“Wakabalenga Baalumi Abanakazi”
“Nkabela Leza wakalenga muntu mucinkozya cakwe. Wakamulenga mucinkozya ca Leza. Wakabalenga baalumi abanakazi.”—MATALIKILO 1:27.
1. Mbuti kuba mukasimpe mbocili cileleko ku Banakristo baalumi abanakazi?
CILAKKOMANISYA ikuba akati kabantu ba Jehova alimwi akuyanzana abaalumi abanakazi kubikkilizya abana basankwa abasimbi aabo basala kuyanda Leza akumuteelela! Alimwi kasimpe kalatwaangulula kumizeezo iitakkomanisyi Jehova Leza alimwi abukkale butamukondi, alimwi katuyiisya mbobeelede kupona Banakristo. (Johane 8:32; Ba-Kolose 3:8-10) Mucikozyanyo, bantu koonse-koonse bajisi zilengwa naa mizeezo iijatikizya baalumi mbobeelede kutondezya bwaalumi bwabo, abanakazi mbobeelede kutondezya bwanakazi bwabo. Sena eci caamba buyo kuti baalumi bakazyalwaa bwaalumi, abalo banakazi bakazyalwaa bwanakazi? Naa kuli azimbi zintu zyeelede kulangwa?
2. (a) Ino nzila njotulanga bwaalumi abwanakazi yeelede kiiyeeme ali? (b) Ino yaba buti mizeezo ijatikizya mbobulangwa bwaalumi abwanakazi?
2 Iswebo to Banakristo tulalibombya kubweendelezi bwa Jwi lya Leza nokuba kuti tulakonzya katujisi zilengwa nzyotusyoma naa mizeezo njotwakakomezegwa ayalo. (Matayo 15:1-9) Ibbaibbele talyaambi zintu zyoonse zyaandeene-andeene zijatikizya bwaalumi abwanakazi. Pele lilapa lwaanguluko lwakutondezya bwaalumi abwanakazi munzila ziindene-indene mbuli mbotubona mumikowa yaandeene. Kutegwa baalumi abanakazi babe mbuli mbwaakabalenga Leza, bwaalumi bweelede kuba bwabaalumi, bwanakazi bweelede kuba bwabanakazi. Nkaambo nzi? Nkaambo kunze lyakubambilwa kuti mwaalumi amwanakazi kabagwasyanya muzintu zyakumubili, bakali kweelede kugwasyanya kwiinda muciimo cabwaalumi acabwanakazi. (Matalikilo 2:18, 23, 24; Matayo 19:4, 5) Pele mizeezo yabantu kujatikizya bwaalumi naa bwanakazi yalubila. Ibanji bayeeya kuti muntu uutegwa mwaalumi nguulya uudyaaminina naa uulimvwa. Mumikowa imwi cilatondwa kumwaalumi kulila kumbele lyabantu, nokuba kulilila ambali. Kakuli Jesu “wakalila” kumbele lyabantu kumbali acuumbwe ca Lazaro. (Johane 11:35) Kulila teekwakamutunide Jesu mwaalumi wakalondokede. Sunu bantu banji tababulangi munzila yeelede pe abwalo bwanakazi; babubona mbuli kuti nkweebeka akubota buyo kwaamubili.
Ibwaalumi Bwini-Bwini Abwanakazi Bwini-Bwini
3. Ino baalumi abamakaintu baindene buti?
3 Ino bwaalumi bwini-bwini bwaamba nzi, alimwi bwaamba nzi bwanakazi bwini-bwini? The World Book Encyclopedia yaamba kuti: “Kunze lyakwiindana kwabubambe bwamibili akati kabo, bunji bwabaalumi abanakazi baliindene munzila njobalilemeka alimwi amuzintu nzyobayanda. Ooku kumwi kwiindana nkwakuzyalwa ankuko. . . . Pesi kunji kujatikizya ciimo cabwanakazi naa bwaalumi muntu omwe-omwe ncaiya. Nokuba kuti bantu balazyalwa kabali baalumi naa banakazi, bwaalumi abwanakazi babwiiya biya.” Nokuba kuti nzinji nzyotuzyalwa azyo, ikuba mwaalumi naa mwanakazi munzila yeelede kujisilidi akwiiya zintu nzyayanda Leza kuti tucite alimwi azintu nzyotusala kucita mubuumi.
