Tulijisi Kaambo Ncotweelede Koongolola Cakukondwa
“Bayooba alukondo lutamani amitwe yabo. Bayoojana lukondo abusekelezi, elyo buusu akutongela zyoonse ziyoocijilila.”—ISAYA 35:10.
1. Mbaani kapati sunu ibajisi kaambo kakukondwa?
INGA kamubwene kuti bantu bakondwa bwini mazubaano mbasyoonto. Nokuba boobo Banakristo bakasimpe Bakamboni ba Jehova balakondwa. Alimwi kuli abambi mamiliyoni aabantu, ibana abapati aabo batana bapatisigwa ibayanzana a Bakamboni. Mbuli mbomuli mukubala magazini eyi citondezya kuti andinywe mwatalika kale kukondwa naa mulalangilwa kukondwa.
2. Mbuti ciimo cakukondwa kwa Munakristo mbociindene acabunji bwabantu?
2 Bunji bwabantu balibwene kuti buumi bwabo tabuzwide pe. Ino mbuti nywebo? Mulakonzya kamutajisi loonse lubono ndomunga mwabelesya, atwaambe zyoonse zintu bantu bavwubi abasinguzu basunu nzyobajisi. Mulakonzya kamuyanda kupona kabotu alimwi kamujisi nguzu. Nokuba boobo tulakonzya kwaamba cakutadooneka kuti caboola kukukondwa muli bavwubi alimwi mupona kabotu kwiinda zyuulu zyamamilioni aabantu munyika. Ibuti obo?
3. Majwi nzi aajisi mpindu ngotweelede kulangisya, alimwi nkaambo nzi?
3 Amuyeeye majwi aa Jesu aakuti: “Ndamwaambila makani aya, kuti kubotelwa kwangu kube kulindinywe, akwalo kuti kubotelwa kwanu kukazyulile.” (Johane 15:11) “Kubotelwa kwanu kukazyulile.” Ma! obu mbupanduluzi. Kuti naa twabulangisya kapati buumi bwa Bunakristo tulajana twaambo tunji tutondezya kukondwa kwesu ncokuzyulide. Pele lino amulange majwi aajisi mpindu ku Isaya 35:10. Aya majwi alijisi mpindu nkaambo alatujatikizya kapati sunu. Abalwa kuti: “Nkabela banunwidwe ba-Jehova bayooboola akuza bwiimba kusikila ku-Zioni. Bayooba alukondo lutamani amitwe yabo. Bayoojana lukondo abusekelezi, elyo buusu akutongela zyoonse ziyoocijilila.”
4. Nkukondwa kuli buti ikwaambwa ku Isaya 35:10, alimwi nkaambo nzi ncotweelede kubikkila maanu kuliceeco?
4 “Bayooba alukondo lutamani.” Aboobo kukondwa kwabo takukamani mubukkale ibuya kubapa kukondwa kutamani. Sena eco tacikkomanisyi? Ndiza muyeeya kuti aayo mmakani buyo aatakwe mbwaabede alimwi aanga amupa kuyeeya kuti: ‘Eco tacindijatikizyi mbuli mapenzi akulibilika kwamazuba oonse.’ Pele kuli zisinizyo zyakuti alamujatikizya. Cisyomezyo cabusinsimi bwa Isaya 35:10 cilamujatikizya sunu. Kutegwa tucibone eco, atulange caandaano eci cibotu ca Isaya 35, tucilangisye acimwi cibeela cijatikizya majwi aabandikwa. Twamusyomezya kuti cilamukonda ncotutijane mumo.
Bantu Bakali Kuyandika Kukondwa
5. Kwakasinsimidwe nzi ciindi majwi aa Isaya caandaano ca 35 naakaambwa?
5 Kutegwa tuteelele makani aya, atulange ciindi businsimi obu bukondelezya nobwakaambwa. Musinsimi wa Cihebrayo Isaya wakabulemba businsimi obu ambweni mu 732 B.C.E. Nkokuti kwakali makumi makumi aamyaka Jerusalemu kiitana nyonyoonwa kubana Babuloni. Isaya 34:1, 2 itondezya kuti Leza wakalisinsimide kuti uyooleta cisubulo kumasi mbuli Edomu eyo yaambwa ku Isaya 34:6. Kutondezegwa kuti wakabelesya cisi cansiku ca Babuloni kucita boobo. Leza wakapa kuti bana Babuloni banyonyoone Juda nkaambo bama Juda tiibakasyomeka pe. Ino ncinzi cakacitika? Bantu ba Leza bakatolwa buzike, elyo munzi wabo lyakaba tongo kwamyaka ili 70.—2 Makani 36:15-21.
