganede khu gale ni gale maningano nesi si nga hadzi dugeleya ndzadzini gubweleyani ga Jesu. Khu gipimo nyo vbindre 1500 myaga, tepo yatshavbo vaJudha va di gu gira gipfhitsha nyo hathege. Gumogo khu mwaga, muphasi nya khongolo nya mhamba a di gu beya Wulanga nya Guage Ngudzu nyumbani ya Nungungulu a ya phorodzeya novba nya miphaso nya Litshigu nya gupfhunge mbeli nya ngasa nya gidzumeledzwano. Ga litshigu lolo, muphasi nya khongolo nya mhamba a di gu emeya Mesiya. Jesu tadziside khu gu vbeleya tshamuselo nya giprofeto nya gigiro gile tepo khiyo a nga bweleya ndzadzini. A di beya wulangani nyo gidhumo wa Jehovha, — wulanga nyo age ngudzu gu vbindra malanga yatshavbo — a ya bikeya Papayi waye tengo nya ningelo nya gudzegise. (Vahebheru 9:11, 12, 24) Ina Jehovha hakhide ningelo wowo?
(Vahebheru 10:1-4) Kholu Nayo wa Mosi khandri giwonelo nya guvbelele ni gutiya nya silo nya lisine; mwedzi basi nya silo nya lisine si nga gutago. Khiyo miphaso ya yimweyo yi ningedwago khu mwaga ni mwaga. Khu guralo, kha gu kodzegi khu miphaso yoyo guagiswa vathu va vbelela, kala va vboha ga Nungungulu. 2 Nari pwani ava va khozelago Nungungulu va agisidwe sighoho sawe, kha va nga hadza gu dzipwa gambe vari ni nandru nya sighoho. Khu kharato, miphaso yatshavbo yi di hadza gu vbela. 3 Khu lisine, miphaso yoyo, ya gu thuma gu dundrugisa vathu sighoho sawe khu mwaga ni mwaga. 4 Kholu novba nya dzikuzi ni dziphongo gima kha wu dzi kodzi gu handza sighoho nya muthu.
it-3 paj. 245
Guvbeleya
Guvbeleya nya Nayo wa Mosi. Nayo wu nga ba wu ningidwe vaIsrayeli khu gu thumisa Mosi wu di gu pata gu emiswa nya wuphasi ni ningelo nya mhamba nya sirengo nya singisingi. Ambari olu si nga ba sita khiyo ga Nungungulu, khu kharato na si vbelede, Nayo, wuphasi, ambari miningelo kha ya nga ba yi reseya guvbeleya ga vale va nga ba vari vbavbatshi nya Nayo, kha nga si yeyedzwago khu mupostoli. (Heb 7:11, 19; 10:1) Vbavbadze nyo tshudzise vathu avba nya gighoho ni gufa, uwo wu di gu si wonegisa gwadi. (Ro 3:20; 7:7-13) Khu lisine, malulamiselo yaya yatshavbo ya Jehovha ma di gu thumeya ga esi ma emisedwego ga iso khu Nungungulu; Nayo wu di gu thuma nga “muhevbudzi” a yisago vathu ga Kristo, na gu wumba mwedzi nya guvbeleye nya “silo nya lisine si nga gutago.” (Ga 3:19-25; Heb 10:1) Khu kharato, tepo Pawulo a ganeyago khesi “Nayo wu nga si tandrega khu gu vbungudwa tshivba khu tumbunugo nya wuthu” (Ro 8:3), so wonega nari o thula gu tandrega ga muphasi nya mhamba nya giJudha (a emisidwego khu Nayo gasi gu thangeya malulamiselo nya miningelo, ni gu bwe a beya omu nya Litshigu nyo pfhunge omu nya wulanga nya Guage ngudzu ni ningelo nya novba) gu “vbanyisa” khu gu vbeleya ava a nga ba a va thumeya kha nga si tshamusedwago omu ga Vahebheru 7:11, 18-28. Ambari olu ningelo wu nga ba wu seketedwa khu wuphasi wa Aroni wu nga ba wu gira gu vathu va hakhega mahoni ga Nungungulu, uwo kha wa ba wu tshula khu guvbeleya nandru nya gighoho. (Heb 10:1-4; fananisa ni Heb 9:9.) Muphasi nya mhamba a diri mwalo makodzelo nyo ningeye tepo nya gudzegise wu na fuvisago gighoho khu guvbeleya. Isoso sa gu kodzega basi ku kotani nya thumo nya wukhongolo nya wuphasi nya mhamba wa Kristo ni ningelo waye nya gudzegise. — Heb 9:14; 10:12-22.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Vahebheru 9:16, 17) Kholu sa gu kala sileletelo si duga, gu yeyedza gupwani fude mune wakone a nga si girago. 17 Kholu, sileletelo kha si thumi na nga gu vbanya oyu a nga si girago. Aholu, sa gu thuma hwane nya gu bani a fude muthu yoyo.
