LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • bt cibalo. 3 map. 20-27
  • “Bakazula Muuya Uusalala”

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • “Bakazula Muuya Uusalala”
  • ‘Amupe Bumboni Cakulomya’ Kujatikizya Bwami bwa Leza
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • “Boonse Bakalibungene Mubusena Bomwe” (Milimo 2:1-4)
  • ‘Umwi Aumwi Wakabamvwa Kabaambaula Mumwaambo Wakwe Mwini’ (Milimo 2:5-13)
  • “Petro Wakaima” (Milimo 2:14-37)
  • “Umwi Aumwi Wanu Abbapatizyigwe” (Milimo 2:38-47)
  • Bantu “Bazwa Kumisyobo Yoonse” Balamvwa Makani Mabotu
    Ngazi Yamulindizi—2005
  • Kubbapatizyigwa Muzyina Lyani Alimwi Anzi?
    Ngazi Yamulindizi—2010
  • “Lino Muli Ciinga ca Leza”
    Ngazi Yamulindizi—2014
  • Basikwiiya Batambula Muuya Uusalala
    Ziiyo Nzyomukonzya Kwiiya Kuzwa mu Bbaibbele
Amubone Azimwi
‘Amupe Bumboni Cakulomya’ Kujatikizya Bwami bwa Leza
bt cibalo. 3 map. 20-27

CIBALO 3

“Bakazula Muuya Uusalala”

Izyakacitika muuya uusalala nowakatilwa lya Pentekoste

Kweelana a Milimo 2:1-47

1. Amupandulule zicitika ciindi ca Pobwe lya Pentekoste.

BANTU balikkomene mumigwagwa ya Jerusalemu.a Kuunta busi acipaililo mutempele ciindi ba Levi nobaimba nyimbo zyantembauzyo zya Hallel (Intembauzyo 113 kusika ku 118), izilangilwa kuti zyakali kwiimbwa munzila yakuvwiilizyanya. Kuli beenzu banji mumigwagwa. Bazwa kumasena aakulamfwu mbuli ku Elamu, Mesopotamiya, Kapadokiya, Ponto, Egepita aku Roma.b Ino ncinzi cicitika? Kuli pobwe lya Pentekoste, alimwi liitwa kuti “buzuba bwabutebuzi bwamicelo yakusaanguna kubizwa.” (My. 28:26) Pobwe eeli ilicitwa amwaka litondezya mamanino aabutebuzi bwabbaale alimwi amatalikilo aabutebuzi bwawiiti. Mbuzuba bukkomanisya kapati.

Maapu iitondezya masena nkobakali kuzwa bantu aabo ibakamvwa makani mabotu lya Pentekoste 33 C.E. 1. Zyooko: Libya, Egepita, Etiopiya, Bituniya, Ponto, Kapadokiya, Judaya, Mesopotamiya, Babuloni, Elamu, Mediya alimwi a Pata. 2. Madolopo: Roma, Alekizandiriya, Mofi, Antiokeya (yaku Siriya), Jerusalemu alimwi a Babuloni. 3. Meenda aakazingulukide: Lwizi lwa Mediterranean, Lwizi Lusiya, Lwizi Lusalala, Lwizi lwa Caspian alimwi a Nkomwe ya Persia.

JERUSALEMU—BUSENA BWABUKOMBI BWACI JUDA

Bunji bwazintu izyakali kucitika muzyaandaano zyakusaanguna zyabbuku lya Milimo zyakali kucitikila mu Jerusalemu. Ooyu munzi wakali atala aamalundu aamu Judaya, alo aakali musinzo uulampa makilomita aali 55 kujwe aa Lwizi lwa Mediterranean. Mu 1070 B.C.E., Mwami Davida wakauzunda munzi mupati iwakali atala aa Cilundu ca Ziyoni, mpoonya munzi iwakazooyakwa wakakomena akuba munzi mupati mu Israyeli yansiku.

Munsi-munsi a Cilundu ca Ziyoni kuli Cilundu ca Moriya, alo kweelana acilengwa caba Juda bansiku, Abrahamu mpaakali kuyanda kwaaba Izaka, myaka iibalilwa ku 1,900 kazitanacitika zintu zyaambidwe mubbuku lya Milimo. Cilundu ca Moriya cakazooba cibeela camunzi Solomoni mpaakayakila tempele lya Jehova lyakusaanguna. Aawa mpaakazooba busena buyandika kapati bwaba Juda bwakukombela alimwi akucitila milimo imwi buyo.

Nkuutempele lya Jehova ba Juda boonse ibakalyaabide kuzwa munyika yoonse kanji-kanji nkobakali kubungana kutuula zituuzyo, kukomba alimwi akucita mapobwe aamwaka. Bakali kucita oobo kutobela mulawo wa Leza wakuti: “Ziindi zyotatwe mumwaka, baalumi boonse bali akati kanu beelede kulibonya kubusyu bwa Jehova Leza wanu mubusena oobo mbwayoosala.” (Dt. 16:16) Mu Jerusalemu momwakali Nkuta Mpati Yaba Juda alimwi akabunga kabeendelezi kamucisi.

2. Nzintu nzi zigambya izyacitika lya Pentekoste 33 C.E.?

2 Kuma 9 koloko mafwumofwumo kakukasaala, lyamupeyo mu 33 C.E., kwacitika cintu cimwi citakalubwi kwamyaanda yamyaka iyakali kuboola. Mpoonya aawo, kuzwa kujulu kwamvwugwa “muzuzumo uuli mbuli waguwo lyuungisya.” (Mil. 2:2) Coongo cazuzya ŋanda oomo basikwiiya ba Jesu ibali 120 mobabungene. Kuzwa waawo, kwacitika cintu cimwi cigambya. Milaka iili mbuli mulilo yalibonya, akukkala aali sikwiiya umwi aumwi.c Mpoonya basikwiiya “bazula muuya uusalala” akutalika kwaambaula mumyaambo iimbi. Ciindi basikwiiya nobazwa muŋanda, beenzu mbobajana mumigwagwa yamu Jerusalemu bagambwa, nkaambo basikwiiya bacikonzya kwaambaula ambabo. Inzya, umwi aumwi wabo wabamvwa “kabaambaula mumwaambo wakwe mwini.”—Mil. 2:1-6.

3. (a) Nkaambo nzi buzuba bwa Pentekoste 33 C.E. ncobubonwa kuti mbuzuba buyandika kapati mubukombi bwakasimpe? (b) Mbuti makani ngaakaamba Petro mbwaayendelana akubelesyegwa kwa “makkii aa Bwami”?

3 Cibalo eeci cikkomanisya cipandulula cintu ciyandika kapati icakacitika mubukombi bwakasimpe, matalikilo aacisi ca Israyeli wakumuuya, nkokuti mbungano ya Banakristo bananike. (Gal. 6:16) Pele kuli azimbi izyakacitika. Ciindi Petro naakabandika kunkamu buzuba oobo, wakabelesya kkii yakusaanguna akati ‘kamakkii otatwe aa Bwami,’ kkii imwi aimwi yakali kuyoojalula zyoolwe zilibedelede kunkamu yabantu baindene-indene. (Mt. 16:18, 19) Kkii yakusaanguna yakapa kuti cikonzyeke kuba Juda alimwi aba Juda basandule kutambula makani mabotu alimwi akunanikwa amuuya wa Leza uusalala.d Aboobo bakali kuyooba cibeela ca Israyeli wakumuuya, alimwi bakali kuyooba abulangizi bwakuyoolela kabali bami abapaizi mu Bwami bwabu Mesiya. (Ciy. 5:9, 10) Mukuya kwaciindi, coolwe eeci cakali kuyoopegwa akubana Samariya alimwi buya akuli Bamasi. Ncinzi Banakristo mazuba aano ncobakonzya kwiiya kuzintu ziyandika izyakacitika lya Pentekoste 33 C.E.?

“Boonse Bakalibungene Mubusena Bomwe” (Milimo 2:1-4)

4. Mbuti mbungano ya Bunakristo yamazuba aano mboiswaangene ambungano iyakatalisyigwa mu 33 C.E.?

4 Mbungano ya Bunakristo yakatalika abasikwiiya ibali 120, “boonse bakalibungene mubusena bomwe” muŋanda yamujulu, alimwi bakananikwa amuuya uusalala. (Mil. 2:1) Kusikila kumamanino aabuzuba oobo, mweelwe wabantu ibakabbapatizyigwa mumbungano wakavwula kapati. Alimwi aaya akali matalikilo buyo aakuyaambele kwambunga yalo iyazumanana kuyaambele amazuba aano! Inzya, baalumi alimwi abamakaintu bayoowa Leza, nkokuti mbungano ya Bunakristo yamazuba aano, nenzila iibelesyegwa kukambauka “makani mabotu aa Bwami” alo aali ‘mukukambaukwa munyika yoonse kuti bube bumboni kumasi oonse’ bweende bwazintu oobu kabutanamana.—Mt. 24:14.

5. Nzilongezyo nzi izyakali kuyoojanika kwiinda mukuyanzana ambungano ya Bunakristo yamumwaanda wamyaka wakusaanguna alimwi ayamazuba aano?

5 Kuyungizya waawo, mbungano ya Bunakristo yakali kuyoobayumya kumuuya basimbungano, bananike alimwi kumbele ‘abambelele zimbi.’ (Joh. 10:16) Paulo wakabalumba basimbungano akaambo kakuyumizyanya ciindi naakalembela Banakristo baku Roma kuti: “Ndilayandisisya kumubona, kuti ndimupe cipego cakumuuya cimwi ikutegwa muyumizyigwe; naa kutegwa kube kuyumizyanya kwiinda mulusyomo lwaumwi amweenzinyina, nkokuti lwanu alwangu.”—Rom. 1:11, 12.

ROMA—DOLOPO LIPATI MU BWAMI

Ciindi zintu zili mubbuku lya Milimo nozyakali kucitika, Roma ndelyakali dolopo lipati alimwi lyakalidumide kapati munyika aciindi eeco. Lyakali dolopo lipati mubwami ibwakali kweendelezya kuzwa ku Britain mane kusikila ku Africa nkoili Kunyika, kuzwa ku Atlantic Ocean mane kusikila ku Nkomwe ya Persia.

Mu Roma kwakali zilengwa amisyobo yiindene-indene alimwi amasalamuzi. Migwagwa iyakabambidwe kabotu yakali kuleta basikuswaya alimwi abasimakwebo kubusena oobu. Afwaafwi acito ca Ostia, mato mpaakali kuselusyila zyakulya alimwi azintu zimwi buyo zibotu zyamudolopo.

Kuzikusika mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., kwakali bantu bainda ku 1 miliyoni mu Roma. Kulangilwa kuti cisela camweelwe wabantu aaba bakali bazike, zigwebenga izyakali kweelela kujaigwa, bana ibakasambalwa naa kulekelezyegwa abazyali, alimwi abaange ibakajatwa ampi yabana Roma. Akati kabaabo ibakaletwa mu Roma kabali bazike, mba Juda ibakazwa ku Jerusalemu, ciindi nowakamana kuzundwa munzi ooyu a Mupati Wabasikalumamba muna Roma Pompey mu 63 B.C.E.

Bunji bwabantu ibakajisi lwaanguluko bakali bacete, ibakali kukkala mumaanda aasyaankene alimwi akuponena buyo alugwasyo lwamfwulumende. Nokuba boobo, beendelezi bakalibotya dolopo lipati amayake aayebeka kapati. Akati kamayake aaya kwakali maanda aakucitila zisobano, mabuwa mapati aakusobanina mwalo mobakali kucitila zisobano zyakujintauka, mizundano, alimwi akusiyana kwankalaki, ooko bantu banji nkobakali kukonzya kujanika kakunyina kubbadela.

6, 7. Mbuti mbungano ya Bunakristo mazuba aano mboizuzikizya mulimo Jesu ngwaakatupa wakukambauka kumasi woonse?

6 Mazuba aano, mbungano ya Bunakristo ijisi makanze ngoonya ngoyakajisi mumwaanda wamyaka wakusaanguna. Jesu wakapa basikwiiya bakwe mulimo uukkomanisya kapati, nokuba kuti bakali kuyoojana buyumuyumu. Wakabaambila kuti: “Mukayiisye bantu bazisi zyoonse kuti babe basikwiiya, akubabbapatizya muzina lya Taata alya Mwana alya muuya uusalala, mukabayiisye kutobela zintu zyoonse nzyondakamulailila.”—Mt. 28:19, 20.

7 Jehova ubelesya mbungano ya Banakristo ya Bakamboni ba Jehova kuzuzikizya mulimo wakukambauka mazuba aano. Mubwini, nciyumu kukambaukila bantu mumyaambo iindene-indene. Nokuba boobo, Bakamboni ba Jehova bamwaya mabbuku aamba zyamu Bbaibbele mumyaambo iinda ku 1,000. Ikuti kamujanika lyoonse kumiswaangano ya Bunakristo, kutola lubazu mukukambauka Bwami alimwi akugwasya bantu kuba basikwiiya, mweelede kukkomana. Muli akati kabantu basyoonto mazuba aano ibajisi coolwe cakupa bumboni cakulomya kujatikizya zina lya Jehova.

8. Ndugwasyo luli buti ndotujana mumbungano ya Bunakristo?

8 Kutegwa atugwasye kuliyumya kumwi katukkomene muziindi eezyi zikatazya kapati, Jehova Leza wakatupa bunyina bwanyika yoonse. Paulo wakalembela Banakristo bana Hebrayo kuti: “Katubikkilana maano ikutegwa tukulwaizyanye kutondezya luyando akucita milimo mibotu, tutanooleki kuswaangana antoomwe, mbuli bamwi ibajisi ciyanza eeci, pele katukulwaizyanya umwi amweenzinyina, alimwi atuzumanane kucita boobo ikapati mbomubwene kuti buzuba bwaswena afwaafwi.” (Heb. 10:24, 25) Mbungano ya Bunakristo ncipego kuzwa kuli Jehova kutegwa katukulwaizyigwa alimwi akukulwaizya bamwi. Aboobo amukakatile kubakwesu alimwi abacizyi bakumuuya. Mutanooleki kuswaangana antoomwe kumiswaangano ya Bunakristo!

‘Umwi Aumwi Wakabamvwa Kabaambaula Mumwaambo Wakwe Mwini’ (Milimo 2:5-13)

Basikwiiya ba Jesu balakambauka kuba Juda alimwi akuba Juda basandule mumugwagwa imuli bantu banji.

“Twabamvwa kabaambaula mumyaambo yesu kujatikizya milimo mipati ya Leza.”—Milimo 2:11

9, 10. Mbuti bamwi mbobalyaaba kutegwa bacikonzye kukambaukila bantu ibabelesya mwaambo uumbi?

9 Amweezyeezye buyo mbobakakkomene ba Juda alimwi aba Juda basandule ibakaswaangene lya Pentekoste 33 C.E. Bunji bwabaabo ibakaliko, bakali kwaambaula mwaambo uuzyibidwe, ambweni Chigiriki naa Chihebrayo. Pele lino ‘umwi aumwi wabo wakabamvwa basikwiiya kabaambaula mumwaambo wakwe mwini.’ (Mil. 2:6) Masimpe aabo ibakali kuswiilila beelede kuti bakakkomana kapati kumvwa makani mabotu mumwaambo wabo. Bwini mbwakuti, Banakristo mazuba aano tabajisi cipego cakwaambaula myaambo yiindene-indene munzila yamaleele. Nokuba boobo, bunji bwabo, balilyaabide kumwaya mulumbe wa Bwami kubantu ibazwa kumasi aambi. Mubuti? Bamwi bakaiya mwaambo mupya kutegwa kabayanzana ambungano iili afwaafwi ankobakkala iibelesya mwaambo wakunze aacisi naa kulongela kucisi cimbi. Kanji-kanji, bajana kuti aabo ibabaswiilila balakkomana kapati akaambo kakusolekesya nkobacita.

10 Amubone cakuluula camucizyi Christine, iwakatalika kwiiya ci Gujarati antoomwe a Bakamboni bambi ibali ciloba. Ciindi naakajana mubelesinyina iwaambaula ci Gujarati, wakamujuzya mumwaambo wakwe. Mukaintu ooyo wakakkomana kapati, alimwi wakali kuyanda kuzyiba kaambo mucizyi Christine ncaakali kusolekesya kwiiya mwaambo uukatazya kapati waci Gujarati. Mucizyi Christine wakacikonzya kupa bumboni bubotu. Mpoonya mukaintu ooyu wakaambila mucizyi Christine kuti: “Kunyina cikombelo cimbi icikonzya kukulwaizya basimbungano kwiiya mwaambo ooyu uukatazya. Kweelede kuti mujisi makani aayandika kapati ngomuyanda kundaambila.”

11. Mbuti mbotukonzya kuba bantu balibambilide kukambauka mulumbe wa Bwami kubantu baambaula myaambo iimbi?

11 Masimpe kuti tabali boonse ibakonzya kwiiya mwaambo uumbi. Nokuba boobo, tulakonzya kulibambila kukambauka mulumbe wa Bwami kubantu baambaula myaambo iimbi. Mubuti? Nzila imwi nkwiinda mukubelesya JW Language® app kutegwa mwiiye mbobaanzya mumwaambo uubelesyegwa kapati mucilawo canu. Mulakonzya kwiiya amabala amwi aamumwaambo ooyo alo ngomukonzya kubelesya kubantu baambaula mwaambo ooyo kutegwa mubape kuba aluyandisisyo. Amubakulwaizye kuswaya webusaiti ya jw.org alimwi kuti kacikonzyeka amubatondezye mavidiyo alimwi amabbuku aayindene-indene aamumwaambo wabo. Ciindi notubelesya zibelesyo eezyi mumulimo wesu wakukambauka, tulakonzya kuba alukkomano ndobakajisi Banakristoma bamumwaanda wamyaka wakusaanguna, ciindi bantu bazwa mumasena aamwi nobakagambwa akaambo kakuti “umwi aumwi . . . mumwaambo wakwe mwini” wakaamvwa makani mabotu.

BA JUDA BAMU MESOPOTAMIYA A EGEPITA

Bbuku litegwa The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–A.D. 135) lyakaamba kuti: “Ku Mesopotamiya, Mediya aku Babuloni kwakali kukkala baluzubo lwabwami lwamisyobo iili kkumi yabana Israyeli, alimwi abwami bwa Juda, ibakatolwa ooko abana Asuri alimwi abana Babuloni.” Kweelana alugwalo lwa Ezara 2:64, balikke bana Israyeli ibali 42,360, mbebakapiluka ku Jerusalemu kuzwa mubuzike ku Babuloni. Eeci cakacitika mu 537 B.C.E. Sikwiiya zyamakani aakaindi Flavius Josephus wakaamba kuti, mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., kwakali ba Juda banji ibakali “kukkala mu Babuloni.” Mumwaanda wamyaka watatu kusikila kuli wasanu C.E., bantu aaba bakalemba mabbuku aayitwa kuti Babylonian Talmud, aakajisi twaambo tujatikizya mulawo wakulwiidwa buya abamayi.

Kuli zilembedwe izisinizya kuti kuli ba Juda ibakali kukkala mu Egepita mumwaanda wamyaka wacisambomwe B.C.E. Kuciindi eeco, Jeremiya wakagamika mulumbe wakwe kuba Juda ibakali kukkala mumasena aayindene-indene mu Egepita, kubikkilizya aku Mofi. (Jer. 44:1, bupanduluzi buyungizyidwe) Kulalangilwa kuti ibanji bakaunka kuyookkala ku Egepita kuciindi masi manji naakali kweendelezyegwa azilengwa zyaba Giriki. Josephus wakaamba kuti ba Juda bakali akati kabantu bakusaanguna ibakakkala mu Alekizandiriya. Mukuya kwaciindi, cibeela coonse cadolopo eeli cakapegwa kulimbabo. Mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., mulembi umwi mu Juda wazina lya Philo wakaamba kuti, ba Juda basika ku 1 miliyoni bakali kukkala mu Egepita, kuzwa “kucisi ca Libya kusikila kuminyinza wacisi ca Ethiopia.”

“Petro Wakaima” (Milimo 2:14-37)

12. (a) Ino ncinzi musinsimi Joeli ncaakasinsima kujatikizya maleele aakacitika lya Pentekoste 33 C.E.? (b) Nkaambo nzi kuzuzikizyigwa kwabusinsimi bwa Joeli ncokwakali kulangilwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna?

12 “Petro wakaima” kutegwa abandike kunkamu yabantu ibakali kuzwa mumasi aayindene-indene. (Mil. 2:14) Wakabapandulwida boonse ibakali kuswiilila kuti maleele aakucikonzya kwaambaula mumyaambo yiindene-indene akapegwa a Leza kuzuzikizya businsimi bwa Joeli bwakuti: “Ndiyootila muuya wangu amuntu uuli woonse.” (Joel. 2:28) Katanaunka kujulu, Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti: “Ndiyoomulomba Taata, eelyo uyoomupa mugwasyi,” ooyo Jesu ngwaakaamba kuti “muuya.”—Joh. 14:16, 17.

13, 14. Mbuti Petro mbwaakasolekesya kubasika amoyo baswiilizi bakwe, alimwi mbuti mbotukonzya kumwiiya?

13 Kumamanino, Petro wakabandika kunkamu cakusinizya kuti: “Bamuŋanda ya Israyeli boonse abazyibe kuti masimpe Leza wakamucita kuba Mwami a Kristo, ooyu Jesu ngomwakajaya aacisamu.” (Mil. 2:36) Masimpe kuti, bunji bwabaswiilizi ba Petro tiibakaliko ciindi Jesu naakajaigwa acisamu cakupenzyezya. Nokuba boobo, mbuli cisi, boonse bakalijatikizyidwe mukujaya Jesu. Pele amubone kuti Petro wakabandika aba Judanyina munzila yabulemu alimwi akubasika amoyo. Makanze aa Petro akali aakukulwaizya baswiilizi bakwe kweempwa, ikutali kubapa mulandu. Sena nkamu yakatyompwa kumajwi ngaakabelesya Petro? Peepe. Muciindi caboobo, bantu “bakayaswa kumoyo.” Mane bakabuzya kuti: “Ino tucite buti?” Akaambo kakubandika cabulemu, Petro wakabasika amoyo banji, calo icakapa kuti beempwe.—Mil. 2:37.

14 Tulakonzya kwiiya nzila njaakabelesya Petro kutegwa abasike amoyo baswiilizi bakwe. Ciindi notukambaukila bantu, tatweelede kubandika kaambo kali koonse ikatali kamumagwalo nkakonzya kwaamba mukamwiniŋanda. Muciindi caboobo, tweelede kubandika twaambo ntotuzuminana. Ikuti twacita oobo, tulakonzya kubandika cabupampu kuzwa mu Jwi lya Leza. Kanji-kanji, ciindi kasimpe kamu Bbaibbele nokabandikwa munzila iikulwaizya, babombe myoyo balalangilwa kukatambula kasimpe.

BUNAKRISTO KU PONTO

Akati kabaabo ibakaswiilila mulumbe wa Petro lya Pentekoste mu 33 C.E. kwakali ba Juda ibazwa ku Ponto, cooko caku Asia Minor nkocili kunyika. (Mil. 2:9) Kulangilwa kuti bamwi akati kabo bakatola mulumbe wamakani mabotu kucisi cokwabo, nkaambo aabo Petro mbaakalembela lugwalo lwakwe lwakusaanguna bakali kubikkilizya basyomi ‘ibakamwaikide’ mumasena mbuli ku Ponto.g (1 Pet. 1:1) Makani ngaakalemba atondezya kuti Banakristo aaba akaambo kalusyomo lwabo ‘bakapenzyegwa amasunko aayindene-indene.’ (1 Pet. 1:6) Kulangilwa kuti, eeci cakali kubikkilizya kukazyigwa alimwi akupenzyegwa.

Masunko aambi ngobakajana Banakristo ku Ponto alaambwa mumagwalo ngobakali kulembelana a Pliny Musyoonto, mweendelezi wacooko ca Roma ku Bituniya aku Ponto, alimwi a Mwami Trajan. Lugwalo ndwaakalemba kali ku Ponto mu 112 C.E., Pliny wakaamba kuti boonse buyo babe baalumi naa bamakaintu, kufwumbwa naa bali muciimo cili buti naa balaampuwo, boonse bali muntenda “yakuyambukilwa” a Bunakristo. Pliny wakabapa coolwe aabo ibakali kwaambwa kuti Mbanakristo cakukaka kuti tabali Banakristo, mpoonya aabo ibatakakaka, wakabajaya. Kufwumbwa muntu iwakamukaka Kristo akwiinduluka mupailo kuli baleza naa kucikozyanyo ca Trajan, wakaangununwa. Aboobo Pliny wakaamba kuti, eezyi nzyezintu “aabo ibakali Banakristo beni-beni nzyobatakali kusinikizyigwa kucita.”

g Ibbala lyakuti ‘ibakamwaikide’ lizwa kubbala lyakali kwaamba ba Juda batakali kukkala mu Palestine, kutondezya kuti banji akati kabasandule bakusaanguna bakali kuzwa mumasena mobakali kukkala ba Juda.

“Umwi Aumwi Wanu Abbapatizyigwe” (Milimo 2:38-47)

15. (a) Makani nzi ngaakaamba Petro alimwi ncinzi cakacitika? (b) Nkaambo nzi bantu banji ibakamvwa makani mabotu lya Pentekoste ncobakeelela kubbapatizyigwa mubuzuba mbubwenya oobo?

15 Mubuzuba oobu bukkomanisya bwa Pentekoste 33 C.E., Petro wakaambila ba Juda alimwi aba Juda basandule kuti: “Amweempwe, alimwi umwi aumwi wanu abbapatizyigwe.” (Mil. 2:38) Aboobo, bantu basika ku 3,000 bakabbapatizyigwa, ambweni mumazyiba aakali mu Jerusalemu naa munsi-munsi.e Sena eeyi nintaamu njobakabweza kakunyina kuyeeya? Sena cibalo eeci cipa cikozyanyo kuli basikwiiya Bbaibbele alimwi akubana babazyali Banakristo cakubbapatizyigwa kabatanalibambila? Naaceya. Amuyeeye kuti, ba Juda aabo alimwi aba Juda basandule ibakabbapatizyigwa mubuzuba bwa Pentekoste 33 C.E. bakali basikwiiya ba Jwi lya Leza basungu, alimwi bakali cibeela cacisi icakalyaabide kuli Jehova. Kuyungizya waawo, bakalitondezyede kale busungu bwabo, zimwi ziindi, kwiinda mukweenda misinzo milamfwu kutegwa bakajanike kupobwe eeli ilyakali kucitwa amwaka. Nobakamana kutambula kasimpe ikayandika kapati kujatikizya lubazu Jesu Kristo ndwajisi mukuzuzikizyigwa kwamakanze aa Leza, bakalilibambilide kuzumanana kubelekela Leza, pele lino kabali basikutobela Kristo ibabbapatizyidwe.

INO BA JUDA BASANDULE BAKALI BANI?

“Ba Juda antoomwe aba Juda basandule” bakamvwa ciindi Petro naakali kukambauka lya Pentekoste 33 C.E.—Mil. 2:10.

Akati kabaalumi beelela ibakasalwa kulanganya “makani aayandika” aakwaaba cakulya kwakali “Nikolayi mu Juda musandule waku Antiokeya.” (Mil. 6:3-5) Ba Juda basandule bakali Bamasi, balo ibakasandulwa kuba mubukombi bwaci Juda. Bakali kubonwa kuti mba Juda mubukkale boonse mbwaanga bakamutambula Leza a Mulawo wa Israyeli, bakabakaka baleza bambi boonse, bakapalulwa (ikuti kabali baalumi), mpoonya bakasangana cisi ca Israyeli.

