Mitshamuselo yi gomogo omu nya mabhuku ma khumbugidwego omu nya Gibhukwana nya mitshangano nya thumo ni mavbanyelo
5-11 NYA JULHO
Dzithomba nya Lito la Nungungulu | DHEWUTERONOME 11–12
“Edzi Jehovha a vbwetago gu khuye hi mu khozeya khidzo”
it-1 paj. 93, ndri. 4
Hefemulo
Gu thuma khu hefemulo wago watshavbo. “Hefemulo” muthu khu gu vbeleya kha nga si nga yeyedzwa. Khu kharato, mabhuku nyo khaguri nya Bhibhiliya ma ngu hi kutsa gu vbweta, gu haladza ni gu thumeya Nungungulu ‘khu monyo ni hefemulo wathu watshavbo’ (Dhet 4:29; 11:13, 18), libhuku la Dhewuteronome 6:5 lari khilo: “U na haladza PFHUMU Nungungulu wago, khu monyo wago watshavbo, ni hefemulo wago watshavbo, ni tshivba yago yatshavbo.” Jesu ganede gu khuye muthu yede gu thumeya Nungungulu khu hefemulo ni tshivba yaye a bwe a engedza khuye “ni mapimo yago yatshavbo.” (Mr 12:30; Lu 10:27) Ganiolu, gi ngu wuga giwudziso khu kotani nya olu silo sesi si khumbugidwego gumogo ni hefemulo kholu iso sa gu gira gipandre nya hefemulo. Gasi gu tshamuseya esi adzina si ganeyago: Muthu a di gu si kodza gu dzi rengisa (hefemulo waye) gasi a dzi gira gumbi ga mumbe muthu, khu ndziya yoyo a lumba mune waye. Khu kharato si nga gira a si thumi khu monyo waye watshavbo ambari gu dzi ningedza gasi gu tsakisa mune waye nigu si nga kodzega a si thumisi tshivba yaye yatshavbo mwendro mapimo yaye yatshavbo gasi gu gira esi mune waye a si vbwetago. (wona Ef 6:5; Kol 3:22.) Khu gighelo gyogyo, esi simbe silo sa gu khumbugwa gasi hi vega gupima gwaso khu ndziya nya gu hi si si divali wukhozeyitunu wathu ga Nungungulu oyu hi mu lumbago ni ga gyanana gyaye egi gi nga ningeya womi khu kotani yathu. Gu thuma “khu hefemulo watshavbo” ga Nungungulu sa gu pata muthu watshavbo nya mba tshiya givbango ni gimwegyo, thumo nyo khaguri, wusikodzi nya givili mwendro gu dogoreya. — Wona Mt 5:28-30; Lu 21:34-36; Ef 6:6-9; Flp 3:19; Kol 3:23, 24.
it-1 paj. 97, ndri. 7
Giluvelo
Vairsayeli va di rumwa gu khungumuleya siluvelo nya va nungungulu nya malipha, sifananiso ni sihuru nya miphaso si nga ba si vbahidwe vbakari gwawe. (Eks 34:13; Dhet 7:5, 6; 12:1-3) Gima avo kha va nga ba va yede gu va pimedzeya ambari guvbisa sanana sawe niloni nga edzi va nga ba va gira khidzo vakhanani. (Dhet 12:30, 31; 16:21) Vbavbandze nya gu manege ni siluvelo nya singi, Vaisrayeli va di yede gu manega ni giluvelo gimwegyo basi gasi gu khozeya Nungungulu moyo nya lisine nigu giluvelo gyogyo gi di hadzi manega wulanga wu hathidwego khu Jehovha. (Dhet 12:2-6, 13, 14, 27; hambanisa esi ni Bhabhiloni, avba gu mga ba gu romo 180 siluvelo si nga ba si thumiswa gasi gu khozeya nungungulu Ishtar basi.) Gupheyani va leletedwe gu vbaha giluvelo khu siwindri nya mba vatwa hwane nya gu ba va tshatugide tsongo wa Joridhani (Dhet 27:4-8), nigu igyo gi giridwe khu Josuwa gigomoni gya Ebhali. (Jos 8:30-32) Hwane nya gu ba va kabanide litigo lile va nga ba va wandride, lihundzu la Rubheni la Gadhi ni gipandre gya lihundzu la Manasi va di gira giluvelo nya gikhongolo vbafuvbi ni Joridhani isoso si giride gu mambe mahundzu ma patana gasi guya wugeya mahundzu yaya ya mararu ganiolu si tugulegide gu giluvelo gile khandri gi diri nya vanungungulu nya malipha gi diri giyeyedzo nya gu tumbege gwawe ga Jehovha kha nga Nungungulu nya lisine.— Jos 22:10-34.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-2 paj. 208
Gigomo gya Garizimi
Mayelano khu sileletelo ma nga ningwa khu Mosi, mahundzu ya na Israyeli ma di tshangana vbafuvbi ga gigomo gya Garizimi ni gya Ebhali na va thangedwa khu Josuwa gitepwana hwane nya gu na va wandride Ayi. Vbale, Vaisrayeli va pwide esi va nga hadzi simana va gu engisa Jehovha ni esi va nga hadzi simana va gu mba mu engisa. Mahundzu ya Simiyoni, Levhi, Judha, Isakari, Josefa, Bhejami ma di ema mbeli nya gigomo gya Garizimi. Valevhi ni ngasa nya gidzumeledzwano va di ema kovani mambe nya 6 mahundzu ma di ema mbeli nya gigomo gya Ebhali. (Dhet 11:29, 30; 27:11-13; Jos 8:28-35) Sa gu wonegisa gu khatshi, mahundzu ma nga ba ma emide mbeli nya gigomo gya Garizimi ma hlamude ga makategwa ma nga lerwi beli gwawe, nigu mahundzu ma nga ba ma romo mbeli nya gigomo gya Ebhali ma di hlamula ga sivalo si nga lerwi mbeli gwawe.
