Kuyiisya Bana Banu Kutatyompwa

Mwanaanu waamba kuti “inga tiindacikonzya, cilakatazya kapati! Tandikacikonzyi kwiiya!” Wafwambaana kutyompwa akuyanda kucileka nkaambo camuyumina. Cilamucisa kubona mwanaanu kapenga, pele muyanda kuti aiye mbwakonzya kuzunda buyumuyumu. Sena mweelede kufwambaana kumugwasya? Sena inga mwamuleka buyo kuti acileke? Naa inga mwamuyiisya kutatyompwa?

Ncomweelede kuzyiba

Kutatyompwa kulayandika kapati. Ciindi bazyali nobayiisya mwanaabo kuba aluzyibo kwiinda mukubeleka canguzu, cilakonzya kupa kuti kacita kabotu kucikolo, kuba alukkomano, buumi bubotu alimwi akuba abalongwe bali kabotu. Mukwiimpana, ikuti bazyali kabamulendekezya mwanaabo, ulakonzya kutyompwa, kulimvwa kubula luzyibo alimwi akulimvwa kubula mpindu aakukomena.

Makanze aakutatyompwa alakonzya kuyumizyigwa. Nobaba bana basyoonto balakonzya kuyumya makanze aabo aakusola kucita zintu zikatazya alimwi akulwana mapenzi. Mubuvwuntauzi bumwi bwakacitwa, kwakajanwa kuti bana bali amyezi iili 15 balasolekesya kucita cintu cikatazya ikuti naa bakasaanguna kubona mupati kabeleka canguzu kucicita ikutali kuzwidilila kakunyina kusolekesya.

“Ndilayeeya ndakali kubayiisya bana bangu basimbi mbobakonzya kwaanga mabbusu aabo. Eeci tacili cintu cikonzya kuyiiyigwa mubuzuba bomwe. Kufwumbwa leelyo nobakali kuyanda kwaanga mabbusu aabo, bakali kukkala maminiti aali 10 kusikila ku 15 kabali balikke kuyeeya mbwaakali kwaangwa. Mpoonya ndakali kubagwasya. Cakabatolela myezi iili mbwiibede alimwi zimwi ziindi cakali kubalizya, pele mukuya kwaciindi bakacizyiba. Zintu nozyakauba-uba ikuti nondakabaulila buyo mabbusu aatajisi ntambo. Pele zimwi ziindi, andiswe tobazyali, tuyandika kubeleka canguzu kutegwa tugwasye bana besu kutatyompwa.”​—Ba Colleen.

Bazyali balakonzya kubatyompya bana babo. Bazyali bamwi cakutazyiba balakonzya kupa kuti mwanaabo atyompwe. Mubuti? Mukusola kuyanda kuti mwanaabo kalimvwa kabotu, bazyali bamwi balakonzya kufwambaana kumugwasya kutegwa atanyemi naa kulimvwa kwaalilwa. Pele kucita boobo talili lyoonse nokukonzya kubagwasya bana. Syaazibwene wazina lyakuti Jessica Lahey wakalemba kuti: “Kufwumbwa ciindi notwagwasya . . . bana besu kulwana buyumuyumu buli boonse mbobajana, cili mbuli kuti tubaambila kuti inga tiibakonzya kucita cili coonse alimwi tatusyomi kuti naa kuli ncobanga bacita.”a Ino ncinzi cizwa mpawo? Bana baakujana buyumuyumu kumbele banoofwambaana kutyompwa, kabayeeya kuti bayandika muntu mupati kuti abagwasye.

Ncomukonzya kucita

Amubakulwaizye kubeleka canguzu. Bazyali balakonzya kubayiisya bana babo kutatyompwa kwiinda mukubapa milimo yeendelana aciimo cabo. Mucikozyanyo, bana bali amyaka iili akati kayotatwe alimwi ayosanwe balakonzya kubagwasyilizya bazyali kwaandanya zisani nobayanda kuwasya akuyobola zintu nzyobasobanya. Kunze lyaboobo, bana balakonzya kugwasyilizya kuyobola zintu zyazwa akuulwa, kubikka zyakulya atebulu akuyobolola bamana kulya, kusowa dooti, akusalazya aawo aabija. Bakubusi balakonzya kucita milimo iikatazya mbuli mulimo wakusalazya, kubamba alimwi akubambulula zintu. Talili lyoonse bana nobayanda kubeleka, pele balagwasyigwa ciindi bazyali nobabagwasyilizya kuzwa kubwana kucita milimo imwi yaaŋanda. Mubuti? Cilabagwasya kuba basungu alimwi akutatyompwa nokuba kuti baakujana buyumuyumu kumilimo njobanoobeleka baakukomena.

Njiisyo yamu Bbaibbele: “Mulimo uuli woonse uubelekwa canguzu ujanya mpindu.”​—Tusimpi 14:23.