w92 1/3 paj. 31, dzindri. 4-6
Siwudziso sa valeri
Pawulo a di khuye gufa gu di gu vbwetega gasi gu tiyisa gidzumeledwano gya Nungungulu ni vathu. Gidzumeledzwano nya Nayo gimwegyo nya giyeyedzo. Mosi a diri mutshanganisi wakone, a gu oyu a yingidego gidzumeledzwano gegi ga Nungungulu ni Israyeli nya givili. Mosi giride thumo nya lisima ngudzu nigu khuye a nga thumisana ni vaIsrayeli tepo va nga ba va bedzwa omu nya gidzumeledzwano. Khu kharato, Mosi a di gu hadzi wonwa nga mugiri nya gidzumeledzwano na Nayo, a gu gidzimeledzwano gi nga ba gita khiyo ga Jehovha. Ganiolu ina si lombide gu khiso Mosi a vbaladza novba waye gasi gu tiyisa gidzumeledzwano gegi? Ahihi. Malangani nya isoso, gu di vbaladzwa novba nya sirengo, a gu novba wu nga ba wu tshikedza owu wa Mosi. — Vahebheru 9:18-22.
Hi nga ganeya ginani khu gidzumweledzwano nya giphya avba ga Jehovha ni Israyeli nya liphuvbo? Jesu a di gira thumo nya wukhongolo nya gutshanganise; mutshanganise wa Jehovha ni Israyeli nya liphuvbo. Vbavbandze basi nya gu tshanganise, Jesu thumisanide khu wugulo ni vale va nga hadzi pheya khavo gu beya omu nya gudzumeledzwano gegi. (Luka 22:20, 28, 29) Vbavbandze basi nya isoso, uye a diri ni malungelo nya gu gire ningelo gasi gu tiyisa gidzumeledzwano gegi. Ningelo wowo wu di siri nya sirengo, ganiolu wu diri womi nya mutho nyo vbeleye. Khu kharato si ngu pwala gu ba na Pawulo a thude Kristo nga muthangeyi nya givili nya gidzumeledzwano nya giphya. Hwane nya gu ba na “Kristo . . . [na] bede ndzadzini gwabune, umo a guromo olu a lombelela khu ethu mbeli gwa Nungungulu,” gi di tiyiswa kharato gidzumeledzwano nya giphya. — Vahebheru 9:12-14, 24.
Khu gu ba Pawulo na ganede khu Mosi ni Jesu nga vathangeyi nya givili nya gidzumedzwano, kha nga ba a thula gu khuye khavo va tumbunusidego sidzumeledzwano soso, esi khu lisinesine si giridwego khu Nungungulu. Ganiolu vathu vava va vavili va di gu patega basi nga vatshanganise nya sidzumeledzwano soso. Nigu avba nya gimwegyo ni gimwego, si di gu lomba gufa; gufa sirengo gasi gu tshikedza Mosi, ni Jesu a ningedego womi waye khu vale va pategago avba nya gidzumeledzwano nya giphya.
(Vahebheru 10:5-7) Khu guralo, gikhati a dzudego mafuni a di ganela, khuye: “Uwe khu vbweti dzimhamba ni miningelo nya sirengo, wulangani nya isoso, u nyi girede givili. 6 Kha dzi gu tsakisi dzimhamba nya sirengo nya guvbiswe vbagiluvelotunu, ambari miphaso nya guhandze sighoho. 7 Khavbo avbo, eni nyi di kheni: Nyi womo avba, uwe Nungungulu, nyi dzude guta gira guhaladza gwago, (nga edzi gu lovidwego khidzo libhukuni nya Nayo khu mahungu yangu).”
it-1 paj. 315
Gubhapatiswa
Luka wari khuye Jesu a di dhumiswa tepo khiyo a nga bhapatiswa. (Lu 3:21) Vbavbandze basi nya isoso, mulovi nya lidangaliya la Vahebheru a di khuye Tepo Jesu “a dzudego mafuni” (khandri go thudwa tepo khiyo a nga velegwa kholu na sa si kodza gu ganeya mwendro gu leri malito yaya. Ganiolu go thudwa tepo khiyo a nga bhapatiswa khiyo, a pheya thumo waye), a di khuye guya khu Ndzimo 40:6-8 (LXX): “Uwe khu vbweti dzimhamba ni miningelo nya sirengo, wulangani nya isoso, u nyi girede givili. . . . Nyi womo avba, uwe Nungungulu, nyi dzude guta gira guhaladza gwago, (nga edzi gu lovidwego khidzo libhukuni nya Nayo khu mahungu yangu).” (Heb 10:5-9) Khu mavelego Jesu a diri givbango nya lihundzu la na Judha, a gu lihundzu li nga ba liri ni gidzumeledzwano ni Nungungulu, a gu gidzumeledzwano nya Nayo. (Eks 19:5-8; Ga 4:4) Khu gighelo gyogyo, Jesu a di romo omu nya pwanano ni Jehovha tepo a nga hongola ga Johane gasi gu ya bhapatiswa. Vbale Jesu a di gu gira silo nya sikhongolo gu vbindra esi si nga ba si lombwa gwaye khu Nayo. A di gu dzi yeyedza ga Papayi waye, Jehovha, gasi gu gira “guhaladza” gwaye khu ningelo a wu giridego khu givili gyaye gi ‘dongisedwego,’ ni gu bwe a fuvisa miningelo nya sirengo yi nga ba yi ningedwa guya khu Nayo. Muposti Pawulo wari khuye: “Kha nga Jesu Kristo a giridego guhaladza gogo, ethu hi agisidwe sighoho sathu satshavbo, kotani nya mhamba a yi giridego gumogo basi, khu gu ningela givili gyaye.” (Heb 10:10) Guhaladza ga Jehovha khu Jesu gu di gu pata gambe thumo wu gimbileyanago ni Mufumo; a gu thumo Jesu a dzi ningedzidego gu gira. (Lu 4:43; 17:20, 21) Jehovha hakhide gudziningedzeya gwa Gyanana gyaye, egi gi todzidwego khu liphuvbo nya guage, khu gu khuye: “Uwe u Mwamana wangu nya gigodwa ngudzu, monyo wangu wu ngu tangadziswa khuwe.” — Mr 1:9-11; Lu 3:21-23; Mt 3:13-17.
16-22 NYA SETEMBRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | VAHEBHERU 11
“Khu ginani gukhodwa gu gu ni lisima”
(Vahebheru 11:1) Gukhodwa gitiyiso nya silo si lindredwago. Gambe giyeyedzo nya gupwani somo khu lisine silo si si wonegigo.
w16.10 paj. 27, ndri. 6
Manega ni gukhodwa avba nya situmbiso sa Jehovha
Tshamuselo wa omu nya Bhibhiliya maningano ni gukhodwa womo omu ga Vahebheru 11:1. (Leri.) Gukhodwa go seketedwa avba nya silo sivili hi gu mba si wona, a gu esi: 1) “Silo si lindredwago” — adzina si nga thula sigiro gu tumbisidwego gu pwani si na girega ganiolu si nga si giregigo kala olu, nya nga gufuviswa nya wuvuvbi watshavbo ni mafu maphya hi ma vireyago. 2) “Silo si si wonegigo.” Avba nya mhongo wowu, lito nya giGreki li vbindrugedzedwego pwani “giyeyedzo” go thudwa ‘gu tugula’ lisine nya gu mba wonega, nya nga gupwani womo Jehovha Nungungulu, Jesu Kristo, dzingilozi ni sigiro nya Mufumo wa ndzadzini. (Hebh. 11:3) Hi nga yeyedza kharini gu khethu gutumba gwathu khwa guvbanya, nigu hi ngu khodwa avba nya silo si si wonegigo si ganedwego omu nya Lito la Nungungulu? Hi nga si yeyedza khu malito ni mithumo; nya mbana isoso, gukhodwa gwathu gibitshu.
(Vahebheru 11:6) Khu guralo, muthu nyamba khodwa kha dzi kodzi gutsakisa Nungungulu, kholu, oyu a hidzimelago ga Nungungulu fanede gukhodwa gukhuye Nungungulu womo, ni gukhuye a ngu tshatshazela avo va mu vbwetago.
w13 1/11 paj. 11, dzindri. 2-5
“A ngu tshatshazela avo va mu vbwetago”
Ginani gi vbwetegago gasi gu tsakisa Jehovha? Pawulo lovide gu khuye: “muthu nyamba khodwa kha dzi kodzi gutsakisa Nungungulu.” Wona gu khuwe Pawulo kha ganeya gu khuye si ngu garadza gu tsakisa Nungungulu nya mba na gukhodwa. Ganiolu a di khuye kha si kodzegi. Khu mambe maganelelo, gukhodwa gimwegyo nya silo nya lisima si vbwetegago gasi gu tsakisa Nungungulu.
