Amuyandaule Luumuno Lwabunaleza Mubukkale Bwamukwasyi
“Amupe Jehova, nonzubo zyabantu, amupe Jehova bulemu anguzu.”—INTEMBAUZYO 96:7.
1. Ino wakautalisya buti mukwasyi Jehova?
BUKKALE bwamukwasyi mbwaakatalisya Jehova ciindi naakaswaanganya Adamu a Eva mulukwatano bwakali bwaluumuno alimwi alukkomano. Adamu wakakkomana kapati cakuti wakatondezya kukkomana kwakwe mukweema kwakusaanguna kulembwa, wakati: “Ma! Ncobeni oyu ulijisi zifuwa mbubonya mbuli zifuwa zyangu anyama mbubonya mbuli nyama yangu. Uleelede kuulikwa mukaintu, nkaambo wazwa mumuntu.”—Matalikilo 2:23.
2. Mmakanze nzi ambi Leza ngaakajisi kujatikizya lukwatano kunze lyakukkomanisya bana bakwe bantunsi?
2 Leza naakatalisya lukwatano alimwi amukwasyi, tanaakali kuyanda buyo kuti bana bakwe bantunsi kabakkomana. Wakali kuyanda kuti bacite luyando lwakwe. Leza wakabaambila banabukwetene bakusaanguna, wakati: “Amuzyalisye, muvule, muzuzye nyika akwiibombya. Amweendelezye inswi zyamulwizi abayuni bakujulu abanyama boonse baputauka ansi.” (Matalikilo 1:28) Ooyu wakali mulimo uulaa mpindu cini-cini. Ino nobakakkomana ba Adamu a Eva antoomwe abana mbobakali kulangilwa kubaabo kumbele kuti aaba banabukwetene bakusaanguna nobakamvwa Jehova akutobela luyando lwakwe!
3. Ncinzi ciyandika kutegwa mikwasyi kiipona bukkale bwabukombi?
3 Noliba sunu mikwasyi ilakkomana kapati kuti yabelekela antoomwe mukucita luyando lwa Leza. Tabuliboteli bulangizi bwamikwasyi eyi! Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Kukomba kulagwasya muziyanza zyoonse, nkaambo kulijisi cisyomezyo casunu acaciindi ciciza.” (1 Timoteo 4:8) Mikwasyi iipona bukkale bwabukombi bwini-bwini ilatobela njiisyo zya Jwi lya Jehova alimwi ilacita luyando lwakwe. Akaambo kakuti iyandaula luumuno lwabunaleza, ilakkomana ‘mucisyomezyo cabuumi bwasunu.’
Buumi Bwamukwasyi Buli Mumapenzi
4, 5. Nkaambo nzi ncokunga kwaambwa kuti kuli mapenzi mumikwasyi nyika yoonse mbwiizulwa?
4 Kwaamba masimpe luumuno alukkomano talujaniki mumikwasyi yoonse. Kayaamba buvwuntauzi bwa opesi lya lwiiyo lwamyeelwe yabantu iliitwa kuti Population Council naa Mbunga Iilanga Myeelwe Yabantu, The New York Times yakati: “Muzisi zivwubide aziceteede, buumi bwamukwasyi buli mukucinca kapati.” Sikulemba makani aya uluulwa kwaamba kuti: “Muzeezo wakuti ciinga camukwasyi cilisitikide alimwi ncalukamantano, mwalo wisi mwali sikusanina mukwasyi alimwi banyina bana mobali basiluumbulizyo, nkaano buyo kakubeja. Icamasimpe ncakuti kuvwulide bamatumbu batakwetwe, bantu bakwetene balekana tabalivwulili [alimwi] amikwasyi mmisyoonto . . . nyika yoonse mbwiizulwa.” Mikwasyi iisika kumamiliyoni aali mbwaabede tailiibi alimwi taikkomani alimwi minji ilimukwaandaana. Mu Spain, mweelwe wamakwatano aamana wakaya mujulu alukwatano lomwe kumakwatano aali 8 kumatalikilo aamyaka ili kkumi yainda yamumwaanda wamyaka wa 20—oku nkusotoka kapati kuzwa alukwatano lomwe lwakali kumana kumakwatano aali 100 myaka 25 yainda. England iluulwa kuti ijisi mweelwe wabantu balekana mupati mu Europe—kumakwatano aali 10, aali 4 alalangilwa kumana. Mucisi eeco, mikwasyi yamuzyali omwe yavwula kapati.