“Mutasowi ciindi kupa bana mulimo ubapa buyo kujata bubi. Kunyina muntu, naba mwana, uukonzya kucikkomanina eeci. Amubape kucita cintu cimwi cilaampindu ncobakonzya kumugwasya. Ikuti mwanaanu kali musyoonto, amumupe kupukuta aawo mpakonzya kusika. Ikuti kamusanzya moota, amumupe kusanzya aansi alo nywebo mpocimukatazya kusika. Kumane amufwambaane kumulumbaizya kumulimo ngwaabeleka.”​—Ba Chris.

Amumusololele mwanaanu nacita milimo iikatazya. Zimwi ziindi bana balafwambaana kutakata akaambo kakuti tabazyi mbobakonzya kuucita bweelede mulimo. Aboobo ciindi nomuyiisya mwanaanu mulimo mupya, mulakonzya kusola nzila zitobela. Kusaanguna, amuucite mulimo mwanaanu kalangilila. Kumane, amuucite antoomwe. Kuzwa waawo, amumulekele mwanaanu kuti aucite kumwi kamulangilila, alimwi akumupa mizeezo iigwasya. Camamanino, amumulekele kuti aucite woonse alikke.

Njiisyo yamu Bbaibbele: “Ndamupa citondezyo, kuti mbubonya mbondamucitila, kamucita mbubonya andinywe.”​—Johane 13:15.

“Kuzwa kuzintu zyakandicitikila, ndakabona kuti swebo tobazyali tweelede kutondezya cikozyanyo cibotu ikuti katuyanda kuti bana besu babe amuuya wakutatyompwa. Tweelede kutondezya bube bwalo mbotuyanda kuti babe ambubo.”​—Ba Doug.

Amumugwasye mwanaanu kubona kuti tacilubide kujana buyumuyumu akwaalilwa zimwi ziindi. Amumwaambile ziindi andinywe nomwakajana buyumuyumu bwakucita cintu cimwi ambomwakagwasyigwa akaambo kakutatyompwa. Amumupandulude mwanaanu kuti cili buyo kabotu kujana buyumuyumu notusola kucita mulimo mupya alimwi akuti kulubizya kulakonzya kumugwasya kwiiya. Amumusyomezye mwanaanu kuti kwaalilwa takumani luyando ndomujisi kulinguwe. Mbubwenya milambi mboikomena kuti kaibeleka, mwanaanu tanootyompwi kuti mwamulekela kulwana buyumuyumu. Aboobo ikuti mwanaanu wajana buyumuyumu, muciindi cakumugwasya mpeena aawo, amumuleke kuti azumanane kubeleka nokuba kuti wanyema. Ibbuku litegwa How Children Succeed lyaamba kuti: “Nzila iinda kubota iikonzya kugwasya mwana kusima, nkusola kucita cintu cimwi calo ncayeeyela kuti inga taacikonzya.”

Njiisyo yamu Bbaibbele: “Ncibotu kuti muntu anyamune joko lyakwe mubukubusi bwakwe.”​—Malilo 3:27.

“Ikuti mwalekela bana kuti bapenge kwaciindi cili mbocibede kucita cintu cimwi cikatazya kumwi kabazyi kuti banyina abausyi banooli ambabo, balagwasyigwa. Kwainda ciindi, penzi lilamana kumane balaba aluzyibo luboola akaambo katatyompwa.”​—Ba Jordan.

Amubalumbaizye akaambo kakusolekesya, ikutali akaambo kabusongo bwabo. Mucikozyanyo, muciindi cakwaamba kuti, “Wakacita kabotu kumusunko uulya! Uli musongo,” inga mwaamba kuti, “Wakacita kabotu kumusunko uulya! Ncondakkomanina kapati nkubona mbookabekeka canguzu kubala.” Nkaambo nzi ncociyandika kulumbaizya akaambo kakubeleka canguzu ikutali busongo mbwajisi mwana? Syaazibwene umwi wazina lyakuti Carol Dweck wakaamba kuti: “kulumbaizya busongo mbobajisi bana kulakonzya kubapa kulidooneka bajana buyumuyumu bumwi naa kuti zintu tiizyabeendela kabotu.” Wakazumanana kuti: “Ikuti bazyali kabayanda kupa bana cipego, icintu ciinda kubota ncobakonzya kubapa nkubayiisya kuyanda buyumuyumu, kwiiya kukulubizya kwabo, kukkomanina kubeleka canguzu, kujana nzila mpya zyakucita zintu, alimwi akuzumanana kwiiya. Ikuti naa bacita oobo, bana babo tabanoociti zintu akaambo buyo kakuyanda kulumbaizyigwa.”b

Njiisyo yamu Bbaibbele: “Muntu ulasunkwa eelyo nalumbaizyigwa.”​—Tusimpi 27:21.