12-18 NYA JULHO
Dzithomba nya Lito la Nungungulu | DHEWUTERONOME 13–15
“Edzi nayo wu nga ba wu yeyedza khidzo gu khatala ga Jehovha khu gisiwana”
it-1 paj. 732, ndri. 7
Ningelo
Sa gu wonegisa gu khatshi, gu diri ni wumbe ningelo nya gu engedzelege wu nga ba wuri gimbe gipandre nya likhumi wu nga ba wu vegwa gasi wu thumiswa simbe silo na siri khu gu kongoma ga Valevhi ambari olu avo va nga ba va phasega navo khuwo. Ningelo wowu gu tala nya dzitepo wu di gu thumiswa gasi gu sayisa va na Israyeli tepo va nga ba va hongola omu nya dzifesta dzi nga ba dzi girwa tigoni mule. Ga dzitepo edzi Jerusalema gu nga ba guri hwindzo ngudzu gasi gu hongola ni ningelo wowo, wu di gu rengiswa dzi dzegwa dzitsapawu dza kona gasi gu sayisa va Israyeli tepo va nga ba va gira tshangano nya guage Jerusalema. (Dhet 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Guvbeyani nya mwaga nya wuraru, ni guvbeyani nya mwaga nya wu 6 ndrani nya 7 myaga nya Sabhadho ningelo wowu kha wa ga ba wu thumiswa gasi gu khataleya mitshangano yi nga ba yi girega tigoni mule ganiolu wu di gu ningedwa ga Valevhi, ga vathu va nga ba va siri va tigoni mule, ga va nyamayi va nga ba va fedwe khu vama ni sanana si nga ba siri mwalo vavelegi.— Dhet 14:28, 29; 26:12.
it-3 dzipaj. 475-476
Mwaga nya Sabhadho
Mwaga nya Sabhadho wu di gu ranwa pwani “Mwaga nya dzegiso [hash·shemit·tahʹ].” (Dhet 15:9; 31:10) Ndrani nya mwaga wowu mafu ma di gu hefemula, mwendro gu dzegiswa makhala ma si limwi. (Eks 23:11) Gu di yede gu manega gambe dzegiso nya mangava, gu diri “tsetselelo wa Nungungulu”, gasi gu mu zundza. Ambari olu vambe va si wonago khu ndziya nyo hambane, va ngu ganeya gu khavo mangava yale ma si divaledwi khu gu vbeleya, mufiyarisi a disi yeli gu hengula mangava yaye ga ndriyaye nya Muhebheru kholu ga mwaga wule mulimi a diri mwalo dzitsapawu nya gu mu ninge ganiolu mufiyarisi a di gu dzumeledwa gu hengula mangava yaye ga muthu a nga ba a siri Muhebheru. (Dhet 15:1-3) Varabhinu nyo khaguri vari khavo mangava ma nga ba ma girwa gasi gu phasa ndriyago nya gisiwana ma di gu yede gu mba livbwa ganiolu mangava ma nga ba ma girwa omu nya dzinogosi ma di yede gu libwa kholu gu diri siemo nya gu hambane. Avo vari khavo, ga lizana myaga nyo pheye nya dziteponi dzathu, Hillel vegide sileletelo nyo khaguri esi si nga ba si dzumeleya gu mufiyarisi a hongola tribhunali aya gira dzidheklarasawu nyo khaguri gasi mangava yaye ma si digwi gu livbwa.
it-1 paj. 836, ndri. 6
Gumbi
Milayo yi nga ba yi fumeya gupwanana gu nga ba gu romo avbo nya dzigumbi ni vamune vadzo. Avbo ga va Israyeli gumbi nya Muhebheru yi di gu hambana ni gumbi nya gute khu limbe litigo. Uye a nga ba a siri Muhebheru a di yede gu simama kha nga gumbi mwendro thomba yi nga ba yi vbindrisedwa ga sanana sa mune waye (Le 25:44-46), gasi gumbi nya Muhebheru yi tshudziswa khu mwaga nya wu 7 yi di gu dhependerwi khu mwaga yi nga pheya khuwo gu thuma. Ndrani nya thumo waye, gumbi nya Muhebheru yi di yede gu pharwa kha nga githumi. (Eks 21:2; Le 25:10; Dhet 15:12) Muhebheru wule a nga ba a dzi rengisa kha nga gumbi ga muthu a tago khu limbe litigo, muthu yoyo mwendro givbango nyo khaguri gya ndrangani gwaye gi di yede gu mu tshula ni ga yevbini ora, gu pata ni watshavbo muthu wule a nga ba ari ni fanelo nya gu tshudziswe. Tengo nya tshudziso wu di gu khugeya khavba nya myaga yi tshadego kala ga mwaga nya gu tshulege mwendro kala ga 7 myaga a thumidego kha nga gumbi. (Le 25:47-52; Dhet 15:12) Tepo mutshudzisi a tshulago gumbi nya Muhebheru a di yede gu yi ninga presente nyo khaguri. (Dhet 15:13-15) Muthu a thumago kha nga gumbi nari ni nyamayi, a di yede gu hongola naye. Abari gu mutshudzisi a di mu ninga nyamayi (nyamayi a nga ba a ta khu limbe litigo, kha nga ba ari mwalo fanelo nya gu tshudziswe khu mwaga nya wu 7), uye ni sanana a si manidego, va di yede gu simama kha nga dzigumbi, ga giemo nya nga egi gumbi nya Muhebheru gi di yede gu hatha gu khala ni mune wagyo. Mutshudzisi a na mu pola ndzeve khu sovhela gasi gu yeyedza gu a na simama gu mu thumeya khu tepo nya mba vbeya.— Eks 21:2-6; Dhet 15:16, 17.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
w06 1/4 paj. 31
Siwudziso sa valeri
Ginani hi gi hevbulago avbo nya nayo wu gu romo omu ga Ekisodha 23:19: “U nga phuli phongo ndrani nya mahwe ya mayi waye”?
Gileletelo gegi gi manegago guraru omu nya Bhibhiliya gyomo gambe omu nya nayo wa Mosi, gi ngu hi phasa gu pwisisa mawonelo ya Jehovha, ni gu hi hevbudza khu pweya wusiwana ni lihaladzo laye. Vbavbandze nya isoso, gi ngu ganeya khedzi uye a nyenyago khidzo wukhozeyi nya malipha. — Ekisodha 34:26; Dhewuteronome 14:21.
Guphula giphongwana mwendro gimbe girengo khu mahwe ya mamayi wagyo si di gu hambana ni nayo wu nga ba wu vegidwe khu Jehovha. Mahwe ya mamayi nya giphongwana mwendro nya gimbe girengo ma di gu thumeya gu gimamisa gasi gi dandra. Muthu nyo khaguri nyo hevbule ngudzu a di khuye gu phula giphongwana khu mahwe ya mamayi wagyo si di gu yeyedza “gu mba ninga githawo gupwanana gu vegidwego khu Nungungulu avba ga mamayi ni gyanana gyaye”.
Vbavbandze nya isoso, vambe vo pimisa gu khavo gu phula giphongwana khu mahwe ya mamayi wagyo a dzina gu diri gihena nyo khaguri nya wukhongeyi nya malipha gi nga ba gi girwa gasi gu lomba ndzadzi. Abari gu isoso lisine Vaisrayeli va di gu himbedzedwa gu gira isoso gasi gu vhikedwa ga sihena nya wukhongeyi nya malipha si nga ba si girwa khu vathu va mayigoni ya vbafuvbyana mule. Nayo wa Mosi wu di gu himbedzeya ngudzungudzu Vaisrayeli gu landreya siolovedzo nya vathu va mayigoni yoyo. — Levhi 20:23.
Nayo wowo wu di gu yeyedza ngudzungudzu lihaladzo ni pweya wusiwana wa Jehovha. Khu lisine, nayo wa Mosi wu diri ni simbe sileletelo si nga ba si himbedzeya gu tshaniswa nya sirengo nigu sileletelo soso si di gu phasa gu mba ndraga nayo. Khu giyeyedzo, nayo wu di gu himbedzeya gu gira ningelo khu girengo gi nga ba gi si gu tshanganisi 7 matshigu na gi gu khala ni mamayi wagyo, wu di gu himbedzeya gambe gu songa girengo ni mamayi wagyo khu litshigu la limwedo nigu wu di gu himbedzeya gambe gu dzega mamayi gumogo ni mandra mwendro sanana saye omu nya gisakha. — Levhi 22:27, 28; Dhewuteronome 22:6, 7.
Somo guagani gu khiso nayo kha wa nga ba wuri basi sileletelo mwendro sinaywanaywana si nga ba si himbedzeya gu gira silo nyo khaguri. Vbavbandze nya isoso, matshina nya milayo ma gu hi phasa gu vega gupima gasi hi dzi woneya ga silo nya mba handzega gasi hi kodza gu yeyedza gwadi makhalelo nya yadi ya Jehovha. — Ndzimo 19:7-11.
19-25 NYA JULHO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | DHEWUTERONOME 16–18
“Matshina nya milayo gasi gu lamula khu gululama”
it-1 paj. 479, ndri. 5
Wukhumu
Gurengeleya gasi mahungu ma si lamudwi khu ndziya nya lisine si di gu fananiswa ni wukhumu, nigu avba nya nayo gu na ni sigengedzo nya singi si himbedzeyago gurengeleya, gu ningeya dziprezenti mwendro gu gira gihatheya kholu silo soso si di gu fana ni gu sega maho mulamuli gasi a si lamuli khu ndziya nya gululame. ‘Gurengeleya gu ngu sega maho ya ava va wonago.’ (Eks 23:8) “Wurengeleli wu ngu sega maho ya va nya guti.” (Dhet 16:19) Mulamuli ambari na lulamide kharini a gu ningwa prezenti khu ava va pategago avba nya mahungu, si nga gira gu a lamula khu ndziya nya mba lulama ambari nya mba si tugula. Nayo wa Nungungulu kha wu ganeyi basi khu wukhumu wu reswago khu gurengeleya mwendro khu gu ningeya dzi prezenti ganiolu wu ngu ganeya gambe khu wukhumu wu reswago guya khedzi hi dzipwago khidzo khu muthu yoyo kholu wari khuwo: “Vbamahungutunu u nga hambanisi nayo, u lamula khu ndzila nyamba lulama. U nga khedzi khu khovbe, u kalavela gisiwana mwendro gu emela oyu nya gumanele.” (Le 19:15) Khu kharato, mulamuli kha nga ba a yede gu ninga nandru sighanyi khu kotani nya gu pweye wusiwana ava va nga ba vari sisiwana mwendro khu kotani nya gu landre esi gitshungu gi si vbwetago. — Eks 23:2, 3.
it-3 paj. 103, ndri. 7
Dzinumeru
Numeru 2. Numeru 2 gu tala nya dzitepo ya gu thumiswa omu nya gu lamule mahungu. Mahungu ma ganedwago khu dzifakazi dzimbili ma gu tiyisa wufakazi. Gu di gu vbwetega dzifakazi dzimbili mwendro dziraru gasi gu tiyisa wufakazi mbeli nya valamuli. Litshina leli li ngu thumiswa gambe omu nya hengeledzano nya wukristo. (Dhet 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Ko 13:1; 1Tm 5:19; Heb 10:28) Nungungulu thumiside litshina leli ga gyanana gyaye gasi gi khala mutshudzisi nya vathu. Jesu a di khuye: “Umo nya nayo wanu gu lovidwe pwani wufakazi nya vathu vavili khwa lisine. ‘Eni nyi ngu dzi girela wufakazi; Babe, a nga nyi rumelago, a ngu nyi girela nuye.’” — Joh 8:17, 18.
it-3 paj. 487, ndri. 7
Muprista
Vaprista khavo nyo pheye va nga ba vari ni lithomo nyo tshamuseye nayo wa Nungungulu ni gu avo va di gu gira thumo nya lisima ngudzu avbo nya gu lamule vathu va Israyeli. Ga dzisidhadhi dzi nga ba dzi ningidwe vaprista avo va di gu dzi emisede gu phasa valamuli nigu va di gu thuma gumogo navo gasi gu lamula mahungu nya gu garadze ngudzu va nga ba va tandrega gu ma lamula umo nya dzitribhunali dza gipandreni mule. (Dhet 17:8, 9) Si di gu lomba gu va manega gumogo ni madhota nya sidhadhi yoyo ga gu ba gu lamudwa mahungu nya gu songwe muthu ma nga ba ma si gu vbeyi gu lamudwa, gasi gu tiyisega gu khavo gu na landriswa gwadi sileletelo gasi gu handza nandru ga sidhadhi yoyo. (Dhet 21:1, 2, 5) Agu tshuka mwama nari ni wufu a singedza mwangadzi wawe gu khuye giride wubhayi gusihalani nyamayi yoyo a di yede gu yiswa wulangani nya gu age avbo vaprista va nga ba va gira esi va nga ba va rumwa khu nayo avbovbo va di gu wudzisa ga Jehovha gasi guti gu khavo nyamayi wule na ni nandru mwendro ne gasi a kodza du lamudwa. (Mit 5:11-31) Ni gevbini gi nga ba gi hungwa khu vaprista mwendro khu valamuli va nga ba va emisidwe gasi gu lamula mahungu yoyo gi di yedwe gu ningwa githawo; uye a nga ba a si ningi githawo mwendro gu mba engisa silo soso a di yede gu songwa. — Mit 15:30; Dhet 17:10-13.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-1 paj. 87
Gututumiswa
Guya khu nayo, gasi gu hunga gu muthu yede gu songwa mwendro ne gu di yede gu manega wufakazi nya vathu vavili khu wudugwana wa kona. (Dhet 19:15) Nayo wu di gu ruma gu khuwo dzifakazi dzodzo dzi di yede gu pheya khidzo gu veta muthu yoyo khu siwindri. (Dhet 17:7) Isoso si di hadzi gu gira gu vathu va thava gu ningeya wufakazi nya malipha mwendro gu ningeya wufakazi nya mba pheya khu gu pimisa.
26 NYA JULHO–1 NYA AGOSTO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | DHEWUTERONOME 19–21
“Womi nya muthu wu na ni lisima ga Jehovha”
w17.11 paj. 14, ndri. 4
Pimedzeya gululama ni pweya wusiwana wa Jehovha
4 Si di gu vbevbuga gu vboha umo nya dzisidhadhi nya wuthavelo. Jehovha a di ruma va Israyeli gu hatha dzisidhadhi dziraru bambe nya tsongo wa Joridhani ni dzimbe dziraru khu wumbe bambe. Khu ginani? Gasi ni wevbini a nga ba a vbweta gu tutumeya iyoyo a vboha khu gu vbiredza nya mba garadzega. (Mit 35:11-14) Nigu gambe, dziruwa dzi nga ba dzi hongola ga dzisidhadhi dzodzo dzi di yede gu khala na dzi sayisegide. (Dhet 19:3) Ensiklopedhiya nyo khaguri yari khiyo gu di gu vegwa dziplaka umo nya dziruwa dzi nga ba dzi hongola umo dzisidhadhi dzodzo gasi gu yeyedza ndziya avo va nga ba va tutumeya iyoyo. Khu kharato uye a nga ba a songa muthu khu gu phazama kha sa nga ba si lomba gu a tutuma a hongola ga limbe litigo umo adzina a nga hadzi guya lingwa guya khozeya vanungungulu nya malipha.
w17.11 paj. 15, ndri. 9
Pimedzeya gululama ni pweya wusiwana wa Jehovha
9 Gimwegyo nya gikongomelo nya dzisidhadhi nya wuthavelo gu diri gu vikeya Vaisrayeli avbo nya nandru nya novba. (Dhet 19:10) Jehovha a ngu ninga ngudzu lisima womi ni gu uye a ngu nyenya “mandza ma vbaladzago novba nya mba na nandru.” (Mav 6:16, 17) Khu kotani nya olu Jehovha a lulamidego ni gu aga uye a di si digi muthu a songidego mumbe a tshulega ambari nari a di mu songa khu gu phazama. Lisine gu, muthu a nga ba a songa mumbe khu gu phazama a di gu pwedwa wusiwana. Ambari ulolo, uye a di yede gu vbweta giphaso ga madhota nigu a di yede gu khala ga mweyo nya dzisidhadhi nya wuthavelo kala muprista nya khongolo afa. Adzina isoso si di gu thula gu vbanya womi watshavbo iyoyo. Isoso si giride gu Vaisrayeli va pwisisa gu khavo womi nya muthu wu na ni lisima ngudzu. Nigu ga si gu ninga wuzundzu mugiri nya womi avo va di yede gu gira satshavbo si gu romo tshivbani gwawe gasi va si vegi mhangoni womi nya muthu.
it-3 paj. 522
Novba
Muthu a diri ni lithomo nya gu dzi buze khu womi a ningidwego khu Nungungulu nigu ni wevbini a nga ba a mu himbedzeya gu gira isoso a di yede gu dzi hlamuleya ga Nungungulu. Isoso si wonegide tepo Nungungulu a nga embeya Kayemi khuye: “Wona gukhuwe novba wa ndriyago u wu vbaladzidego‘, wu ngu womba huwa, yi’ pwala gukhugela mafuni kala eno gwangu.” (Ge 4:10) Ambari olu a nga ba a nyenya ndriyaye a bwe a vbweta gu mu wona na fude mwendro a mu gireya wufakazi nya malipha gasi gu vega womi waye mhangoni wu nga ba wu gimbileyana ni novba wa ndriyaye. — Le 19:16; Dhet 19:18-21; 1Jo 3:15.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-3 paj. 741, ndri. 1
Tribhunali nya gu lamule
Tribhunali yi di gu khala vbamwanya nyo khaguri. (Dhet 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Ru 4:1) Lito “mwanya” la gu thula wulanga nya mba na gilo wu nga ba wu khala ndrani nya sidhadhi vbafuvbi ni vbamwanya. Vbamwanya gu diri wulanga avbo gitshungu gi nga ba gi leredwa nayo, ni gu khavbo gambe gu nga ba gu ningedwa sileletelo. (Ne 8:1-3) Vbamwanyatunu si di gu vbevbuga gu mana dzifakazi gasi dzi gu fakazeya ga silo nya nga dzinogosi mwendro ga simbe silo, kha nga olu vathu va nga ba va beya ni gu duga khu vbovbo mihani yatshavbo. Edzi gu nga ba gu lamudwa khidzo mahungu malangani mule si di hadzi gira valamuli va lamula khu ndziya nya yadi va bwe va hunga silo khu ndziya nya yadi. Sa gu wonegisa gu khatshi gu diri ni wulanga vbafuvbi ni vbamwanya, avba valamuli va nga ba va gira mithumo yawe na va khadzisegide. (Job 29:7) Samuweli a di gu endreya dzisidhadhi dza Bheteli, Ghiligali ni Misipa, nigu “malangani gwatshavbo momu a di lamula va na Israyeli” ambari ga sidhadhi ya Roma iyo yi nga ba yi romo ndranga yaye. — 1Sa 7:16, 17.
