“Ceelelo Coonse Camuntu”
“Lemeka Leza akubamba milazyo yakwe, nkaambo kucita obo nceelelo coonse camuntu.”—MUKAMBAUSI 12:13.
1, 2. Nkaambo nzi ncotweelede kuyeeya ceelelo cesu kuli Leza?
“SA Jehova kuli cintu cimbi ncayanda kulinduwe?” Musinsimi wansiku wakaubuzya mubuzyo oyu. Mpoona wakacaamba Jehova ncayanda—kucita bululami akuyanda luzyalo akweenda cakulibombya a Leza.—Mika 6:8, NW.
2 Muciindi cino cakulibonena omwini alimwi acalwaanguluko, bantu banji tabamvwi kabotu amuzeezo wakuti Leza kuli ncayanda kulimbabo. Tabayandi kubikkilwa mulawo pe. Pele ino mbuti camamanino ncaakaamba Solomoni mu Mukambausi? “Ngaaya mamanino aamakani. Oonse amvwigwa. Lemeka Leza akubamba milazyo yakwe, nkaambo kucita obo nceelelo coonse camuntu.”—Mukambausi 12:13.
3. Nkaambo nzi ncotweelede kuliyeeyesya bbuku lya Mukambausi?
3 Notuba mubukkale buli buti, notuzilanga buti zintu, tulakonzya kugwasigwa kapati kuti naa twayeeya cakapa kuti aambwe makani aya aamamanino. Mwami Solomoni iwakalemba bbuku eli kwiinda mumuuya uusalala, wakali kwaamba zintu nzyoonya zijatikizya buumi bwesu bwabuzuba abuzuba. Bamwi balakonzya kwiindilila akwaamba kuti majwi aakwe alatyompya. Pele majwi aaya akalembwa kwiinda mumuuya uusalala wa Leza, aboobo alakonzya kutugwasya kuyeeyesya zintu nzyotucita alimwi anzyotukanza kucita kutegwa tujane lukkomano lunji.
Kulanga Ziyandika Zipati Mubuumi
4. Ncinzi Solomoni ncaakalingula alimwi akubandika mubbuku lya Mukambausi?
4 Solomoni wakailangisya ‘milimo yabana ba-Adamu.’ “Lino ndakabika moyo wangu kukuyandaula busongo bwakupandulula zintu zyoonse zicitika ansi ano.” Eeyi “milimo” njaakali kwaamba Solomoni, tauli mulimo uucitwa abantu naa milimo njobapegwa, pele, zyoonse zintu nzyobakutaukila baalumi abamakaintu mubuumi bwabo boonse. (Mukambausi 1:13) Atulange zintu zibikkilwa maanu kapati naa milimo, twamana tuzyeezyanisye amilimo yesu alimwi amakanze esu.
5. Akati kamilimo yabantu mipati mulimo nzi umwi ngobajisi bantu?
5 Masimpe mali ncintu ncobabikkila maanu kapati bantu akati kazintu zinji. Taakwe muntu weelede kwaamba kuti Solomoni taakali kwaalemeka mali mbuli bucita bavwubi bamwi. Wakazumina kuti mali alayandika; ikuba aamali aayelede cilikabotu kwiinda kupona buumi bwakulitakata naa bwabucete. (Mukambausi 7:11, 12) Pele ambweni mwakabona kuti kujana mali, kubikkilizya azintu zyuulwa angawo cilakonzya caba cintu cipati mubuumi—kubacete abavwubi.
6. Nciiyo nzi ncotunga twaiya kujatikizya mali kuzwa kuli cimwi cazikozyanyo zya Jesu alimwi azintu nzyaakabona Solomoni?
6 Amuyeeye cikozyanyo ca Jesu camwaalumi muvwubi wakabeleka kuti ajane lubono lumbi akaambo kakutakkutila aloolo ndwaakajisi. Leza wakamubona kuba mufwubafwuba. Nkaambo nzi? Nkaambo ‘buumi bwesu tabuzwi muzintu nzyotujisi.’ (Luka 12:15-21) Iluzibo lwa Solomoni—ambweni lunji kule-kule kwiinda lwesu, lulasinizya majwi aa Jesu. Amubale bupanduluzi buli mu Mukambausi 2:4-9. Kwaciindi cili mbocibede Solomoni wakabelekesya kujana buvwubi. Wakayaka maanda mabotu akulima myuunda mibotu. Wakali kukonzya kubaa basimbi babotu balongwe alimwi wakalibajisi. Sena buvwubi alimwi ancobwakamupa kuti acite zyakakkutya moyo wakwe, ikumupa kuti akkalwe moyo alimwi akubona mpindu yabuumi? Wakaingula camasimpe kuti: “Pele nindakayeeya milimo yoonse yamaanza aangu, amakataalo oonse aakwiicita, ndakabona kuti zintu zyoonse nzyabuyo. Tazigwasyi pe, taakwe impindu zijanika ansi ano.”—Mukambausi 2:11; 4:8.
7. (a) Ino ncinzi cayiigwa kujatikizya mpindu yamali? (b) Ncinzi ncomwalibonena nobeni icisinizya makani aa Solomoni aamamanino?
7 Eco ncamasimpe, cilalibonya kubantu banji. Tweelede kuzumina kuti kubaa mali manji takumani mapenzi oonse pe. Mali alakonzya kumana mapenzi amwi, inga cauba-uba kujana cakulya azyakusama. Pele muntu ukonzya buyo kusama cisani comwe aciindi comwe, kulya cakulya akunywa cakunywa. Alimwi mwakabala zyabantu bavwubi balekana, ibaba basibukoko alimwi ibabelesya misamu iikola, ibazwangana abasazinyina. Muvwubi wamamiliyoni aamali uutegwa J. P Getty wakati: “Mali taakwe ambwaaswaangene alukkomano pe. Ambweni aswaangene buyo akutakkomana.” Nkakaambo kaako kuyanda nsiliva Solomoni wakakubikka antoomwe azintu zyabuyo. Amwaandaanye bumboni obo ancaakaamba Solomoni naakati: “Iŋonzi zyasimilimo zilalweela nekuba kuti ulalya cinji na ciniini, pele kukutisya kwamuvubi takumuzumizyi koona.”—Mukambausi 5:10-12.
8. Nkaambo nzi mpindu yamali ncoitayelede kwiindizya kubikkila maanu?
8 Mali alimwi alubono tazipi kuliiba kumakani aabuumi bwakumbele. Kuti nomwalijisi mali manji alimwi alubono, ambweni nomulibilika mbomunga mwaakwabilila alimwi nomucili muciimo cakutaziba buumi mbobunoobede buzuba butobela. Sena mulaaluza mali anu oonse kubikkilizya abuumi bwanu? (Mukambausi 5:13-17; 9:11, 12) Kuti kacikonzya kucitika eco, taceelede kukatazya kubona kaambo buumi bwesu, naa milimo yesu ncoyeelede kuba cintu cipati cilaampindu kapati kwiinda mali alimwi alubono.
Mukwasyi, Mpuwo Alimwi Anguzu
9. Ino kakabukila nzi kaambo kajatikizya buumi bwamukwasyi mukulingula kwa Solomoni?
9 Kulingula buumi kwa Solomoni kwali kubikkilizya akaambo kajatikizya kuyeeya zyamukwasyi. Ibbaibbele lilabwaamba buumi bwamukwasyi, kubikkilizya alukkomano luzwa mukubaa bana akubakomezya. (Matalikilo 2:22-24; Intembauzyo 127:3-5; Tusimpi 5:15, 18-20; 6:20; Marko 10:6-9; Ba-Efeso 5:22-33) Nokuba boobo, sena eco ncecintu cipati mubuumi? Cilibonya kuti banji mbobayeeya obo kuti twalanga misyobo imwi mboibikkila maanu kulukwatano, kubaa bana alimwi alukamantano lwamukwasyi. Nokuba boobo ibbuku lya Mukambausi 6:3 litondezya kuti nokuba kubaa bana bali mwaanda tacipi lukkomano mubuumi. Amweezeezye buyo bazyali banji mbobalyaaba kugwasya bana babo kutegwa bakakkale kabotu. Nokuba kuti eco cilikabotu, Mulengi wesu taakajisi muzeezo wakuti katuponena buyo kuzyala bana mbuli bucita banyama kutegwa musyobo wabo uzumanane kuya ambele.
10. Nkaambo nzi ncocinga caba cabuyo kwiindizya kubikkila maanu kumukwasyi?
10 Akaambo kakuti walikubuteelela buumi bwamukwasyi Solomoni wakabwaamba mbuli mbobubede cini-cini. Mucikozyanyo muntu ulakonzya kugama buyo kubelekela bana bakwe abazyukulu bakwe. Pele sena bayakuba amaanu? Naa bayakulubelesya cabuyamba lubono ndwaakababelekela? Kuti naa eco cali citikide milimo yakwe ilaba ‘yabuyo, inga cabija loko’!—Mukambausi 2:18-21; 1 Bami 12:8; 2 Makani 12:1-4, 9.
11, 12. (a) Makanze nzi bamwi ngobabikkila maanu mubuumi? (b) Nkaambo nzi ncocinga categwa kuyandaula mpuwo ‘ncabuyo, icitakutyi moyo’?
11 Kunze lyaboobo ibantu banji babuyumbila ambali buumi bwamukwasyi akaambo kamakanze abo aakuyanda kubaa mpuwo naa nguzu zyakweendelezya beenzinyina. Eeli ndipenzi likonzya kujanika kanjikanji kubaalumi. Sena mwakacibona eco kuli basicikolonyoko, babelesinyoko, naa basimukobonyoko? Ibanji balasoleka kuti ambweni babonwe, babe bantu, naa bajane nguzu zyakweendelezya beenzinyina. Pele ino eco cijisi mpindu nzi cini-cini?
12 Amuyeeye buyo bamwi mbobasola kubeleka canguzu kutegwa babe ampuwo, kube kubantu basyoonto kube kubanji. Tulacibona eci kucikolo, kuli basimukoboma, alimwi akunkamu ziindene-indene zyabuleya. Alimwi eci ncecipa kuti bantu bayande kuzibwa muluzibo lwamulimo, muzisobano alimwi amumapolitikisi. Nokuba boobo sena oku koonse takuli kulisowela ciindi? Solomoni wakacipandulula kabotu naakati ‘nzyabuyo, tazikutyi moyo.’ (Mukambausi 4:4) Nokuba kuti mukubusi umwi waba ampuwo mulusangano lumwi, munkamu yacisobano, naa munkamu yabaimbi—naa umwi mwaalumi naba mukaintu waba ampuwo mbotu mukkampani imwi nomuba mumunzi—mbangaye banga kabazi? Sena bunji bwabantu bakkala kuzisi zimbi (nobaba baabo bamucisi cakwe) balizi kuti oyo muntu nkwali? Naa bazumanana buyo abuumi bwabo kabatazi ampuwo nsyoonto njajisi? Ncimwi buyo anguzu zyabweendelezi nzyanga muntu kajisi aamulimo, mudolopo, naa mukati kankamu.
13. (a) Mbuti bbuku lya Mukambausi 9:4, 5 mbolitugwasya kubaa ciimo ceelede kumakani aakuyandaula mpuwo naa nguzu? (b) Nzintu nzi nzyotweelede kuziba kuti naa buumi obu mbombubo bulikke? (Amubone kapango kagwasilizya.)
13 Ino mpuwo anguzu ezi zijanya nzi kumamanino? Mazyalani alaboola amwi alaunka, ibantu basimpuwo balafwa akulubwa. Eci ncecicitika kubayaki, bayimbi alimwi abambi basizisobano, basikusandula bukkale alimwi abambi, alimwi ncimwi buyo akubeendelezi bazisi banji alimwi abeendelezi babasilumamba. Akati kabaaba bacita milimo eyi, mbangaye bantu mbomuzi ibakapona mumyaka yamuma 1700 alimwi a 1800? Wakaliluzi Solomoni naakati: “Mubwa uucipona mubotu kwiinda mulavu uufwide. Nkaambo baumi balizi kuti balafwa, pele bafwide tabezi cintu niciba comwe; . . . tabaciyeeyegwi limbi.” (Mukambausi 9:4, 5) Kuti naa mbobubede obu buumi, anu tacigwasyi kubelekela mpuwo naa nguzu nkaambo nzyabuyo.a
Izintu Nzyotubikkila Maanu Alimwi Anzyotweelede Kucita
14. Nkaambo nzi bbuku lya Mukambausi ncolyeelede kugwasya omwe-omwe wesu?
14 Solomoni taakaamba milimo, makanze, alimwi azikondelezyo zinji bantu nzyobabikkila maanu mubuumi bwabo. Nokuba boobo nzyaakalemba zilizulide. Nzyotwamvwa mubbuku eli tazyeelede kututyompya, nkaambo twalikulanga zintu zyamubbuku lyamu Bbaibbele lyalo Jehova Leza ndyaakacita kuti lilembwe acaali kwiinda mumuuya uusalala kutegwa tugwasigwe. Inga lyagwasya omwe-omwe wesu kululamika nzila njotulanga zintu mubuumi alimwi anzyotubikkila maanu. (Mukambausi 7:2; 2 Timoteo 3:16, 17) Eci ncamasimpe ikapati kuti twalanga Jehova mbuli mbwaakagwasya Solomoni kuti akosole twaambo.
15, 16. (a) Ino Solomoni wakali kukulanga buti kukkomana mubuumi? (b) Ncinzi Solomoni ncaakaamba kuti cilayandika kutegwa muntu akkomane mubuumi?
15 Kamwi kaambo kapati Solomoni nkaakazumanana kwaamba nkakuti babelesi ba Leza mwini-mwini beelede kujana lukkomano mumilimo njobacita kumbele Lyakwe. “Taakwe cintu cibotu kwiinda eci: muntu alye akunywa akulikondezya mumilimo yakwe. Aceeci acalo, ndakabona kuti cilazwa kumaanza aa-Leza.” (Mukambausi 2:24; 3:12, 13; 5:18; 8:15) Amubone kuti Solomoni taakali kukulwaizya ibusindya; nokuba kukulwaizya muuya wakuti ‘Atulye akunywa akukondwa nkaambo junza tulafwa.’ (1 Ba-Korinto 15:14, 32-34) Wakali kwaamba kuti tweelede kujana lukkomano muzikondelezyo ziluzi mbuli kulya akunywa ‘akucita zintu zibotu mazuba oonse aabuumi bwesu.’ Cakutadooneka, eco caamba kuti buumi bwesu bweelede kuba bwakucita luyando lwa Mulengi uujisi mulawo wakusala cintu cibotu cini-cini.—Intembauzyo 25:8; Mukambausi 9:1; Marko 10:17, 18; Ba-Roma 12:2.
16 Solomoni wakalemba kuti: “Kolya cilyo cako cakukondwa akunywa waini amoyo mubotu, nkaambo Leza watambula kale milimo yako.” (Mukambausi 9:7-9) Ee, mwaalumi naba mukaintu uujisi buumi buzwide, ibuli aampindu ulasungwaala mumilimo Jehova njayanda. Eco caamba kuti tweelede katumuyeeya lyoonse. Ino oyu muuya uliindene awabunji bwabantu ibalanga buumi munzila zyabuntunsi!
17, 18. (a) Ino bantu banji balimvwa buti nobaziba buumi mbobubede? (b) Ncinzi cijanwa ncotweelede kuyeeya lyoonse?
17 Nokuba kuti zikombelo zimwi ziyiisya kuti buumi bwamuntu bulazumanana muntu afwa, bantu banji basyoma kuti buumi obu mbotupona mbombubo bulikke kunyina bumbi pe. Mulakonzya mwakababona kabalilemeka kweelana abwakaamba Solomoni kuti: “Milimo mibi tiifwambaani kubetekwa, aboobo myoyo yabantu ilakakatila kucita zibi.” (Mukambausi 8:11) Nobaba baabo batabbide buya mukucita zibi batondezya kuti bayeeya buyo buumi bwalino. Nkakaambo kaako mali, lubono, kuba ampuwo, nguzu zyakweendelezya bamwi, mukwasyi naa zintu zimwi ziba zintu zipati kapati kulimbabo. Nokuba boobo Solomoni taakagolela waawo pe. Wakayungizya kuti: “Nekuba kuti sizibi ulabisya ziindi zili mwa[a]nda akoongola, ndizi kuti bayoowa Leza bayooba kabotu, nkaambo balamulemeka. Pele sizibi takooyooba kabotu, takooyoongola pe; mazuba aakwe ayooba mbuli cenzule, nkaambo tayoowi Leza.” (Mukambausi 8:12, 13) Cakutadooneka, Solomoni wakali kusyoma kuti tuyooba kabotu kuti ‘katuyoowa Leza mwini-mwini.’ Ibuti obo? Tulakonzya kwiingulwa kwiinda mukwaandaanya nkwaakatondezya. Jehova ulakonzya kutupa kuti ‘tuongole.’
18 Ikapati abo bacili baniini beelede kukayeeyesya kaambo aaka kamasimpe cini-cini kakuti bayooba kabotu kuti kabayoowa Leza. Mbweena mbuli mbomwakabona ambweni kuti muntu uuyinda kulunduka ulakonzya kulileba akuluza mumuzundano. Basilumamba bakali, balakonzya kuzundwa. Musambazi uucenjede ulakonzya kucetaala. Alimwi azintu zinji zicitika nzyotutayeeyeli zipa kuti buumi butakkazikiki. Pele mulakonzya kucisinizya eci: Inzila ilikke yamaanu iisyomeka njakukkomana mubuumi nomucita zintu zibotu izyeendelana aamilawo ya Leza yabukkale alimwi iizuminene aluyando lwakwe. (Mukambausi 9:11) Eci cijatikizya kwiiya luyando lwa Leza mbolubede kwiinda mu Bbaibbele, kulyaaba kulinguwe, alimwi akuba Munakristo uubbapatizidwe.—Matayo 28:19, 20.
19. Mbuti bakubusi mbobanga babelesya buumi bwabo, pele ninzila nzi yamaanu njobanga batobela?
19 Mulengi tasinikizyi bakubusi nobaba bamwi bantu kutobela malailile aakwe. Balakonzya kujata bubi mulwiiyo, ambweni kuba basilwiiyo lwamabbuku aabusongo manji aakalemba bantu kwamyaka minji. Kumamanino eci ciyakukatazya mubili. Naa balakonzya kutobela moyo wabo wabuntu uutalondokede naa kutobela zintu zibotela meso aabo. Eco masimpe ciyakubanjizya mumapenzi, aboobo buumi buponwa munzila eyo inga bwaba bwabuyo. (Mukambausi 11:9–12:12; 1 Johane 2:15-17) Aboobo Solomoni ulabalailila bakubusi—lulayo olo tweelede kuluyeeyesya toonse notuba baciimo cilibuti, wakati: “Koyeeya Mulengi wako mumazuba aabulombe bwako, mazuba aamapenzi naatana kusika, amyaka niitana kuboneka noyooamba kuti, Nsicibotelwi zintu ezi.”—Mukambausi 12:1.
20. Ino makani aamu bbuku lya Mukambausi tweelede kwaalanga munzila nzi yeelede?
20 Aboobo ino tulaakosola buti makani? Ino walo Solomoni wakaakosola buti? Wakabona, naa kulingula “zintu zyoonse zicitwa ansi ano. Ncobeni zyoonse nzyabuyo, tazikutyi moyo.” (Mukambausi 1:14) Mubbuku lya Mukambausi tatujani majwi aamuntu uuside, naa muntu uutyompedwe. Aya majwi aleelede kuyeeyesya nkaambo ncibeela ca Jwi lya Leza lyakalembwa kwiinda mumuuya uusalala.
21, 22. (a) Nzintu nzi mubuumi Solomoni nzyaakalanga-langa? (b) Ino wakaakosola buti makani cabusongo? (c) Ino mwalimvwa buti nomwamana akulingula makani aamu bbuku lya Mukambausi?
21 Solomoni wakaulingula mulimo wamuntu, amapenzi aakwe, alimwi amakanze. Wakayeeya zintu mboziba kumamanino kanjikanji, mbwatyompwa muntu akutakkuta alimwi azintu zinji zicitikila muntu. Alimwi wakacibona ciimo camuntu uutalondokede mbuli mbocibede cini-cini alimwi alufwu luboola akaambo kaceeco. Kwiinda muluzibo ndwaakapegwa kuli Leza wakacipandulula ciimo cabafwide alimwi abulangizi bwabuumi buli boonse bwakumbele. Zyoonse ezi zyakalingulwa amuntu wakayungizigilwa busongo a Leza, ee, muntu wakali umwi wabasongo kwiinda basongo boonse bakaponede. Kuzwa waawo makani aakwe aamamanino akalembwa antoomwe mu Magwalo Aasalala kugwasya boonse bayanda buumi bwini-bwini. Sena tatweelede kuzumina?
22 “Ngaaya mamanino aamakani. Oonse amvwigwa. Lemeka Leza akubamba milazyo yakwe, nkaambo kucita obo nceelelo coonse camuntu. Nkaambo Leza uyoobeteka milimo yoonse, amakani oonse aasisidwe, naaba mabotu naaba mabi.”—Mukambausi 12:13, 14.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Ngazi Yamulindizi yakaambide majwi aaya aamaanu: “Mubuumi obu tatweelede kulisowela ciindi azintu zyabuyo. . . . Kuti naa buumi mbobubede obu, taakwe cintu cipati. Obu buumi buli mbuli bbola yafwuswa mujulu mpoona yajokela ansi. Ncinzimweemwe buyo, ndiduba liyuma, nkezu kayandoojubwa kamane kayuma. . . . Aaceeleko cabuumi butamani kulampa kwabuumi bwesu kuli buyo mbuli kakoto kalusuko katamvwiki. Muciindi ncotupona tabusiki akudosi lyamaanzi. Masimpe [Solomoni] uliluzi naamba kuti nzyabuyo zintu nzyobakutaukila bantu akubikkila maanu. Kwakaindi kaniini tulafwa, ncimwi buyo akuti teetwakazyalwa, tuli akati kazyuulu zyamamiliyoni aazyalwa akufwa, kakuli buyo bantu basyoonto bazi kuti twakaliko. Ikulanga zintu munzila eyi takuli kwakutyompya naa kuusisya pe. Eezi zintu nzyamasimpe, zilacitika, kulanga zintu munzila eyi kulagwasya kuti naa ncobeni buumi mbobubede obu.”—August 1, 1957 peeji 472, yamu Cingisi.
Sena Mulayeeya?
◻ Muunzila nzi yabusongo njomweelede kulanga mpindu yalubono mubuumi bwanu?
◻ Nkaambo nzi ncotuteelede kwiindizya kubikkila maanu kumukwasyi, mpuwo, naa kunguzu zyakweendelezya bamwi?
◻ Nciimo nzi cabuleza kumakani aakukkomana Solomoni ncaakakulwaizya?
◻ Ino mwagwasigwa buti mukulanga-langa bbuku lya Mukambausi?
[Zifwanikiso izili apeeji 15]
Mali alubono tazileteli kukkomana
[Cifwanikiso icili apeeji 17]
Bakubusi balijisi cisyomezyo cakuti bayakuba kabotu kuti kabayoowa Leza