4. Ino Bbaibbele litondezya nzi kujatikizya mikuli yamukaintu ayamwaalumi?
4 Ibbaibbele litondezya kuti Adamu wakapedwe mukuli wakuba mutwe wamukwasyi, kasololela mukaintu abana. Alimwi wakeelede kutobela kuyanda kwa Leza ikwakuti azuzye nyika, ayibombye alimwi ayendelezye zyoonse zilenge zyaansi. (Matalikilo 1:28) Imukuli wabukaintu ngwaakapegwa Eva mumukwasyi ‘ngwamugwasyi’ ‘uumweelela’ Adamu, uulibombya kubusilutwe bwakwe, alimwi uubelekela antoomwe anguwe mukuzuzikizya makanze ngaakaamba Leza kujatikizya mbabo.—Matalikilo 2:18; 1 Ba-Korinto 11:3.
5. Ino luyanzano lwamwaalumi amwanakazi lwakanyonyoonwa buti?
5 Pele Adamu tanaakauzuzikizya mukuli wakwe, alimwi Eva wakabelesya bwanakazi bwakwe kuyunga Adamu kuccilila nguwe mukutyola mulawo wa Leza. (Matalikilo 3:6) Akaambo kakuti wakalilekela kucita cintu ncaakazi kuti ncibi, Adamu wakaalilwa kutondezya bwaalumi bwini-bwini. Wakasala kukwelelezegwa amukaakwe wakacengwa muciindi cakumvwa Wisi, Mulengi. (Matalikilo 2:16, 17) Teelyakalampa, banabukwetene bakusaanguna bakatalika kucibona ncaakasinsima Leza kuti ciyakucitika akaambo kakutamvwa. Adamu iwakali kutembaula mukaintu wakwe amajwi mabotu aakweema, lino wakamwaamba cakuusa kuti “mwanakazi nguwakandipa.” Akaambo kakutalondoka, bwaalumi bwakwe bwakanyongana akulubila, elyo wakaba ‘mweendelezi’ naa sikudyaaminina mukaintu. Awalo Eva “[un]oosukama” mulumi, alimwi kulangilwa kuti uyoocita obo cakwiindizya naa munzila italuzi.—Matalikilo 3:12, 16.
6, 7. (a) Ino bwaalumi bwakanyonganizigwa buti ciindi kalitanasika Zambangulwe? (b) Ino inga twaiya nzi kubukkale bwakaliko ciindi kalitanasika Zambangulwe?
6 Ikubelesya bwaalumi abwanakazi munzila italuzi kwakatalika kulibonya kapati ciindi kalitana sika Zambangulwe. Baangelo ibakasiya busena bwabo bwakujulu bakasama mibili yabuntunsi kutegwa kaboonana abamakaintu. (Matalikilo 6:1, 2) Ibbaibbele lyaamba buyo basankwa kuti mbobakazyalwa mumakwatano ayo aataluzi. Alimwi kuboneka kuti bana bakali dibene, zyakali ngomwa. Bakazikwiitwa kuti Basinguzu naa Babbabbani basikutinga nkaambo bakali kuwisya beenzinyina ansi. (Matalikilo 6:4) Bakali bantu balwani, ibakali, basilunya ibatakajisi luse kubantu.
7 Cakutadooneka inga kwaambwa kuti kubota kwaamubili, ciwa, nsaizi yamubili, naa nguzu zyalo tazipi bwaalumi naa bwanakazi buyandika. Baangelo abo ibakasama mibili yabuntunsi balangilwa kuti bakali kweebeka. Abalo Babbabbani zyakali nkalakata zyabalombwana, ibazyandamene, pele ciimo cabo cakali nyongene. Aba baangelo batamvwi abana babo bakapa kuti nyika izule bulwani alimwi abwaamu. Aboobo Jehova wakainyonyoona nyika eyo. (Matalikilo 6:5-7) Pele Zambangulwe teelyakagwisya milimo yabadaimona, nokuba kumana mapenzi aakaletwa acinyonyoono ca Adamu. Nolyakainda Zambangulwe, bwaalumi abwanakazi bwakatalika alimwi kunyongana, alimwi kuli zikozyanyo mu Bbaibbele izibi azibotu izinga zyatuyiisya ciiyo.
8. Ncikozyanyo nzi cibotu icabwaalumi bweelede ncaakasiya Josefa?
8 Makani aa Josefa amukaintu wa Potifara atondezya kwiindana kupati kuliko akati kabwaalumi buluzi abwanakazi bwanyika. Ciindi eco kwakanyina mulawo wa Leza uukasya bwaamu naa bumambe iwakalembedwe. Mukaintu wa Potifara wakayanda Josefa akaambo kabubotu bwamusankwa oyu, elyo wakasola kumoongelezya. Pele, Josefa wakamutija mukaintu ooyu mwaamu, elyo wakasinizya munzila eyi kuti mmwaalumi wini-wini wa Leza, oyo uutondezya bwaalumi mbwayanda Leza.—Matalikilo 39:7-9, 12.
9, 10. (a) Mbuti muka Mwami Vasiti mbwaakabisya bwanakazi bwakwe? (b) Ncikozyanyo nzi cibotu cabwanakazi ncaakatusiila Esita?
9 Esita amuka Mwami Vasiti bakatondezya kwaandaana kupati akati kabamakaintu. Vasiti wakali kuyeeya kuti wakali mubotu cakuti Mwami Ahasuera lyoonse unoocita ncayanda. Pele kubota kwakwe kwakali buyo kwaatala-tala. Tanaakajisi ciimo cakulicesya acabwanakazi, nkaambo taakalibombya kumwami wakali mulumaakwe. Mwami wakamukaka akusala mwanakazi wini-wini walo iwakali kuyoowa Jehova kuti abe ngomuka mwami.—Esita 1:10-12; 2:15-17.
10 Esita ncikozyanyo cibotu ceelede kutobelwa abamakaintu Banakristo. Nokuba kuti “wakali kweebeka,” wakatondezya ciimo “[c]amukati kamoyo, nkokuti lulisakatizyo lwamoyo mubombe mutontozi.” (Esita 2:7; 1 Petro 3:4) Tanaakabikkila maanu kuciwa buyo pe. Esita wakatondezya kuti mmuntu munkutwe uulyeendelezya, wakali kulibombya kumulumi Ahasuera nociba ciindi buumi bwabantu bakwe nobwakanjila muntenda. Esita wakali kuumuna muciindi ncaakeelede kuumuna, pele wakali kwaambaula cabusicamba aciindi ciyandika alimwi ceelede kwaambaula. (Esita 2:10; 7:3-6) Wakali kutobela lulayo lwamwanookwabo uusimide Modekai. (Esita 4:12-16) Wakatondezya kuti ulabayanda bantu bakwe alimwi ulasyomeka kuli mbabo.
Ciwa Caatala
11. Ncinzi ncotweelede kuyeeya caboola kumakani aaciwa?
11 Ino ncinzi ciyandika kuti muntu abe mwanakazi weelede? Mutumbu umwi wakati: “Kubotezya kuleena, akweebeka nkwabuyo, pele mwanakazi uuyoowa Jehova uli acoolwe.” (Tusimpi 31:30) Aboobo kuyoowa Leza kwabulemu kulayandika alimwi aluzyalo, acimbi cigwasya kapati kukuyaka ciimo cabwanakazi muciindi cakusungwaalila kubota kwaamubili nciimo cikondelezya, kubikkilizya akukanana cakulibombya.—Tusimpi 31:26.
12, 13. (a) Mukubula coolwe, ino mulaka wabanji ulibuti? (b) Ino lugwalo lwa Tusimpi 11:22 lwaamba nzi?