Gukhodwa nyo khale kharini gu tsakisago Jehovha? Gukhodwa gwathu khu Nungungulu go pata silo sivili. Nyo pheye: Hi yede “gukhodwa [gu khethu] Nungungulu womo.” Wumbe wuvbindrugedzeyi wari khuwo “gukhodwa [gu khethu] uye muthu nya lisine.” Hi nga tsakisa kharini Nungungulu ha gu ba hi kanakana gu khethu uye womo? Gambe, gukhodwa nya lisine go pata silo nya singi, kholu ambari madhemoni ma ngu khodwa gu khayo Jehovha womo. (Jakobe 2:19) Khu gu ba hi khodwa gu khethu Nungungulu womo, hi yede gu kutsega gu gira gilogyo, mwendro saye, gu yeyedza gukhodwa gwathu khu mavbanyelo ma mu tsakisago. — Jakobe 2:20, 26.
Nya wuvili: Hi yede “gukhodwa” gu khethu Nungungulu “a ngu tshatshazela.” Muthu a gu ni gukhodwa nya lisine a ngu tiyisa monyoni gu khuye gudzigaradza gwaye nyo vbanye khu ndziya yi tsakisago Nungungulu khandri gu thumeya giburwana. (1 Vakorinto 15:58) Hi nga tsakisa kharini Jehovha ha gu ba hi kanakana gu khethu uye na ni makodzelo mwendro misuwo nya gu hi tshatshazeye? (Jakobe 1:17; 1 Pedro 5:7) Muthu a pimisago gu khuye Nungungulu na ni gimonywana, kha bongi nigu mwalo wuhindzi, kha muti Nungungulu wa omu nya Bhibhiliya.
Khu mani a tshatshazedwago khu Jehovha? Pawulo a di khuye Jehovha a gu tshatshazeya “avo va mu vbwetago.” Libhuku nyo khaguri lari khilo lito nya giGkreki li vbindrugedzedwego pwani “va mu vbwetago” kha li thuli basi gu zama gu hevbula khu Nungungulu, ganiolu la gu thula gambe gu dzigaradeya “gu mu khozeya.” Limbe libhuku lari khilo vheribhu nya giGreki yi thumisidwego avba ya gu thula gudzigaradza. Khu lisine, Jehovha a gu tshatshazeya ava khu gukhodwa va mu khozeyago khu lihaladzo ni sighingi. — Matewu 22:37.
(Vahebheru 11:33-38) Avo khu gukhodwa, va dwanide ni mifumo yatshavbo va yi pala. Va giride nya sadi, va gu hakha ga Nungungulu esi va nga tumbiswago. Va di sega magana nya dzinghala. 34 Va di tshima nilo nya tshivba, va vbuluga gu songwa khu matshari. Va diri mwalo tshivba, aholu, va khade va nya tshivba. Va khade dzindrena litungani, va pala mabutho ya va nya guta. 35 Vanyamayi va hakhide vafi vawe va nga wugago khu ga vafudego. Vambe va di saniswa kala gufa, va si dzumeli gu tshudwa, khu gutumba gukhavo va na wuga va bela guvbanyani nya gwadi. 36 Vambe va di poyidwa, va khinyedwa. Vambe va di hungeledwa va thedwa mapasoni. 37 “Va di pfarwa khu siwindri, vambe va pidwa khu vbakari, vambe va songwa khu matshari. Va di legalega na va ambade malowo nya dzinvuta ni dziphongo. Va diri sisiwana, va saniswa ni gu poyidwa. 38 Va di pepetega giwulani ni sigomoni, va gu vbanya dziphagoni nya siwindri ni mavbalani. Litigo li di si lumbi avo.
w16.10 paj. 23, dzindri. 10-11
Tiyisa gukhodwa gwago khu esi u si vireyago
Omu ga Vahebheru gipimo 11, mupostoli Pawulo a gu ganeya khu silingo sithumi nya singi sa Nungungulu si emisanidego naso. Khu giyeyedzo, Pawulo a gu ganeya khu vanyamayi va fedwego khu sanana sawe, ganiolu si nga bwe si wuswa gambe khu gufani. A di bwe a ganeya gambe khu vambe va nga mba dzumeya “gu tshudwa, khu gutumba gukhavo va na wuga va bela guvbanyani nya gwadi.” (Hebh. 11:35) Gwadigwadi kha hi dziti gu khethu Pawulo a di gu dundrugeya khu mani. Ganiolu hi ngu dziti gu khethu, vambe, nya nga Nabhoti ni Zakariya, va di pfarwa khu siwindri kala vafa khu gu ba va engisa Nungungulu ni gu gira gugola gwaye. (1 Dzipf. 21:3, 15; 2 Dzik. 24:20, 21) Dhaniyeli ni dzipari dzaye va di li manide lithomo nyo “dzumeli gutshudwa,” mwendro khethu, nya gu mba engisa Nungungulu gasi va si songwi. Ganiolu avo va diri ni gukhodwa nya gukhongolo nyo khavo Jehovha a na va phasa khu liphuvbo laye nya guage. Hi nga ganeya gu khethu avo “va di sega magana nya dzingala” ni gu “tshima nilo nya tshivba.” — Hebh. 11:33, 34; Dhan. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23.
