Bbaibbele—Ndibbuku Lyabusinsimi Busyomeka, Cibeela 4
Bbaibbele Lyakasinsima Kuti Kristo Uyoopenga Akufwa
Muzibeela eezyi zili lusele zyamu Sinsimuka!, tuyoolanga-langa cibeela cimwi camu Bbaibbele. Cibeela eeci, mbusinsimi. Zibalo eezyi ziyoomugwasya kwiingula mibuzyo eeyi yakuti: Sena businsimi bwamu Bbaibbele makani buyo aabantu basongo? Sena tweelede kusyoma kuti bwakasololelwa amuuya wa Leza? Twamutamba kuti mulange-lange bumboni buliko.
CIINDI Jesu Kristo naakali anyika myaka iibalilwa ku 2,000 yainda, wakalizyi kuti wakali kuyoofwa lufwu lucisa kapati mumaanza abasinkondonyina. Ino Jesu wakaazyiba buti makani aaya? Wakalibuzyi kabotu-kabotu businsimi bujatikizya nguwe bulembedwe mu Magwalo aa Chihebrayo, naa Cizuminano Cakale. Bunji bwabusinsimi oobu bwakalembwa a musinsimi Isaya kakucili myaka iili 700 katanazyalwa Jesu. Mbuti mbotukonzya kuba masimpe kuti majwi aa Isaya akalembwa katanazyalwa Jesu?
Mumwaka wa 1947, kubbazu lyakunyika lwaambo kwalwizi lwiitwa kuti Dead Sea, kubusena bwiitwa kuti West Bank, bamukabunga kaitwa kuti Bedouin shepherd bakajana mabbuku aakuvwunga mumpangala ku Qumran. Mabbuku aaya, kubikkilizya amabbuku aambi aakajanwa mumapangala aakali munsi-munsi, akatalika kwiitwa kuti Dead Sea Scrolls. Akali kubikkilizya abbuku lyoonse lya Isaya.a Ibbuku eeli lyakalembwa mumwaanda wamyaka wabili katanazyalwa Jesu. Aboobo, ncaakalemba Isaya, mubwini bwakali businsimi. Ino ncinzi ncaakasinsima kujatikizya kupenga kwa Kristo naa Mesiya?b Atulange-lange businsimi bwa Isaya bobile.
Bbaibbele Lyakasinsima Kuti Kristo Uuyoopenga
Businsimi 1: “Ndakaabila basikuuma musana wangu.”—Isaya 50:6.c
Kuzuzikizyigwa: Mumwaka wa 33 C.E., basinkondonyina a Jesu ba Juda, bakamutola kumupati-pati wamfwulumende Ponto Pilato kutegwa amusunke. Naakabona kuti Jesu unyina mulandu, wakali kuyanda kumwaangununa. Pele, akaambo kakuti ba Juda bakazumanana kuti Jesu ajaigwe, Pilato “wakakosola makani kuti kucitwe kweelana ambobakali kuyanda” akumwaaba Jesu kuti agagailwe acisamu. (Luka 23:13-24) Kumatalikilo, “Pilato wakabweza Jesu akumukwibbaula,” naa kumuuma calufwu. (Johane 19:1) Kweelana ambwaakasinsimide Isaya, Jesu kunyina naakakaka ‘kwaabila musana wakwe kuli basikumuuma.’
Ncaayubununa makani aakaindi:
● Makani aakaindi asinizya kuti bana Roma bakali kubakwabbaula basinkondonyina kabatanabajaya. Kweelana abuvwuntauzi bumwi, “kuumwa kwakali kucitwa kwiinda mukubelesya cimboko cakapangidwe acikutu civwelene alubulo. Basinkondo bakali . . . kuumwa kumusana . . . cakuti mane bazwa bulowa. Zimwi ziindi bakali kufwa mpoonya aawo.” Nokuba boobo, Jesu wakaliyumya mubukkale buli boobo.
Lufwu lwa Kristo Lwakasinsimwa
Businsimi 2: “Wakazumina akutula buumi bwakwe.” (Isaya 53:12)d Kuyungizya waawo, lugwalo lwa Intembauzyo 22:16 lwaamba kuti: “Inkamu yabasizibi yandizyunguluka, bandiyasa kumaanza akumaulu.”
Kuzuzikizyigwa: Lugwalo lwa Maako 15:15 lwaamba kuti: “Amane kumukwibbauzya Jesu, [Pilato] wakabapa kutegwa bakamugagaile.” Kujatikizya Jesu, kupenzyegwa kwakwe kuli boobu kwakabikkilizya kugagaila maanza alimwi amaulu aakwe kucisamu. (Johane 20:25) Nikwakainda mawoola masyoonto, “Jesu wakoongolola kumane wakafwa.”—Maako 15:37.
Ncaayubununa makani aakaindi:
● Nokuba kuti makani aabasikuvwuntauzya taambi makani manji kujatikizya lufwu lwa Jesu, sikuvwuntauzya makani aakaindi uulemekwa kapati muna Roma wiitwa kuti Tacitus, iwakazyalwa cakuma 55 C.E., wakalemba kuti: “Kristo, ikwakazwa zyina lya Banakristo, wakajaigwa a Ponto Pilato ciindi Tiberiyo naakali kulela.”e Makani aakalemba Tacitus aleendelana amakani aali mumagwalo aa Makani Mabotu, mwalo Tiberiyo Kaisara, Ponto Pilato, alimwi abasololi bambi mobaambidwe.—Luka 3:1; 23:1-33; Johane 19:1-24.
Makani aakaindi aalo alasinizya kuti bana Roma bakali kubagagaila bazike babo alimwi abantu aabo mbobakali kubona kuti nzigwebenga. Zimwi ziindi bana Roma bakali kubaangilila kucisamu bantu mbobakali kujaya. Alimwi zimwi ziindi bakali kubagagailila ampikili. Buvwuntauzi bumwi bwaamba kuti: “Mpikili zyakali kuyaswa kumaanza akumaulu, mpoonya bakali kumusiya muntu ooyo kaanzikidwe acisamu, kafwide nyota, alimwi kali mumacise manji.”
Mbubwenya mbukwaambwa kale, Jesu wakalizyi kuti uyoofwa lufwu lubyaabi alimwi lucisa kapati. Nokuba boobo, nicakalondelela ciindi cakufwa kwakwe, imwaalumi ooyu sicamba wakaambila basikumutobela basyomeka kuti: “Tulatanta kuya ku Jelusalemu, eelyo Mwana wamuntu uyooabwa kuli basilutwe babapaizi abalembi alimwi mane bayoomupa mulandu wakuti ajaigwe, alimwi bayoomwaaba kubantu bamasi kuti bakamusampaule akumukwibbaula akumugagaila.” (Matayo 20:18, 19) Pele bamwi balabuzya kuti, ino nkaambo nzi Jesu ncaakafwida? Bwiinguzi kumubuzyo ooyu bulatujatikizya toonse, alimwi bulatupa coolwe cakuzyiba makani aayandika kapati.
“Wakaumwa Nkaambo Kazibi Zyesu”
Mbotuli bantu batalondokede, kanji-kanji tulacita zyintu zitali kabotu. Eeci Bbaibbele licaamba kuti cibi. Cibi cilakonzya kukozyanisyigwa kulino lyanjini. Mukuya kwaciindi, lino lyanjini lilakonzya kuleka kubosya akupa kuti njini ileke kubeleka. Mbubwenya buyo, cibi cipa kucembaala, kuciswa, alimwi akufwa. Lugwalo lwa Baloma 6:23 lwaamba kuti: “Cakuvwola ncocipa cibi ndufwu.” Nokuba boobo, lufwu lwa Kristo lulatwaangulula kuzwa kubukkale oobu bwalufwu. Munzila nzi? Mubusinsimi bumwi bukkomanisya, Isaya wakalemba kujatikizya Kristo kuti wakali kuyoofwa “nkaambo kamilandu yesu,” naa “wakaumwa nkaambo kazibi zyesu,” alimwi akuti “ncaakakwabbawidwa, amibunda yakwe njiituponya.”f—Isaya 53:5.
Businsimi bwa Isaya bulatuyeezya majwi aa Jesu aajanika mulugwalo lwa Johane 3:16 ilwaamba kuti: “Leza wakaiyanda kapati nyika cakuti wakapa Mwanaakwe simuzyalwaalikke, kutegwa muntu uuli woonse uumusyoma atakanyonyoonwi pele akabe abuumi butamani.”
Mbuti mbotukonzya kuba alusyomo muli Jesu? Kwiinda mukwiiya zyintu zijatikizya nguwe. Mumupailo wakwe, Jesu wakaamba kuti: “Eeci caamba buumi butamani, ikuti bakuzyiba yebo O Leza mwini-mwini ooli olikke, ayooyo ngookatuma, Jesu Kilisito.” (Johane 17:3) Luzyibo oolo iluyandika kapati lulajanika mu Bbaibbele.—2 Timoteyo 3:16.
Cikkomanisya ncakuti, Jesu uyanda kuti bantu banji bakajane buumi butamani. Nkakaambo kaako, katanafwa wakaamba majwi aaya aabusinsimi aakuti: “Alimwi makani mabotu aa Bwami aaya ayookambaukwa munyika yoonse kuti bukabe bumboni kumisyobo yoonse, mpoonya mamanino ayoosika.” (Matayo 24:14) Mbubwenya mbotutiibone muzibalo zyobilo zitobela zyazibalo eezyi, businsimi oobu abwalo bulasyomeka kapati.
[Bupanduluzi buyungizidwe]
a Eeli ndebbuku lyakuvwunga likkwene lijisi bbuku lyoonse lya Isaya. Imabbuku aambi, nzibeela-beela buyo.
b Kutegwa mwiiye makani aayungizyidwe kujatikizya businsimi bwamu Bbaibbele bukonzya kumugwasya kumuzyiba Mesiya, amubone Sinsimuka! yamu July-September 2012.
c Majwi aali mutupango tumbi mu Isaya 50 atondezya kuti wakali kwaamba majwi aaya mubusinsimi oobu, ngu Kristo. Mucikozyanyo, kapango 8 kaamba kuti: “Uli kufwaafwi [Leza] uundilulamika [Jesu Kristo].” Naakali anyika, Jesu alikke ngowakali mululami, naa muntu wakanyina cibi mumeso aa Leza.—Baloma 3:23; 1 Petulo 2:21, 22.
d Lugwalo lwa Isaya 52:13–53:12 lulijisi businsimi bunji bujatikizya Mesiya. Mucikozyanyo, Lugwalo lwa Isaya 53:7 lwaamba kuti “Wakeenzegwa mbuli kabelele kaya kukujayigwa . . . Mbubonya alakwe takajulidwe mulomo wakwe.” Kuyungizya waawo, kapango 10 kaamba kuti wakaaba buumi bwakwe “mbuli cipaizyo cakumanya milandu yabantu.”
e Abalo basikuvwuntauzya makani aakaindi bambi balaamba kujatikizya Kristo. Aaba babikkilizya sikuvwuntauzya makani aakaindi uulemekwa kapati muna Roma wiitwa kuti Suetonius (wamumwaanda wamyaka wakusaanguna); imwami musyoonto waku Bituniya, Pliny, (wamumwaanda wamyaka wabili); alimwi asikuvwuntauzya makani aakaindi Josephus (wamumwaanda wamyaka wakusaanguna), iwakaamba “Jakobo, imwanookwabo Jesu iwakali kwiitwa kuti Kristo.”
f Jesu “tanaakacita cibi” alimwi kunyina naakeelede kufwa pe. (1 Petulo 2:22) Muciindi caboobo, wakaaba buumi bwakwe akaambo kandiswe, kubbaddela milandu yazibi zyesu alimwi akutwaangulula kuzwa kulufwu. Aboobo, lufwu lwa Jesu lwiitwa kuti “cinunuzyo.” (Matthew 20:28) Kuti kamuyanda kuzyiba zinji kujatikizya makani aaya, amubone Bbuku lyakuti Ino Ncinzi Cini Bbaibbele Ncoliyiisya? lijanika aa Web site www.jw.org.
[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 17]
LUFWU LWA KRISTO LWACINUNUZYO LWAKALI KWIIMININWA ACINTU CIMWI
Mulawo wa Leza kumusyobo wa Israyeli wakali kubikkilizya amalailile aakali kwiiminina cintu cimwi, naa citondezyo cazyintu nzyaakali kuyoocita Mesiya kumbele. Mucikozyanyo, kuti naa muna Israyeli wabisya naa kuzangila Leza, wakeelede kupa cipaizyo camunyama uusetekene. (Levitiko 17:11; 22:21) Sena cinunuzyo cabanyama cilakonzya kutunununa kuzwa kucibi? Peepe. (Bahebulayo 10:4) Pele bakali kwiiminina cituuzyo cikonzya kumanya milandu yacibi—cituuzyo ca “Mwanaambelele wa Leza ooyo uugusya zibi zyanyika.” (Johane 1:29; Bahebulayo 10:1, 5-10) Kulibaabo boonse basyoma mu Mwanaambele wa Leza wacikozyanyo, Jesu Kristo, bayooba abulangizi butaliboteli bwakuba abuumi butamani.—Johane 6:40.