12 Mukubula coolwe, banakazi alimwi abaalumi banji munyika yoonse mbwiizulwa tabaambauli cabusongo, noluba luzyalo talujaniki alulimi lwabo. Majwi abo ngakusampula, kubbodola, kulabalika, alasesemya alimwi ngaluciso. Bamwi baalumi bayeeya kuti kubelesya matusi mbobwaalumi, alimwi bamakaintu bamwi batakwe maanu balabatobela. Kuti mukaintu kali mubotu, pele, katakwe maanu, alimwi kali wakukazya lyoonse, kali sikubbodola naa sinkazi, sena inga waambwa kuti mmubotu alimwi mmwanakazi wini-wini? “Mbuli cilisakatizyo cangolida mumpemo yangulube, mbwabede mwanakazi uuebeka uukaka lulayo.”—Tusimpi 11:22.
13 Ikuti muntu kali mubotu pele kajisi mulaka usofweede, kali sinkazi, naa katajisi maanu, ciimo camusyobo oyu inga kaciteendelani aciwa cabwanakazi cilicoonse ncanga kalaaco. Atwaambe kuti kulilemeka oku kubi inga kwapa kuti muntu uujisi ciwa cibotu aboneke kubija. Tacikatazyi kubona kuti ciwa calo camwaalumi naba mukaintu tacikonzyi kubotya muntu uutalyeendelezyi kukunyema, uubwenta, naa kutukila. Boonse Banakristo beelede kulibotya kumeso aa Leza akubantunyina kwiinda mukwaambaula alimwi akulilemeka munzila yeendelana a Bbaibbele.—Ba-Efeso 4:31.
14. Ino nkulisakatizya kuli buti kulumbaizigwa ku 1 Petro 3:3-5, alimwi mulimvwa buti amakani ayo?
14 Nokuba kuti bwanakazi abwaalumi bwini-bwini buyeeme aciimo cesu cakumuuya, ciwa cesu kubikkilizya azisani nzyotusama anzila njotuzisama zilatondezya mbuli mbotubede. Cilalibonya kuti mwaapostolo Petro wakali kwaamba nzila zimwi zyakusama akulibamba zyamumwaanda wakusaanguna wamyaka ciindi naakalaya banakazi Banakristo kuti: “Kulisakatizya kwanu kutabi kwaatala, kwakupesa masusu akusama ingolida akusamisya masini, akube kwamukati kamoyo, nkokuti lulisakatizyo lwamoyo mubombe mutontozi, uuyandika loko mumeso aa-Leza. Nkaambo mbubonya obo mbobakali kulisakatizya banakazi basalala baciindi abakali kusyoma kuli-Leza. Bakali kulibombya kubalumi babo.”—1 Petro 3:3-5.
15. Ncinzi banakazi Banakristo ncobeelede kusola kutondezya mukusama kwabo?
15 Ku 1 Timoteo 2:9, 10, mboobu Paulo mbwaamba kujatikizya kusama kwabwanakazi: “Mbubonya obo abalo bakaintu kabanga kabasama cakulibombya mbubonya mbokweelede, babe aciwa cibotu. Lusakatilo . . . luleelede kuba lwakusama milimo mibotu, mbubonya mbobeelede bakaintu bana-Leza.” Aawa wakali kusinizya kwaamba kuti ikusama kabotu cabulemu kulayandika ikutondezya kuti muntu ulalilemeka.
16, 17. (a) Mbuti kusama mbokwabisigwa abaalumi alimwi abanakazi banji sunu? (b) Ncinzi ncotunga twaamba kujatikizya lulayo lujanwa ku Deuteronomo 22:5?
16 Mwaalumi naa mukaintu, musankwa naa musimbi uulilemeka naa usama munzila iibusya muzeezo wakoonana tatondezyi bwaalumi naa bwanakazi bwini-bwini alimwi tacipi bulemu kuli Leza pe. Bantu banji balaindizya kutondezya bwaalumi naa bwanakazi mukusama alimwi akulilemeka. Bamwi mbobasama inga takuzibwi naa mwaalumi naa mukaintu, icibapa kucita boobo mbwaamu. Iswebo to Banakristo tweelede kulumba nkaambo Bbaibbele lilatwaambila Leza mbwayanda kuti katusama! Jehova wakaambila bana Israyeli bansiku kuti: “Mwanakazi teelede kusama zyakusama zyamwaalumi, alakwe mwaalumi teelede kusama zyakusama zyamwanakazi. Kufumbwa uucita obo ncisesemyo kuli-Jehova Leza wanu.”—Deuteronomo 22:5.
17 Mukaambo aka ambweni inga cabota kuti mwayeeya cakaamba Ngazi Yamulindizi ya Chichewa naa ya Cingisi ya August 15, 1988 apeeji 17, niyakati: “Aawa tatuli mukwaamba bubambe bwacisani kuti musyobo wabusume bwaco waindila, ncotwaamba nkuti ceelede kaceelela muntu uulyaamba kuti mmubelesi wa Leza. (Ba-Roma 12:2; 2 Ba-Korinto 6:3) Izisani zisamwa ciindi cakulyookezya naa cakusobana, noziba zisani zijata zilakonzya kusinkila kukambauka kwesu. Izisani zisamwa acaali abanakazi kutegwa baboneke mbuli baalumi, naa zisamwa abaalumi kutegwa baboneke mbuli banakazi taziluzi pe. (Amukozyanisye a Deuteronomo 22:5.) Aino zilengwa zyakusama kwabantu zilakonzya kaziindene kweelana akupya naa kutontola kwabusena, milimo njobabeleka alimwi azimbi zintu, elyo mbungano ya Bunakristo tayibikki milawo pe yeelede kutobelwa abakwesu munyika yoonse mbwiizulwa.”
18. Nintaamu nzi nzyotweelede kubweza kutobela lulayo lwa Bbaibbele lujatikizya kusama akulibamba?
18 Oolu lulayo ndubotu alimwi luleelela! Mukubula coolwe bamwi Banakristo baalumi naa banakazi baide kutobela buyo kufwumbwa misyobo yazyakusama akulibamba iiletwaa nyika kakunyina akuyeeya mboinga yajatikizya Jehova alimwi ambungano ya Bunakristo. Toonse tweelede kulilanga kubona naa tutobela kuyeeya kwanyika. Ambweni tulakonzya twasikila mukwesu naa mucizi uusimide, uulemekwa akumubuzya naa kuli mpaakabona kuti ali penzi mpotweelede kujatisya mukusama kwesu, elyo kuti watwaambila, atukkale ansi tuliyeeye.
Baalumi Abanakazi Banakristo—Mbaalumi Abanakazi Beni-Beni
19. Muuya nzi mubi ngotweelede kulwana?
19 Leza wanyika eyi ngu Saatani, alimwi milimo yakwe ilalibonya kwiinda mumanyongwe ngaaleta aajatikizya bwaalumi abwanakazi alimwi takuli kukusama kwalo nkwaaleta manyongwe pe. (2 Ba-Korinto 4:4) Mumanyika amwi banakazi banji balakwelana abaalumi nkaambo kakuti abalo bayanda busilutwe, tabayandi biya akutobela njiisyo zya Bbaibbele pe. Baalumi banji abalo basiya mikuli yabo yabusilutwe mbuli bwakacita Adamu. Nkobali banga mane wasola kulicinca, kuti kali mwaalumi uyanda kuti abe mbuli mwanakazi, kuti kali mwanakazi uyanda kuba mbuli mwaalumi. (Ba-Roma 1:26, 27) Ibbaibbele talyaambi bukkale bumbi buzumizigwa a Leza. Aabo ibatakazi kabotu ciimo cabo kabatanaba Banakristo, abasyome kuti cilakonzya kubagwasya kutobela nzila zya Leza izijatikizya baalumi abanakazi, inzila iiyakukkomaninwa aboonse bayakulondoka.
20. Ino lugwalo lwa Ba-Galatiya 5:22, 23 lweelede kutupa kuti tubulange buti bwaalumi abwanakazi?
20 Magwalo atondezya kuti kunze lyakubaa mucelo wamuuya wa Leza, Ibanakristo baalumi abanakazi beelede kuutondezya oyu mucelo uujatikizya—luyando, lukondo, luumuno, busicamba, buuya, bubotu, lusyomo, lubomba a kulyeendelezya. (Ba-Galatiya 5:22, 23) Leza kwiinda mubusongo bwakwe bunji wakacita kuti mwaalumi kasumpula bwaalumi bwakwe, amwanakazi kasumpula bwanakazi bwakwe kwiinda mukusola kubaa mucelo oyo. Mwaalumi uutondezya mucelo wamuuya takatazyi kulemeka, awalo mwanakazi uucita boobo takatazyi kuyanda.
21, 22. (a) Ncitondezyo nzi ncaakasiya Jesu kumakani aabukkale? (b) Ino Jesu wakabutondezya buti bwaalumi bwakwe?
21 Muntu mupati kwiinda bantu boonse balinabede ngu Jesu Kristo, elyo mbukkale bwakwe mbotweelede kuccilila toonse to Banakristo. (1 Petro 2:21-23) Boonse baalumi abanakazi beelede kusyomeka kuli Leza alimwi akuteelela Jwi Lyakwe mbuli bwakacita Jesu. Jesu wakali siluyando, mutete moyo alimwi waluse. Mbotuli Banakristo bakasimpe, tweelede kumutobela kutondezya kuti tuli basiciiya bakwe.—Johane 13:35.
22 Jesu Kristo wakali mwaalumi wini-wini, alimwi tulakonzya kucibona ciimo cakwe cabwaalumi kwiinda mukwiiya buumi bwakwe ibwakalembwa mu Magwalo. Tanaakakwata, pele Bbaibbele litondezya kuti wakali kukkala kabotu abamakaintu. (Luka 10:38, 39) Ibukkale bwakwe abaalumi abamakaintu bwakali bwabulemu. Wakasiya cikozyanyo cibotu cilondokede icambobweelede kuba bwaalumi. Tanaakalekela nabani—mwaalumi, mwanakazi, naba mungelo wakazanga—kumunyonganizizya bwaalumi bwakwe mbwaakapegwa a Leza nokuba kumulesya kusyomeka kuli Jehova. Tanaakeenkeenka kuyumuna mikuli yakwe, alimwi wakacicita eco katatongooki.—Matayo 26:39.
23. Kumakani aamikuli iijatikizya baalumi abanakazi, ino Banakristo balelekedwe buti balikke?
23 Tacilikkomanisizyi kuba akati kabantu ba Jehova alimwi akuyanzana abaalumi abanakazi kubikkilizya abasankwa abasimbi aabo basala kuyanda Jehova Leza akumuteelela! Ikutobela Jwi lya Leza takutwaangilili pe. Pele tulaangulukide kuzwa kunyika eyi akunzila zyayo zisofwaazya bubotu, mulimo alimwi ambazu zyeelede kuzuzikizya abaalumi abanakazi. Tulakkomana cini-cini akaambo kakuzuzikizya ciimo cesu ncaakatupa Leza, tube baalumi naa banakazi. Ee, tulamulumba kapati Jehova Leza, Mulengi akaambo kazintu zyoonse nzyaatucitila alimwi akutulenga baalumi abanakazi!
Mulaingula Buti?
◻ Mmikuli nzi yeelede njobakapegwa baalumi abanakazi yaambwa mu Bbaibbele?
◻ Ino bwaalumi bwakanyonganizigwa buti ciindi kalitanasika Zambangulwe alimwi mbuti ciimo eci kubikkilizya acabwanakazi mbocanyonganizigwa mazubaano?
◻ Ino ndulayo nzi lwa Bbaibbele lujatikizya ciwa ndomuyandika kutobela?
◻ Mbuti baalumi abanakazi Banakristo mbobanga batondezya kuti mbaalumi abanakazi beni-beni?
[Cifwanikiso icili apeeji 10]
Nokuba kuti wakali mubotu, icintu cini cipa kuti ayeeyegwe Esita nkulibombya kwakwe amuuya ngwaakatondezya
[Cifwanikiso icili apeeji 12]
Mutabikkili kapati maanu kukulibamba pele amusungwaalile bubotu bwamukati kamoyo