Aajanika Makani aaKabbuku Kamuswaangano waBuumi Amulimu Wesu
JANUARY 7-13
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | INCITO 21-22
“Luyando lwa-Mwami Alucitwe”
bt 177-178 ¶15-16
“Luyando lwa-Mwami Alucitwe”
15 Chiindi Pawulu naakali kung’anda yaFilipi, kwakasika umwi mweenzu uulemekwa uutegwa Agabo. Bantu bakabungene kung’anda yaFilipi bakalizi kuti Agabo wakali musinsimi nkaambo nguwe wakasinsima nzala yakachitika chiindi nikwakali kweendelezya Klawudiya. (Inc. 11:27, 28) Kweelede kuti bantu bakabungene bakalibuzya kuti, ‘Agabo wazidaanzi? Nguuli mulumbe ngwazaawo?’ Nibakachili kumulangisisya, Agabo wakabweza bbanti lyaPawulu. Bbanti eeli lyakali kukonzya kubikkilwa mali azimwi zintu. Agabo wakalyaanga mawulu amaboko kabelesya bbanti lyaPawulu mpawo wasikwaamba kuti: “Wakaamba Muuya Uusalala kuti, Mukamwini lutambo olu, mbobuya mbobayoomwaanga ba-Juda baku-Jerusalemu, bakamwaabe kumaanza aabamasi.”—Inc. 21:11.
16 Businsimi oobu bwakatondeezya kuti Pawulu wakali kuyooyinka kuJerusalemu. Alubo businsimi oobu bwakatondeezya kuti kukambawukila maJuda nkwaakali kuyoochita Pawulu, kwakali kuyoopa kuti ‘bamwaabe kumaanza aabamasi.’ Businsimi oobu bwakabajataata boonse bakaliwo. Luka wakaamba kuti: “Notwakamvwa obo, twakamukombelezya, swebo abankuko, kuti atainki ku-Jerusalemu. Nkabela Pawulu wakavuwa wakati, Mwaba anzi ncomulila akutyola moyo wangu? Nkaambo ndilibambilide kuti intaangwi buyo, pele akufwa ku-Jerusalemu, nkaambo kezina lya-Mwami Jesu.”—Inc. 21:12, 13.
bt 178 ¶17
“Luyando lwa-Mwami Alucitwe”
17 Amweezye kubona zilikuchitika. Bakwesu kuswaanizya aLukka balikukombelezya Pawulu kuti atayinki. Bamwi balikulila. Nikuba kuti bakwesu aaba bakali kumuyanda Pawulu pesi wakababuzya kuti ‘mulikundityola moyo’ alubo bamwi basanduluzi bakasandulula majwi aaya aachiGrikki kuti ‘mulikutyompya moyo wangu.’ Pawulu taakali kuyoozumina kuti misozi akukombelezya kwabo kumulesye kuzuzikizya makanze aakwe mbuuli mbaakachita kubakombinyina mbaakaswaana kuTuro. Pawulu wakababuzya kaambo kakali kumupa kuti ayande kwiinka. Kusala kwakwe kwakatondeezya kuti wakali walipeda akuti wakali aachibindi. Mbuuli mbaakachita Jesu, Pawulu wakalilipedelede kwiinka kuJerusalemu (Heb. 12:2) Kusala kwaPawulu takwaambi kuti wakali kuyanda kulijazya aachali akaambo kazintu nzyasyoma pesi kulinguwe, kujeegwa akaambo kakuba mutobeli waJesu Kristu bwakali bulemu bupati.
bt 178 ¶18
“Luyando lwa-Mwami Alucitwe”
18 Bakwesu bakachita biyeni? Bakalemeka kusala kwaPawulu. Tubala kuti: ‘Nitwakakachilwa kumukombelezya kuti atayinki, twakamuleka, twakati ‘luyando lwaMwaami aluchitwe.’ (Inc. 21:14) Aabo bakali kweezya kukombelezya Pawulu kuti atayinki kuJerusalemu, teebakamumanikizya pe kuti achite nzibayanda. Bakamuswiilila akuzumina kuti kuyanda kwaJehova kuchitike nikuba kuti zyakali kubayumina kuti bamuleke ayinke. Kusala nkwaakachita Pawulu kwakali kuyoopa kuti ajayigwe. Zyakali kuyoomuubila Pawulu kaansinga bakwesu aaba mbaakali kuyanda teebakamukombelezya pe.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
bt 184-185 ¶10-12
“Amuswiilile Kulikazizya Kwangu”
10 Nikuba boobo, Pawulu wakatondeezya kuti wakali kubamvwisisisya aabo bakali kutobelezya mulawu azintu zyakali kuchitwa amaJuda ziswaanizya kutabeleka mubuzuba bwaSabata naakuti kutalya zimwi zintu. (Rom. 14:1-6) Pawulu taakabikka milawu atala akupalulwa. Pawulu wakapalula Timotewo kuchitila kuti maJuda bataambi zintu zitali kabotu nkaambo wisi aaTimotewo wakali muGrikki. (Inc. 16:3) Nkani yakupalulwa yakali yakulisalila. Pawulu wakabuzya mbungano yakuGalatiya kuti: ‘Kupalulwa takukwe milimu, akulako kutapalulwa takukwe milimu, pele lusyomo lubeleka kujanza lyaluyando ndolujisi milimu.’ (Gal. 5:6) Nikuba boobo, kupalulwa akaambo kakuti muntu uyanda kubamba mulawu waMusa naakuti uyeeya kuti kuchita oobo nkuko kupa kuti atambulike kuli Jehova, zyakali kutondeezya kuti takwe lusyomo.
11 Nikuba kuti zyaambo eezi zyakali zyakubeja, zyakapambanisya maJuda biingi. Kuti babambulule nkani eeyi, baalumi bapati bakabuzya Pawulu kuti: ‘Tulijisi baalumi bone bakakonka kuli Leza, ubatole balo, ulisalazye ambabo, ukababbadalile nzibayandikana kuti bakagelwe kumitwe yabo. Ndilyonya boonse bayooziba kuti taziwo eezyo zintu nzobakaambilwa anduwe, pele kuti ayebo omwini uyenda kabotu akubamba mulawu.’—Inc. 21:23, 24.
12 Pawulu wakali kukonzya kubabuzya kuti penzi teelyakali atala amakani aakubeja aakali kwaambwa atala anguwe pesi maJuda mbabo bakali kuyanda kutobela Mulawu waMusa. Pawulu wakali kuzumina kuchincha kufumbwa kuti nzibayanda kazitatyoli malayilile aaLeza. Chimwi chiindi wakalemba kuti: “Kulibaabo bali kunsi ku-Mulao ndibede mbubabede, nintali kunsi ku-Mulao ndemwini, kuti nkavube abo bali kunsi ku-Mulao.” (1 Kor. 9:20) Muchiimo eechi, Pawulu wakaba mbuuli kuti uli ‘aansi aamulawu’ nkaambo wakabelekelaamwi abaalumi bapati bakuJerusalemu. Nzyaakachita Pawulu nchikozyano chilikabotu nchitweelede kutobelezya mazubaano. Tatweelede kuyuminina kuzintu nzituyanda pesi tweelede kubelekelaamwi abaalu.—Heb. 13:17.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Inc 22:16
kusanzigwa zibi zyako kwiinda mukwiita zina lyakwe: Naakuti “usanzigwe zibi zyako mpawo wiite zina lyakwe.” Kubbabbatizigwa mumaanzi teenkuko kupa kuti muntu asanzigwe zibi zyakwe pesi muntu ulakonzya kusanzigwa zibi zyakwe kwiinda mukwiita zina lyaJesu. Kwiita zina lyaJesu kuswaanizya kuba aalusyomo akutondeezya lusyomo oolo kwiinda mumichito.—Inc 10:43; Jak 2:14, 18.
JANUARY 14-20
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | INCITO 23-24
“Wakabejelezegwa Kuti Ngusikubusya Musindo Akuti Upa Kuti Bantu Babukile Chisi”
bt 191 ¶5-6
‘Ba Aachibindi’
5 Pawulu wakasungwaazigwa muchiindi cheelede. Mubuzuba bwakatobela maJuda biinda ku40, “bakabungana, balyaanga akukonka kuti tabakoolya akunywa kabatana kumujaya Paulo.” ‘Kulyaanga akukonka’ nkubakachita zitondeezya kuti bakali balipeda kujaya mwaapostolo Pawulu. Baalumi aaba bakali kusyoma kuti, kuti bakachilwa kuzuzikizya makanze aabo, bakali kuyoochitikilwa chintu chibi. (Inc. 12-15) Bapayizi abaalumi bapati bakazuminana amakanze aabo aakuti Pawulu abweedezegwe kuSanhedrini, kabachitaanga kuli zimwi nzibayanda kumvwisisisya. Pesi baalumi aaba bakali kuyanda kuyubilila Pawulu munzila kuchitila kuti bamujaye.
6 Mujwa waPawulu wakaamvwa makani aayo mpawo waakubuzya Pawulu. Pawulu wakabuzya mujwa wakwe kuti akabuzye mupati wamasoja aakuRoma wakali kutegwa Klawudiya Lusiya. (Inc. 23:16-22) Jehova ulabayanda bachikula bali mbuuli mujwa waPawulu uutaambidwe zina, balaachibindi chakutondeezya kuti balabayanda bakombi bakwe alubo kabalipedelede kuchita nzibakonzya kuti bagwasilizye mulimu waBwaami.
bt 192 ¶10
‘Ba Aachibindi’
10 Naakasika kuKkayisareya, Pawulu ‘wakalindidwe mung’anda yabwaami yaHeroda,’ kalikulindila kuti basike basikumupa mulandu bakali kuzwa kuJerusalemu. (Inc. 23:35) Nikwakiinda mazuba aali 5, kwakasika Mupayizi Mupati Hananiya, loya wakali kutegwa Tertulo akabunga kabaalumi bapati. Tertulo wakasaanguna akulumbayizya Felikke akaambo kazintu nzyaakali kuchitila maJuda pesi wakali kuzichitila kuti ajale Felikke kumeso kuchitila kuti amuyande. Kuzwa waawo, Tertulo wakasaanguna kwaambuula nkani yakapede kuti babungane. Tertulo wakati Pawulu ‘ngusikubusya lupyopyongano alubo upa kuti bantu babukile chisi, ngusimutwe wankamu yabaNazareta, alubo wakasoleka kusampawula tempele. Twakamujata.’ Bamwi maJuda ‘bakazumina akwaamba kuti, toonse twaambo ootu ntwakasimpe.’ (Inc. 24:5, 6, 9) Kubukila mfulumende, kuzulwida kabunga katali kabotu akusampawula tempeli, yakali milandu mipati yakali kukonzya kupa kuti muntu ajayigwe.
bt 193-194 ¶13-14
‘Ba Aachibindi’
13 Pawulu wakatusiila chikozyano chilikabotu nchitukonzya kutobelezya kuti twatolwa kunembo lyabapati bamfulumende katubejelezegwa kuti tuli “bakabunga katali kabotu,” tupa kuti bantu balwane akuti babukile mfulumende. Pawulu taakaamba majwi aakuyanda kubotezya Felikke mbuuli mbaakachita Tertulo. Pawulu wakabatama alubo wakaambuula munzila yabulemu. Wakapa bumboni bwakasimpe munzila yakuchenjela. Pawulu wakaamba kuti, “ba-Juda bamwi baku-Asiya” bakamupede mulandu wakuti wakasampawula tempele teebakaliwo pe pesi kweendelana amulawu bakeelede kubawo kuti baambe zintu nzibakali kumutamikizya.—Inc. 24:18, 19.
14 Chibotezya nchakuti, Pawulu taakaleka pe kupa bumboni atala azintu nzyaakali kusyoma. Mwaapostolo Pawulu wakiindulula kwaamba kuti bantu bayoobusigwa, nikuba kuti nkani eeyi yakapede kuti kube kutamvwanana muSanhedrini. (Inc. 23:6-10) Naakali kulikwabilila, Pawulu wakiindulula kwaamba kuti bafwide bayoobuka. Nkamboonzi naakayindulula? Nkaambo Pawulu wakali kupa bumboni atala aJesu akubusigwa kwakwe, bumboni bantu biingi mbubakatali kuyanda kumvwa. (Inc. 26:6-8, 22, 23) Chintu chakapa kuti kube kutamvwanana ninkani yakusyoma Jesu akubusigwa kwakwe.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Inc 23:6
Ndili muFarisi: Bamwi baswiilizi bakali muzi Pawulu. (Inc 22:5) Kwiinda mukulyaamba kuti mwana wamuFarisi, Pawulu wakali kutondeezya kuti wakali aachimwi chintu nchaakali kusyoma chikozyenie anchibakali kusyoma baFarisi. Bakalizi kuti Pawulu wakali kwaamba simpe, nkaambo baFarisi bakali muSanhedrini bakalizi kuti wakali waba muKristu uusungweete. Tweelede kumvwisisisya kuti Pawulu wakali kwaambaanzi amajwi aakuti wakali muFarisi. Pawulu wakaamba kuti wakali muFarisi kutali muSadukki nkaambo baFarisi bakali kusyoma zintu nzyaakali kusyoma kuti bafwide bayoobuka. Kwiinda mukwaamba kuti muFarisi, wakaba aachintu nchaakali kuzuminana abaFarisi bakaliwo. Kulakonzeka kuti Pawulu wakali kusyoma kuti kwaambuula nkani eeyi kwakali kuyoopa kuti bamwi baFarisi bakali muSanhedrini bazuminane aanguwe alubo eezi nzizyo zyakachitika. (Inc 23:7-9) Majwi aaPawulu aajanika muli Inc 23:6, aleendelana anzyakaamba chiindi naakali kunembo lyaAgripa. (Inc 26:5) Alubo chiindi Pawulu naakali kuRoma, wakalembela maKristu bakuFilipi kuti wakali muFarisi. (Flp 3:5) Muli Inc 15:5, kuli aamwi makani aabotezya aambuula atala aamwi maKristu bakali baFarisi.—Langa makani aakwiiya aajanika muli Inc 15:5.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Inc 24:24
Drusila: Wakali keela kubana basimbi baHeroda Agripa I, waambidwe kuti Heroda muli Inc 12:1. Drusila wakazyalwa kuma38 C.E. alubo wakali muchizi waAgripa II aBernice. (Langa makani aakwiiya aajanika muli Inc 25:13 aBupanduluzyi Bwamabala, “Heroda.”) Mweendelezi Felikke wakali mulumaakwe wachibili. Kumatalikilo wakakwetwe aMwaami muSiriya wakuEmesa wakali kutegwa Azizus pesi bakalekana mpawo wakwatwa aFelikke kuma54 C.E., naakali aminyaka iili kuma16. Kulakonzeka kuti wakaliwo chiindi Pawulu naakambuula kunembo lyaFelikke atala amakani “aabululami, akulijata, alubeteko uluza.” (Inc 24:25) Chiindi Felikke naakasiila Festo chuuno chabweendelezi, wakasiya Pawulu kasungidwe nkaambo wakali kuyanda “kulumbwa ba-Juda,” alubo bamwi bayeeyela kuti wakali kuyanda kubotezya mukayintu wakwe muJuda wakachili muniini.—Inc 24:27.
JANUARY 21-27
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | INCITO 25-26
“Pawulu Wakatola Mulandu Wakwe Kuli Kkayisara Alubo Wakapa Bumboni kuMwaami Agripa”
bt 198 ¶6
“Ndalisisya Kuli-Kaisara”
6 Kuyanda kubotezya maJuda nkwaakachita Festo kwakali kukonzya kupa kuti Pawulu ajayigwe. Nkinkaako Pawulu wakabelesya kuba muRoma kuti alikwabilile. Wakabuzya Festo kuti: “Ndiliimvwi kumbele lyacibetekelo ca-Kaisara, kuleelede kuti ndibetekwe mpoonya. Nsibisizye cintu kuba-Juda, oku ulizi kabotu ayebo. . . . Ndalisisya kuli-Kaisara.” Kuti muntu wawutola kunembo mulandu wakwe, teezyakali kuchita pe kuti abweede musule. Festo wakamubuzya kuti: “Walisisya kuli-Kaisara, ndazumina ulainka kuli-Kaisara.” (Inc. 25:10-12) Pawulu wakasiila maKristu chikozyano chilikabotu kwiinda mukutola nkani yakwe kunembo. Kuti basikukazya babikka “milao yakupenzya,” Bakamboni baJehova babelesya mulawu kuti bakwabilile makani mabotu.—Int. 94:20.
bt 198-201 ¶10-16
“Ndalisisya Kuli-Kaisara”
Pawulu wakalumba Mwaami Agripa akaambo kakumupa mweenya wakuti atole mulandu wakwe kunembo alubo wakatondeezya kuti mwaami wakali aaluzibo atala akutamvwanana kwakali aakati kamaJuda. Kuzwa waawo, Pawulu wakapandulula buumi mbwaakali kupona chiindi, wakati: “Ndakali mu-Farisi wamunkamu eyo yenkombelo yesu iijatisya.” (Inc. 26:5) Kachili muFarisi, Pawulu wakali kulangilila kusika kwaMesiya. Lino akaambo kakuti wakali waba muKristu, Pawulu wakapa bumboni bwakuti Jesu Kristu nguwe ngubakali kulindila kwachiindi chilamfu. Mbuuli basikumukazya, Pawulu wakali kulangilila kuzuzikizigwa kwazisyomezyo Leza nzyaakasyomezya mawisi alubo eezi nzizyo zyakapede kuti Pawulu abetekwe. Eezi zyakapa kuti Agripa ayande kumvwa zyiingi kuli Pawulu.
11 Naakali kwaamba nzila njaakali kubajataayo maKristu chiindi, Pawulu wakati: “Amebo ncobeni ndakayeeya kuti ndakeelede kucita zinjizinji izilwanya zina lya-Jesu wa-Nazareta . . . Ndakali kubapenzya lyoonse [batobeli baKristu] muzikombelo zyoonse.” (Inc. 26:9-11) Pawulu taakali kuyungizya munyo kumakani ngaakali kwaamba. Bantu biingi bakalizi kuti wakali kupenzya maKristu. (Gal. 1:13, 23) Kulakonzya kuti Agripa wakalibuzya kuti, ‘Niinzi chakapa kuti mwaalumi ooyu achinche?’
12 Majwi aatobela akasandula mubuzyo wakwe, Pawulu wakati: “Eno nendakali kuya ku-Damasko kumulimo uyo, nkenjisi bwami abutume bwabapaizi bapati, elyo amutwe esikati, O mwami, munzila ndakabona mumuni uuzwa kujulu uuinda kumweka kwezuba, wakamweka cakundizinguluka mebo abaabo mbotwakali kweenda abo. Notwakawida ansi toonse, ndakamvwa ijwi ilyaamba kulindime mumwaambo waci-Hebrayo lyati, Saulo, Saulo, undipenzezyanzi? Nciyumu kuli nduwe kusansa cibinzyo. Ndakabuzya kuti, Ino nduweni Omwami? Mwami wakati, Ndime Jesu ngopenzya.”—Inc. 26:12-15.
13 Kachitanachitika chigambyo eechi, Pawulu wakali ‘kubbakela zibinzyo’ munzila yakukozyanisya. Mbukunga ng’ombe ilakonzya kulichisa kuti yabbakela chibinzyo chibosya aachaali, Pawulu wakali kulichisa mubukombi kwiinda mukupenzya bantu bakali kuchita kuyanda kwaLeza. Kwiinda mukuboneka kuli Pawulu chiindi naakali kuya kuDamaskko, Jesu wakapa kuti mwaalumi ooyu wakali kubisya katazi achinche maboneno aakwe.—Joh. 16:1, 2.
14 Pawulu wakachincha munzila iigambya loko. Wakabuzya Agripa kuti: ‘Nsikwe nendakakazya chilengaano chakujulu, pele kusaanguna muDamaskko, akuJerusalemu, amuchisi choonse chaJudaya, akulibamasi ndakali kukambawuka kuti beempwe basandukile kuli Leza, bachite milimo iiyelede kusanduka.’ (Inc. 26:19, 20) Kwaminyaka myiingi, Pawulu wakali kuchita mulimu Jesu ngwaakamupa muchilengaano. Mbuubuli bubotu bwakaba? Bantu bakaswiilila makani mabotu ngaakali kukambawuka Pawulu, bakaleka kuchita bwaamu, kutasyomeka alubo bakachita kuyanda kwaLeza. Bantu aaba bakakkala kabotu abamwi akuswiilila milawu yachisi.
15 Kugwasya bantu kuti bachinche maponeno aabo nkwaakachita Pawulu teebakabubona pe maJuda bakali kumukazya. Pawulu wakati: “Ncinciceeco ncobakandijatila ba-Juda muntempele, bati kandijaye. Pele mbwendakajana kugwasigwa kuzwa kuli-Leza, ndiciimvwi asunu, ndilalungulula kubaniini akubapati.”—Inc. 26:21, 22.
16 Mbutuli maKristu bachoonzyo, tweelede kukkala katulibambilide ‘kupandulwida boonse batubuzya makani aalusyomo.’ (1 Pet. 3:15) Chiindi nitwaambuula aababetesi abaami atala anzitusyoma, tweelede kutobelezya chikozyano nchaakatusiila Pawulu naakali kwaambuula aAgripa aFesto. Tulakonzya kubasika aamoyo balupati-pati bamfulumende, kuti twababuzya mbaakatugwasya malayilile aamuBbayibbele kuti tupone buumi bulikabotu ambubakagwasigwa bantu bakaswiilila mulumbe wesu.
bt 202 ¶18
“Ndalisisya Kuli-Kaisara”
18 Pawulu wakamusandula kati: “Festo omulemu, nsisondokede, pele ndaamba majwi aakasimpe akuziba. Mwami Agripa ulyeezi aya ngemwaambila ecamba. . . Omwami Agripa, sena ulabasyoma basinsimi? Ndilizi kuti ulasyoma.” Agripa wakasandula kati: ‘Muchiindi chiniini ulandisandula kuba muKristu.’ (Inc. 26:25-28) Kusandula nkwaakachita Agripa kutondeezya kuti kupa bumboni nkwaakachita Pawulu kwakamusika aamoyo.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Inc 26:14
kuzibbakela zibinzyo: Chibinzyo nkasamu kabosya kabelesegwa kubinga banyama. (Bab. 3:31) Majwi aakuti “kuzibbakela zibinzyo” akazwa kukasimpi kachiGrikki. Kasimpi aaka kakali kwaamba ng’ombe ilaankazi yakali kubbompa kasamu kayasa kusikila yalichisa. Sawulu mbaakabede katanaba muKristu. Kulwana batobeli baJesu bagwasigwa aJehova kwakali kulinjizya mumapenzi. (Kozyanisya alugwalo lwa Inc 5:38, 39; 1 Tim 1:13, 14.) Muli Muk 12: 11, “zibinzyo” zikozyanisigwa aamajwi aamuntu musongo aagwasya uwaswiilila kuti atambule lulayo.
nwt bupanduluzi bwamabala
Chibinzyo. Nkasamu kalamfu kali aamulomo wansimbi uubosya alubo kabelesegwa aabalimi kukubinga ng’ombe. Alubo chibinzyo chikozyanisigwa aamajwi aamuntu musongo aagwasya uwaswiilila kuti atambule lulayo. ‘Kubbakela zibinzyo’ nkasimpi kaamba ng’ombe ilaankazi iibbompa kasamu kayasa kusikila yalichisa.—Inc 26:14; Bab 3:31.
w03 11/15 16-17 ¶14
Gwasya Bamwi Kuti Batambule Mulumbe waBwaami
14 Pawulu wakalizi kuti Agripa wakali muJuda. Akaambo kakuti Pawulu wakalizi kuti Agripa wakali aaluzibo atala abukkale bwachiJuda, wakeezya kubonesyania aawe kwiinda “kutaamba limbi ijwi pele ayo ngobakaamba basinsimi a-Musa kuti alacitika,” atala akufwa akubusigwa kwaMesiya. (Incito 26:22, 23) Pawulu wakabuzya Agripa kuti: “Sena ulabasyoma basinsimi?” Agripa wakabula lyakwaamba. Kuti waamba kuti tasyomi basinsimi, zyakali kuyoobisya mpuwo yakwe nkaambo wakali kusyoma ziyanza zyachiJuda. Pesi kuti waamba kuti ulabasyoma basinsimi, zyakali kuyootondeezya kuti ulikubbazu lyamwaapostolo Pawulu alubo eezi zyakali kuyoopa kuti aambwe kuti muKristu. Chakuchenjela, Pawulu wakasandula mubuzyo ooyo kati: “Ndilizi kuti ulasyoma.” Agripa wakasandula biyeni? Wakati: ‘Muchiindi chiniini ulandisandula kuba muKristu.’ (Incito 26:27, 28) Nikuba kuti Agripa taakaba muKristu pesi zilaantanganana kuti mulumbe waPawulu wakamusika aamoyo.—BaHebrayo 4:12.
JANUARY 28–FEBRUARY 3
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | INCITO 27-28
“Pawulu Wakiinka Aabwaato kuRoma”
bt 208 ¶15
“Taakwe Uuti Sweekelwe Buumi Bwakwe”
15 Kulakonzeka kuti Pawulu wakali kukambawukila bantu bakali mubwaato atala ‘abulangilizi bwachisyomezyo Leza nchaakasyomezya.’ (Inc. 26:6; Kol. 1:5) Mbukunga bwaato bwakali bwafwa, zilakonzeka kuti Pawulu wakagwasya bantu kuti babe aabulangilizi. Wakati: “Sunu masiku wandisikila angelo wa-Leza . . . , wati, Utayoowi, Paulo, uleelede kuyooima kumbele lya-Kaisara. Eno swiilila, Leza wakupa boonse aba mboenda abo.” Pawulu wakazumanana kubasungwaazya kati: “Nkaako nobaalumi, amukalike myoyo, nkaambo ndisyoma Leza kuti kuyooba mbubonya mbuli mbwendaambilwa, kwalo tuyoosowelwa acilwa cimwi.”—Inc. 27:23-26.
bt 209 ¶18
“Taakwe Uuti Sweekelwe Buumi Bwakwe”
18 Bantu bakafutuka mubwaato bakali aakasuwa kakuMelita kali kumusaanza wakuSisili. (Langa kabbokesi katii, “Melita Ili Kuli?”) Bantu bakali kukkala mukasuwa aaka bakabatambula “aluzyalo lwinilwini.” (Inc. 28:2) Bakabakutwida mulilo beenzu bakasika kukasuwa kabo nkaambo bakali bateta alubo bakali banjilwa mpeyo. Mulilo ooyu wakabagwasya kuti bakasaalilwe nkaambo kwakali kutontola alubo mvula yakali kuwa. Pesi kuli chimwi chigambyo chakachitika.
bt 210 ¶21
“Taakwe Uuti Sweekelwe Buumi Bwakwe”
21 Kuli umwi mwaalumi wakali kukkala mukasuwa aaka wakanotede wakali kutegwa Popliyo. Kuyeeyelwa kuti nguwe wakabikwa aamaRoma kuti ayendelezye Melita. Lukka wakabelesya zina lyakumulemeka Popliyo lyakuti “mwaalumi mupati wakasuwa,” lijanika mumalembe aabili aakuMelita. Popliyo wakatambula Pawulu abeenzinyina kwamazuba aatatu. Pesi wisi aaPopliyo wakali kuchiswa. Lukka wakaamba bulwazi mbwaakali kuchiswa mwaalumi ooyo. Wakalemba kuti mwaalumi ooyo wakali ‘kuchiswa mutwe akusomoona kalowa.’ Pawulu wakakomba akumubikka maanza mpawo mwaalumi ooyu wakapona. Nibakabona chigambyo eechi, bantu bamukasuwa aaka bakeeta bantu bakali kuchiswa kuti basilikwe alubo bakeeta zipo zyakali kuyoogwasya Pawulu abeenzinyina.—Inc. 28:7-10.
bt 213 ¶10
‘Kupa Bumboni Chakumaninina’
10 Nibakasika kuRoma, “Paulo wakazumizigwa kukala alike asilumamba oyo uwali kumulindila.” (Inc. 28:16) Muntu wakasungidwe kakkala mung’anda wakali kusungwa aancheni aamusoja wakali kumulinda kuchitila kuti atachiji. Nikuba kuti Pawulu wakasungidwe aancheni pesi taakaleka kukambawuka mulumbe waBwaami. Naakapumuna kwamazuba aatatu, Pawulu wakiita baalumi bapati bachiJuda bakali kukkala kuRoma kuti ababuzye kuti wakalini akuti abakambawukile.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Inc 27:9
Kuliimya kulya kwaMubuzuba Bwakumania Milandu: Naakuti kuliimya kulya kwakali kuchitwa muSeptember naakuti muOctober. Bbala lyachiGrikki lyakuti “kuliimya kulya,” lyaamba kuliimya kwaambidwe muMulawu waMusa, kwakali kuchitwa muBuzuba Bwakumania Milandu bwiitwa kuti Yom Kippur (MuchiHebbrayo litii, yohm hak·kip·pu·rim,ʹ “buzuba bwakuvumba”). (Lev 16:29-31; 23:26-32; My 29:7; langa Bupanduluzyi Bwamabala, “Buzuba Bwakumania Milandu.”) “Kuusa” kwakali kuchitwa mubuzuba Bwakumania Milandu, kwaamba kulitakata kuchita zintu zisiyene-siyene kuswaanizya aakuliimya chakulya. (Lev 16:29) Majwi aakuti “kuliimya kulya” aabelesedwe muli Inc 27:9, atondeezya kuti kulitakata nkubakali kuchita bantu muBuzuba Bwakumania Milandu kwakali kuswaanizya kuliimya chakulya. Kuliimya chakulya kwamuBuzuba Bwakumania Milandu kwakali kuchitwa kumamanino aaSeptember naakuti kumasaangunino aaOctober.
nwtsty makani aakwiiya aajanika muli Inc 28:11
“bana basankwa baZusi”: Kweendelana atunsiya-nsiya twachiGrikki atwachiRoma, “bana basankwa baZusi” (muchiGrikki litegwa, Di·oʹskou·roi) bakali kutegwa Castor aPollux, mazina aaya akali mazina aabana balombe bakali mambile baleza uutegwa Zusi (Jupiter) amukayintu wakwe Leda wakuSparta. Bantu bakali kusyoma kuti bana aaba bakali kukonzya kukwabilila basikweenzya bwaato kuti batachitikilwi ngozi mulwizi. Makani alaatala amazina aakalembedwe kunembo aabwaato, atondeezya kuti muntu wakalemba makani aaya wakali kulemba zintu nzyaakalibonena ameso aakwe.