Ba Juda nobakazwa mubuzike ku Babuloni mu 537 B.C.E., banabunji bakakkalila kulamfwu anyika ya Israyeli alimwi bakazumanana abukombi bwaci Juda. Akaambo kaceeci, bantu banji ibakabazingulukide alimwi amumasena aambi buyo bakazizyibila zilengwa zyabukombi bwaci Juda. Basyaazibwene muzyakulemba-lemba bakaindi, mbuli Horace a Seneca, balazumina kuti bantu banji ibakali mumasena aayindene-indene ibakakwelelezyegwa aba Juda alimwi azintu nzyobakali kusyoma bakatalika kukkala ambabo akuba ba Juda basandule.

16. Mbuti Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna mbobakatondezya muuya wakulyaaba?

16 Masimpe Jehova wakailongezya nkamu eeyi. Nkaambo cibalo caamba kuti: “Boonse aabo ibakaba basyomi bakali antoomwe alimwi bakabikka antoomwe zintu zyoonse nzyobakajisi kuti kababelesya boonse, alimwi bakali kusambala lubono lwabo anyika akwaabanya boonse mali aakajanwa, kweelana akubula kwaumwi aumwi.”f (Mil. 2:44, 45) Mubwini, Banakristo bakasimpe boonse beelede kwiiya muuya ooyu waluyando alimwi wakulyaaba.

17. Nintaamu nzi ziyandika nzyayelede kubweza muntu kutegwa ayelele kubbapatizyigwa?

17 Kulyaaba kwa Bunakristo alimwi akubbapatizyigwa kujatikizya kubweza ntaamu zyamu Magwalo izili mbozibede. Muntu weelede kuba aluzyibo lwa Jwi lya Leza. (Joh. 17:3) Weelede kuba alusyomo alimwi akweempwa kuzibi zyakwe zyakaindi, kutondezya kuusa kwini-kwini kuzibi eezyo. (Mil. 3:19) Mpoonya weelede kusanduka naa kucinca, akutalika kucita milimo mibotu yeendelana akuyanda kwa Leza. (Rom. 12:2; Ef. 4:23, 24) Amana kubweza ntaamu eezyi, weelede kulyaaba kuli Leza mumupailo, mpoonya akubbapatizyigwa.—Mt. 16:24; 1 Pet. 3:21.

18. Ncoolwe nzi ncobajisi basikwiiya ba Kristo ibabbapatizyidwe?

18 Sena muli basikwiiya ba Jesu Kristo ibakalyaaba akubbapatizyigwa? Ikuti kacili boobo, amulumbe kucoolwe eeco ncomupedwe. Mbubwenya mbuli basikwiiya bamumwaanda wamyaka wakusaanguna ibakazuzyigwa amuuya uusalala, mulakonzya kubelesyegwa kapati kupa bumboni cakulomya akucita kuyanda kwa Jehova.

a Amubone kabbokesi kakuti “Jerusalemu—Busena Bwabukombi Bwaci Juda.”

b Amubone kabbokesi kakuti “Roma—Dolopo Lipati mu Bwami,” “Ba Juda Bamu Mesopotamiya a Egepita,” alimwi akakuti “Bunakristo ku Ponto.”

c “Milaka” eeyo tiiyakali mulilo wini pe, pele “yakali mbuli mulilo,” citondezya kuti icitondezyo icakali kulibonya ali sikwiiya aumwi cakali mbuli camulilo.

d Amubone kabbokesi kakuti “Ino ba Juda Basandule Bakali Bani?”

e Mu August 7, 1993, kumuswaangano wamasi wa Bakamboni ba Jehova ku Kiev, Ukraine, bantu basika ku 7,402 bakabbapatizyigwa mumazyiba aali cisambomwe. Lubbapatizyo lwakatola mawoola obilo amaminiti aali 15.

f Bubambe oobu bwakazuzikizya nzyobakali kuyandika beenzu, nkaambo bakakkala-kkala mu Jerusalemu kutegwa baiye zintu zinji zyakumuuya. Kwaabana zintu ooku kwakali kucitwa cakuliyandila, ikutali kwiinda mukukulwaizyigwa abasitwaambo twacisi.—Mil. 5:1-4.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi