LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w97 10/1 map. 23-28
  • Ikutabilila Majwi aa Leza Aakasololelwaa Muuya Cakusyomeka

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Ikutabilila Majwi aa Leza Aakasololelwaa Muuya Cakusyomeka
  • Ngazi Yamulindizi 1997
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Ino Ncinzi Cacitika Kuzina lya Leza?
  • Iciindi Busanduluzi Nobutobela Kusyoma Kwamuntu
  • Ikulitabilila Ijwi lya Leza Cakusyomeka
  • Busanduluzi bwa Jwi lya Leza Butakatazyi Kumvwa Alimwi Bugwasya
    Ngazi Yamulindizi—2015
  • A1 Nzila Zigwasya Mukusandulula Bbaibbele
    Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya
Ngazi Yamulindizi 1997
w97 10/1 map. 23-28

Ikutabilila Majwi aa Leza Aakasololelwaa Muuya Cakusyomeka

“Twakasowa zyoonse zyakusisikizya zijazya nsoni. Tatucengi naa kusandula Majwi aa Leza.”—2 BAKOLINTI 4:2, Ci.

1. (a) Ncinzi cali kuyandika kucitwa kutegwa mulimo uwambidwe kuli Matayo 24:14 alimwi a 28:19, 20 umaninizigwe? (b) Ibbaibbele lyakali mumyaambo yongaye mazuba aakumamanino naakatalika?

MUBUSINSIMI bwakwe bupati bujatikizya ciindi naakali kuzyooba mwami alimwi acamamanino aabweende bwazintu obu bukulukulu, Jesu Kristo wakasinsima kuti: “Aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa munyika yoonse kuti abe citondezyo kumisyobo yoonse. Elyo mamanino azoosika.” Alimwi basikumutobela bakwe wakabalailila kuti: “Mukabaiisye bantu bamisyobo yoonse, . . . amubaiisye kuti bajatisye makani oonse ngendakamulailila.” (Matayo 24:14; 28:19, 20) Ikuzuzikizigwa kwabusinsimi obu kujatikizya kubeleka mulimo mupati mukusandulula alimwi akusimba Ibbaibbele, mukuyiisya bantu ncolyaamba alimwi akubagwasya kutobela malailile ngolijisi. Ino ncoolwe cipati kaka kutola lubazu mumulimo uuli boobu! Kuzyikusika mumwaka wa 1914 Ibbaibbele naa cibeela candilyo lyakali mwaisidwe kale mumyaambo iili 570. Pele kuzwa ciindi eco imyaanda-myaanda yamyaambo imbi alimwi aimwi milaka iikozyenye yakayungizigwa, alimwi mumyaambo minji busanduluzi bwiinda kuli bomwe bulajanika.a

2. Makanze nzi aaiindene-indene aakanyonganya milimo yabasanduluzi abasikumwaya ba Bbaibbele?

2 Ncintu cikatazya kuli sikusandulula uuli woonse kusandulula makani aali mumwaambo umwi kucitya kuti amvwikke kuli baabo babala akumvwa mwaambo umbi. Basanduluzi ba Bbaibbele bamwi baubeleka mulimo wabo kabazyi kuti nzyobakali kusandulula akali Majwi aa Leza. Bamwi bakakkomanisigwa buyo akaambo kakuyanda kulumbaizigwa kuti wakatola lubazu mumulimo mupati oyu. Balakonzya makani aamu Bbaibbele bakali kwaabona buyo kuba makani aapandulula bukkale bwansiku, buteelede kuzimaazigwa. Kubantu bamwi, bukombi ngomulimo wabo mobajanina kuligwasya, alimwi ikusimba bbuku lijisi izina lyabo lyakuti mbasanduluzi naa basikumwaya ninzila yakujanina mali aakuligwasya mubuumi. Imakanze aabasanduluzi aba inga ngaayendelezya mbobaubona alimwi ambobaucita mulimo wabo.

3. Ino iba New World Bible Translation Committee bakaulanganya buti mulimo wabo?

3 Icikozyanyo caceeci mmakani aakaambwa aba New World Bible Translation Committee aakuti: “Ikusandulula Magwalo Aasalala caamba kusandulula kutola mumwaambo uumbi imizeezo atwaambo twa Jehova Leza . . . Ooyu muzeezo ulayoosya kapati alimwi upa mukuli wakuzinzibalila kuyeeya. Basikusandulula mumulimo ooyu ibayoowa akumuyanda Leza mwini wa Magwalo aaya Aasalala balimvwa kuti bapedwe mukuli mupati uulibedelede Kulinguwe wakusandulula mizeezo alimwi amalailile aakwe munzila iiluzi kweelana ambobacikonzya. Alimwi balimvwa kuti buumi bwabasikubala ibasyoma mukusandululwa kwa Jwi lya Leza Mupati Kampatila buli mumaanza aabo. Ikulimvwa boobu nkokwakapa kuti basandulule New World Translation of the Holy Scriptures, kwamyaka eeyi yoonse yainda.” Imbaakani yakkomitii eyi yakali yakusandulula Bbaibbele ilinoomvwika kabotu kulibasikubala alimwi iliyeeme kapati kumalembe aakusaanguna aa Cihebrayo a Cigiliki ikutegwa lipe ntalisyo yakuzumanana kuyaambele muluzibo lwini-lwini.

Ino Ncinzi Cacitika Kuzina lya Leza?

4. Ino izina lya Leza liyandika buti mu Bbaibbele?

4 Imulimo mupati umwi wa Bbaibbele ngwakugwasya bantu kuti bamuzyibe Leza wakasimpe. (Kulonga 20:2-7; 34:1-7; Isaya 52:6) Jesu Kristo wakayiisya basikumutobela kuti bapaile kuti izina lya Wisi “lilemekwe,” lisalazigwe, naa libonwe kuba lisetekene. (Matayo 6:9) Leza wakacita kuti izina lyakwe lini libikkilizigwe mu Bbaibbele kwaziindi zisika ku 7,000. Uyanda kuti bantu balizyibe izina elyo alimwi abube Bwayooyo uulaalyo.—Malaki 1:11.

5. Muuciimo nzi mobalibikka izina lyabuleza ibasanduluzi basiyene-siyene?

5 Basanduluzi ba Bbaibbele ibanji batondezya bulemu bwini-bwini kuzina lyabuleza alimwi balibelesya muzibeela moonse molyeelede kuba mumilimo yabusanduluzi bwabo. Basanduluzi bamwi babelesya izina lyakuti Yahweh. Bamwi basala kubelesya zina lya Leza ndyoonya lili mu Cihebrayo, pesi kabalyaamba akulilemba mumulaka wabo alimwi lyazibilwa kwaambwa boobo akaambo kakuti lyabelesegwa munzila eyo kwaciindi cilamfwu. Ibbaibbele litegwa New World Translation of the Holy Scriptures libelesya izina lyakuti Jehova iziindi zili 7,210 muzibalo zyalyo.

6. (a) Mumyaka misyoonto yainda, ncinzi basanduluzi ncobacita kujatikizya zibalo mujanika izina lyabuleza? (b) Ino ciyanza eeci cakomena buti?

6 Mumyaka misyoonto buyo yainda, nokuba kuti basanduluzi ba Bbaibbele balaaleka kaalimo mumasena mwaabede mazina aabaleza bakubeja bakunze bali mbuli Baala alimwi a Moleki, ono balimukufwambaana kugwisya izina limugeme Leza wakasimpe mubusanduluzi bwa Majwi aakwe aakasololelwaa muuya. (Kulonga 3:15; Jeremiya 32:35) Muzibalo mbuli Matayo 6:9 alimwi a Johane 17:6, 26, Bbaibbele lyaci Albania limwaisidwe mumasena manji, majwi aa Cigiliki aakuti “izina lyako” (nkokuti izina lya Leza) lyaasandulula kuti “yebo” mbuli kuti zibalo ezi kwiina nozyakalibanda izina elyo. Ku Intembauzyo 83:18, Ima Bbaibbele aategwa The New English Bible alimwi a Today’s English Version alagusya koonse kobile izina limugeme Leza alimwi acitondezyo cili coonse cakuti Leza ujisi zina. Nokuba kuti izina lyabuleza lyakalimo mubusanduluzi bwa Magwalo aa Cihebrayo mumyaambo minji, ibusanduluzi bupya buli mukusandululwa ono kanjikanji bulaligusya antela kulyaamba ciindi comwe buyo mumabali naa aansi aazibalo zini. Ikapati mu Cingisi ciyanza eci mocivwulide, alimwi amumyaambo minji imwi yaku Europe, Afulika, South Amelica, India, alimwi amunsumbu zyamulwaanje lwa Pacific.

7. (a) Mbuti basanduluzi bamwi ibama Bbaibbele aacina Afulika mbobali mukulicita izina lyabuleza? (b) Ino nywebo mulimvwa buti kumakani aaya?

7 Ibasanduluzi ba Bbaibbele mumyaambo yina Afulika tabali mukugolela buyo awo. Muciindi cakubikka buyo izina lyabuleza lyabulemu mu Magwalo, mbuli lyakuti Leza naa Mwami, balimukubikka mazina aazwa muziyanza naa zilengwa zyabo zyabukombi. Mu The New Testament and Psalms in Zulu (1986 version), mumasena mumwi izina lyabulemu lyakuti Leza (uNkulunkulu) lyakali kucincanizigwa azina lyamuntu lyakuti (uMvelinqangi) iba Zulu ndyobazyi kuti lyaamba ‘sikale mupati umwi uukombwa kwiinda mulibasikale bantunsi.’ Icibalo cimwi mumagazini iitegwa The Bible Translator, yamu October 1992 cakaambilizya kuti nobakali kulemba Bbaibbele lyamu Chichewa lyakali kuzooitwa kuti Buku Loyera, basanduluzi bakali kubelesya Chauta kuba ndezina lini-lini lyakali kuzikutola busena bwazina lyakuti Jehova. Chauta, “ngu Leza ngobazyi lyoonse alimwi ngobakomba,” mbocakazumanana kupandulula cibalo eci. Pele, ibunji bwabantu aba bakomba mizimu alimwi akusyoma myuuya yabafwide. Sena ncakasimpe kuti, ikuti naa bantu bapaila ku “Muntu Mupatikampatila,” elyo kufwumbwa izina ndyobabelesya kwaamba “Muntu Mupatikampatila” oyu ncimwi buyo akubelesya izina lini lya Jehova kunyina makani nobakomba munzila iijatikizya zintu zili buti? Peepe! (Isaya 42:8; 1 Ba-Korinto 10:20) Ikubikka izina limbi mubusena bwazina lini lya Leza cicitya bantu kulimvwa kuti iziyanza zyabo nzyakasimpe, aboobo takubagwasyi kuswena afwaafwi kuli Leza wakasimpe.

8. Nkaambo nzi imakanze aa Leza aakuti izina lyakwe lizibwe ncaatazimaazigwa?

8 Eezi zyoonse kwiina nozyacinca nokuba kulesya makanze aa Jehova aakuti izina lyakwe lizibisigwe kubantu. Mumyaambo yaku Europe, Afulika, ku Amelika, zisi zya Kujwe alimwi ansumbu zyamulwizi, kucili misyobo minji yama Bbaibbele iijisi izina lini lyabuleza iiciliko. Kuli alimwi Bakamboni ba Jehova ibainda ku 5,400,000 mumanyika amabazu aali 233 balo antoomwe ibabeleka kwazyuulu-zyuulu zyamawoola mwaka amwaka mukwaambila bantu zyamakani aazina amakanze aa Leza wakasimpe. Balasimba akumwaya ma Bbaibbele—alo aabelesya izina lyabuleza—mumyaambo iikananwa abantu ibasika ku 3,600,000,000 akati kamweelwe wabantu bali munyika, kubikkilizyaa Cingisi, ci Chinese, ci Russia, ci Spanish, ci Portuguese, ci Fulenci aci Dutch. Alimwi balasimba mabbuku aagwasilizya muciiyo ca Bbaibbele mumyaambo iikananwa abanabunji bali munyika yoonse mboizulwa. Lino-lino Leza lwakwe mwini uyakubweza ntaamu iiyakuzuzikizya makani ngaakaamba aakuti ibamasi “bayooziba kuti [ngu] Jehova.”—Ezekiele 38:23.

Iciindi Busanduluzi Nobutobela Kusyoma Kwamuntu

9. Mbuti Ibbabbele mbolitondezya kuti aabo ibabelesya Majwi aa Leza bajisi mukuli uuyoosya?

9 Aabo ibasandulula alimwi abaabo bayiisya Majwi aa Leza balaamukuli mupati kapati. Ikujatikizya mulimo wakwe wamumuunda alimwi awabeenzinyina, Paulo wakaamba kuti: “Twakasowa zyoonse zyakusisikizya zijazya nsoni. Tatucengi naa kusandula Majwi aa Leza, pele Leza ulizi kuti tulaamba zyabwini. Aboobo tulayanda kuti bantu boonse batuzuminine mumyoyo yabo.” (2 Bakolinti 4:2, Ci) Kusandula caamba kubisya kwiinda mukuvwelenganyaa cintu cimbi citakozyenye naa icibi. Mwaapostolo Paulo tanaakali mbuli beembezi batasyomeki ba-Israyeli kuciindi ca Jeremiya ibakasinswa a Jehova akaambo kakukambauka zyamizeezo yabo beni muciindi cakukambauka makani Leza ngaakabaambila. (Jeremiya 23:16, 22) Pele ino ncinzi cili mukucitika mazuba aano?

10. (a) Mbuti mizeezo imbi iitajatikizyi kusyomeka kuli Leza mboyeendelezya basanduluzi bamwi mazubaano? (b) Mulimo nzi uutali wabo ngobakali kulipa?

10 Ciindi ca Nkondo Yanyika Yabili, ikkomitii yabahaazibwene babukombi alimwi abafwundisi bakabelekelaamwi amfwulumende ya Nazi mucisi ca Germany kumwaya ka Bbaibbele ika “New Testament” kalo ikakazimaazya makani aalumbaizya ba Juda alimwi azitondezyo zyoonse zitondezya kuti Jesu Kristo wakazyalwa kuzwa mumulongo wamazyalane aaba Juda. Calino-lino awa, basanduluzi ibakamwaya The New Testament and Psalms: An Inclusive Version balo bakajisi muzeezo umbi, ikusola kulisalazya kwiinda mukuzigusizya limwi zibalo zyoonse zyaamba kuti ba Juda mbabakajisi mulandu wakujaigwa kwa Kristo. Aaba basanduluzi alimwi bakaliyeeya kuti basikubala ibakaintu balakonzya kukkomana kuti naa Leza waambwa kuti Taata-Baama muciindi cakuti Taata. (Matayo 11:27) Kabacili mumulimo oyu, alimwi bakagusya njiisyo yakuti bamakaintu kabalibombya kubalumi babo alimwi abana ikuswiilila bazyali babo. (Ba-Kolose 3:18, 20) Basikumwaya busanduluzi obo mmasimpe kwiina nobakaendelana alusinizyo lwamwaapostolo Paulo ‘lwakutasandula majwi aa Leza.’ Bakauluba mulimo wamusanduluzi, bakabweza cibaka casikwaanza, bakamwaya mabbuku aakatondezya ciimo ca Bbaibbele kuba nzila yakusumpula mizeezo yabo beni.

11. Mbuti njiisyo zya Kristendomu mbozikazyanya ancolyaamba Ibbaibbele kujatikizya buumi alufwu?

11 Izikombelo zya Kristendomu ziyiisya kuti buumi bwamuntu mmuuya uuli muciimo camuntu, uuzwa mumubili ciindi muntu naafwa, akuti buumi tabukonzyi kufwa. Pele mukwiimpana, ibusanduluzi bwa Bbaibbele bwakaindi mumyaambo minji cakusalazya bwaamba kuti bantunsi mbaumi, ikuti banyama mbaumi, alimwi akuti buumi bulafwa. (Matalikilo 12:5; 36:6; Myeelwe 31:28; Jakobo 5:20) Eeci cabazinga basololi bazikombelo ibayiisya bumbi.