5 Kuboneka kuti bamwi bantu tabayandi buya akumuka kulekana pe. Banji bazuzaanina ku “Tempele Yakumana Lukwatano” iili munsi-munsi a Tokyo, ku Japan. Eyi tempele yacikombelo ca Shinto itambula nkumbizyo zyakulekana alimwi akumana kwazilongwe zimwi zitayandiki. Umwi aumwi uukomba ulalemba nkumbizyo yakwe aakapulanga kapapalete, ulakaanzika mucilawo ca tempele mpawo ulapaila kutegwa aingulwe. Ipepa lyamakani ku Tokyo lyaamba kuti eyi tempele noyakayakwa-yakwa myaka itandila kumwaanda yainda, “bamakaintu babasambazi banyenzi bavwubi bakali kulemba mipailo yakulomba kuti balumi babo baleke kweenda abamakaintu bambi kutegwa babweede kulimbabo.” Pele sunu, inkumbizyo zinji nzyakulekana, tazili zyakujosyanya pe. Cakutadooneka, kuli mapenzi mumikwasyi nyika yoonse mbwiizulwa. Sena eci ceelede kubagambya Banakristo? Peepe, nkaambo Bbaibbele lilaamba mikwasyi ncoili mumapenzi sunu.
Nkaambo nzi Mikwasyi Ncoili Mumapenzi?
6. Ino lugwalo lwa 1 Johane 5:19 lwaamba nzi kujatikizya kaambo ncokuli mapenzi mumikwasyi sunu?
6 Kamwi kaambo kaambwa nkakuti: “Bantunsi boonse mba Mubi.” (1 Joni 5:19, Ci) Ncinzi ino ncotunga twalangila kuli Saatani Diabolosi Mubi? Ngusikubeja mubi uutalilemeki. (Johane 8:44) Anu munyika yakwe ncokuli lucengo alimwi akutalilemeka, izintu zinyonyoona kapati bukkale bwamukwasyi! Aanze lyambunga ya Leza, muuya wa Saatani uyanda kunyonyoona bubambe bwa Jehova bwalukwatano akumana luumuno mumukwasyi.
7. Ino mikwasyi ijatikizigwa buti atumpenda ntobatondezya bantu banji mumazuba aya aamamanino?
7 Kaambo kambi kapa kuti kakuli mapenzi mumukwasyi sunu aakatazya bantu kalaambwa ku 2 Timoti 3:1-5, Ci. Businsimi bwa Paulo bulembedwe aawa butondezya kuti tukkede “kumazuba aamamanino.” Mikwasyi taakwe noinga yabaa luumuno alimwi alukkomano kuti banamukwasyi kabali ‘basikuliyanda, basikuyanda mali, basikulisumpula, basikatwango-twango, basimatusi, bataswiilili bazyali, batalumbi, batasalali, basilunya, batalekeleli, basikubejelezya, batalijati, basibukali, batayandi zibotu, basilucengo, batatilimuki kuziyoosya, basikulikankaizya, bayanda kulibotezya mucilawo cakubotezya Leza, babamba ziyanza zyabukombi, pele nguzu zyambubo balazikaka.’ Mumukwasyi takukonzyi kuba lukkomano kuti omwe buyo akati kabanamukwasyi kali ngusilunya alimwi tasyomeki. Ino inga mukwasyi waba buti muluumuno kuti umwi mukati kawo kali simfundiilili, mukali? Ikwiinda awaawa, ino inga kwaba buti luumuno alukkomano kuti banamukwasyi kabayanda kulibotezya mucilawo cakubotezya Leza? Ootu ntumpenda twabantu banyika eyi iilelwaa Saatani. Anu ncolutajaniki-janiki luumuno alukkomano mumikwasyi mazuba ano aamamanino!
8, 9. Mbuti kulilemeka kwabana mbokujatikizya lukkomano lwamumukwasyi?
8 Kaambo kambi kapa kuti kakutakwe luumuno alukkomano mumikwasyi nkutalilemeka kwabana bamuŋanda. Ciindi Paulo naakasinsima bukkale mbobunoobede mumazubaa kumamanino, wakaamba kuti bana banji tabakoonoomvwa bamazyali. Kuti naa uli mwana, sena bukkale bwako bugwasya kuleta luumuno alukkomano mumukwasyi wako?
9 Bana bamwi tabalilemeki kabotu. Mucikozyanyo umwi mwana musankwa wakalembela bawisi lugwalo olu lubi, wakati: “Kuti mutakanditolelezyi ku Alexandria tandikamulembeli lugwalo, nokuba kwaambaula andinywe, nokuba kumulaya kuti ndaunka, naa mukaunke ku Alexandria tandicimujati mujanza nokuba kumwaanzya. Eci ncecitikacitike kuti mutakanditolelezyi . . . Pele ndamukomba munditumine [kantimbwa]. Kuti mutanditumini ndatakata kulya akunywa. Muyakucibona!” Eci cilimvwisya mbuli zintu zicitika sunu, embo na? Oolu lugwalo lwakalemba mwana kuli bawisi lwakalembwa mu Egepita yansiku myaka iinda ku 2,000 yainda.
10. Mbuti bana baniini mbobanga bagwasya mikwasyi yabo kuyandaula luumuno lwabunaleza?
10 Ciimo camwana oyu waku Egepita teecakali kukulwaizya luumuno mumukwasyi pe. Aino izintu zibi kwiinda waawa zilacitika mumikwasyi mazuba ano aamamanino. Nokuba boobo nywebo nobana mulakonzya kugwasya mukwasyi wanu kuyandaula luumuno lwabunaleza. Munzila nzi? Inga mwacita obo kwiinda mukutobela malailile aa Bbaibbele aamba kuti: “Banike amuswiilile bazyali banu mumakani oonse, nkaambo kucita obo nkokubotezya Mwami.”—Ba-Kolose 3:20.
11. Mbuti bazyali mbobanga bagwasya bana babo kuba babelesi ba Jehova basyomeka?
11 Mbuti ino nywebo nobazyali? Kwiinda muluyando amubagwasye bana banu kuba babelesi ba Jehova basyomeka. “Iyisya mwana aende munzila iielede,” mbolwaamba lugwalo lwa Tusimpi 22:6. “Lino akomena takooyooleya mulinjiyo.” Bana basankwa abasimbi banji tabaleyi munzila yeelede ciindi nobakomena kuti bazyali bakali kubayiisya kabotu akupa citondezyo cibotu kweelana abwaamba Magwalo. Aino kuzwidilila kuya mbuli mbolubede lwiiyo lwa Bbaibble ndwaakatambula mwana alimwi ampaakatana kwiiya alimwi amoyo wamwana mbuubede.
12. Nkaambo nzi ŋanda ya Bunakristo ncoyeelede kuba yaluumuno?
12 Kuti boonse bamumukwasyi wesu kabasola kucita luyando lwa Jehova, tweelede kuti katujisi luumuno lwabunaleza. Iŋanda ya Bunakristo yeelede kaizwide ‘basiluumuno.’ Lugwalo lwa Luka 10:1-6 lutondezya kuti Jesu wakali kwaamba bantu bali boobu ciindi atume basiciiya bakwe bali 70 mumulimo wabubelesi akubaambila kuti: “Kufumbwa ŋanda njomuti kanjile, musaangune kuti, Luumuno alube kuŋanda ino. Kuti mwali omo siluumuno, luumuno lwanu lunookede kulinguwe.” Ciindi babelesi ba Jehova nobaunka caluumuno ŋanda aŋanda a “Makani Mabotu aaluumuno,” bayandaula basiluumuno. (Incito 10:34-36; Ba-Efeso 2:13-18) Aino mukwasyi wa Bunakristo uujisi basiluumuno weelede kuba waluumuno.
13, 14. (a) Ncinzi Naomi ncaakali kulombozya kujatikizya Rute a Olipa? (b) Iŋanda ya Bunakristo yeelede kuba cilyookezezyo camusyobo nzi?
13 Iŋanda bweelede kabuli busena bwakuliiba akulyookezezya. Mucembele mukamufwu Naomi wakali kulangila kuti Leza ulagwasya bamuka bana bakwe ibakacili bana-bana ibakafwidwa balumi, ba Rute a Olipa kuti bajane cakulyookezezya alimwi aluumbulizyo luboola akaambo kakubaa mulumi mubotu amunzi mubotu. Naomi wakati: “Jehova amupe coolwe kuti mujane cilyokezezyo umwi aumwi muŋanda yamulumaakwe.” (Rute 1:9) Kaamba kulombozya kwa Naomi, umwi haabupampu mulwiiyo lwa Bbaibbele wakalemba kuti mumaanda aamusyobo oyu, Rute a Olipa “bakali kulangilwa kukkala kabotu cakuliiba. Bakali kunoolyookezya. Mbusena mbobakali kukonzya kukkala ibwakali kulangilwa kuzuzikizya zintu zyoonse zilikabotu nzyobayanda. Bulemu bwa Cihebrayo . . . bulalibonya kabotu muŋambilo yamajwi aakozyenye ayaaya kuli [Isaya 32:17, 18].”
14 Amulange majwi aambwa ku Isaya 32:17, 18. Ooko nkotubala kuti: “Milimo yabululami iyooba luumuno, acilenge cabululami ciyooba luumuno alusyomo lutamani. Bantu bangu bayookala mucikalilo caluumuno amumaanda aalusyomo amumasena aacilyokezezyo aakuliiba.” Iŋanda ya Bunakristo bweelede kuba ‘busena bwakulyokezezya’ bwabululami, bwakuliiba, bwalukwabililo, alimwi abwaluumuno lwabunaleza. Ino kuti atwaambe kwabuka masukusyo, mazwanga, naa mapenzi aambi? Iciyandika aawa kapati nkuziba nzila yakujana lukkomano mumukwasyi.
Injiisyo Zyone Ziyandika Kapati
15. Ino inga mwaipandulula buti nzila yakujana lukkomano mumukwasyi?
15 Izina lyaciinga camukwasyi cili coonse anyika lyakazwa kuli Jehova Leza, Mulengi wa mikwasyi. (Ba-Efeso 3:14, 15) Aboobo aabo boonse bayanda luumuno mumukwasyi beelede kujana malailile kulinguwe alimwi akumutembaula mbuli bwakacita sintembauzyo wakati: “Amupe Jehova, nonzubo zyabantu, amupe Jehova bulemu anguzu.” (Intembauzyo 96:7) Inzila yakujana lukkomano mumukwasyi ijanwa mu Jwi lya Leza Bbaibbele alimwi akutobela njiisyo zyalyo. Mukwasyi uutobela njiisyo ezi ulakkomana alimwi ulajana luumuno lwabunaleza. Aboobo atulange njiisyo zyone zyazeezi ziyandika kapati.
16. Ino kulyeendelezya kuyandika buti mumukwasyi?
16 Njiisyo yomwe yazeezi njakuti: Kulyeendelezya kulayandika kapati kutegwa mukwasyi ube aluumuno lwabunaleza. Mwami Solomoni wakati: “Mbuli munzi uumwayidwe uubula bulambo, mbwabede muntu uuteendelezyi moyo wakwe.” (Tusimpi 25:28) ‘Kweendelezya moyo’—kulitiba—kulayandika kapati kuti katuyanda luumuno alimwi alukkomano mubukkale bwamukwasyi wesu. Nokuba kuti tatulondokede tweelede kulyeendelezya, ikulyeendelezya mucelo wamuuya wa Leza. (Ba-Roma 7:21, 22; Ba-Galatiya 5:22, 23) Muuya ulatugwasya kubaa ciimo cakulyeendelezya kuti naa twacipailila, twatobela lulayo lwa Bbaibbele lubandika ciimo eci alimwi akuyanzana abantu bacijisi. Eyi nzila ilatugwasya ‘kucija bwaamu.’ (1 Ba-Korinto 6:18) Kulyeendelezya alimwi kulatugwasya kutantamuka muuya wabulwani, nobuba budakwi alimwi kulatugwasya kukkazika moyo nokwacitika zintu zikatazya.
17, 18. (a) Mbuti lugwalo lwa 1 Ba-Korinto 11:3 mbolubeleka kubukkale bwamukwasyi wa Bunakristo? (b) Mbuti kulemeka busilutwe mbokuleta luumuno lwabunaleza mumukwasyi?
17 Aimbi njiisyo iyandika ilakonzya kwaambwa munzila eyi: Kulemeka busilutwe kulatugwasya kuyandaula luumuno lwabunaleza mumikwasyi yesu. Paulo wakalemba kuti: “Lino ndayanda kuti mukazibe aya. Mutwe wamwaalumi umwi aumwi ngu-Kristo, awalo mutwe wamwanakazi ngumwaalumi, awalo mutwe wa-Kristo ngu-Leza.” (1 Ba-Korinto 11:3) Eci caamba kuti mwaalumi nguusololela mukwasyi, mwanakazi wakwe ulagwasilizya cakusyomeka, abalo bana bamvwida bazyali babo. (Ba-Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Bukkale buli boobu bulakonzya kugwasya kuleta luumuno lwabunaleza mubukkale bwamukwasyi.
18 Mwaalumi Munakristo teelede kuluba kuti busilutwe bukulwaizigwa Mumagwalo tabuli bwakudyaaminina pe. Weelede kwiiya ku Mutwe wakwe Jesu. Nokuba kuti Jesu wakali kweelede kuti “abe simutwe wazintu zyoonse,” “ta[ka]zide kuti abelekelwe, wakeza kuti abeleke.” (Ba-Efeso 1:22; Matayo 20:28) Mbweena buyo awalo mwaalumi Munakristo weelede kweendelezya busilutwe bwakwe muluyando lunga lwamupa kuti abambe kabotu mukwasyi wakwe. Aino mwanakazi Munakristo weelede kugwasyilizya mulumi. Mbwali “sikugwasya” “uumweelede” mwaalumi ulagwasya mumbazu mwatakonzyi mulumi, elyo ulamugwasyilizya mpayandika kugwasya. (Matalikilo 2:20; Tusimpi 31:10-31) Bweendelezi bwabusilutwe buli kabotu bugwasya balumi abamakaintu kupana bulemu alimwi bupa kuti bana kabateelela. Ee, kulemeka busilutwe kugwasya kuleta luumuno lwabunaleza mubukkale bwamukwasyi.
19. Nkaambo nzi kubandika kabotu ncokuyandika kutegwa kube luumuno alukkomano mumukwasyi?
19 Aimbi njiisyo mpati ilakonzya kwaambwa mumajwi aya: Kuciziba kubandika kulayandika kuti kube luumuno alukkomano mumukwasyi. Lugwalo lwa Jakobo 1:19 lutwaambila kuti: “Muntu woonse abe amutwe muuba, amuke kwaamba, amuke kunyema.” Banamukwasyi beelede kabaswiililana nobabandika alimwi aumwi kabandika amweenzinyina akaambo kakuti kubandika takuli buyo kwamuntu omwe. Nokuba kuti ncotwaamba cililuzi, cilakonzya kunyonganya zintu muciindi cakuzilulamika kuti ŋambilo yesu kaili yakufwubaazya, yakulisumpula, naa yakubbodola. Majwi eesu eelede kaamvwika kabotu, “[a]lweezegwe amunyo.” (Ba-Kolose 4:6) Mikwasyi iitobela njiisyo zya Magwalo alimwi iicizi kubandika iyandaula luumuno lwabunaleza.
20. Nkaambo nzi ncokunga kwaambwa kuti luyando lulayandika kutegwa kube luumuno mumukwasyi?
20 Injiisyo yane njakuti: Luyando lulayandika kuti kube luumuno alukkomano mumukwasyi. Luyando akati kamwaalumi amwanakazi lulayandika kapati mulukwatano alimwi banamukwasyi balakonzya kubaa luyando lupati akati kabo. Alumbi luyando luyandika kwiinda ndooluya lwiimininwa abbala lya Cigiliki litegwa a·gaʹpe. Olu ndoluyando ndotubaalo kuli Jehova, Jesu alimwi akubeenzuma. (Matayo 22:37-39) Leza wakalutondezya luyando olu kubantu kwiinda ‘mukupa Mwanaakwe simuzyalwa alike, kuti umwi umwi uumusyoma atafwidilili, pele abe abuumi ubutamani.’ (Johane 3:16) Takaliboteli kaambo aka kakuti aswebo tulakonzya kutondezya luyando olu kuli baabo bamumukwasyi wesu! Olu luyando lusumpukide “ncecaanzyo cazintu zyoonse mubulondosi.” (Bakolose 3:14, Ci) Lulabaanga banabukwetene antoomwe akubapa kuti bayande kucitilana zintu zibotu alimwi akucitila bana babo zintu zibotu. Nokwaba mapenzi, luyando lugwasya banamukwasyi kubelekela antoomwe. Tulakonzya kucisinizya eci nkaambo “luyandisyo . . . talulilangilili cintu . . . Lulakolela makani oonse akuba alusyomo lyoonse, lulijisi bulangilizi lyoonse akuba acamba kumapenzi oonse. Luyandisyo talweeli.” (1 Ba-Korinto 13:4-8) Balaa coolwe cini-cini aabo mumikwasyi yabo ibalaa luyando akati kabo iluyeeme aaluyando lwa Jehova!
Kamuujisi Kuyandaula Luumuno Lwabunaleza
21. Ncinzi cinga cayungizya luumuno alukkomano mumukwasyi wanu?
21 Eezi njiisyo zyazwaakwaambwa alimwi azimbi izizwa mu Bbaibbele zililembedwe mumabbuku Jehova ngaatugwasya kwiinda “[mu]muzike musyomesi uucenjede.” (Matayo 24:45) Mucikozyanyo, makani aaya alajanwa mubbuku lyamapeeji aali 192 ilitegwa Inzila Yakujana Lukkomano Mumukwasyi ilyakamwaigwa ku Miswaangano ya Zyooko ya Bakamboni ba Jehova mu 1996/97 ya “Batumwa ba Luumuno Lwabunaleza.” Ikuti muntu amuntu alimwi amukwasyi waiya Magwalo kwiinda mukubelesya bbuku eli impindu zinga zyajanwa nzinji. (Isaya 48:17, 18) Ee, kutobela malailile aamu Magwalo kulalangilwa kuyungizya luumuno alukkomano mumukwasyi wanu.
22. Ncinzi ncotweelede kubikkila kapati maanu mubukkale bwamukwasyi wesu?
22 Kuli zintu zibotu kapati Jehova nzyayakucitila mikwasyi iicita luyando lwakwe, elyo uleelede kuti katumutembaula akumubelekela. (Ciyubunuzyo 21:1-4) Aboobo mukwasyi wanu aubikkile kapati maanu kukukomba Leza wakasimpe. Taata wesu wakujulu siluyando Jehova amupe cileleko calukkomano nomuyandaula luumuno lwabunaleza mumukwasyi wanu!
Mulaingula Buti?
◻ Ncinzi ciyandika kutegwa mikwasyi ipone bukkale bwabukombi?
◻ Nkaambo nzi ncokuli mapenzi mumukwasyi sunu?
◻ Ninzila nzi yakujana lukkomano mumukwasyi?
◻ Ninjiisyo nzi zimwi izinga zyatugwasya kuleta luumuno alukkomano mubukkale bwamukwasyi?
[Cifwanikiso icili apeeji 18]
Kubandika kabotu kulatugwasya kuyandaula luumuno lwabunaleza mubukkale bwamukwasyi