Aajanika Makani aaKabbuku Kamuswaangano waBuumi Amulimu Wesu
SEPTEMBER 5-11
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 9-10
“Tembawula Jehova Akaambo Kabusongo Mbwalaabo”
w99 7/1 30 ¶6
Kuswaya Kwakeeta Zilongezyo
Chiindi mwaami mwanakazi naakabonana aaSolomoni, wakasaanguna kumubuzya ‘mibuzyo iikatazya.’ (1 Bami 10:1) Bbala lyachiHebbrayo libelesedwe aawa, lilakonzya kwaamba ‘tulabi.’ Pesi eezi tazyaambi kuti mwanakazi ooyu wakali kuchita zisobaano aSolomoni. Chibotezya nchakuti, aali Intembauzyo 49:4 bbala ndileeli lyachiHebbrayo lilibelesedwe kwaamba mibuzyo iiyandikana iili atala achibi, lufu akunununwa. Kweelede kuti mwaami mwanakazi wakuShebba wakali kwaambuuzyania aaSolomoni makani aayandikana kuti asunke busongo bwakwe. Bbayibbele lyaamba kuti wakasaanguna ‘kumwaambila zyoonse izyakali mumoyo wakwe.’ Mpawo Solomoni “wakayiingula mibuzyo yakwe yoonse. Kunyina cakamukatazya mwami kupandulwida mwami mukaintu ooyu.”—1 Bami 10:2b, 3.
w99 11/1 20 ¶6
Kupa Zipo Zyiingi
Chiindi naakagamba akaambo kazintu nzyaakamvwide anzyaakabona, mwaami mwanakazi wakati: “Bali acoolwe bantu bako alimwi bali acoolwe babelesi bako ibaima kumbele lyako lyoonse kabaswiilila busongo bwako!” (1 Bami 10:4-8) Nikuba kuti babelesi baSolomoni bakali aazintu zyiingi zibotu, mwaami mwanakazi taakaamba kuti nzizyo zyakali kupa kuti babotelwe. Pesi bakali kubotelwa akaambo kakuti chiindi choonse bakali kuswiilila busongo bwaSolomoni mbwaakapedwe aaLeza. Mwaami mwanakazi wakuShebba nchikozyano chibotu loko kubakombi baJehova mazubaano, aabo babotelwa aabusongo bwaMulengi wabo abwaMwanaakwe Jesu Kristu!
w99 7/1 30-31
Kuswaya Kwakeeta Zilongezyo
Mwaami mwanakazi wakuShebba wakagamba loko akaambo kabusongo bwaSolomoni azintu nzyakalaazyo mubwaami bwakwe zyakuti “kunyina muuya wakacili mulinguwe.” (1 Bami 10:4, 5) Bamwi batii majwi aaya aamba kuti mwaami mwanakazi “wakagonkelwa.” Umwi sikulanga-langa makani aamuBbayibbele wakaamba kuti, wakazilika. Kufumbwa zyakachitika, mwaami mwanakazi wakagamba akaambo kazintu nzyaakabona anzyaakamvwide. Wakaamba kuti babelesi baSolomoni bakali kubotelwa akaambo kakuti bakali kukonzya kumvwa busongo bwamwaami alubo wakalumbayizya Jehova akaambo kakuti wakabikkide Solomoni aachuuno chabwaami. Wakapa mwaami zipo zidula loko, ngolida njaakamupa kuti twayiyezyanisya aamali yamazubaano isika ku$40 000 000. Anguwe Solomoni “wakapa mwami mukaintu waku Sheba zyoonse nzyaakali kuyanda”—1 Bami 10:6-13.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w08 11/1 22 ¶4-6
Mwalizi Na
Mwaami Solomoni wakali aangolida nyingi biyeni?
Magwalo atondeezya kuti Hiramu mwaami wakuTuro wakapa Solomoni ngolida yakali kulema makkilogilemu aali 4 000. Mwaami mwanakazi wakuShebba wakapa Solomoni mweelwe wangolida uukozyenie. Maato aaSolomoni akali kweeta ngolida iilema makkilogilemu aali 15 000 kuzwa kuOfiri. Bbayibbele lyaamba kuti: “ngolida iyakali kuboola kuli Solomoni mwaka amwaka yakali kulema matalenta aangolida aali 666” naakuti yakali kwiinda makkilogilemu aali 25 000. (1 Bami 9:14, 28; 10:10, 14) Makani aaya ngachoonzyo na? Ziyobwedo zyachiindi zyakali kubambilwa ngolida zyakali zipati biyeni?
Malembe aachiindi basikulanga-langa makani aamuBbayibbele ngibabona kuti ngachoonzyo, atondeezya kuti Pharaoh Thutmose III wakuEgypt (second millennium B.C.E.) wakatola makkilogilemu aangolida aali 13 500 kutempele lyaAmun-Ra kuKarnak. Mumwaanda wamunyaka wachi8 B.C.E., Mwaami wakuAssiriya uutegwa Tiglath-pileser III wakatambula ngolida yakali kulema makkilogilemu aayinda ku4 000 kuzwa kuTuro alubo Sargon II wakapa mweelwe wangolida uukozyenie kuli baleza bakuBbabbiloni. Alubo kwaambwa kuti Mwaami Philip II wakuMacedonia (359-336 B.C.E.) wakali kufunkununa makkilogilemu aali 28 000 aangolida munyaka amunyaka kuzwa kumamayini aakuPangaeum kuThrace.
Chiindi Philip mwana waAlexander Mupati (336-323 B.C.E.) naakazunda Susa muunzi wabantu bakuPesiya, wakabweza ngolida iilema makkilogilemu aasika ku1 180 000 mumuunzi ooyo alubo ngolida njaakabweza muPesiya yoonse yakali kulema makkilogilemu aali 7 000 000. Kuti twalanga zintu zyoonse eezi zyaambwa, nzilyaamba Bbayibbele atala angolida njaakalaayo Solomoni nzyachoonzyo.
SEPTEMBER 12-18
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 11-12
“Sala Kabotu Muntu Wakukwatanaawe”
‘Ngwani Uuli Kubbazu lyaJehova?’
7 Tulakonzya kwiiya zintu zyiingi kuchikozyano chaMwaami Solomoni. Naakali muniini, Solomoni wakakumbila kuzulwidwa aJehova. Leza wakamupa busongo bwiingi amulimu wakuyaka tempele pati kuJerusalemu. Pesi Solomoni wakakachilwa kukkala kali mweenzinyina waJehova. (1 Bam. 3:12; 11:1, 2) Mulawu waLeza wakali kukasya kuti Mwaami muHebbrayo ‘abe abanakazi biingi kuti moyo wakwe utaleyi.’ (Dt. 17:17) Solomoni taakaswiilila pe mpawo wakakwata banakazi bali 700. Alubo wakazookwata bamwanakasuwa bali 300. (1 Bam. 11:3) Bakayintu biingi mbaakakwata teebakali maIsrayeli pe alubo bakali kukomba baleza bakubeja. Nkinkaako, Solomoni taakaswiilila mulawu waLeza nkaambo wakakwata banakazi bakatali maIsrayeli.—Dt. 7:3, 4.
Kujana Wawukwabilila Biyeni Moyo Wako?
6 Saatani uyanda kuti tube mbuuli nguwe, sikupapila uutayandi kutobelezya zyeelelo zyaJehova alubo uuliyanda. Saatani takonzyi pe kutupa kuti tuyeeye mbuuli nguwe akuti tuchite mbuuli mbachita. Nkinkaako, ubelesya zimwi nzila kuti azuzikizye makanze aakwe. Muchikozyano, upa kuti tupone aabantu bali aamizeezo iili mbuuli yakwe. (1 Joh. 5:19) Ulangilila kuti tuyoosala kuliswaanizya aambabo nikuba kuti tulizi kuti kuliswaanizya aabantu bachita zibi ‘kunyongania’ mbutuyeeya ambutuchita. (1 Kor. 15:33) Nzila eeyi njaakabelesya kuMwaami Solomoni. Solomoni wakakwata banakazi bakali kukomba baleza bakubeja mpawo “bakamuyunga kapati,” alubo ‘mbichaani-mbichaani banakazi bakwe bakoongelezya moyo wakwe’ kuti aleke kukomba Jehova.—1 Bam. 11:3.
‘Ngwani Uuli Kubbazu lyaJehova?’
9 Jehova tabuyandi pe bubi. Bbayibbele lyaamba kuti: “Mpawo Jehova wakanyemena Solomoni, nkaambo kakuti moyo wakwe kuupambukide kuli-Jehova . . . , iwakalibonya kulinguwe ziindi zyobile, iwakamulailila aamakani aya ngaonya, kuti teelede kutobela mizimu myeenzu, nekubaboobo takatobede majwi ngaakamucenjezya Jehova.” Eezi zyakapa kuti Leza atamugwasyi. Bana baSolomoni teebakeendelezya bwaami boonse bwaIsrayeli alubo zyakapa kuti banjile mumapenzi kwaminyaka myiingi.—1 Bam. 11:9-13.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
Wakali Kunookonzya Kubotezya Leza
Rehobbowamu wakabungania basilumamba kuti bakalwane misyobo yamaIsrayeli iili 10 yakamupapila. Pesi Jehova wakatuma musinsimi Semaya kuti akabuzye Rehobbowamu kuti: “Mutanoolwisya banabakwanu ba-Israyeli pe. Amuboole umwi aumwi kung’anda yakwe, nkaambo aya makani akazwa kulindime.”—1 Bam. 12:21-24.
Chakali chuuba na kuli Rehobbowamu kuti aswiilile jwi lyaLeza? Kweelede Rehobbowamu wakakataazikana. Bantu bakali kuyoomubona biyeni mwaami wakaambide kuti uyoobasubula ‘atubanze’ bantu bakwe pesi taakwe naakasubula nikuba basikumupapila? (Kozyanisya a 2 Makani 13:7.) Nikuba boobo, mwaami abasilumamba bakwe “bakaswiilila ijwi lya-Jehova akupiluka mbubonya Jehova mbwaakabaambila.”
Chikozyano eechi chituyiisyaanzi? Tweelede kuswiilila Leza nikuba kuti chimwi chiindi kuchita oobo kulakonzya kupa kuti bantu batuseke. Leza uyootulongezya kuti twamuswiilila.—Dt. 28:2.
Nimpinduunzi nzyaakajana Rehobbowamu? Wakaleka kulwana misyobo iili kkumi mpawo wakatalisya kuyaka myuunzi yakali muzilawu zyaJuda aBbenjamini nkaambo njiimisyobo njaakali kweendelezya. ‘Wakayumya’ myuunzi myiingi. (2 Mak. 11:5-12) Alubo wakaswiilila milawu yaJehova. Muchiindi misyobo iili kkumi yakali kweendelezegwa aJerobbowamu niyakali kukomba baleza bakubeja, bamwi ‘bakayumya Rehobbowamu’ kwiinda mukwiinka kuJerusalemu kuti bakasumpule bukombi bwakasimpe. (2 Mak. 11:16, 17) Nkinkaako kuswiilila kwaRehobbowamu, kwakapa kuti bwaami bwakwe busime.
SEPTEMBER 19-25
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 13-14
“Nkamboonzi Nweelede Kukkutisikana Akuziba Mpugolela?”
w08 8/15 8 ¶4
Amwiinkilile Kunembo Kusyomeka Amoyo Omwe
4 Jerobbowamu wakabuzya muntu waLeza wakasimpe kuti: “Atweende kuŋanda ukalye kutegwa ube anguzu alimwi ndikakupe acipego.” (1 Bam. 13:7) Mupolofita wakali kunoochitaanzi? Wakali kunoozumina kutambwa aamwaami na kakuli wakali waamba mulumbe walubeta kulinguwe? (Int. 119:113) Wakali kunookaka na kutambwa aamwaami nikuba kuti mwaami wakali kubonekaanga wachincha? Jerobbowamu wakali kukonzya kupa beenzinyina zipo zyiingi zidula. Kaansinga mupolofita waLeza wakali kuyandisya zintu zyakumubili, zintu nzyaakalikuzoopegwa aamwaami zyakali kunooba sunko pati loko kulinguwe. Nikuba oobo, Jehova wakalayilila mupolofita ooyu kuti: “Utakalyi cakulya nokuba kunywa maanzi alimwi waakupiluka utakaindi nzila njookaindide akuunka.” Mpawo mupolofita wakasandula kuti: “Nokuba kuti inga wandipa cisela caŋanda yako, tandikonzyi kuunka anduwe pe nokuba kulya cakulya nokuba kunywa maanzi kubusena obuno.” Mpawo mupolofita wakazwa kuBbeteli kabelesya imwi nzila. (1 Bam. 13:8-10) Nzyaakachita mupolofita ooyu zituyisyaanzi atala akusyomeka kazizwa aansi aamoyo?—Rom. 15:4.
w08 8/15 11 ¶15
Amwiinkilile Kunembo Kusyomeka Amoyo Omwe
15 Niinzi chimwi nchitwiiya kuzwa kukubisya nkwaakachita mupolofita wakuJuda? Tusimpi 3:5 yaamba kuti: “Kosyoma Jehova amoyo wako woonse, utasyomi maano aako omwini pe.” Kwiinda kuti asyome Jehova mbuli mbaakachitide chiindi, aachiindi eechi mupolofita wakuJuda wakalisyoma. Nzyaakachita zyakapa kuti asweekelwe buumi bwakwe ampuwo mbotu kuli Leza. Zyakamuchitila zituyiisya mbukuyandikana kulibombya akukomba Jehova chakusyomeka.
w08 8/15 9 ¶10
Amwiinkilile Kunembo Kusyomeka Amoyo Omwe
10 Mupolofita wakuJuda wakeelede kubona kuti zintu zilikwaambwa aamupolofita wachembaala nzyakubeja. Wakeelede kulibuzya kuti: ‘Nkamboonzi Jehova naakatuma mungelo wakwe kuli umwi muntu amalayilile aalangene aandime?’ Mupolofita wakali kukonzya kubuzya Jehova kuti amuzulwide pesi Magwalo tatondeezyi pe kuti nzizyo nzyaakachita. Pesi “wakapiluka [amupolofita wachembaala] kuyoolya akunywa maanzi muŋanda yakwe.” Jehova taakabotelwa pe anzyaakachita. Mupolofita naakali kubweeda kuJuda, wakaswaana mulavu mpawo mulavu wakamujaya. Mulimu wakwe wabupolofita wakamana munzila iichisa loko!—1 Bam. 13:19-25.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w10 7/1 29 ¶5
Ulanga Zibotu
Chimwi chintu chiyandikana nchitwiiya muli 1 Bami 14:13 mbuntu bubotu mbwalaabo Jehova akuti ulanga zibotu mulindiswe. Atuyeeye kuti kuli bumwi bubotu ‘mbwaakajana’ muli Abbija. Jehova wakalangisisya mumoyo waAbbija kusikila naakajana chimwi chintu chibotu mulinguwe. Kuti twamukozyanisya aabamumpuli yakwe, Abbija wakali chintu chiyandikana ‘mumulwi wadoti’ mbuli mbakaamba umwi sikulanga-langa makani. Jehova wakabubona bubotu mbwakalaabo alubo wakamulongezya akaambo kambubo kusikila wamufwida luzyalo muntu ooyu wakali kuzwa kumpuli yabantu bakali kuchita zibi.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 15-16
“Asa Wakatondeezya Chibindi—Aniwe Ulaacho Na?
w12 8/15 8 ¶4
“Milimo Yanu Iyoolumbulwa”
Muminyaka iili 20 kuzwa bwaami bwamaIsrayeli nibwakaanzanisigwa kuti bube zipanzi zibili, bwaami bwaJuda bwakali kuliswaanizya mumichito yabukombi bwakubeja. Chiindi Asa naakaba mwaami mu977 B.C.E., nikuba bantu bamung’anda yabwaami bakali kuliswaanizya mubukombi bwabaleza bakuKkenani. Pesi makani aakazulwidwa aamuuya uusalala aambuula atala akuzulwida kwaAsa aamba kuti “wakacita zintu zibotu alimwi ziluleme mumeso aa Jehova Leza wakwe.” Alubo Asa “wakagwisya zipaililo zyabaleza beenzu amasena aakukombela alimwi wakapwayaula misemu yamabwe yakukomba.” (2 Mak. 14:2, 3) Mukuyungizya, Asa wakagwisya “basankwa bavwuule bamutempele” mubwaami bwaJuda, bakali kuchita bwaamu busesemya mubukombi. Asa taakamanina aakugwisya zintu eezi zibi kupela. Wakasungwaazya bantu “kuti bayandaule Jehova Leza wabamausyi” akuti “batobele Mulawo akuubamba.”—1 Bam. 15:12, 13; 2 Mak. 14:4.
w17.03 19 ¶7
Atubelekele Jehova Chamoyo Woonse!
7 Umwi awumwi wesu ulakonzya kulilanga-langa akubona kuti ulilipedelede na amoyo woonse kuli Leza. Libuzye kuti, ‘Ndililipedelede na kubotezya Jehova, kwiiminina bukombi bwakasimpe, akukwabilila bakombi baLeza kuzintu zikonzya kubapambanisya?’ Yeeya kuti Asa wakeelede kuba aachibindi chipati biyeni kuti agwisye Maaka ooyo wakali “banyina mwami” munyika yabo! Nisimpe kuti taakwe muntu nguzi uukonzya kuchita mbuli Maaka, pesi kulakonzya kuba zyiimo ziyanda kuti ube abusungu mbuli bwaAsa. Muchikozyano, walikunoochita biyeni kuti umwi wamumpuli yanu naakuti mweenzinyokwe wachita chibi, taayempwa mpawo wagwisigwa mumbungano? Moyo wako walikunoopa kuti uchite biyeni? Walikunoosala kutaliswaanizya aamuntu ooyo na?
it-1 184-185
Asa
Nikuba kuti chimwi chiindi Asa taakali kusala kabotu akuti taakali kutondeezya busongo, pesi buntu bubotu mbwakalaabo akutayanda kuliswaanizya abukombi bwakubeja, zyakavumba zibi zyakwe alubo ubonwa kali umwi wabaami basyomeka mubwaami bwamaJuda. (2Mk 15:17) Minyaka iili 41 yabweendelezi bwa-Asa yakaswaanizya bweendelezi bwamaami aali 8 aa-Israyeli aatobela: Jeroboamu, Nadabu, Basa, Ela, Zimuri, Omuri, Tibini, (ooyo wakeendelezya chipanzi cha-Israyeli kali kukazyania a-Omuri) a-Ahabu. (1Ba 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Asa naakafwa, mwanaakwe Jehoshafati wakaba mwaami.—1Ba 15:24.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w98 9/15 21-22
Leza Ngwachoonzyo na Kulinguwe?
Muchikozyano, bala bupolofita butondeezya chisubulo nchaakali kuyoopegwa muntu wakali kuzooyakulula muunzi waJeriko mpawo ubone mbubwakazuzikizigwa. Joshua 6:26 yaamba kuti: “Joshua wakakonka kuti: “Asinganizyigwe muntu uuli woonse uutitalike kuyakulula munzi ooyu wa Jeriko. Abikka buyo ntalisyo yanguwo, mwanaakwe mutaanzi weelede kufwa, alimwi abikka zijazyo zyanguwo, mwanaakwe muniini weelede kufwa.” Bupolofita oobu bwakazoozuzikizigwa nikwakayinda minyaka iili 500 nkaambo muli 1 Bami 16:34 tubala kuti: “Lino mubulelo bwa Ahabu, Hiyeli muna Beteli wakayakulula munzi wa Jeriko. Naakabikka ntalisyo yanguwo, Abiramu mwanaakwe mutaanzi wakafwa alimwi anaakabikka zijazyo zyanguwo, Segubu mwanaakwe muniini wakafwa kweelana ajwi ndyaakaamba Jehova kwiinda muli Joshua mwana wa Nuni.” Leza wakasimpe alikke nguwe uukonzya kwaambilizya bupolofita buli boobo, akupa kuti buzuzikizigwe.
OCTOBER 3-9
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 17-18
“Ino Muladooneka Kusikila Lili?”
w17.03 14 ¶6
Tondeezya Lusyomo, Sala Kabotu
6 Nibakanjila muNyika Yakasyomezedwe, malsrayeli bakeelede kusala kuti bayanda kukomba Jehova na, naakuti kukomba umwi leza (naakuti baleza). (Bala Joshua 24:15.) Ooku kulakonzya kubonekaanga kwakali kusala kutakataazyi. Pesi kusala kwabo kwakali kwaamba buumi naakuti lufu. Kwaziindi zyiingi, muchiindi chababetesi malsrayeli bakali kusala munzila yabufuba-fuba. Bakaleka kukomba Jehova mpawo bakasaanguna kukomba baleza bakubeja. (Bab. 2:3, 11-23) Yeeya atala achimwi chiindi bakombi baLeza mpubakeelede kusala lubo. Mupolofita Elija wakaamba kuti bakeelede kusala aakati kakukomba Jehova naakuti kukomba Bbaala, leza wakubeja. (1 Bam. 18:21) Elija wakakalalila bantu akaambo kakuti bakaba aamyoyo iibili. Ulakonzya kubonaanga kusala ooko kwakali kuuba akaambo kakuti mbusongo kukomba Jehova alubo kulagwasya chiindi choonse. Kwaamba choonzyo, taakwe muntu weelede kuliswaanizya aaBbaala pe. Nikuba oobo, malsrayeli aaba bakali ‘kudoneeka.’ Pesi Elija wakabasungwaazya kuti basale kukomba Jehova.
ia 88 ¶15
Wakayiminina Bukombi Bwakasimpe
15 Bapayizi baBbaala bakayungizya kupengeleka kabali “koongololesya akulitendaula amapanga amasumo kweelana acilengwa cabo kusikila bulowa bweenda.” Nikuba oobo, eezi teezyakagwasya pe. “Kwakanyina jwi alimwi kwakanyina wakali kwiingula; kunyina wakali kubikkila maano pe.” (1 Bam. 18:28, 29) Bbaala taakaliwo pe. Chakali chibumbwa biyo chakapangidwe aaSaatani kuti choongelezye bantu kuti baleke kukomba Jehova. Kwaamba choonzyo, kusala umwi mwaami uutali Jehova takupi kubotelwa pe alubo kupa kuti muntu abe aabweeme.—Bala Intembauzyo 25:3; 115:4-8.
ia 90 ¶18
Wakayiminina Bukombi Bwakasimpe
18 Elija katanakomba, bantu bakali kubonaanga Jehova ulaba mbuli Bbaala waamba zyakubeja. Elija naakamana kukomba, teebakachili kudoneeka pe. Bbayibbele lyaamba kuti: “Mpoonya mulilo wa Jehova wakaboola akucuumpa cakumaninina cituuzyo cuumpwa, antoomwe ankuni, mabwe, bulongo alimwi wakayuminizya maanzi aakali mumugelo.” (1 Bam. 18:38) Eeyi yakali nsandulo iibotezya loko. Alubo bantu bakachita biyeni?
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w08 4/1 19, kabbokesi
Wakalangilila Akulindila
Bbalangwe Lyamuchiindi chaElija Lyakatola Chiindi Chilamfu Biyeni?
Mupolofita waJehova Elija wakabuzya Mwaami Ahabbu kuti bbalangwe lyakali kuyoomana lino-lino. Eezi zyakachitika “mumwaka watatu” kuzwa mubuzuba Elija naakambilizizye kuti kwakali kuzooba bbalangwe. (1 Bami 18:1) Jehova wakapa kuti mvula iwe kuzwa chiindi Elija naakaamba kuti Leza wakali kuyoopa kuti iwe. Bamwi balakonzya kwaamba kuti bbalangwe eeli lyakamana mumunyaka wachitatu, nkukwaamba kuti teelyakatola minyaka iitatu pe. Pesi Jesu aJakkobo bakaamba kuti bbalangwe lyakabweza minyaka “iitatu amyeezi iili musanu awumwi.” (Luka 4:25; Jakobo 5:17) Makani aaya alakazyania na?
Peepe. Mulizi, chiindi mulsrayeli, chilimu chakali kubweza chiindi chilamfu, chimwi chiindi kusika kumyeezi iili 6. Zilaantanganana kuti chiindi Elija naakabuzya Ahabbu atala abbalangwe lyakali kuzoochitika, chilimu chakali chatola chiindi chilamfu kwiinda lubbe. Kwaamba choonzyo, bbalangwe lyakali lyaba aamyeezi iili 6 kalitalikide. Nkinkaako, chiindi Elija naakaambilizya kuti bbalangwe lyakali kuyoomana ‘mumunyaka wachitatu,’ bbalangwe lyakali lyaamba kusisya minyaka iitatu ahafu kale. Chiindi bantu boonse nibakabungana kuti babone sunko pati aachilindu chaKarimeli, kwakali kwayinda ‘minyaka iitatu amyeezi iili musanu awumwi’ iikkwene.
Amuyeeye chiindi Elija naakaswaya Ahabbu kakusaanguna. Bantu bakali kusyoma kuti Bbaala “nguwe weendelezya mayoba,” akuti nguleza uutazoomaninsye bbalangwe. Mbukunga chilimu chakabweza chiindi chilamfu, kweelede bantu bakalibuzya kuti: ‘Ani Bbaala ulikuli? Uzooyiwisya lili mvula?’ Kweelede kuti mulumbe waElija wakuti taakwe mvula yakali kuzoowa nikuba lume kusikila kuchiindi nchaakaambide, wakabanyemya loko bakombi baBbaala.—1 Bami 17:1.
OCTOBER 10-16
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 19-20
“Langila Kuli Jehova Kuti Akuumbulizye”
Syoma Jehova Chiindi Nukataazikene
5 Bala 1 Bami 19:1-4. Eliya wakayoowa, chiindi Jezebbeli Mukayintu waMwaami naakali kuyanda kumujaya. Nkinkaako, wakachijila kuBbeerishebba. Wakakataazikana zyakuti “wakalomba kuti afwe.” Nkamboonzi naakalimvwa oobo? Eliya wakali muntu uuli aachibi alubo “wakali muntu iwakali kulimvwa mbubonya mbotulimvwa aswebo.” (Jak. 5:17) Amwi kukataazikana akukatala zyakapa kuti amane manguzu. Amwi Eliya wakali kuyeeya kuti kubeleka changuzu nkwaakachita mukusumpula bukombi bwakasimpe kwakali kwabuyo, taakwe muntu wakachincha pe muIsrayeli akuti nguwe luzutu wakachili kubelekela Jehova. (1 Bam. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Tulakonzya kugamba kuti mupolofita ooyu uusyomeka wakalimvwa munzila iili boobu. Pesi Jehova wakamvwisisisya mbaakali kulimvwa Eliya.
ia 103 ¶13
Wakawumbulizigwa AaLeza Wakwe
13 Ubonaanga Jehova wakamvwa biyeni chiindi naakabona mupolofita wakwe kalede munsi aamunsamu munkanda, kali kukumbila kuti afwe? Tatweelede kuyeeyela biya pe. Nizyakamutola ng’onzi Elija, Jehova wakatuma mungelo wakwe kulinguwe. Mungelo wakamubusya oobotu-oobotu Elija mpawo wakamubuzya kuti: “Buka ulye.” Elija wakabuka nkaambo mungelo wakali wamubambila chakulya chuuba chiswaanizya chinkwa chikasaala amaanzi. Wakamulumba na mungelo? Bbayibbele lyaamba kuti mupolofita wakabuka walya mpawo wabweeda lubo kukoona. Kuti taakachili kukonzya na kwaambuula? Kufumbwa mbuzyakabede, mungelo wakazoomubusya kachibili, kulakonzeka kuti kubuchedo. Wakamusungwaazya lubo Elija kuti, “Buka ulye,” mpawo mungelo wakayungizya majwi aakuti, “nkaambo musinzo ulakulampila kapati.”—1 Bam. 19:5-7.
ia 106 ¶21
Wakawumbulizigwa AaLeza Wakwe
21 Muchiimo chimwi achimwi, Bbayibbele lituyeezya kuti Jehova tajaniki muzitondeezyo eezyo zigambya. Elija wakalizi kuti Jehova tali mbuli Bbaala leza wakubeja, ooyo wakali kudundilizigwa aabakombi bakwe kuti “nguwe weendelezya mayoba” naakuti nguupa kuti mvula iwe. Jehova nguKasensa kanguzu zyoonse zili muzintu zyakalengwa alubo mupati loko kwiinda zintu nzyaakalenga. Takonzyi kukkwana nikuba mumajulu. (1 Bam. 8:27) Zyoonse eezi zyakamugwasya biyeni Elija? Yeeya kuti Elija wakali kuyoowa. Elija taakeelede kumuyoowa pe Ahabbu aJezebbeli akaambo kakuti Jehova Leza wakwe wakali kubbazu lyakwe, nkukwaamba Leza wakali aamanguzu woonse.—Bala Intembauzyo 118:6.
ia 106 ¶22
Wakawumbulizigwa AaLeza Wakwe
22 Mulilo nwaakayinda, kwakawumuna wii mpawo Elija wakamvwa “jwi libombe lyaansaansi.” Eezi zyakapa kuti Elija ajane mweenya wakwaamba mbalimvwa lubo kalikwaambuula zyakali kumukataazya. Amwi eezi zyakapa kuti akatalusigwe. Zilaantanganana kuti Elija wakajana luumbulizyo kuzwa kumajwi ngaakazoobuzigwa ‘ajwi libombe lyaansaansi.’ Jehova wakabuzya Elija kuti wakali kuyandikana loko. Wakazichita biyeni? Leza wakayubununa makanze aakwe aachiindi, aamba kuti wakali kuzoonyonyoona bukombi bwaBbaala bwakali mulsrayeli. Nisimpe kuti Elija taakabelekelede zitawo pe nkaambo makanze aaLeza akali kuzoozuzikizigwa. Mukuyungizya, Elija wakazoobona kuti wakaliswaanizidwe mumakanze aaLeza nkaambo Jehova wakazoomutuma kuti abweede lubo kuti akabeleke kali aamalayilile ngaakeelede kutobelezya.—1 Bam. 19:12-17.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w97 11/1 31 ¶2
Chikozyano Chakulipeda Akusyomeka
Bakombi baLeza biingi mazubaano ambabo balikutondeezya muuya wakulipeda. Bamwi bakasiya “myuunda” yabo, nkukwaamba nzila njibakali kuponaayo kuti bakambawuke makani mabotu kundawu zili kule naakuti babelekele kuBbeteli. Bamwi bakayinka kunyika zili kule kuchitila kuti bakabeleke mulimu wakuyaka uuchitwa aambunga. Biingi bakazumina kubeleka milimu iilangilwaansi. Pesi taakwe mukombi waJehova waambwa kuti uchita mulimu uutagwasyi. Jehova ulabotelwa akulipeda nkubachita bakombi bakwe alubo ulabalongezya.—Marko 10:29, 30.
OCTOBER 17-23
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 1 BAMI 21-22
“Tobelezya Chikozyano chaJehova Chakweendelezya”
it-2 21
Jehova Wamakamu
Chiindi Joshuwa naakaswayigwa aamungelo aafwiifwi aJeriko, Joshuwa wakabuzya mungelo ooyo kuti wakali kubbazu lyamalsrayeli na naakuti wakali sinkondonyina, mungelo wakamusandula kuti, “Peepe, mebo ndaboola mbuli silutwe wampi ya Jehova.” (Jos 5:13-15) Mupolofita Mikkaya wakabuzya Mwaami Ahabbu aJehoshafati kuti, “Ndabona Jehova kakkede acuuno cakwe cabwami alimwi amakamu oonse aakujulu kaayimvwi munsi lyakwe, kululyo akulumwensyi lwakwe,” zilaantanganana kuti wakali kwaamba zilenge zyaJehova zyamuuya. (1Ba 22:19-21) Kubelesegwa kwamabala aakuti “Jehova wamakamu” mubwiingi kuleelela nkaambo zilenge zyamuuya tazipandululwi mbuli kuti mbakkerubi, maserafi naakuti mbangelo luzutu (Is 6:2, 3; Mtl 3:24; Ciy 5:11) pesi zipandululwa mbuli tubunga tubambikene, zyakuti Jesu wakaamba kuti ulakonzya kwiita “makamu aangilozi aayinda ku 12” kuti azoomugwasye. (Mt 26:53) Hezekkiya naakali kukombelezya Jehova kuti amugwasye wakabelesya mabala aakuti “Jehova wamakamu, Leza wa Israyeli, ookkede acuuno cabwami atala aabakerubi,” kali kwaamba bbokesi lyachizuminano abakkerubbi bakali aachivumbyo chalyo, zintu eezi zyiiminina chuuno chaJehova chakujulu. (Is 37:16; kozyanisya a 1Sa 4:4; 2Sa 6:2) Mubelesi waElisha wakayoowede, wakasungwaazigwa aachilengaano nchaakabona chakali kutondeezya chilundu chakali aabasinkondonyina bakazyungulukide muunzi waElisha “cakazwide mabbiza ankalaki zyankondo zyamulilo koonse-koonse.” Zintu eezi zyiiminina chipanzi chaJehova chabangelo.—2Ba 6:15-17.
“Mutwe Wamwaalumi Uuli Woonse Ngu Kristo”
9 Kulibombya. Jehova musongo kwiinda bantu boonse bali munyika. Nikuba boobo, ulaziswiilila zyaambwa aabakombi bakwe. (Matl. 18:23, 24, 32) Wakazumizya bangelo kuti baambe maboneno aabo. (1 Bam. 22:19-22) Jehova ulimaninide pesi talangilili kuti tuchite zintu munzila iimaninide. Alubo ugwasya bantu bali aachibi kuti bazwidilile chiindi nibachita milimu yakwe. (Int. 113:6, 7) Bbayibbele limwaamba kuti “mugwasyi.” (Int. 27:9; Heb. 13:6) Mwaami Davida wakaamba kuti, kulibombya kwaJehova nkuko kwakamugwasya kuti achite milimu mipati.—2 Sam. 22:36.
it-2 245
Kubeja
Jehova Leza uzumizya bantu bayanda zyakubeja kuti “bayungwe akaambo kalweeno kuchitila kuti basyome makani aakubeja” kutali makani mabotu aali atala aJesu Kristu. (2Te 2:9-12) Malayilile aaya alalibonia kwiinda muzintu zyakachitika kuli Ahabbu mwaami wamalsrayeli. Bapolofita bakubeja bakaamba kuti Ahabbu wakali kuyoozunda munkondo kuRamoti-gileadi pesi mupolofita waJehova Mikkaya wakaamba kuti wakali kuyooswana mapenzi. Mbuli mbaakatondeezegwa muchilengaano Mikkaya, Jehova wakazumizya chilenge chamuuya kuti chibe “muuya wabubeji” mumilomo yabapolofita baAhabbu. Nkukwaamba kuti chilenge eechi chamuuya chakabelesya manguzu aacho aali mbabo kutali kuti baambe kasimpe pesi kuti baambe nzibayanda azeezyo zyakali kuyandwa aaAhabbu. Eezi zyakapa kuti Ahabbu azumine manwa ngibakali kwaamba alubo zyakapa kuti afwe nikuba kuti wakali wachenjezegwa.—1Ba 22:1-38; 2Mk 18.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
4 Chakazoosika chiindi chakuti Jehova abweze ntaamu. Wakatuma Eliya kuti akabuzye Ahabbu aJezebbeli kuti wakali kuyoobasubula. Bantu boonse bamung’anda yaAhabbu bakali kuyoojayigwa. Majwi akaambwa aaEliya akapa kuti Ahabbu akataazikane loko mpawo kumamanino ‘wakazolibombya.’—1 Bam. 21:19-29.
5 Nikuba kuti aachiindi eechi Ahabbu wakalibombya pesi nzyaakazoochita kunembo zyakatondeezya kuti taakeempwa chachoonzyo pe. Taakwe naakakasya bantu kuti baleke kukomba Bbaala. Alubo taakwe naakasungwaazya bantu kuti bakombe Jehova. Kuli zimwi zintu nzyaakachita Ahabbu zitondeezya kuti takeempwa chachoonzyo pe.
6 Mukuya kwachiindi, Ahabbu wakakumbila Mwaami waJuda Jehosafati kuti akamugwasye kulwana bantu bakuSiriya. Mbukunga Mwaami Jehosafati wakali kusyoma Jehova, wakaamba kuti bakakubuzye makani kumupolofita waJehova aali atala azintu nzibakeelede kuchita kabatanayinka kunkondo. Pesi Ahabbu takazuminana aanzizyo pe. Wakaamba kuti: “Kucili mwaalumi omwe ngotukonzya kubuzya kujatikizya Jehova; pele mebo [ndilamuzonda] nkaambo kunyina nasinsima zibotu kujatikizya ndime, pele usinsima zibi zyalo.” Nikuba boobo, bakazoobuzya makani kumupolofita Mikkaya. Nzyaakaamba Ahabbu zyakali zyachoonzyo nkaambo Mikkaya wakazoowamba makani mabi atala anguwe. Ahabbu wakeelede kutondeezya kweempwa kwachoonzyo alubo wakeelede kukumbila Jehova kuti amulekelele pesi teembakachita pe. Wakalayilila kuti mupolofita waJehova abikkwe mujele. (1 Bam. 22:7-9, 23, 27) Nikuba kuti Ahabbu wakazwidilila kupa kuti mupolofita waJehova abikkwe mujele, pesi taakalikwe nguzu zyakulesya bupolofita kuti buzuzikizigwe. Ahabbu wakazoojayigwa kunkondo.—1 Bam. 22:34-38.
OCTOBER 24-30
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 2 BAMI 1-2
“Chikozyano Chilikabotu Chakuyiisya Bamwi”
w15 4/15 13 ¶15
Baalu Babayiisya Biyeni Bamwi Kuti Babe Aaluzibo?
15 Zyakachitika kuli Elisha, ooyo wakabweza busena bwaElija, zitondeezya kuti bakwesu mazubaano beelede kubalemeka baalu bali aaluzibo. Elija aElisha nibakazwa aakuswaya kabunga kabapolofita kuJeriko, baalumi aaba bakaya kuMulonga waJodani. Nibakali nkukooko, “Elija wakabweza cisani cakwe cabusinsimi, wakacivwunga akuuma maanzi, eelyo akaandaana.” Nibakazubuka aanyika njumu, baalumi aaba ‘bakali kuyaabweenda kumwi kabaambuula.’ Aachiindi eechi, Elisha taakayeeya kuti wakali waziziba zyoonse. Elisha wakazibikkila maanu zyoonse zyakali kwaambuulwa amuyiisi wakwe, kusikila Elija naakayinka. Mpawo Elija wakatolwa aakambizi. Nikwakayinda chiindi, kumulonga waJodani, Elisha wakawuma maanzi achigogo chaElija mpawo wakoompolola kati: “Ino uli kuli Jehova Leza wa Elija?” Maanzi aakanzaana lubo.—2 Bam. 2:8-14.
w15 4/15 13 ¶16
Baalu Babayiisya Biyeni Bamwi Kuti Babe Aaluzibo?
16 Mwabona na kuti chigambyo chakusaanguna chakachitwa aElisha chakalikozyenie achigambyo chamamanino chakachitwa aElija? Nkamboonzi makani aaya naayandikana? Elisha taakayeeya kuti mbukunga nguwe wakali waba mupolofita, wakeelede kuchincha zintu mpawaawo. Kuchita mulimu waLeza mbuli mbaakali kuchita Elija, kwakatondeezya kuti wakali kumulemeka muyiisi wakwe alubo eezi zyakabasimya bamwi bapolofita. (2 Bam. 2:15) Mukuya kwachiindi, Elisha wakaba aaminyaka iili 60 kali mumulimu wakwe wakuba mupolofita, mpawo Jehova wakapa kuti achite zigambyo zyiingi kwiinda Elija. Wiiyaanzi mbuli sikwiiya?
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w05 8/1 9 ¶1
Makani Aazwa Mubbuku lya2 Bami
2:11—Chiindi Elija ‘naakatolwa akambizi kujulu’ wakaya kuli? Eeli teelyakali julu nditubona aameso eesu pe, naakuti ndawu yakumuuya Leza njakkala abangelo bakwe. (Deuteronomo 4:19; Intembauzyo 11:4; Matayo 6:9; 18:10) ‘Julu’ Elija nkwaakayinka, mumulenga-lenga biyo. (Intembauzyo 78:26; Matayo 6:26) Ngolo yamulilo yakali kuyabweenda mumulenga-lenga yakatola Elija kuliimwi ndawu, ooko nkwaakakuzumana kapona. Nikwakayinda minyaka, Elija wakalembela mwaami waJuda uutegwa Jehoramu lugwalo.—2 Makani 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | 2 BAMI 3-4
“Komubweza Mwanaako”
“Ndilizi Kuti Uyoobuka”
7 Chigambyo chabili chakubusigwa kwamuntu chilembedwe muBbayibbele, chakachitwa aElisha. Elisha naakasika kuSunemu wakatambulwa amukayintu muIsrayeli, wakali ampuwo. Leza wakabelesya musinsimi Elisha kuti mukayintu ooyo abe amwana nikuba kuti mulumaakwe wakali wachembaala. Nikwakayinda minyaka, mwana ooyo wakafwa. Eezi zyakabachisa loko banyina. Mpawo mukayintu ooyu wakakumbila kumulumaakwe kuti ayinke kwakabede Elisha kuchilundu chakuKkarimeli, musinzo wamakkilomita aali 30. Musinsimi Elisha wakatuma mubelesi wakwe Gehazi kuti ayinke kuSunemu kuti akabusye mwana, banyina kabatanasika pe. Pesi Gehazi wakakachilwa kumubusya kusikila banyina aamwana ooyo aElisha nibakasika.—2 Bam. 4:8-31.
“Ndilizi Kuti Uyoobuka”
Nibakasika kuSunemu, Elisha wakanjila mung’anda mwakali mutunta wamwana mpawo wakakomba. Mwana wakabuka, mpawo banyina bakabotelwa loko! (Bala 2 Bami 4:32-37.) Amwi eezi zyakapa kuti banyina bayeeye nkombyo yaHana chiindi naakatola Samiyele kutempele. Wakati: “Jehova . . . Nguwe uunjizya mukabanda akugwisya mumo.” (1 Sam. 2:6) Zili antanganana kuti Jehova uli amanguzu akubusya bantu nkaambo wakabusya mwana wamukayintu wakuSunemu.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
it-2 697 ¶2
Mupolofita
“Bana Babasinsimi.” Mbuli mbulyaamba bbuku lyakalembwa aaGesenius litegwa Hebrew Grammar (Oxford, 1952, p. 418), bbala lyachiHebbrayo lyakuti ben (mwana wa) naakuti liti benehʹ (bana ba) lilakonzya kwaamba “muntu wakamwi kabunga (naakuti muntu wawumwi musyobo).” (Kozyanisya a Ne 3:8 aawo nikwaambwa atala ‘awumwi wabasikupanga mafuta aanunkilila,’ chaamba “mwana wasikupanga mafuta aanunkilila.”) Mabala aakuti ‘bana babapolofita,’ alakonzya kwaamba chikolo aawo bantu bakali kweelela kuchita mulimu ooyu nkubali kwiinka naakuti alakonzya kwaamba kabunga kabapolofita. Kwaambwa kuti tubunga ootu twakali kuBbeteli, kuJeriko akuGiligala. (2Ba 2:3, 5; 4:38; kozyanisya a 1Sa 10:5, 10.) Samuyele wakali kuzulwida kabunga kakali kuRama (1Sa 19:19, 20) alubo kuyeeyelwa kuti Elisha wakali aamulimu uuli mbuli nguyooyu. (2Ba 4:38; 6:1-3; kozyanisya a 1Ba 18:13.) Bbayibbele lyaamba kuti bakali aang’anda yabo mpubakali kukkala akuti bakali kubelesya chibelesyo chakukumbila, zitondeezya kuti teebalikwe zintu zyiingi zyakuponaazyo pe. Nikuba kuti bakali kukkalaamwi akulya chakulya chikozyenie, kweelede umwi awumwi wakali kwiinka kundawu zisiyene-siyene kuti akachite mulimu wabupolofita.—1Ba 20:35-42; 2Ba 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.