12. Munzila nzi ima Bbaibbele aalembwa ino mbwaatasalazyi ikasimpe keni-keni mumbazu zimwi?

12 Ibusanduluzi bwama Bbaibbele mapya bulakasisa kasimpe aaka. Munzila nzi? Kwiinda mukweeleba kulisandululula bbala lya Cihebrayo lyakuti neʹphesh (buumi) muzibalo zimwi. Ku Matalikilo 2:7, baamba buyo kuti imuntu wakusaanguna “wakatalika kupona” (muciindi cakuti “muntu wakaba muumi”). Zimwi ziindi balakonzya kwaamba kuti “cilenge” muciindi cakwaamba kuti “icintu cuumi” ciindi nokwaambwa zintu zyuumi naa zinyama. (Matalikilo 1:21) Muzibalo zili mbuli zya Ezekiele 18:4, 20, baamba “imuntu” (muciindi ca “buumi”) kuti ngoufwa. Itwaambo tuli boobu antela tulamvwika kumusanduluzi. Pele ino inga twamugwasya buti muntu uuyanda kasimpe pele uunyongene akaambo kanjiisyo zya Kristendomu zitazwi mumagwalo?b

13. Kwacitwa nzi muma Bbaibbele amwi ikuzimaazya makanze aa Leza aajatikizya nyika?

13 Ikusola kuti basumpule kusyoma kwabo kwakuti ibantu boonse baluleme baunka kujulu, ibasanduluzi—naa bafwundisi bazikombelo ibabona kuti kuyiisya kwabo kulilubide—balakonzya alimwi kusola kusisa Ibbaibbele ncolyaamba kujatikizya makanze aa Leza kunyika. Ku Intembauzyo 37:11, ima Bbaibbele manji aamba kuti babombe myoyo bayookona “nyika.” Ibbala lyakuti “nyika” lilangilwa kuti ndeliluzi kusandulula bbala lya Cihebrayo (ʼeʹrets) ilyakabelesegwa. Pele, ibusanduluzi bwa Today’s English Version (bwalo buli mbusanduluzi banamunji mbobabelesya kusandulula kutola mumyaambo minji), lyayaambele. Nokuba kuti Ibbaibbele eli lilalibelesya ibbala lya Cigiliki lyakuti ge ikwaamba “nyika” kwaziindi zili 17 mu Makani Mabotu ngaamba Matayo, muciindi cakwaamba kuti babombe myoyo bazootambula “nyika,” ku Matayo 5:5 lyaamba kuti bazootambula “cintu Leza ncaakasyomezya.” Kwiinda mukubelesya busanduluzi obu, Basizikombelo balo lyoonse inga bayeeya buyo kuya kujulu. Kwiina nobayiisigwa cakasimpe pe ikuti, mu Mulumbe wakwe waa Mulundu, Jesu Kristo wakaamba kuti ibabombe myoyo naa basilweengelelo “bazoovuba nyika.”

14. Mizeezo nzi yabulyato mibi iilibonya mukusandulula kwama Bbaibbele amwi?

14 Ibusanduluzi bumwi bwa Magwalo bwakabambwa kutegwa bugwasye basikukambauka kuvwola mali manji. Ee masimpe kuti Ibbaibbele lyaamba kuti: “Similimo uleelede kujana cilumbyo cakwe.” (1 Timoteo 5:18) Pele kuli 1 Timoteo 5:17, kwalo kwaambwa kuti baalu abo ibeendelezya kabotu “abaindilile kulemekwa,” bamwi inga bayeeya kuti ibulemu bulikke bweelede nkuvwola mali. (Amweezyanisye 1 Petro 5:2.) Aboobo, The New English Version aawa yaamba kuti aaba baalu “abaindilile kuvwozyegwa,” alimwi Contemporary English Version yalo yaamba kuti “beelede kuvwozyegwa mweelwe uuyungizidwe tubili.”

Ikulitabilila Ijwi lya Leza Cakusyomeka

15. Mbuti mbotunga tulasala busanduluzi bwa Bbaibbele bubotu bwakubelesya?

15 Ino eci caamba nzi kulisikubala Bbaibbele uulibalila lwakwe akuli baabo ibalibelesya Bbaibbele ikuyiisya bantu bambi? Mumyaambo minji-minji iibelesegwa mumasena aanyika manji, kuli ma Bbaibbele aambi muntu ngakonzya kusala. Amucenjele ciindi nomusala musyobo wa Bbaibbele ngomunikubelesya. (Tusimpi 19:8) Ikuti naa busanduluzi bwa Bbaibbele tabusyomeki mukumuzibya kuti naa nguni Leza—ikuti naa bwakaligusya izina lyakwe kuzwa mu Majwi aakwe aakasololelwaa muuya wakwe nokuba kuti bwapa bupanduluzi buli buti—sena aaba basanduluzi tabalangilwi kuti bakaacinca malembe aambi muzibalo zimwi zya Bbaibbele? Kuti naa muladooneka mukusyomeka kwabusanduluzi, amusoleke kubweezyanisya abusanduluzi bwama Bbaibbele amwi aakaindi. Ikuti mulaayiisya Majwi aa Leza, amubelesye ibusanduluzi ibwaamba mbuli zili muzibalo zili mumyaambo yakusaanguna ya Cihebrayo alimwi a Cigiliki.

16. Mbuti mbotunga tulatondezya kusyomeka mukubelesya kwesu kwa Majwi aa Leza aakasololelwaa muuya?

16 Toonse, tweelede kusyomeka ku Majwi aa Leza. Tulakonzya kutondezya kusyomeka kwesu kwiinda mukubikkila maanu kapati kumakani aali mumo cakuti buzubaa buzuba katujana ciindi cakulibala Ibbaibbele. (Intembauzyo 1:1-3) Tulakonzya kucita obo kwiinda mukutobela zyoonse nzolyaamba, ikwiiya kubelesya njiisyo zyalyo alimwi azikozyanyo kuti zibe nentalisyo zyakusala kuluzi. (Ba-Roma 12:2; Ba-Hebrayo 5:14) Tulatondezya kuti tuli baiminizi basyomeka iba Majwi aa Leza kwiinda mukusungwaala kwaakambauka kubantu bambi. Alimwi tulacita oobo kwiinda mukulibelesya cakucenjela ciindi notuyiisya bambi, tutabi notusola kulicinca kuti lyeendelane amizeezo yesu. (2 Timoteo 2:15) Leza nzyaakasinsima kakunyina aciobezya ziyakuzuzikizigwa. Ulasyomeka kukuzuzikizya Majwi aakwe. Aswebo atusyomeke mukwaatabilila.

Bupanduluzi buyungizidwe

a Iba United Bible Societies mumwaka uno wa 1997 bakabikka mulongo wamyaambo iili 2,167 amyaambo misyoonto iikozyanya ayeeyi mwalo Ibbaibbele lyoonse mbolizulwa naa cibeela buyo molimwaisidwe. Ooyu mweelwe ulajatikizyaa myaambo misyoonto iimpene buyo asyoonto mukukanana amyaambo mipati.

b Aaya makani ajatikizya myaambo iikonzya kusalazya makani aaya pele imuli basanduluzi ibasala kutacita boobo. Imajwi aajanika mumwaambo alakonzya kupa kuti basanduluzi babe buyo ampobagolela kusandulula majwi mbuli yaaya mumyaambo imwi. Aboobo, ibafwundisi bamuzikombelo ibasyomeka bayakupandulula kuti nokuba kuti sikusandulula wakabelesya majwi manji-manji antela kubelesya bbala litazwi mumagwalo, ibbala lyamumwaambo mutaanzi, lyakuti neʹphesh, lilabelesegwa koonse kobile kubantu alimwi akubanyama alimwi lyaamba kufwumbwa cintu ciyoya, icilya, alimwi cikonzya kufwa.

Sena Mulayeeya?

◻ Ncinzi cakulwaizya mulimo uucitwaa basanduluzi bama Bbaibbele mazuba aano?

◻ Nkaambo nzi kusoleka kwabusanduluzi bwasunu ncokwatazimaazya makanze aa Leza aajatikizya izina lyakwe?

◻ Mbuti busanduluzi bumwi mbobusisa masimpe aamu Bbaibbele kujatikizya buumi, lufwu alimwi anyika?

◻ Muunzila nzi motunga tulatondezya kuti tuli mukwaakwabilila Majwi aa Leza cakusyomeka?

[Cifwanikiso icili apeeji 24]

Mbusanduluzi nzi bwa Bbaibbele mbomweelede kubelesya?

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi