CHIPAANZI 4
Masianene Aakafwa Alikuli?
1, 2. Bantu biingi basyomaanzi atala abantu bafwide?
BANTU biingi muAfrica basyoma kuti, ikuti muntu wafwa uliinkiilila kunembo kapona alimwi bayeeya kuti kufwa nkuchincha biyo naa nkwiinka kuyoopona mulibumwi busena. Bantu biingi bayeeya kuti masianyinakulu akafwa akazwa kunyika iiboneka akuzubukila kunyika iitaboneki naa kuti akazwa kunyika iikkala bantu akwiinka kunyika yamizimu.
2 Bantu basyoma kuti masianyinakulu naa mizimu ilakonzya kugwasya mpuli zyabo kuti kazipona kabotu alimwi kazizwidilila. Kweendelana amaboneno aaya, baamba kuti mizimu ilakonzya kuba beenzinyina babantu, ilakonzya kupa kuti bantu booloke kumyuunda, bakkale kabotu akubakwabilila. Ikuti bantu baleka kuswiilila mizimu eeyi naa ikuti bayinyemya, ilakonzya kupa kuti kube mapenzi, kuchiswa, kufwaba abuyumuyumu.
3. Bamwi bantu bayikomba biyeni mizimu?
3 Bantu bachita mapobwe atunsiya-nsiya tusiyene-siyene kuti balemeke mizimu yamasianyinakulu kuti itabafutatili. Chiindi chiingi tunsiya-nsiya ootu tuchitwa kumalilwe naa chiindi chakwiinzya. Kuli zimwi nzila zyakukomba mizimu. Muchikozyano, bamwi bantu kabatananywa bukande basaanguna kupiila. Alubo, chimwi chiindi bamwi bantu basiila mizimu chakulya.
4. Bantu biingi baamba kuti niinzi chichitika chiindi muntu nafwa?
4 Bantu biingi bamuAfrica basyoma kuti kuli chimwi chintu chisyaala kachipona kuti muntu wafwa. Alubo, basyoma kuti chiindi muntu uuchita zintu zibotu nafwa, nga wayinka kujulu naa kuparadayizi pesi uchita zintu zibi uya kuhelo. Chiindi chiingi, bantu baamba kuti njiisyo eeyi ileendelana aziyanza zyachiindi. Muchikozyano, bantu baambilizya malilwe kuzikombelo zisiyene-siyene baamba kuti chiindi muntu nafwa unooli “wazubukila kuliimwi nyika” naa “wayinka kumasianyinakulu.” Njiisyo zyoonse eezi, ziyeeme munjiisyo yakuti kuli chimwi chintu chisyaala kachipona chiindi muntu nafwa. Bbayibbele liyiisyaanzi atala akaambo aaka?
Muntu aMuuya
5, 6. Kweendelana aBbayibbele muntu niinzi?
5 Bbayibbele litondeezya kuti taakwe chintu chipona chakabikkwa mukati kamuntu pesi muntu lwakwe nguwe uupona. Muchikozyano, chiindi Leza naakalenga Adamu, “wakaba muumi.” (Matalikilo 2:7) Adamu taakabikkwa chimwi chintu chipona pesi wakaba muumi, kwaamba muntu uupona.
6 Aboobo, Bbayibbele lyaamba kuti muntu ulazyalwa. (Matalikilo 46:18) Bantu balakonzya kulya akuliimya. (Levitiko 7:20; Intembauzyo 35:13) Balalila alimwi balawizuka. (Jeremiya 13:17; Jona 2:7) Bantu balakonzya kubbigwa, kuchijanisigwa akwaangwaa nsimbi. (Deuteronomo 24:7; Intembauzyo 7:5; 105:18) Amwi maBbayibbele akabelesya bbala lyakuti “muntu” mumavesi aaya, amwi akabelesya bbala lyakuti “buumi,” pesi amwi abelesya lyakuti “chintu,” naa “chilenge.” Mabala aaya oonse aamba chintu chomwe biyo.
7. Ngaali mavesi aatondeezya kuti taakwe chintu chisyaala kachipona chiindi muntu nafwa?
7 Mbukunga muntu taakabikkwa chintu chipona muli nguwe, nkinkaako, taakwe chintu chisyaala kachipona chiindi nafwa. Lugwalo lwa Ezekieli 18:4 lwaamba kuti: “Muntu uubisya, nguwe uuyoofwa.” Alimwi lugwalo lwa Incito 3:23 lwaamba kuti: “Muntu woonse uutakooyooswiilila musinsimi ooyo uyoofwidilila, takoonoociliko kubantu.” Nkinkaako, taakwe chintu chisyaala kachipona chiindi muntu nafwa.
8. Muuya ujanika mubantu niinzi?
8 Muuya teemuntu pe. Kubantu, muuya manguzu aabuumi aapa kuti bantu bachite milimu isiyene-siyene mubuumi. Muuya uli mbuli magesi. Magesi alakonzya kupa kuti feeni ibeleke naa kuti filiji ibeleke pesi feeni afiliji tazikonzyi kubeleka azilikke pe. Munzila ikozyene azeezi, muuya uupa kuti ukonzye kubona, kumvwa naa kuyeeya. Pesi muuya tukonzyi pe kuchita zintu eezi kakutakwe meso, matwi aboongo. Nchicho chipa kuti Bbayibbele lyaambe atalaa muntu kuti: “Muuya wakwe wazwa, ulabweeda kubulongo; mubuzuba obo mbubonya makanze aakwe oonse alamana.”—Intembauzyo 146:4.
9. Niinzi chichitika chiindi muntu nafwa alimwi niinzi muuya nchutachiti?
9 Kweendelana aziyiisigwa aBbayibbele, taakwe chintu chisyaala kachipona alimwi taakwe muuya uzwa mumubili wamuntu kuti ukapone kulibumwi busena chiindi muntu nafwa.
Bantu Bafwide Bali Muchiimo Chili Biyeni?
10. Bbayibbele lityeni atala achiimo chabantu bafwide?
10 Bantu bafwide bali muchiimo chili biyeni? Jehova ulizi kuti niinzi chichitika chiindi muntu nafwa mbukunga nguwe wakalenga bantu. Jwi lyakwe liyiisya kuti bantu bafwide tabaponi pe, tabamvwi pe, tababoni pe, tabaambuuli pe nikuba kuyeeya buyo. Bbayibbele lyaamba kuti:
“Bafwide tabezi cintu niciba comwe.”—Mukambausi 9:5.
“Luyando lwabo alusulo lwabo abbivwe lyabo, zyoonse zyafwidilila.”—Mukambausi 9:6.
“Taakwe milimo niiba miyeeyo neluba luzibo nebuba busongo mukabanda moyoonjila.”—Mukambausi 9:10.
11. Jehova wakamwambilaanzi Adamu chiindi naakabisya?
11 Yeeya atala akuti Bbayibbele lityeni atalaa sianene wakusaanguna, Adamu. Jehova “wakamubumbya bulongo bwaansi.” (Matalikilo 2:7) Kaansinga Adamu wakawuswiilila mulawu waLeza, wakali kuyoopona kukabe kutamani alimwi kabotelwa munyika. Pesi Adamu taakawuswiilila pe mulawu waLeza alimwi wakajana chisubulo chalufu. Nkuukuli nkwaakaya Adamu chiindi naakafwa? Leza wakamwaambila kuti: ‘Uyoopiluka munyika nkaambo mulinjiyo mowakagwisigwa, nkaambo ulibulongo buyo aboobo kubulongo nkoelede kupiluka.’—Matalikilo 3:19.
12. Niinzi chakachitika kuli Adamu chiindi naakafwa?
12 Adamu wakali kuli Jehova katanamulenga kuzwa kubulongo? Taakwe nkwakabede pe. Taakaliwo pe. Nkinkaako, chiindi Jehova naakambila Adamu kuti wakali ‘kuyoopiluka munyika’ wakali kwaamba kuti Adamu wakali kuyoobweeda kuchiimo chakutapona mbuli bulongo. Adamu taakiinka kuli bumwi busena kuti akapone kali chilenge chamuuya. ‘Taakazubukila’ kunyika yamizimu pe. Taakiinka kujulu naa kuhelo. Wakabweeda kuchiimo chakutapona alimwi taakachili muumi pe.
13. Niinzi chichitika kubantu abanyama chiindi nibafwa?
13 Zyakachitika kuli Adamu chiindi naakafwa, nzizyo na zichitika kubantu boonse? Iiyi nzizyo zichitika. Bbayibbele lipandulula kuti: “[Bantu abanyama] boonse balaya kubusena bomwe. Bakazwa kubulongo, alimwi balapiluka kubulongo.”—Mukambausi 3:19, 20.
14. Mbuubuli bulangilizi buliwo atala abantu bakafwa?
14 Bbayibbele lisyomezya kuti Leza uyoobusya bantu bakafwa kuti bazoopone muparadayizi munyika. (Johane 5:28, 29; Incito 24:15) Pesi eezi ziyoochitika kuchiindi chilikunembo. Kwalino balifwide. (Johane 11:11-14) Bantu bafwide tabakonzyi kutugwasya naa kutuchisa, nkinkaako tatweelede kubayoowa naa kubakomba.
15, 16. Saatani ubeena biyeni bantu kuti bayeeye kuti muntu uufwide tafwide pe choonzyo?
15 Saatani Dyabbulosi nguwe uliikusaalisya njiisyo yakubeja yakuti kuli chimwi chintu chisyaala kachipona chiindi muntu nafwa. Saatani amadimoni aakwe beena bantu kuti basyome njiisyo eeyi yakubeja kwiinda mukubapa kuyeeya kuti kuchiswa amapenzi ngibaswaana zyeetwa amyuuya yabantu bakafwa. Nisimpe kuti amwi mapenzi ayetwaa madimoni, pesi amwi mapenzi tayetwaa madimoni pe. Nikuba boobo, bantu bafwide tabakonzyi kutuchisa.
16 Kuli imwi nzila madimoni njayezyaayo kweena bantu kusyoma kuti zyambwaa Bbayibbele atala abantu bafwide nzyakubeja. Madimoni ayena bantu kwiinda mukubapa kuyeeya kuti balakonzya kubona bantu bakafwa naa kwaambuulaabo. Alakonzya kuchita oobo kaabelesya zilengano, ziloto, mizimu naa zimwi nzila. Chiindi bantu nibachita oobo ngatabali kwaambuula abantu bafwide pesi ngabalikwaambuula amadimoni achitaanga mbantu bakafwa. Nchicho chipa kuti Jehova akasye bantu kusonda naa kwaambuula abantu bafwide.—Deuteronomo 18:10-12; Zekariya 10:2.