Vaprofeti ya vangi nya nga Mikeya ni Jeremiya “va di poyidwa, va khinyedwa . . . va thedwa mapasoni.” Vatshavbo va timisede kholu va diri ni “gitiyiso nya silo si lindredwago.” — Hebh. 11:1, 36-38; 1 Dzipf. 18:13; 22:24-27; Jer. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Vahebheru 11:4) Khu gukhodwa, Abheli ningede ga Nungungulu mhamba nya yadi nya guvbindre eyi ya Kayimi. Khu gukhodwa, zundzidwe khu Nungungulu kha nga muthu nya wadi, gu kala Nungungulu a hakha ningelo nya miphaso yaye. Khu gukhodwa gwaye, Abheli, ambari a fudego, a nga gu ganela.
it-2 paj. 109, ndri. 3
gukhodwa
Siyeyedzo nya vathu va manegidego ni gukhodwa. Moyo ni moyo wa avba nya “dzifakazi nya vathu nya vangi ngudzu” va ganedwego khu Pawulo (Heb 12:1) va diri ni gukhodwa gu seketedwego avba nya gilo nyo tiye. Khu giyeyedzo, Abheli a di guti gilogyo maningano ni gitumbiso gya Nungungulu gi gimbileyanago ni “gitugulwana” egi gi nga hadzi tshigira hungo nya “nyoga.” Nigu a di gu wona guagani gutadzisega nya tsayiso owu Jehovha a ningidego vavelegi vaye, thembweni ga Edheni. Vbavbandze nya lithembwe la Edheni, Adhamu ni ndranga yaye va di gu lutuga gasi gu mana gilo nyo hodze kholu mafu ma diri ni libango, nigu, ma di gu velega miba ni sirangalabwa. Adzina gambe Abheli wonide gu khuye Evha a diri ni gudogoreya nya gukhongolo khu mwama waye nigu Adhamu a di gu fumeya mwangadzi waye. Vbavbandze nyo kanakane, mamayi waye Evha, a di gu ganeya khu gu vbisa a nga ba a gupwa khu kotani nya mimba. Ni gu gambe, mwanya nya lithebwe la Edheni, gu diri ni dzikerubhimi dzi nga ba dzi ghadha, na dzi pharide matshari nya nilo. (Ge 3:14-19, 24) Satshavbo sesi, si di gu wumba “giyeyedzo;” na gi gu tiyisa Abheli gu khigyo gutshudziswa gu nata khu ga ‘gitugulwana gi tumbisidwego.’ Khu kharato, na gu kutswa khu gukhodwa, Abheli a di ningeya ga “Nungungulu mhamba,” eyi yi nga woneya na yiri ya lisima ngudzu gu vbindra eyi ya Kayimi. — Heb 11:1, 4.
(Vahebheru 11:5) Khu gukhodwa, Enoki dzegidwe a yiswa vbafuvbi ga Nungungulu nyamba wona gufa. Kha manwa khu muthu kholu a di dzegwa khu Nungungulu. Milowo nya Guage yari khiyo uye tsakiside Nungungulu na gu si gu dugeleli esi.
wp17.1 dzipaji. 12-13
“Uye tsakiside Nungungulu na gu si gu dugeleli esi”
So thula ginani va gu pwani Enoki “dzegidwe” gasi a si woni “gufa?” Si nga gira nari so thula gu khiso khu ndziya nya yadi, Jehovha a di gira gu Enoki afa, gasi a si songwi khu ndziya nya litsoro. Ganiolu, gupheya Enoki a di hakhide mahungu nyo khayo “uye tsakiside Nungungulu.” Khu ndziya muni? Si nga gira na yeyedzidwe giwonegiso. Adzina Jehovha a di mu yeyedza Mafu ma vbindrugedzidwego ma khala paradhesi. Khu giyeyedzo gegi nya gyadi nyo khigyo Jehovha a mu tsakede, Enoki a di lala gufani. Na gu lova maningano ni Enoki ni simbe sithumi nyo tumbege, vama ni vanyamayi, mupostoli Pawulo a di khuye: “Vatshavbo vovo va fude na va tade khu gukhodwa.” (Vahebheru 11:13) Adzina valala va Enoki va vbwetedzede girumbi gyaye, ganiolu “kha manwa khu muthu.” Si nga gira nari gi di mwalalegiswa khu Jehovha, gasi vathu va si hagani khigyo mwendro gu gi thumiseya omu nya wukhozeyi nya malipha.
23-29 NYA SETEMBRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU
“Gukawuka — Giyeyedzo nya lihaladzo la Jehovha”
(Vahebheru 12:5) Ina olu mu divaledwe khu magana nya gu mi tiyisele mu embedwego khu Nungungulu gukhwatshi mu sanana saye, gani? Kholu, a mi embede, khuye: “Mwanangu, u nga kanyisi gulaya ga Pfhumu; u nga vbeli tshivba wa gu kawukwa khuye,
w12 15/3 paj. 29, ndri. 18
U nga “bweleli gambe hwane”
Wusingalagadzi nyo vbise. Hi nga khethu ginani maningano ni gu dundrugeya khu giviti khu wusingalagadzi hi ningidwego? Isoso si nga hi vbisisa monyo si bwe si hi ‘vbedza tshivba.’ (Heb 12:5) Ha gu ‘kanyisa’ wusingalagadzi, mwendro ha gu ‘vbeya tshivba’ khu gu ba hi wu hakhide gupheyani, mahegiso khayo ya mamayo; khu lisine kha hi dzumeyi gu phaswa mwendro gu vbevberwa khu wusingalagadzi. Khya lisima gu engisa esi Solomoni a ganedego nyo khuye: ‘Vegedza gwadi sihevbudzo; u nga si digi, si sayise, kholu khiso womi wago.’ (Mav. 4:13) Gufana ni mugimbidzisi nya movha a si khanyisigo milayo yi vegidwego ruwani, anethu tshukwana hi hakha gwadi wusingalagadzi hi ningwago hi bwe hi wu thumisa. — Mav. 4:26, 27; leri Vahebheru 12:12, 13.
(Vahebheru 12:6, 7) kholu, Pfhumu a gu kawuka uye a mu haladzago, a gu tsayisa oyu a mu hakhago nga gyanana gyaye.” 7 Timiselani gusaniseka, mu gu wona kha nga gitsayiso gya babe, kholu gusaniseka gwanu gwa gu yeyedza gupwani Nungungulu a ngu mi phara kha nga sanana saye. Ina gyomo gyanana nya gu gima gi si gu kawukwi khu babe waye, gani?
“Mwa guvbweta gu lomba, indrani, khenu: ‘Baba’”
Papayi nya lihaladzo a ngu kawuka sanana saye, kholu a gu vbweta gu khuye si dandra na siri ni mapimo nya yadi. (Vaefeso 6:4) Papayi nya nga oyu adzina a gu laya sanana saye na tiyide, ganiolu khandri a khu gu si garadzeya. Khu gufana, Papayi wathu nya lihaladzo wa ndzadini, khu dzitepo ni dzitepo adzina a nga si wona na guri tshukwana gu hi kawuka. Ganiolu Nungungulu a gu hi kawuka khu ndziya nya lihaladzo, na siri khatshi a gu ghula dzimombe. Jesu, kha nga Papayi, waye kha nga ba a garadza, ambari vapizane vaye va gu hweya gu lulamisa gigaradzo a va kawukidego khigyo. — Matewu 20:20-28; Luka 22:24-30.
(Vahebheru 12:11) Khu lisine, olu gutsayiswa gwatshavbo kha gu wonegi na gu tsakisa, gwa gu wonega nga gusaniswa. Aholu, khu gikhati gyakone, gu ngu ninga handro nya gurule ni gululama ga vale va dandrisidwego khugo.
w18.03 paj. 32, ndri. 18
‘Engisani sihevbudzo sangu, mu na khala vathu nya guti’
Gu kawukwa gu nga vbisa, ganiolu mihandro yi manwago khu gu bomba gu kawukwa khu Nungungulu yi ngu vbisa ngudzu. (Hebh. 12:11) Hi nga hevbula gilogyo ga siyeyedzo nyo vivbe sa Kayimi ni Pfhumu Zedhekiya. Tepo Jehovha a nga wona gu khuye Kayimi a di gu venga ndriyaye a bwe a vbweta gu mu songa, a di gengedza Kayimi khuye: “Khu ginani u goroga kharato, u sivbala khovbeni? Wa gu gira nya sadi, khu lisine u na zundzega, aholu wa gu gira guvivba, u na modwa khu gighoho kholu gyomo nyangwani gwago gi vbweta gu gu thesa. Aholu uwe gu vbweta u gi pala.” (Gen. 4:6, 7) Kayimi a di bomba gu kawukwa khu Jehovha, a songa ndriyaye, a vbwera mihandro nyo vivbe womini waye watshavbo. (Gen. 4:11, 12) Nari khatshi Kayimi a di engiside Nungungulu, na sa tshaniseka khu ndziya yile.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Vahebheru 12:1) Khu guralo, ethu hi randredwe khu dzifakazi nya vathu nya vangi ngudzu. Hongoleni hi dige satshavbo esi si hi segelago ndzila, hi diga ni gighoho gi hi namarelago khu tshivba, hi tutuma nyamba vbela tshivba, hi landra pfhuka wu nga tshadego mbeli gwathu.
w11 15/9 dzipaji. 17-18, ndri. 11
Tutuma nya mba vbeya tshivba
“Dzifakazi nya vathu nya vangi ngudzu” khandri go thudwa vasaleyi nya mapalisana, mwendro vathu va vireyago gu wona pari yawe na yi gu dugeleya. Avo va diri vatutumi kamo avba nya mapalisana. Nigu va di gu tutuma kala mahegiso. Ambari olu vafudego, va nga wonwa nga vatutumi nya vadi ava va nga tiyisago vatutumi nya vaphya. Nga dundrugeya khedzi mututumi nyo khaguri a nga hadzi dzipwa khidzo a gu dziti gu khuye avba nya mapalisana a gomogo, a ngu saledwa khu vatutumi nya vakhongolo. Ina a di hadzi gu mba kutsega gu engedzeya mazambo? Dzifakazi dzile dza teponi yi vbindridego, dzi di gu tiyisega gu khidzo avba nya mapalisana yoyo nyo fananise, ambari na ma gu garadza kharini, si ngu kodzega gu dugeleya. Khu kharato, na va gu dundrugeya khu “dzifakazi nya vathu nya vangi ngudzu,” maKristo nya giHebheru ya lizana-myaga nyo pheye, ma di gu mana tshivba ni gu bwe ma “tutuma nyamba vbela tshivba” — nga ethu nethu hi nga girago sasimweso.
(Vahebheru 13:9) Mu nga dzi digi mu sengwa khu sihevbudzo nya guhambanehambane, si mi dusago ndzilani nya lisine. Kholu gwadi myonyo yathu yi hakhe tshivba nya wuhigo wa Nungungulu, nasiri khu gu landrisa sihena nya milayo nya guhodze; kholu avo va landrisago milayo yoyo, gimwalo giphaso va gi manago ga iyo.
w89 15/12 paj. 22, ndri. 10
Ningeya miningelo yi tsakisago Jehovha
Khu kharato, vaHebheru va di yede gu potsa gu “sengwa khu sihevbudzo nya guhambanehambane” nya giJudha. (Vagalatiya 5:1-6) Na siri khu sihevbudzo, ganiolu khu ‘wuhigu wa Nungungulu, monyo wu nga tiyiswa’ gasi wu tiya lisineni. So wonega nga khatshi vambe va di gu ganedzisana khu guhodza ni miningelo. Pawulo a di khuye monyo kha wu tiyi khu gu “landrisa sihena nya milayo nya guhodze; kholu avo va landrisago milayo yoyo, gimwalo giphaso va gi manago ga iyo.” Muthu khandri a gu phasega khu liphuvboni khu gu ba a dzi garadzeya maningano ni gu hodza silo nyo khaguri, mwendro gu vegisa matshigu nyo khaguri, ganiolu a gu phasega khu gu ba a thumeya Nungungulu ni gu bwe a yeyedza gubonga khu ningelo nya gudzegiswe. (Varoma 14:5-9) Ni gu gambe, ningelo nya gudzegiswe wu livbidwego khu Jesu, wu tshipiside dzimhamba dza vaLevhi. — Vahebheru 9:9-14; 10:5-10.
30 NYA SETEMBRO–6 NYA OUTUBRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | JAKOBE 1-2
“Mazambo ma yisago muthu gighohoni ni gufani”
(Jakobe 1:14) Aholu muthu ni muthu a gu lingwa khu gudogoreya nya monyo waye, wu mu ndrindrago, wu mu senga.
g17.4 paj. 14
Gilingo
Avba, gilingo, ga gu thudwa tepo u dogoreyago gilogyo; ngudzungudzu gilo nya mba gyadi. Gasi gu si pwisisa gwadi, nga dzi dundrugeya nu romo lojani, khavbovbo u wona gilo u gi vbwetago ngudzu. Khavbovbo, u dzegeya gu tedwa khu mapimo nyo khayo tshukwana nyiba gilo gegi na nyi si tugudwi khu muthu. Ganiolu livhalo lago li gu tsondra, khilo ne, u ngabi! Mapimo yoyo ma dzegeya gu hayo phalala. Avbovbo gilingo gi vbindride, nigu u gi pade.
GINANI ESI BHIBHILIYA YI GANEYAGO
Wa gu tshuka u beledwa khu gudogoreya nyo khaguri, kha si thuli gu khiso u muthu nya mba wadi. Bhibhiliya yari khiyo hatshavbo hi ngu tshuka hi lingwa. (1 Vakorinto 10:13) Egi gi ganeyago, khesi hi girago tepo hi emisanago ni gilingo. Vambe vathu va gu khaleya khu gu dindrugeya silo nyo vivbe, khavbovbo, guhweya ni gu mba hweya va gu hegisa khu gu gira silo soso. Vambe vo dzegeya gu futa mapimo nya mba yadi mihungoni gwawe.
“Aholu muthu ni muthu a gu lingwa khu gudogolela nya monyo waye, wu mu ndrindrago, wu mu senga.” — Jakobe 1:14.
(Jakobe 1:15) Gudogoreya gwa gu bela monyoni nya muthu gu khura mimba gu velega gighoho, gighoho na gi giridwe gya gu vanga gufa.
g17.4 paj. 14
Gilingo
Bhibhiliya yi ngu ganeya khu mazambo ma yisago omu nya mithumo nyo vivbe. Jakobe 1:15 wari khuye: “Gudogolela [nyo vhivbe] gwa gu bela monyoni nya muthu gu khura mimba gu velega gighoho, gighoho na gi giridwe gya gu vanga gufa.” Nyamayi a gu ba ari ni mimba, vbavbandze nyo kanakane a na hefemula. Khu gufana, ha gu khaleya khu gu dundrugeya khu silo nyo vivbe, hi na hegisa khu gu velega mwendro gu gira silo soso. Ganiolu, kha hi vbweti gu rumwa khu gudogoreya nyo vivbe. Ethu hi nga gu woneleya.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
(Jakobe 1:17) Satshavbo nya sadi hi hakhidego ni giningwa nya gululame sa guta khu ndzadzini, Satshavbo sa guta khu ga Babe, Muvangi nya satshavbo si wenengedzago ndzadzini. Uye kha vbindrugedzi gambe gi mwalo gwaye gi yeyedzago gu vbindrugedza.
it-2 paj. 726
Wenengedzo
Jehovha “Babe, Muvhangi nya satshavbo si wenengedzago ndzadzini.” (Jak 1:17) Uye khandri a gu ruma basi “lidambo li wenengedza mihani, ngima ni dzinyeledzi si wenengedza wutshigu,” (Jer 31:35) ganiolu uye Gifefe nya wenengedzo watshavbo wa ndzadzini. (2Ko 4:6) Nayo waye, wulamuli waye ni lito laye wenengedzo ga vale va thangedwago khiso. (Ndz 43:3; 119:105; Mav 6:23; Isa 51:4) Muembi nya dzindzimo a di khuye: “Khu wenengedzo wago, hi ngu wona guwonegela.” (Ndz 36:9; fananisa ni Ndz 27:1; 43:3.) Gufana ni wenengedzo nya lihani wu wengago gu khugeya gugyani “kala gu gira safa nya mihani,” kharato nugo dzindziya dza va nya gululama dza gu wenengedzwa khu guti ga Nungungulu, dza gu khala safani gambe ni gambe. (Mav 4:18) Gulandreya esi Jehovha a si emisidego, sa gu fana ni gu gimbiya omu nya wenengedzo. (Isa 2:3-5) Ganiolu muthu a gu wona silo khu ndziya nyo nyenyeze, mwendro khu mawonelo nyo hosege, muthu yoyo womo gidemani nya gikhongolo khu liphuvboni. Jesu a di khuye: “Aholu [maho yago] ma gu bani ma dwala, givili gyago gyatshavbo gi na khala mugidemani. Khu kharato, mwenge wu guromo milini gwago wa gu khala gidema, mili wago watshavbo wu na khala gidema nya guthise!” — Mt 6:23; fananisa ni Dhet 15:9; 28:54-57; Mav 28:22; 2Pe 2:14.
(Jakobe 2:8) Khu guralo, mwa gu landra nayo yoyu nya Wufumu, mu ngu gira gwadi, owu wu ganedwago khu Milowo nya Guage, khiyo “Gola muthu kwanu nga edzi u dzi golago khidzo uwe wurumba wago,” avbovbo mu ngu girani gwadi.
it-2 paj. 685, ndri. 3
Nayo
‘Nayo nya wufumu.’ Avba nya milayo nya yingiyingi yi fumeyago pwanano nya vathu, ‘nayo nya wufumu’ wu na ni tshivba yamweyo eyi pfhumu yi gu nayo tepo yi fumeyago vathu. (Jak 2:8) Tshivba nya gidzumeledzwano nya nayo yi diri yikhongolo; nigu “haladza muthu kwanu kha nga idzo u dzi haladzago khidzo” (nayo nya wufumu) wu diri nayo nya wuvili avba nya eyi nya litshina nya Nayo watshavbo ni sihevbudzo sa Vaprofeti. (Mt 22:37-40) Ambari olu maKristo ma si fumedwigo khu Nayo nya gidzumeledzwano, ayo momo vbavbatshi nya wuthangeyi nya nayo wa Pfhumu Jehovha ni Gyanana gyaye, Pfhumu Jesu Kristo, maningano ni gidzumeledzwano nya giphya.