Ikubeleka Katuli Batumwa Baluumuno lwa Bunaleza
“Ma! Abota atala lyamalundu maulu aayooyo . . . uulwiida bantu makani aaluumuno.”—ISAYA 52:7.
1, 2. (a) Mbuli mbukwakasinsimwa ku Isaya 52:7, mmakani mabotu nzi ayeelede kwaambilizigwa? (b) Ino majwi aabusinsimi aa Isaya akali kwaamba nzi kubana Israyeli bansiku?
KULI makani mabotu ayelede kwaambilizya! Makani aaluumuno—iluumuno lwini-lwini. Makani aalufwutuko alo aajatikizya Bwami bwa Leza. Kaindi, musinsimi Isaya wakalemba zyamakani aya alimwi majwi aakwe tulakonzya kwaabala kuli Isaya 52:7 kwalo nkotubala kuti: “Ma! Abota atala lyamalundu maulu aayooyo uuleta makani mabotu, uulwiida bantu makani aaluumuno, uuleta makani mabotu loko, uulwiida bantu makani aalufutuko, uuambila Zioni kuti, Leza wako nguuendelezya.”
2 Jehova kwiinda mumuuya wakwe wakacita Isaya kuti alembe makani ayo kugwasya bana Israyeli bansiku alimwi andiswe tobamazubaano. Ino majwi aya aamba nzi? Ciindi Isaya naakalemba majwi aya, bwami bwa Israyeli bwakulubazu lwakunyika bulakonzya bwakali toledwe kale buzike aba Asuri. Kumane boobo ibakali kukkala mubwami bwakumusanza, mu Juda bakali kuzikutolwa buzike ku Babuloni. Aayo akali mazuba aamasukusyo, aamapenzi mucisi nkaambo bantu teebakateelela Jehova, aboobo teebakali kweendelana a Leza pe. Bukkale bwabo bubi bwakabaandaanya a Leza wabo mbweena mbwaakabaambila Jehova. (Isaya 42:24; 59:2-4) Nokuba boobo kwiinda muli Isaya, Jehova wakasinsima kuti cilasika ciindi milyango ya Babuloni noiyoojaluka bukwazi. Bantu ba Leza bayakwaanguluka kupilukila kumunzi wabo oko nkobatikayakulule ntempele lya Jehova. Zioni nayakupilusigwa alimwi bukombi bwa Leza wini-wini buyakubweedela mu Jerusalemu.—Isaya 44:28; 52:1, 2.
3. Mbuti cisyomezyo cakupilusigwa kwa Israyeli mbocakali businsimi bwaluumuno?
3 Kunze lyakusyomezya kunununa, oobu alimwi bwakali businsimi bwaluumuno. Ikupilusigwa kucisi ncaakapede bana Israyeli Jehova cakali kuzooba cisinizyo ca luse lwa Leza alimwi akweempwa kwabo. Eco cakatondezya kuti bakatalika kumvwana alimwi a Leza.—Isaya 14:1; 48:17, 18.
“Leza wako nguuendelezya”
4. (a) Ino nkaambo nzi ncokwakali kunga kwaambwa kuti ‘Jehova nguuendelezya’ mu 537 B.C.E.? (b) Ino Jehova wakazyeenzya buti zintu kutegwa bagwasigwe bantu bakwe mumyaka yakumbele?
4 Jehova naakabafwutula mu 537 B.C.E., kwaambilizya kweelede kuli Zioni kwakali kukonzya kupegwa ikwakuti: “Leza wako nguuendelezya.” Mmasimpe Jehova ngo “Mwami waciindi coonse.” (Ciyubunuzyo 15:3) Pele kubafwutula nkwaakabafwutula bantu bakwe cakali citondezyo cipya cabweendelezi bwakwe. Munzila igambya cakatondezya kuti nguzu zyakwe tazikonzyi kweelanisigwa azyamalelo aabantu aakaliko kusikila ciindi eco. (Jeremiya 51:56, 57) Muuya wa Jehova wakapa kuti makanze amwi aakunyonganya bantu bakwe atazwidilili pe. (Esita 9:24, 25) Ciindi aciindi Jehova wakalikubweza ntaamu munzila zinji kucita kuti bamami baku Midiya a Persia bacite mbuli mbwayanda. (Zekariya 4:6) Izintu zigambya zyakacitika mazuba ayo zililembedwe tulakonzya kuzibala mumabbuku aa Bbaibbele aa Ezara, Nehemiya, Esita, Hagai alimwi a Zekariya. Kubala zintu ezi kulayumya lusyomo!
5. Nzintu nzi zipati-zipati zyaambidwe ku Isaya 52:13–53:12?
5 Nokuba boobo icakatola busena mu 537 B.C.E. kuya kumbele akali buyo matalikilo. Ucimana buyo kulemba businsimi bwakubambulula mucaandaano ca 52, Isaya wakalemba kuboola kwa Mesiya. (Isaya 52:13–53:12) Kwiinda muli Mesiya walo wakajanika kuti ngu Jesu Kristo, Jehova wakali kuzoopa makani aalufwutuko aaluumuno aajisi mpindu kwiinda aakazuzikizigwa mu 537 B.C.E.
Mutumwa wa Jehova Mupati Kubatumwa Boonse Baluumuno
6. Nguni mutumwa wa Jehova mupati kubatumwa boonse baluumuno, alimwi mulimo nzi ngwaakalyaamba kutumwa lwakwe mwini?
6 Jesu Kristo ngomutumwa wa Jehova mupati kubatumwa boonse baluumuno. Walo ngo Jwi lya Leza, Sikukanana wiiminina Jehova. (Johane 1:14) Kweendelana abupanduluzi obu, ciindi kali wabbapatizigwa kale mu Mulonga wa Jordano, Jesu wakanyamuka mucikombelo ku Nazareta, wabala cakupozya mulimo ngwaakatumidwe kucaandaano ca 61 ca Isaya. Oyo mulimo wakacisalazya kwaamba kuti makani ngaakatumidwe kuzookambauka akali kujatikizya “kwaangununwa” alimwi ‘akuponya,’ kubikkilizya acoolwe cakutambulwa kuli Jehova. Pele taali buyo makani aaluumuno ngaakaambilizya Jesu. Leza wakamutuma akuzoopa ntalisyo yaluumuno lukkalilila.—Luka 4:16-21.
7. Ncinzi cicitika kuti twabaa luumuno a Leza calo cikonzyeka buyo kwiinda muli Jesu Kristo?
7 Ciindi azyalwe Jesu, baangelo bakalibonya kuli basikweembela kumbali a Betelehemu, kabatembaula Leza amajwi aakuti: “Akube bulemu kuli-Leza kujulu lyamajulu, aalo ansi akube luumuno kubantu mbakondwa.” (Luka 2:8, 13, 14) Inzya kuyooba luumuno kulibaabo mbaakatondezya kukondwa Leza nkaambo bakasyoma cipo ncaakapa kwiinda mu Mwanaakwe. Ino lwakajisi mulimo nzi? Ngwakuti bantu bakali kukonzya kubaa ciimo cisalala kuli Leza nokuba kuti bakazyalwa acibi alimwi bakali kukonzya kukkomanisya. (Ba-Roma 5:1) Bakali kukonzya kuliiba mumoyo, kuba muluumuno ilukonzeka buyo kwiinda mulinguwe. Muciindi ncasalide Leza, kuyakuba lwaanguluko kumapenzi aaletwa acibi ncotwakakona kuli Adamu kubikkilizya malwazi alufwu. Ibantu tabakabi limbi boofu, bacuulutwi naa balema. Ikukompama kutyompya alimwi amalwazi aakubongo aakatazya ziyoozwisilwa limwi. Ciyakukonzeka kupona buumi bulondokede kukabe kutamani.—Isaya 33:24; Matayo 9:35; Johane 3:16.
8. Mbaani batambula luumuno lwa bunaleza?
8 Ino mbaani bakonzya kutambula luumuno olo lwa bunaleza? Ibatambula mbaabo boonse bajisi lusyomo muli Jesu Kristo. Imwaapostolo Paulo wakalemba kuti, ‘cakamubotela Leza kuti muli Kilisito ayanzanye zintu zyoonse kulinguwe mwini, wakaleta luumuno mulufwu lwamwanaakwe acisamu.’ Mwaapostolo wakayungizya kuti ooku kuyanzanya kuyakujatikizya zintu “zyakujulu”—nkokuti aabo bayakukona bulelo bwakujulu a Kristo. Alimwi kuyakujatikizya azintu “zyaansi”—nkokuti aabo bayakubaa coolwe cakupona kukabe kutamani aano anyika yaakubambwa kuba Paradaiso. (Ba-Kolose 1:19, 20) Aaba boonse balakonzya kuba balongwe ba Leza, akaambo kakubelesya mpindu yacituuzyo ca Jesu alimwi akuteelela Leza amoyo woonse.—Amweezyanisye Jakobo 2:22, 23.
9. (a) Nkuyanzana nzi kumbi kukulwaizigwaa luumuno a Leza? (b) Akaambo kamakanze aakuleta luumuno lukkalilila koonse-koonse, mbweendelezi nzi Jehova mbwaakapa Mwanaakwe?
9 Olu luumuno a Leza lulayandika akaka! Kuti kakutakwe luumuno a Leza, inga takubi luumuno lwini-lwini mukuyanzana kuli koonse. Kuba muluumuno a Jehova nintalisyo yaluumuno lwini-lwini munyika. (Isaya 57:19-21) Jesu Kristo uleelelwa kuti kali Mwami wa Luumuno. (Isaya 9:6) Mumaanza ayooyu uuyakupa kuti bantu bayanzane a Leza, Jehova wabikka anguzu zyabweendelezi. (Daniele 7:13, 14) Ikujatikizya mulimo uyakucitwa abweendelezi bwa Jesu ibwabantu, Jehova ulasyomezya kuti: “Luumuno talukooyoomana.”—Isaya 9:7; Intembauzyo 72:7.
10. Ino Jesu wakapa buti cikonzyanyo mukumwaya makani aa Leza aaluumuno?
10 Makani aa Leza aaluumuno alayandika kubantu boonse. Jesu lwakwe wakasiya citondezyo cabusungu mukwaakambauka. Wakacita oobo mucilawo catempele mu Jerusalemu, kumbali aamulundu, mumugwagwa, kumukaintu muna Samariya kumugoti alimwi amumaanda aabantu. Kufwumbwa kwakajanika bantu Jesu wakajana nzila yakubakambaukila luumuno lwa Bwami bwa Leza.—Matayo 4:18, 19; 5:1, 2; 9:9; 26:55; Marko 6:34; Luka 19:1-10; Johane 4:5-26.
Ikuyiisigwa Kweenda Mumukondo wa Kristo
11. Ino Jesu wakabayiisya mulimo nzi basiciiya bakwe?
11 Jesu wakabayiisya basiciiya bakwe kukambauka makani a Leza aaluumuno. Mbweena mbuli Jesu mbwaakali “kamboni uusyomeka uusinizye” iwa Jehova abalo bakaziba kuti bakali jisi mukuli wakupa bukamboni. (Ciyubunuzyo 3:14; Isaya 43:10-12) Bakali kusyoma muli Kristo kuti Ngomusololi wabo.
12. Ino Paulo wakatondezya buti mbuuli mupati mulimo wakukambauka?
12 Mwaapostolo Paulo wakapandulula mbouli mupati mulimo wakukambauka naakati: “Malembe aamba kuti, ‘Taakwe naba omwe uusyoma mulinguwe uyoousigwa nsoni.’” Nkokuti, taakwe naba omwe uuyakutyompwa uusyoma muli Jesu Kristo kuti ngo Mwiiminizi Mupati wa Jehova walufwutuko. Alimwi taakwe kuti teeleli akaambo kamusyobo pe, kayi Paulo wakayungizya kwaamba kuti: “Nkaambo taakwe kwaandaana akati ka Bajuda abamasi. Boonse Mwami wabo ngumwi buyo, ulaleleka aabo boonse bamukumbila. Mbubwaamba Malembe kuti, ‘Kufumbwa muntu uukumbila Mwami Leza kuti amugwasye, uyoofutulwa.’” (Baloma 10:11-13, Ci) Ino mbuti bantu mbobakali kunga bayiya kuti nkocili coolwe cili boobo?
13. Ncinzi cakali kuyandika kutegwa bantu bateelele makani mabotu alimwi bakacita buti kumakani aaya Banakristo bamumwaanda wakusaanguna?
13 Paulo wakacaamba ciyandika kwiinda mukubuzya mibuzyo njayelede kuyeeyesya mubelesi wa Jehova omwe-omwe. Imwaapostolo wakabuzya kuti: “Ino inga bamukumbila buti ngobatanasyoma? Alimwi balamusyoma buti kabatanamvwa zyakwe? Alimwi bazimvwe buti kakutakwe sikubakambaukila? Alimwi inga bakambauka buti batatumwa?” (Baloma 10:14, 15, Ci) Impuwo njobwakasiya Bunakristo bwakusaanguna ijisi bukamboni busalala butondezya kuti bamakaintu abaalumi, bana abapati bakatobela cikonzyanyo ncaakasiya Kristo abamaapostolo bakwe. Bakaba basungu mukukambauka makani mabotu. Abalo mbweena mbuli Jesu bakali kukambauka kufwumbwa kujanika bantu. Akaambo kakutayanda kusiya naba omwe, bakacita mulimo wabo wakukambauka mumasenaa buleya alimwi akuŋanda aŋanda.—Incito 17:17; 20:20.
14. Ino cakasinizigwa buti kuti “maulu” abaabo baambilizya makani mabotu akali ‘mabotu’?
14 Aino tali muntu woonse wakabatambula kabotu bakambausi Banakristo. Nokuba boobo majwi aa Paulo ngaakazubulula kuzwa kuli Isaya 52:7 akazuzikizigwa. Naakamana kubuzya mubuzyo wakuti, “Alimwi inga bakambauka buti batatumwa?” wakayungizya kwaamba kuti: “Ma! Abota atala lyamalundu maulu aayooyo uuleta makani mabotu.” Ibunji bwesu tatuyeeyi kuti maulu esu mabotu. Aboobo ino olu lugwalo lwaamba nzi? Kanjikanji maulu ngaayenzya muntu naya kukukambaukila bamwi. Aya maulu aiminina muntu lwakwe. Alimwi tulakonzya kuba masimpe kuti Banakristo bakusaanguna bakali kweebeka kubantu banji bakamvwa makani mabotu kuzwa kubaapostolo alimwi abambi basiciiya ba Jesu Kristo bamumwaanda wakusaanguna. (Incito 16:13-15) Kunze lyaboobo bakali kuyandwa kapati kuli Leza.
15, 16. (a) Ino Banakristo bakusaanguna bakatondezya buti kuti bakali batumwa baluumuno ncobeni? (b) Ncinzi cinga catugwasya kubeleka mulimo wesu munzila mbuli njobakabeleka Banakristo bamumwaanda wakusaanguna?
15 Basiciiya ba Jesu bakajisi makani aaluumuno, alimwi bakaamwaya muluumuno. Jesu wakapa basiciiya bakwe malailile aaya aakuti: “Kufumbwa ŋanda njomuti kanjile, musaangune kuti, Luumuno alube kuŋanda ino. Kuti mwali omo siluumuno, luumuno lwanu lunookede kulinguwe, kuti tamo lulamupilukila.” (Luka 10:5, 6) Ikwaamba kuti Sha·lohmʹ naa “luumuno,” ncilengwa cakwaanzya kuli bama Juda. Nokuba boobo malailile aa Jesu akali kujatikizya azimbi kwiinda waawa. Mbobakali “bangambela ba-Kristo,” basiciiya bakwe bananike bakali kulailila bantu kuti: “Amuyanzanye a-Leza.” (2 Ba Korinto 5:20) Kweelana amalailile aa Jesu, bakali kukananina bantu makani aa Bwami bwa Leza ambobwakali kujatikizya umwi aumwi wambabo. Aabo bakateelela bakalelekwa; aabo bakakaka kutambula makani taakwe nobakalelekwa pe.
16 Bakamboni ba Jehova balacita mulimo munzila njoonya eyo sunu. Makani mabotu ngobatola kubantu taalaabo pe; Ngayooyo wakabatuma. Balo bakatumwa buyo kwaamwaya. Kuti naa bantu baatambula balibikka akati kabaabo bayakutambula zileleko zibotu. Kuti baakaka, caamba kuti bakaka luumuno a Jehova Leza a Mwanaakwe Jesu Kristo.—Luka 10:16.
Kubaa Luumuno Munyika ya Manyongwe
17. Nokuba kuti twaswaana bantu basikasampusampu, mbuti mbotweelede kulilemeka alimwi nkaambo nzi?
17 Ibantu nobabatambula munzila ilibuti, icintu cipati ncobeelede kuziba babelesi ba Jehova ncakuti mbatumwa baluumuno lwa bunaleza. Ibantu banyika balakonzya kabazwangana akutondezya bukali bwabo kwiinda mukubbodola naa kutukila baabo babacima. Ambweni kuli bamwi besu bakali kulilemeka boobo kaindi. Nokuba boobo kuti naa twasama buntu bupya alimwi katutacili banyika tatukatobeli nzila zyabo. (Ba-Efeso 4:23, 24, 31; Jakobo 1:19, 20) Nobalilemeka munzila ilibuti bamwi, iswe tuyootobela lulayo lwakuti: “Anooli kwakonzeka, nkukuti mbuli mbumukonzya nubeni, amukalane abantu boonse caluumuno.”—Ba-Roma 12:18.
18. Mbuti mbotweelede kwiingula kuti naa mweendelezi wabuleya kali mukali alimwi nkaambo nzi?
18 Cimwi ciindi mulimo wesu ulakonzya watupa kuti tubonane abeendelezi babuleya. Kwiinda mukubelesya nguzu zyabo balakonzya ‘batwaambila’ kuti tupandulule kaambo ncotucitila zintu zimwi naa ncotutatoleli lubazu mumicito imwi kwiigama. Balakonzya bayanda kuziba ncotukambaukila makani ngotukambauka—alo aayubununa bukombi bwakubeja alimwi aabandika mamanino aabweende bwasunu bwazintu. Ikutobela cikonzyanyo ncaakatusiila Kristo ciyootupa kuti tulitondezye kubaa moyo mubombe abulemu. (1 Petro 2:23; 3:15) Kanjikanji aaba beendelezi inga basinikizigwaa basololi bazikombelo naa ambweni basinikizigwa abaabo babeendelezya. Kwiingula amoyo mubombe kulakonzya kwabagwasya kuteelela kuti mulimo wesu taukonzyi kuleta mapenzi kulimbabo naa kunyonganya luumuno lwamumunzi. Ikwiingula kuli boobo kukulwaizya muuya wakulemeka, kumvwana, alimwi aluumuno kuli baabo bautambula.—Tito 3:1, 2.
19. Muumilimo ilibuti Bakamboni ba Jehova mobatatoli lubazu?
19 Bakamboni ba Jehova balizizilwe nyika yoonse mbwiizulwa kuti mbantu batatoli lubazu mumazwanga aanyika. Tabatoli lubazu mumazwanga aanyika aamusyobo, bukombi, naa mapolitikisi. (Johane 17:14) Nokuba kutola lubazu mumanyongwe aakutongooka ntaamu zyamfwulumende tatukuyeeyeli akukuyeeyela nkaambo Jwi lya Leza litwaambila kuti “[tu]libombye kumaami aacisi.” (Ba-Roma 13:1) Bakamboni ba Jehova taakwe nobakatolede lubazu mumbunga iliyoonse yakwaatula mfwulumende. Akaambo kamilawo njaakabikka Jehova kuti kabatobela babelesi bakwe Banakristo, kutola lubazu mukutila bulowa naa bulwani buli boonse ncintu ncobatakonzyi biya akuyeeya pe! Banakristo beni-beni tabakambauki buyo makani aaluumuno; bukkale bwabo buleendelana azyobakambauka.
20. Kumakani aaluumuno, nimpuwo yamusyobo nzi Babuloni Mupati njaapanga?
20 Mukwiindana a Banakristo beni-beni, aabo baiminina mbunga zyabukombi bwa Kristendomu teebatondezya kuti mbatumwa baluumuno. Izikombelo zya Babuloni Mupati—zikombelo zya Kristendomu alimwi azikombelo zitali zya Bunakristo zyoonse—zyazumizya, zyagwasyilizya alimwi zyasololela munkondo zyazisi. Alimwi nzezyatyungilila kupenzya nokuba kujaya babelesi ba Jehova basyomeka. Mukukanana zya Babuloni Mupati, ilugwalo lwa Ciyubunuzyo 18:24 lwaamba kuti: “Mulinguwe mwakajanwa bulowa bwabasinsimi abwabasalali, abulowa bwabantu boonse ibakajayigwa ansi.”
21. Ino babotu myoyo banji bacita nzi nobabona kwaandana mukulilemeka kwabantu ba Jehova akwabaabo bali mubukombi bwakubeja?
21 Ikwiindana azikombelo zya Kristendomu alimwi azyimbi zyoonse zya Babuloni Mupati, bwalo bukombi bwakasimpe bulakamantanya antoomwe. Kuli basikumutobela beni-beni Jesu Kristo wakati: “Kuliceeci bantu boonse bayoomuziba, kuti muli basikwiiya bangu, mwanooyandana umwi amweenzinyina.” (Johane 13:35) Oolu ndoluyando lutagoleli mucisi, bukkale, buvwubi, alimwi amusyobo wabantu zyalo lino zipa kuti aaba bantu bamwi boonse baandaane. Akaambo kakubona boobu, mamiliyoni aabantu munyika yoonse mbwiizulwa balaamba kubabelesi ba Jehova bananike kuti: “Atweende anywebo, nkaambo twamvwa kuti Leza mpali akati kanu.”—Zekariya 8:23.
22. Tuulanga buti mulimo wabukamboni walo uuciyandika kucitwa?
22 Bantu ba Jehova balikkomene kapati amulimo wacitwa, pele mulimo taunazuzikizigwa pe. Naamanaa kubyala mbuto akulimina muunda wakwe, mulimi taleki kubeleka. Ulazumanana kubeleka kapati ciindi naasika akati eni mukutebula. Ciindi cakutebula ciyandika kuzumanana kubeleka canguzu. Elyo lino kuli butebuzi bupati kwiinda bwalyoonse bwabakombi ba Leza wini-wini. Eci nciindi cakusekelela. (Isaya 9:3) Masimpe tulaswaana bantu batukazya abatatubikkili maanu. Swebo lwesu kutugama tulakonzya ambweni tulwana bulwazi bupati, mapenzi aakatazya mumukwasyi, naa tuli mukupenga abuumi ibwayuma. Pele luyando lwa Jehova lutupa kuti tuliyumye. Makani ngotutumidwe mmakani ngobeelede kumvwa bantu. Masimpe makani aaya ngaluumuno. Mmakani Jesu lwakwe ngaakakambauka—imakani mabotu aa Bwami bwa Leza.
Mwiingula Buti?
◻ Nkuzuzikizigwa nzi kwa Isaya 52:7 kwakacitikila bana Israyeli bansiku?
◻ Ino Jesu wakajanika buti kuba mutumwa mupati kubatumwa boonse baluumuno?
◻ Ino mwaapostolo Paulo wakaaswaanganya buti makani aali ku Isaya 52:7 amulimo ngobabeleka Banakristo?
◻ Ncinzi cijatikizigwa mukuba batumwa baluumuno muciindi cesu?
[Zifwanikiso izili apeeji 6]
Mbuli Jesu, Bakamboni ba Jehova mbatumwa baluumuno lwa bunaleza
[Zifwanikiso izili apeeji 7]
Ibantu nobabatambula munzila iilibuti kumakani aa Bwami, Bakamboni ba Jehova balazumanana kuba basiluumuno