6. Nkwaandaana nzi kuliko akati kwacakali kulangilwa kucitika kuli bana Edomu aceeco cakalikulangilwa kucitika kuli bama Juda?
6 Nokuba boobo kuli kwaandaana kupati akati kabana Edomu abama Juda. Bana Edomu bakapegwa cisubulo citamani kuli Leza; musyobo wabo muciindi wakalobela limwi. Ee mulakonzya asunu kulibona tongo lyabana Edomu, mbuli tongo lya Petra ilizizilwe nyika yoonse. Pele sunu, kunyina musyobo naa bantu bategwa ‘bana Edomu.’ Nokuba boobo sena kunyonyoonwa kwa Juda abana Babuloni kwakeelede kuzumanana kukabe kutamani, kakutacikwe akukondwa mucisi eco?
7. Ino kulangilwa kuti bakacitambula buti bama Juda ibakali bazike ku Babuloni caandaano ca Isaya 35?
7 Businsimi bwa Isaya caandaano 35 oobu bukondelezya bupandulula cintu cipati aawa. Businsimi oobu inga bwaitwa kuti mbusinsimi bwakubambulula, nkaambo kusaanguna bwakazuzikizigwa ciindi bama Juda nobakapilukila kucisi cabo mu 537 B.C.E. Bana Israyeli ibakali bazike mu Babuloni bakaangululwa kuti bapiluke kucisi cabo. (Ezara 1:1-11) Nokuba boobo aabo bama Juda ibakali bazike ku Babuloni alimwi ibakazuzikizya businsimi bwa Leza obu ambweni bakali kuyeeya kabatana piluka kuti naa bayakujana zintu zyaba buti kucisi cabo ca Juda. Ino balo bayakupona buumi nzi? Kwiingula mibuzyo eyi kujatikizya kaambo swebo ncontweelede koongolola cakukondwa. Atubone.
8. Ino bama Juda bakali kulangilwa kuzijana buti zintu akupiluka kwabo kuzwa ku Babuloni? (Amweezyanisye a Ezekiele 19:3-6; Hosea 13:8.)
8 Cakutadooneka izintu taakwe nozyali kulangilwa kuba kabotu kuli bama Juda bakali kupilukila kucisi cabo. Inyika yabo lyakali tongo kwamakumi aamyaka aali musanu amyaka yobile, ciindi cabuumi bwamuntu. Ino ncinzi cakacitikide kunyika eyi? Myuunda yoonse yakalimidwe, myuunda yamisaansa, naa myuunda yamisamu yamicelo yakali kulangilwa kuba nkanda. Myuunda yoonse iyakali kutiliilwa yakali kulangilwa kuba cimpayuma. (Isaya 24:1, 4; 33:9; Ezekiele 6:14) Amuyeeye alimwi abanyama banji bamusyokwe bakali kulangilwa kujanika. Aabo balya bantu abanyamanyina mbuli basyuumbwa abasiluwe. (1 Bami 13:24-28; 2 Bami 17:25, 26; Lwiimbo Lwa Solomoni 4:8) Azyalo zibbeya tazilubwi, eezyo zinyama izikonzya kujaya mwaalumi, mukaintu naa mwana. (1 Samuele 17:34-37; 2 Bami 2:24; Tusimpi 17:12) Zyalo nziinga bacipile anzoka zimbi izijisi buyoka, naa tubanze tazyaambwi biya akwaambwa pe. (Matalikilo 49:17; Deuteronomo 32:33; Jobu 20:16; Intembauzyo 58:4; 140:3; Luka 10:19) Kuti nomwakali akati kabama Juda ibakali kupilukila kuzwa ku Babuloni mu 537 B.C.E., ambweni nomwakali kuyoowa kweendeenda mubusena buli boobo. Iciindi nobakasika taakwe nobakajana paradaiso pe.
9. Nkaambo nzi basikupiluka ncobakali kukonzya kubaa bulangizi alimwi alusyomo?
9 Nokuba boobo Jehova wakabasololela bantu bakwe kumunzi wabo, alimwi ulijisi nguzu izyakusandula tongo. Sena inga tamusyomi kuti Mulengi ulakonzya kucicita eco? (Jobu 42:2; Jeremiya 32:17, 21, 27, 37, 41) Ino ncinzi ncaakali kulangilwa kucita alimwi ncinzi ncaakacitila bama Juda ibakali kupilukila alimwi acisi cabo? Ino eci cibajatikizya buti bantu ba Leza sunu ikubikkilizya andinywe—lino akumbele aamazuba? Kusaanguna atubone cakacitika eco ciindi.
Kukondwa Akaambo Kakusanduka Kwazintu
10. Ino nkucinca nzi kwakasinsimwa ku Isaya 35:1, 2?
10 Ino ncinzi cakali kulangilwa kucitika iciindi Koresi naakabazumizya bama Juda kupilukila kunyika eyi yakanyongene? Amubale businsimi obu bukkomanisya ku Isaya 35:1, 2: “Inkanda amatongo zyoonse ziyoosekelela, alyalo igundu liyookondwa akusyuuka malubaluba aaebeka. Kusyuuka liyoosyuuka loko, akusekelela liyoosekelela akwiimba. Liyoopegwa bulemu bwa-Lebano abweebesi bwa-Karimeli abwa-Saroni. Bayoobona bulemu bwa-Jehova, abweebesi bwa-Leza wesu.”
11. Nduzibo nzi ilwanyika eyo Isaya ndwaakabelesya?
11 Mumazuba aa Bbaibbele Lebano, Karimeli, alimwi a Saroni akali masena aakazizilwe akaambo kamweemvwe mubotu wakali mumo. (1 Makani 5:16; 27:29; 2 Makani 26:10; Lwiimbo Lwa Solomoni 2:1; 4:15; Hosea 14:5-7) Isaya wakabelesya zikozyanyo ezyo, ikupandulula mbocakali kulangilwa kuba cisi iciindi caakubambululwa kwiinda mulugwasyo lwa Leza. Pele sena oku kucinca kwakali kujatikizya buyo bulongo? Peepe!
12. Nkaambo nzi ncotunga twaamba kuti businsimi bwa Isaya 35 bwaamba bantu?
12 Ibbuku lya Isaya 35:2 lyaamba kuti nyika “iyoosekelela akwiimba.” Tulizi kuti bulongo amasamu taakwe “[nozyaka]sekelela” ncobeni pe. Pele kwiinda mukubota kwazyo akuzyala kwazyo zyakali kukonzya kupa kuti bantu balimvwe boobo. (Levitiko 23:37-40; Deuteronomo 16:15; Intembauzyo 126:5, 6; Isaya 16:10; Jeremiya 25:30; 48:33) Ikucinca kwanyika kwakali kweendelaamwi akucinca kwabantu, nkaambo bantu mbobaambwa mubusinsimi obu. Aboobo tulijisi kaambo kakuteelela kuti majwi aa Isaya aamba kucinca kwabama Juda ibakali kupilukila, ikapati kukondwa kwabo.
13, 14. Nkucinca nzi kwabantu kwakasinsimwa ku Isaya 35:3, 4?
13 Aboobo atuye ambele kulanga businsimi obu bukondelezya kutegwa tubone mbobwakazuzikizigwa kuzwa ciindi bama Juda nobakaangululwa kuzwa ku Babuloni akupiluka kucisi cabo. Mutupango twa 3 a 4, Isaya ulaamba akumbi kucinca kwabaabo ibakali kupilukila: “Amuyumye maboko mateteete, aalo mazwi aakankama amwaape inguzu. Ambila abo bakankama mumyoyo yabo kuti, Amuyume, mutayoowi. Amubone! Leza wanu uleza ankoto, uleza abulumbu bwa-Leza, uleza kuti amufutule.”
14 Sena tacili cintu ciyumya ikuyeeya kuti Leza uukonzya kusandula nyika, ulabayanda kapati babelesi bakwe? Taakwe naakali kuyanda kuti bama Juda ibakali bazike bayoowe, batyompwe naa kulibilika azintu zyakumbele pe. (Ba-Hebrayo 12:12) Amuyeeye buumi mbobakali kupona aabo bama Juda bazike. Taakwe nocakali cintu cuubauba pe kulimbabo kubaa lusyomo nkaambo cintu cilikke ncobakajisi mbulangizi bwakumbele mbobakali kukonzya kujana kwiinda mubusinsimi bwa Leza. Kwakali kubaanga bali muntolongo iisiya mbi, kabatakonzyi akweendeenda kutegwa basungwaale kubelekela Jehova. Ambweni bakali kubona mbuli kuti taakwe zintu noziya kululama kumbele.—Amweezyanisye a Deuteronomo 28:29; Isaya 59:10.
15, 16. (a) Ncinzi ncotunga twaamba kuti Jehova wakacita kuli basikupilukila? (b) Nkaambo nzi basikupiluka ncobatakali kunga balangila maleele aakuponya kwakumubili, pele ino Leza wakacita nzi kuzuzikizya Isaya 35:5, 6?
15 Ino zintu zyakazikucinca akaka iciindi Jehova naakabelesya Koresi kubaangulula kutegwa bapilukile kumunzi wabo! Kunyina mu Bbaibbele citondezya kuti Leza wakacita maleele aakujula meso aabama Juda boofu, basinke matwi naa kuponya maulu aazilema zimwi naa batakajisi zizyo zimwi. Pele wakacita cintu cimwi cipati kwiinda zeezyo. Wakabapilusya munyika yabo mbotu yalwaanguluko amumuni.
16 Kunyina citondezya kuti basikupiluka bakali kulangila Jehova kucita maleele aakuponya aali boobo. Beelede bakalizi kuti Leza taakwe naakacita cintu ciliboobo kuli Izaka, Samsoni, naa Eli. (Matalikilo 27:1; Babetesi 16:21, 26-30; 1 Samuele 3:2-8; 4:15) Pele kuti naa bakali kulangila kuti Leza ulabaponya, taakwe nobakatyompwa pe. Cakutadooneka itupango twa 5 a 6 twakazuzikizigwa ncobeni munzila yacikozyanyo. Makani Isaya ngaakasinsima akaliluzi aakuti: “Lino meso aaboofu ayoobononona, amatwi aabasinke ayoosinkuka. Cilema unooya busotauka mbuli insya, alulimi lwasya[a]taambi luyooimbisya.”
Icisi Kucibamba Kuti Cibe Mbuli Paradaiso
17. Ino nzintu nzi Jehova nzyaakasandula izijatikizya nyika?
17 Cakutadooneka aabo basikupiluka bakalijisi kaambo kakoongolola cakukondwa akaambo kazintu ezi Isaya nzyaakaamba: “Nkaambo maanzi ayooboneka munkanda atulongalonga tuyookunka mugundu. Musenga uupisya uyoosanduka kuba iziba, ayalo nyika injumu iyooba tusensa twamaanzi. Muŋanda yabamwaba mubakalede muyooba mani amatete amalelebo.” (Isaya 35:6b, 7) Nokuba kuti sunu tatukonzyi kucibona eci munyika yoonse eyo, kuli cisinizyo cakuti kuli ciindi busena ibwakali bwa Juda nobwakali “paradaiso yamacelelo.”a
18. Ino bama Juda ibakali kupiluka bakali kulangilwa kujatikizigwa buti azileleko zya Leza?
18 Kumakani aazintu izyakali kupa kukondwa, amuyeeye buyo mbobakalimvwa bama Juda iciindi nobakapiluka Kunyika Yakasyomezegwa! Bakali kukonzya kukkala akwiicinca nyika eyi yakanyonyookede, iyakali kukkalwa baumpe abanyama bambi. Sena nomwatakakondwa kucita mulimo oyu wakubambulula, ikapati kuti kamuzi kuti Leza ulaileleka milimo yanu?
19. Ino muunzila nzi kupiluka kuzwa mubuzike ku Babuloni mbukwakali kujatikizya kuzuzikizya zyeelelo?
19 Nokuba boobo tali mu Juda uli oonse imuzike mu Babuloni wakali kukonzya kupiluka naa wakapiluka kuyakutola lubazu mukubambulula oku kukondelezya. Leza wakabikka zyeelelo. Taakwe muntu wakasofwaazigwa amicito yabukombi bwakunze bwa Babuloni iwakali kukonzya kupiluka. (Daniele 5:1, 4, 22, 23; Isaya 52:11) Naba muntu wakali kucita milimo yabufubafuba. Boonse bantu bali boobo bakakakwa. Pele bantu aabo bakazuzikizya zyeelelo zya Leza, bantu mbaakali kulanga kuti balasalala, mbobakali kukonzya kupiluka ku Judaya. Bakali kukonzya kweenda mbuli bantu bali Munzila Iisalala. Isaya wakacipandulula kabotu eci mukapango ka 8: “Nkabela nkukonya oko kuyooba mugwagwa anzila. Iyootegwa Inzila yabusalazi. Mulinjiyo tamukoyooinda basofweede, pele iyooba yabantu bakwe. Sinyenda abafubafuba tabakooyooleya mulinjiyo.”
20. Ino bama Juda ncinzi ncobatakeelede kuyoowa ciindi nobakali kupiluka, elyo ncinzi cakacitika?
20 Bama Juda ibakali kupiluka taakwe nobakeelede kuyoowa kulwanwa abantu bajisi myoyo yabunyama nobaba babbi. Ino nkaambo nzi? Nkaambo Jehova taakwe naakali kunga wazumizya bantu bali boobu kuti babe Munzila eeyo antoomwe abantu bakwe bakanununwa. Aboobo bakali kukonzya kweenda kabakkomene mumyoyo yabo alimwi kabalangila kuti zintu ziyakululama. Amumvwe mbwaakamanizya majwi aabusinsimi bwakwe Isaya: “Takukooyooba mulavu oko, takukooyooinda banyama bamwi baluma. Abo boonse tabakooyoojanwa, pele bantu banunwidwe mbobati ende mulinjiyo. Nkabela banunwidwe ba-Jehova bayooboola akuza bwiimba kusikila ku-Zioni. Bayooba alukondo lutamani amitwe yabo. Bayoojana lukondo abusekelezi, elyo buusu akutongela zyoonse ziyoocijilila.”—Isaya 35:9, 10.
21. Ino swebo notupona mazubaano tweelede kukulanga buti kuzuzikizigwa kwabusinsimi bwacaandaano ca Isaya 35 oko ikwakainda kale?
21 Ma eci ncifwanikiso cabusinsimi akaka! Nokuba boobo tatweelede kububona mbuli kuti ncintu cijatikizya buyo zintu zyakacitika kaindi, naa mbuli kaano kabotu katajisi mpindu kapati kulindiswe naa kubuumi bwesu bwakumbele aamazuba. Cakutadooneka obu businsimi bulazuzikizigwa akati kabantu ba Leza munzila igambya sunu, aboobo bulajatikizya omwe-omwe akati kesu. Bulatupa kaambo kapati kakoongolola cakukondwa. Aaya makani aajatikizya buumi bwanu lino alimwi akumbele aamazuba alalangwa mucibalo citobela.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Kwiinda mukulanga cakali kucitika mubusena obo, haabupampu mulwiiyo lwabulimi Walter C. Lowdermilk (iwiiminina mbunga ya U.N. iilanga Cakulya abulimi) wakaamba kuti: “Eyi nyika kuli ciindi noyakali paradaiso yamacelelo.” Alimwi wakaamba kuti iciimo cabusena (maanzi, bulongo, muwo, amasamu abwizu) tacina cinca “kuzwa ciindi caba Roma,” alimwi “inyika eyi yakazikuba nkanda akaambo kamuntu, kutali kuti yakalengwa boobo pe.”
Sena Ulakonzya Kuyeeya?
◻ Ino ndilili nicakazuzikizigwa kusaanguna caandaano ca 35 ca Isaya?
◻ Ino kuzuzikizigwa kwakusaanguna kwakali kulangilwa kujatikizya nzi?
◻ Mbuti Jehova mbwaakazuzikizya Isaya 35:5, 6?
◻ Nkucinca nzi kwanyika alimwi abuumi bwabo bama Juda bakali kupiluka nkobakabona?