2-8 NYA AGOSTO
Dzithomba nya Lito la Nungungulu | DHEWUTERONOME 22–23
“Edzi nayo wu yeyedzidego khidzo gu khuwo Jehovha a ngu khataleya sirengo”
it-2 paj. 105
Rwalo
Ga dzitepo nya dzingi, vathu va gale va di gu thumisa sirengo gasi gu rwala silo nya gu lemeye nigu Vaisrayeli va di embedwa gu pwani va gu wona buru ya muthu a nga ba ava nyenya na yi thegide khu gu lemedwa vbavbandze nya gu yi dige va khuga va hongola ‘vadi yede gu yi phasa gu yi wusa yi khuga yi ema.’ (Eks 23:5) Tengo nya silo nyo khaguri girengo gi si kodzago gu si rwala wo ranwa pwani i “rwalo nya dziburu dzimbili.” — 2Dzf 5:17.
it-1 paj. 701, ndri. 3
Dhewuteronome
Sirengo si yeyedzidwe lihaladzo omu ga libhuku la Dhewuteronome. Vaisrayeli va di gu himbedzedwa gu mola ginyoni umo nya gisakha kholu si di gu vbevbuga gu gi mola gya gu ba gi khade gi vhikeya sanana sagyo. Vaisrayeli va di gu dzumeledwa gu gi tutumisa va dzega sanana sakona. Khu ndziya yoyo, ginyoni gyogyo gi di gu tshulega gasi gu fuya simbe sanana. (Dhet 22:6, 7) Gu di gu himbedzedwa gu pata buru ni mombe gasi si lima gumogo gasi gu mba gireya gigaradzo girengo gi gu na ni tshivba gu vbindra gimbe. (22:10) Si di gu himbedzedwa gu hunga likana nya mombe tepo yi nga ba yi vbula dzimbewu gasi yi sifi khu ndzala tepo yi thumisago tshivba yayo nari gu gyomo gilo nyo hodze vbafuvbi. — 25:4.
w03 15/10 paj. 32, dzindri. 1-2
“Mu nga hengeli gu vbanya ni ava nya mba khodwa”
Kha nga u si wonago avba nya pajina yeyi, khatshi kamelu ni mombe si limago gumogo kha si pwanani gwadi. Kanga wu nga thumiswa ga sirengo sesi sa sivili— wu giridwe gasi gu thuma ga sirengo sivili nya makhalelo ni tshivba nya gu fane — wa gu gira gu sasivili si tshaniseka. Na gu ganeya khu gu khadzisega nya sirengo Nungungulu a di embeya Vaisrayeli khuye: “U nga tshuki u lima khu patwa nya mombe ni buru.” (Dhewuteronome 22:10) Nayo wa wumowo wu ngu thuma ga mombe ni kamelu.
Gu tala nya dzitepo, mulimi a di si gireyi gigaradzo gegi ga sirengo saye. Ganiolu mulimi a nga ba ari mwalo dzimombe dzimbili adzina a di gu thumisa sirengo sivili a nga ba ari naso. Sa gu wonegisa gu khatshi khiso mulimi yoyu wa sekulu 19 a nga yeyedzwa avba, a hungidego gu gira. Khu kotani nya makhalelo ni pezu nya gu hambane na gu vbwetega gu gi dzigaradza ngudzu gasi gi kodza gu gimbiya khu pasu yayimweyo ni iyo ya gimbe. Nigu egi gi gu ni tshivba gu vbindra gimbe na si gu vbwetega gu girwala pezu nya yingi ngudzu.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-1 dzipaj. 725-726
Mangava, oyu a dhevhago
Mangava gwa gu thula egi muthu a dhevhago ga mumbe muthu, aya a yedego gu ma livba khu gilo gyogyo a nga gi fiyari mwendro khu gimbe gilo. Ga Israyeli wa gale vathu va di gu gira mangava khu gu wona gu khavo va mwalo dzitsapawu mwendro khu gu ba va thega umo nya dzinogosi dzawe. Mu Israyeli a nga ba a fiyari dzitsapawu a di gu khala mu gutshanisekani kholu khu lisine uye a di gu khala githumi gya mu fiyarisi. (Mav 22:7) Vathu va Nungungulu va di ningwa gileletelo nya gu khale vathu nya wuhindzi ni wuwadi ga va Israyeli vakwawe khu gu va si zami gu mana dzilukru khu gu va livbisa dzijuru. (Eks 22:25; Dhet 15:7, 8; Ndz 37:26; 112:5) Ganiolu va di gu dzumeledwa gu livbisa dzijuru ga vathu va nga ba va siri Vaisrayeli. (Dhet 23:20) Va komentarista nya Vajudha vari khavo malulamiselo yaya ma di gu gimbileyana ni mangava ma nga ba ma gimbileyana ni dzi nogosi nasiri tepo va nga ba va phasa vambe. Gu tala nya dzitepo, vathu va nga ba vata khu mambe mayigo gasi gu ta gira dzinogosi tigoni ga Israyeli va di gu dzumeledwa gu va livbisa dzijuru ngudzungudzu kholu a navo va nga ba va livbisa dzijuru.
9-15 NYA AGOSTO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | DHEWUTERONOME 24–26
“Edzi nayo wu nga ba wu yeyedza khidzo gu khathala ga Jehovha khu vanyamayi”
it-3 paj. 34, ndri. 8
Nyamayi
Milayo nya wusotshwa yi di gu seketeya mwangadzi ni mwama va nga ba vari ni gipimo nya mwaga mowo na va tshadhide khu gu mba gurumedza mwama gu hongola wusotshwatunu. Isoso si di gu ninga lithomo patwa gu manega ni gyanana, igyo gi nga hadzi tshala gi thaveleya mamayi wagyo mwama waye na hongode nyipitunu ambari a guya feya iyoyo.— Dhet 20:7; 24:5.
it-3 dzipaj. 429-430, ndri. 3
Gu roledzeya
Sa gu wonega gu malulamiselo ma nga ba ma giridwe ga sisiwana sa tigoni mule tepo va nga ba va kutswa gu manega ni wuhindzi, wuwadi ni gu tumba makategwa ya Jehovha khiso si nga ba si va gira va si khali wugara. Dhavhidhe si vegide gwadi guagani khu gu ganeya gu khuye: “gima nyi si gu woni muthu nya gululame na digidwe, mwendro livelego laye na Ii gu lomba gilo nya guhodze.” (Ndz 37:25) Khu gu ba va londrola yatshavbo malulamiselo nayo wu nga ba wu va gireya ambari sisiwana si nga ba si thuma ngudzu si di hadzi gu mbafa khu ndzala ni gu sanana sawe si di gu si gimbiyi si lomba gilo nya gu hodze.
w11 1/3 paj. 23
U di gu dziti?
Ga Israyeli wa gale, mwama a gufa nya mba velega sanana nya sikhwathana mwangadzi waye a di guhambedwa khu ndriyaye gasi va velega va simama ni livelego la mufi. (Genesi 38:8) Malulamiselo yaya khu gu vbindra nya tepo ma nga patwa omu nya nayo wa Mosi ma di gu tidwa kha nga mutshadho nya wukunyadhu mwendro guhambeya. (Dhewuteronome 25:5, 6) Esi Bhowazi a lovidego si gu romo omu nya libhuku la Ruti sa gu yeyedza gi gurumedza gi gomogo avba nya gu vbwetedzeye mwama nya gu tshadhe ni mwangadzi wa mufi a bari gu vandriyaye vatshavbo nya vama va fude. — Rute 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.
Mutshadho nya wukunyadhu matshigoni ya Jesu wu di gu olovelegide ngudzu, isoso hi nga siwona omu nya referensiya yi lovidwego khu Vasadhusi maningano khuye omu ga Marko 12:20-22. Historiador nya Mujudha wa lizana nya gu pheye nya gu pwani khu Flavius Josephus ganede gu khuye malulamiselo yaya ma di gu si sayisi lina nya gilongo basi, ganiolu ma di gu gira gu dzithomba dza mufi dzi simama ni valongo vaye nigu ma di gu gira gambe gu mwangadzi wa mufi a vhikelega. Ga dzitepo dzile nyamayi a di gu si yeli gu dzega thomba yi nga ba yi lumba mwama waye yi khala yaye. Ganiolu, gyanana gi nga ba gi velegwa umo nya mutshadho nya guhambedwe gi di gu lumbwa khu dzithomba dzi nga ba dziri dza mufi.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-1 paj. 729, ndri. 1
Gu tshula mutshadho
Lidangaliya nya gu tshule mutshadho. Khu kotani nya olu nayo wa Mosi nya gu tshule mutshadho wu nga ba wu thumiswa khu ndziya nya mba yadi, kha hi yeli gu ganeya gu khethu si di gu vbevbuga gu mwama nya Muisrayeli a hambana ni mwangadzi waye. Ganiolu, gasi si kodzega isoso a di yede gu landrisa sileletelo nyo khaguri. A di yede ‘gu lova lidangaliya nya musi nya hulano.’ Mwama a di yede ‘gu mu ninga mandzani gwaye, a mu tutumisa ndrangani gwaye.’ (Dhet 24:1) Ambari olu milowo yi gu mba ganeya satshavbo maningano khu sileletelo sesi, uye a nga ba a vbweta gu tshula mutshadho a di yede gu wonana ni vama va nga ba va emisidwe, a va adzina gilo nyo pheye va nga ba va gi gira gu diri gu zama gu patwa wowo wu bweleleyana. Tepo yi nga ba yi vbedzwa khu gu lulamisa lidangaliya nya gu tshule mutshadho yi di gu ninga lithomo ga mwama nya gu pimise gwadi khu esi a nga hadzi gu si hunga. Gu di yede gu manega gighelo nya gu pwale gasi gu tshula mutshadho, ni gu tepo sileletelo si nga ba si thumiswa khu ndziya nya yadi si di gu gira gu vale va vbwetago gu tshula mutshadho va si hungi silo nya mba pheya khu gu pimisa. Ambari ulolo, dzi direito ni esi nyamayi a ga ba a si tsakeya si di gu vhikedwa. Milowo kha yi ganeyi khu esi si nga ba si lovidwe omu nya ‘lidangaliya nya gu tshule mutshadho.’
16-22 NYA AGOSTO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | DHEWUTERONOME 27–28
“Makategwa yaya yatshavbo ma na tshiga vbatshani gwago”
w10 15/12 dzipaj. 19-20, ndri. 18
Mana makategwa aya hi resedwago khu Pfhumu eyi yi thumiswago khu liphuvbo nya guage!
18 Gu engisa sa gu pata gu wona lito la Nungungulu ni guhodza ga liphuvboni hi ningwago khu Jehovha kha nga silo nya lisima. (Mt 24:45) Sa gu thula gambe gu gira esi Nungungulu ni gyanana gyaye vasi vbwetago. Jesu a di khuye: “Khandri watshavbo wule a gukhuye: ‘Pfhumu, Pfhumu, a na belago Mufumoni wa Ndzadzini. Aholu a na bela basi uye a girago gugola ga Babe wangu a guromo Ndzadzini.’” (Mt 7:21) Vbavbandzi nya isoso gu engisa Nungungulu sa gu thula gu dzi vega vbavbatshi khu gu tsakeya avbo nya malulamiselo a ma giridego, agu hengeledzano nya Wukristo ni madhota yayo aya ma gu ‘si ningwa nya vathu.’ — Ef 4:8.
w01 15/9 paj. 10, ndri. 2
Ina u na ma mana makategwa ya Jehovha?
2 Verbhu nya Gihebheru yi nga vbindrugedzedwa gu pwani “gu engisa” yi gomogo omu ga Dhewuteronome 28:2 ya gu thudwa gilo gi girwago nya mba ema. Vathu va Jehovha kha va yeli gu mu engisa khu dzitepo nyo khaguri; va yede gu mu engisa womini wawe watshavbo. Khavbo va na kodzago gu mana makategwa va tumbisidwego. Verbhu nya Gihebheru yi nga vbindrugedzedwa gu pwani “gu gimana” yi ngu tshuka yi tidwa kha nga lito avbo nya gu sote gilo nyo khaguri. Dzitepo nya dzingi la gu tshamuseya “gu tutumisa ni gu gimana” mwendro “gumola egi u nga ba u sota.”
w10 15/9 paj. 8, ndri. 4
Dzigaradzeye gu mana makategwa ya Jehovha
4 Vaisrayeli va di yede gu yeyedza gu engisa khu ndziya muni? Nayo wa Nungungulu wu di gu ganeya gu khuwo Jehovha a di hadzi gu mba tsaka vathu vaye va gu mba mu thumeya khu gu tsaka ni myonyo yawe yatshavbo. (Leri Dhewuteronome 28:45-47.) Jehovha kha yeli gu engiswa ga milayo nyo kongome basi kholu isoso si nga girwa khu sirengo ambari khu madhimoni. (Mr 1:27; Jak 3:3) Gu engisa Nungungulu khu lisine, giyeyedzo nya lihaladzo. Nigu hi na mana gutsaka gu seketedwago avbo nya gu khodwe gu khethu milayo ya Jehovha kha yi garadzi gu yi landrisa ni gu uye ‘khuye a tshatshazeyago ava va mu vbwetago.’ — Heb 11:6; 1Jo 5:3
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-2 paj. 767
Giwindri nya vbingano
Nayo wa Jehovha wu di gu himbedzeya vathu gu vbindrugedzeya mivbingano. (Dhet 19:14; wona gambe Mav 22:28) Khu lisine oyu a nga ba a vbindrugedza ‘mivbingano ya vhizinyu waye a di gu dzi vbweteya libango. (Dhet 27:17) Kha nga olu vamune nya sipeto gu tala nya dzitepo va nga ba va vbanya khu esi si nga ba si limwa omu nya sipeto sawe, gu vbindrugedza vbingano nya gipeto gyaye si di hadzi fana ni gu mu himbedzeya gu mana gipandre nya silo nyo khaguri si nga ba si mu lumba. Gu gira silo nya nga esi si di gu wonwa kha nga wuvafa ni gu khidzo si nga ba si wonwa khidzo dziteponi dza gale. (Job 24:2) Ganiolu vomo vathu va nga ba va gira silo sesi ni gu vathangeyi nya Vajudha va dziteponi dza Oseya va di gu fananiswa ni ava va nga ba va vbindrugedza giwindri nya vbingano. — Ho 5:10.
23-29 NYA AGOSTO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | DHEWUTERONOME 29–30
“Gu thumeya Jehovha kha si garadzi ngudzu”
w09 1/11 paj. 31, ndri. 2
Jehovha a ngu hi diga hi dzi hatheya
Ina u ngu si wona na si gu garadza guti ni gu gira esi Jehovha a si vbwetago gwathu? Mosi Lovide esi: “Kholu nayo yoyu, nyi gu ningago muhuno, kha wa sihala, wu mwalo hwindzo nago.” (Livhesi 11) Jehovha Kha hi lombi esi si gu mwalo tshivbani gwathu. Milayo yaye yi vbevbugide ni gu si ngu kodzega gu yi landrisa. Ni gu iyo kha ya sihala. Gasi guti esi Nungungulu a si vireyago gwathu kha si vbwetegi kala hi hongola “dzadzini” mwendro gu endra hi hongola “khisi kheyi nya linene.” (Mavhesi 12, 13) Bhibhiliya yi ngu hi embeya gwadi edzi womi wathu wu yedego gu khala khidzo. — Mikeya 6:8.
w09 1/11 paj. 31, ndri. 1
Jehovha a ngu hi diga hi dzi hatheya
“Nyi ngu manega ni hwanga nya gu tshuka nyi si tumbegi ga Jehovha.” Aya malito nya mukristo moyo nya nyamayi a nga ba a pimisa gu khuye silo si nga mu dugeleya na ngari gyanana si di hadzi gu gira womi waye wu si gimbiyi gwadi. Ina isoso lisine kamwe? Ina kha si kodzegi ga Nungungulu? Ne. Jehovha Nungungulu a hi ningide wusikodzi nya gu dzi hatheye gasi hi hatha esi ethu vamune hi na girago womini. Uye a gu vbweta gu khuye hi hatha gu gira silo nya sadi nigu lito laye Bhibhiliya yi ngu hi embeya edzi hi nga girago khidzo isoso. Wona malito ya Mosi magomogo omu ga libhuku la Dhewuteronome gipimo 30.
w09 1/11 paj. 31, ndri. 4
Jehovha a ngu hi diga hi dzi hatheya
Ina Jehovha a ngu khathala khesi hi si hathago? Ina. Mosi na gu rumwa khu Nungungulu a di ganeya gu khuye: “hatha guvbanya” (Livhesi 19) Hi nga hatha kharini gu vbanya? Mosi tshamusede khuye: “U na gola Pfhumu Nungungulu wago, u mu yingisa ni gu namarela avbo gwaye;” (Livhesi 20) Ha gu haguleya lihaladzo khu Jehovha hi na tsakeya gu mu engisa ni gu hi na tumbega gwaye ambari gya gu girega ni gevbini ha gu gira esi hi na ba na hi hatha womi, womi nya wadi nya gu vbanye khuwo muhuno ga tshigu ni womi nya mba vbeya hi na wu manago ga litigo nya liphya la Nungungulu. — 2 Pedro 3:11-13; 1 Johane 5:3.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
it-3 paj. 149, ndri. 7
Ndzeve
Jehovha khu gu thumisa sithumi saye a embede Vaisrayeli nya mba engisa kha nga vathu va gu ni “dzindzeve dzi nga tshimega.” (Jer 6:10; Mith 7:51) Sa gu fana ni gu khatshi va di segwa dzindzeve khu gilo gasi va sipwi. Dzindzeve dzi nga mba tudwa khu Jehovha, oyu a ningago dzindzeve nya gu engise ni gu pwisisa ga ava va mu vbwetago, a ngu dzumeleya dzindzeve dza liphuvboni dza ava nya mba engisa dzi tshimega. (Dhet 29:4; Ro 11:8) Mupostoli Pawulo ganede khu tepo eyi vathu nyo khaguri va nga hadzi dzi rana makristo ganiolu va pfhurareya gu khodwa nya lisine, va si vbweti gupwa lisine nya lito la Nungungulu va tsakeya “gutsegeletedwa” omu nya dzindzeve dzawe khu silo si nga hadzi va tsakisa khu ndziya yoyo va engisa vahevbudzi nya malipha. (2Tm 4:3, 4; 1Tm 4:1) Ni gu dzindzeve dzi nga ‘thuruga’ khu gupwa mahungu nyo samadzise ngudzungudzu abari mahungu ma ganeyago khu dzimhango nya tumbunugo. — 1Sa 3:11; 2Dzf 21:12; Jer 19:3.
30 NYA AGOSTO –5 NYA SETEMBRO
DZITHOMBA NYA LITO LA NUNGUNGULU | DHEWUTERONOME 31–32
“Hevbula khu sipimaniso si gomogo omu nya ndzimo yi tago khiyo ga Jehovha”
“Nyi ninge monyo moyo gasi nyi kodza gu ninga githawo lina lago”
8 Na gu keneleya vbadugwana basi gasi Vaisrayeli va beya tigoni nya Gitumbiso, Jehovha a di hevbudza Mosi malito nya ndzimo nyo khaguri. (Dhet. 31:19) Mosi a di yede nuye gu hevbudza ndzimo yoyo vambe vathu. (Leri Dhewuteronome 32:2, 3, khavba nya tshamuselo wa vbavbatshi.) Tepo hi dundrugeyago khu malito ma gomogo omu nya livhesi 2 ni 3, so dzegeya gu wonega gu khiso Jehovha kha vbweti gu khuye lina laye li sihwa mwendro gu hi li wona na li agide ngudzu nyo bwe li loleya gu li ganeya. Uye o vbweta gu khuye lina laye li tidwa khu vathu vatshavbo. Gu diri lithomo nya likhongolo ngudzu ga Vaisrayeli gupwa Mosi na gu va hevbudza maningano ni Jehovha ni lina Laye nyo khugege ngudzu! Esi Mosi a va hevbudzidego si tiyiside gukhodwa gwawe si bwe si va kutsa gu fana ni ndzadzi yi fufutago yi thambisa dzimbewu. Hi nga pimedzeya kharini mahevbudzelo yaya?
9 Tepo hi tshumayelago khu ndranga ni ndranga mwendro guagani hi nga thumisa Bhibhiliya gasi gu yeyedza vathu lina la Nungungulu, Jehovha. Hi nga va ninga gambe mabhuku nyo mbure, dzivhidhyu nya dzadi ni simbe si yeyedzwago omu nya sayiti yathu si zundzago Jehovha. Thumutunu, xikwatunu mwendro guendrani hi nga mana mathomo nyo bhule ni vathu khu Nungungulu wathu nya lihaladzo. Tepo hi embeyago vale hi mananago navo makungo ya Nungungulu khu vathu ni mafu, ho phasa vathu gu wona gu khavo Jehovha a ngu va haladza. Tepo hi va bhuleyago khu Papayi wathu nya lihaladzo, ho agisa lina la Nungungulu. Ha gu mu handza ga malipha nyo khaguri aya vambe vathu va hevbudzwago maningano ni uye. Lisine la omu nya Bhibhiliya hi hevbudzago vathu li ngu tangadzisa ngudzu. — Isa. 65:13, 14.
w09 1/5 paj. 14, ndri. 4
Ginani u gi pwisisago tepo Bhibhiliya yi fananisago Jehovha ni silo?
Bhibhiliya yi nga fananisa Jehovha ni silo si si vbanyigo. Uye hi nga mu fananisa ni “giwindri gya Israyeli”, “givhikelo” ni “likhokhola.” (2 Samuweli 23:3; Ndzimo 18:2; Dhewuteronome 32:4) Hi nga si fananisa kharini silo sesi ni Jehovha? Kha nga giwindri nya gikhongolo nyo tiye Jehovha a nga khala gifefe nya wuthavelo avbo gwago.
w01 1/10 paj. 9, ndri. 7
Pimidzeya Jehovha tepo u hevbudzago sanana sago
7 Jehovha yeyedzide gu khuye a ngu haladza Vaisrayeli khu edzi a nga ba a va phara khidzo. Mosi thumiside giyeyedzo nya gyadi gasi gu tshamuseya lihaladzo eli Jehovha a nga ba ari nalo khu va Israyeli. Ha gu leri esi: “Uye lighama li khendzugisago sanana saye mugihagani, Ii vbuvbelago vbatshani nya sifondro saye, li tula mambapi li si vega avbo, gasi gu si rwala li vbuvba naso, kharati, nuye PFHUMU Nungungulu, khuye ekha basi a nga va gimbidzisa, nyamba phaswa khu mumbe nungungulu [Jakobe].” (Dhewuteronome 32:9, 11, 12) Lighama tepo li vbwetago gu hevbudza sanana salo gu vbuvba “la gu si khendzugisa mu gi hagani” khavbovbo li veta mambapi gasi li si kutsa gu vbuvba. Tepo gyanana gyakona gi ndragago khu mu gihagani egi gu tala nya dzitepo gi khalago malanga nya gu laphe ngudzu vbatshani, mamayi wa kona “agu gi vbuvbela” vbatshani gwagyo. Tepo gi girago khatshi gya gu thega vbavbatshi, mamayi wa kona a gu vbuvba a hongola vbavbatshi aya gi rwala gi khala vbatshani “nya mambapi yaye.” Khu ndziya nyo fane Jehovha sayiside Vaisrayeli khu lihaladzo. Uye a va ningide nayo wa Mosi. (Ndz 78:5-7) Nungungulu wonelede gwadi VaIsrayeli, uye a di gu dzi emisede gu va phasa ga gevbini gigaradzo va nga hadzi manana nagyo.
Kemba dzithomba nya liphuvbo
w04 15/9 paj. 27, ndri. 12
Gu khanyiswa ga libhuku la Dhewuteronome
31:12. Sanana si yede gu khala gumogo ni vavelegi vaso mitshanganoni nya libandla si bwe si dzi garadzeya gu engiseya esi si hevbulago.