LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • Jehova ‘Nguuyubununa Makani Aasisidwe’
    Ngazi Yamulindizi—2012 | June 15
    • Jehova ‘Nguuyubununa Makani Aasisidwe’

      “Ncobeni Leza wanu ngu-Leza wabaleza, mupati wabami, sikuyubununa makani aasisidwe.”—DAN. 2:47.

      INO INGA MWAINGULA BUTI?

      Makani nzi aajatikizya zyintu zyakumbele Jehova nzyayubununa kulindiswe?

      Ino mitwe yamunyama yakusaanguna iili cisambomwe iiminina nzi?

      Nkweendelana nzi kuliko akati kamunyama acikozyanyo cipati ncaakabona Nebukadinezara?

      1, 2. Ncinzi Jehova ncaayubununa kulindiswe, alimwi nkaambo nzi ncaacitila boobo?

      NIMFWULUMENDE iili iinooyendelezya nyika yoonse ciindi Bwami bwa Leza bwaakunyonyoona bweendelezi bwabantu? Tulibuzyi bwiinguzi—Jehova Leza “Sikuyubununa makani aasisidwe,” watwaambila. Ulatugwasya kuzizyiba mfwulumende eezyo kwiinda mubusinsimi bwakalembwa a Daniele alimwi amwaapostolo Johane.

      2 Jehova wakabayubunwida baalumi aaba zilengaano izyakali kujatikizya banyama. Alimwi wakaambila Daniele bupanduluzi bwaciloto cacikozyanyo cipati kapati. Jehova wakapa kuti zibalo eezyi zilembwe mu Bbaibbele akuyobolwa kutegwa tugwasyigwe. (Lom. 15:4) Wakacita oobo kutegwa ayumye bulangizi bwesu bwakuti ino-ino Bwami buyoonyonyoona mfwulumende zyabantu.—Dan. 2:44.

      3. Kutegwa tubumvwisye kabotu-kabotu businsimi, ncinzi ncotweelede kusaanguna kumvwisya, alimwi nkaambo nzi?

      3 Businsimi bwa Daniele a Johane bulatugwasya kuzyiba bami bali lusele naa mfwulumende zyabantu alimwi bulatondezya mbobakali kuyootobelana kulela. Nikuba boobo, kutegwa tubumvwisye businsimi oobu, tweelede kumvwisya ncobwaamba businsimi bwakusaanguna bulembedwe mu Bbaibbele. Nkaambo nzi? Nkaambo kuzuzikizyigwa kwabusinsimi oobo ngomutwe wamakani aamu Bbaibbele. Munzila imwi, businsimi oobu mpaayeeme businsimi boonse.

      LUNYUNGU LWA MUZOKA AMUNYAMA

      4. Mbaani babikkilizyidwe mulunyungu lwamwanakazi, alimwi ncinzi ncobayoocita?

      4 Kakutanainda ciindi cilamfwu kuzwa ba Adamu a Eva nibakazanga mumuunda wa Edeni, Jehova wakasyomezya kuti “mwanakazi” wakali kuyoozyala “lunyungu.”a (Amubale Matalikilo 3:15.) Lunyungu oolo mukuyakwaciindi lwakali kuyoopwayaula muzoka, Saatani, kumutwe. Jehova wakazootondezya kuti lunyungu lwakali kuyoozwida kuli Abrahamu, mu Israyeli, mumukowa wa Juda alimwi waluzubo lwa Mwami Davida. (Matl. 22:15-18; 49:10; Int. 89:3, 4; Lk. 1:30-33) Cibeela cakusaanguna calunyungu oolu ngu Kristo Jesu. (Gal. 3:16) Cibeela cabili mbananike ibacibeela cambungano ya Banakristo. (Gal. 3:26-29) Jesu antoomwe abananike balakamantana akupanga Bwami bwa Leza, cibelesyo Leza ncayoobelesya kunyonyoona Saatani.—Lk. 12:32; Lom. 16:20.

      5, 6. (a) Ino bali bongaye bami balaanguzu kapati ibeendelezya mbaakabona Daniele a Johane? (b) Ino mitwe yamunyama waambidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo iiminina nzi?

      5 Businsimi oobu bwakusaanguna ibwakaambwa mumuunda wa Edeni alimwi bwaamba kuti Saatani wakali kuyoozyala “lunyungu.” Lunyungu oolu lwakali kuyoosula lunyungu lwamwanakazi. Mbaani babikkilizyidwe mulunyungu lwamuzoka? Aabo boonse baiya Saatani mukusula Leza akukazya bantu bakwe. Kuzwa kaindi, Saatani wabunganya lunyungu lwakwe mutubunga tusiyene-siyene twatwaambo twacisi naa mami. (Lk. 4:5, 6) Nikuba boobo, nimfwulumende buyo zisyoonto zyali kubajatikizya kapati bantu ba Leza, kufwumbwa naa ncisi cabana Israyeli naa nimbungano ya Banakristo bananike. Nkaambo nzi kaambo aaka ncokayandika kapati? Akaambo kakuti kapandulula ncokuli buyo bami bali lusele ibajisi nguzu kapati ibaambidwe muzilengaano zya Daniele alimwi a Johane.

      6 Kumamanino kwamwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., Jesu iwakabusyigwa wakatondezya mwaapostolo Johane zilengaano zikkomanisya. (Ciy. 1:1) Mucilengaano cimwi, Johane wakabona simwaaba wiiminina Diabolosi kaimvwi kunkomwe yalwizi lupati. (Amubale Ciyubunuzyo 13:1, 2.) Johane alimwi wakabona munyama uutazyibidwe kabotu kazwa mulwizi akupegwa nguzu zinji kuzwa kuli Diabolosi. Nikwakainda ciindi, mungelo wakapandulwida Johane kuti mitwe iili ciloba yamunyama uusalala nkokuti cikozyanyo camunyama waambidwe mulugwalo lwa Ciyubunuzyo 13:1, iiminina “bami bali ciloba” naa mfwulumende. (Ciy. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Ciindi Johane naakali kulemba businsimi oobu, bami bali musanu bakawide kale, omwe wakali kulela alimwi uumbi ‘taakaningasika pe.’ Ino bami aaba naa bweendelezi bwanyika yoonse ninzi? Atulange-lange mutwe wamunyama umwi aumwi uupanduludwe mubbuku lya Ciyubunuzyo. Alimwi tulabona nzyaakalemba Daniele mbozyigwasya kumvwisya bunji bwamami aaya, zimwi ziindi myaanda yamyaka musyule kaatanatalika kulela.

      EGEPITA ALIMWI A ASURI—MITWE YOBILO YAKUSAANGUNA

      7. Ino mutwe wakusaanguna wamunyama wiiminina nzi, alimwi nkaambo nzi?

      7 Mutwe wakusaanguna wamunyama wiiminina Egepita. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti Egepita ncicakali cisi canguzu cakusaanguna kuba sinkondonyina abantu ba Leza. Baluzubo lwa Abrahamu, mwalo lunyungu lwamwanakazi ilwakasyomezyegwa molwakali kuyoozwida, bakavwula kapati mu Egepita. Kuzwa waawo bana Egepita bakatalika kubapenzya bana Israyeli. Saatani wakasoleka kunyonyoona bantu ba Leza lunyungu kalutanasika. Munzila nzi? Nkwiinda mukukulwaizya Farao kuti ajaye bana basankwa boonse babana Israyeli. Jehova wakaanyonganya makanze aayo alimwi wakabanununa bantu bakwe kuzwa mubuzike mu Egepita. (Kul. 1:15-20; 14:13) Kumbele, Jehova wakapa bana Israyeli Nyika Yakasyomezyegwa.

      8. Ino mutwe wabili wamunyama wiiminina nzi, alimwi ncinzi ncaakali kuyanda kucita?

      8 Mutwe wabili wamunyama wiiminina Asuri. Abwalo bwami oobu ibulaanguzu kapati bwakali kuyanda kunyonyoona bantu ba Leza. Masimpe kuti Jehova wakabelesya Asuri kusubula bwami bwamikowa iili kkumi akaambo kakukomba mituni alimwi abuzangi. Nikuba boobo, bana Asuri bakasaala Jerusalemu. Kweelede kuti Saatani wakajisi makanze aakunyonyoona mulongo wabami Jesu mwaakali kuyoozyalilwa. Kulwanwa ooku tanaakali makanze aa Jehova, alimwi camaleele wakabavwuna bantu bakwe basyomeka kwiinda mukunyonyoona basinkondonyina.—2 Bam. 19:32-35; Is. 10:5, 6, 12-15.

      BABULONI—MUTWE WATATU

      9, 10. (a) Ncinzi Jehova ncaakazumizya bana Babuloni kucita? (b) Kutegwa businsimi buzuzikizyigwe, ino ncinzi cakeelede kucitika?

      9 Mutwe wamunyama watatu Johane ngwaakabona wiiminina bwami ibwakajisi Babuloni mbuli munzi wabo mupati. Jehova wakazumizya bana Babuloni kusaala Jerusalemu alimwi akutola bantu bakwe mubuzike. Pele katanazumizya kuti eeci cicitike, Jehova wakabacenjezya bana Israyeli ibakazangide kuti mapenzi aali boobu akali kuyoobasikila. (2 Bam. 20:16-18) Wakaambilalimwi kuti mulongo wabeendelezi ibakali kwaambwa kuti bakkala “acuuno cabwami bwa-Jehova” mu Jerusalemu bakali kuyoogusyigwa. (1 Mak. 29:23) Nikuba boobo, Jehova wakasyomezya kuti waluzubo lwa Mwami Davida, ooyo “uuelede” wakali kuyooboola akutalika kweendelezya.—Ezk. 21:25-27.

      10 Businsimi bumbi bwakatondezya kuti ciindi naakali kuyoosika Mesiya naa Imunanike iwakasyomezyegwa, ba Juda bakacili kubelesya tempele mu Jerusalemu kukomba. (Dan. 9:24-27) Businsimi bumbi ibwakalembwa bana Israyeli kabatanatolwa buzike ku Babuloni, bwakaamba kuti muntu ooyu wakali kuyoozyalilwa mu Betelehemu. (Mik. 5:2) Kutegwa businsimi oobu buzuzikizyigwe, ba Juda bakeelede kunununwa mubuzike, kupiluka kwabo alimwi akuyakulula tempele. Pele bana Babuloni tiibakajisi makanze aakwaangulula bazike. Ino penzi eeli lyakali kuyoomanizyigwa buti? Jehova wakabayubunwida bwiinguzi basinsimi bakwe.—Am. 3:7.

      11. Ino Bulelo bwa Babuloni butondezyegwa munzila zili zisiyene-siyene? (Amubone bupanduluzi buyungizidwe.)

      11 Musinsimi Daniele wakali akati kabazike bakatolwa ku Babuloni. (Dan. 1:1-6) Jehova wakamubelesya kuyubununa bami bakali kuyootobela bwami bwa Babuloni. Jehova wakayubununa makani aaya aasisidwe kwiinda mukubelesya zitondezyo zisiyene-siyene. Mucikozyanyo, wakabelesya Mwami Nebukadinezara wabana Babuloni kulota ciloto cacikozyanyo cipati icakapangidwe alubulo lusiyene-siyene. (Amubale Daniele 2:1, 19, 31-38.) Kwiinda muli Daniele, Jehova wakayubununa mutwe wacikozyanyo wangolida kuti wakali kwiiminina Bulelo bwa Babuloni.b Camba amaanza aansiliva ziiminina bweendelezi bwanyika yoonse ibwakali kuyootobela bweendelezi bwa Babuloni. Ino mbwami nzi oobu, alimwi ino bwakali kuyoobeendelezya buti bantu ba Leza?

      MEDIYA A PERSIA—MUTWE WANE

      12, 13. (a) Ncinzi ncaakayubununa Jehova kujatikizya kuzundwa kwa Babuloni? (b) Nkaambo nzi ncoceelela kuti mutwe wane wamunyama wiiminina bweendelezi bwa Mediya a Persia?

      12 Kakucili mwaanda wamyaka Daniele katanazyalwa, Jehova kwiinda mumusinsimi Isaya wakayubununa bwami bwakali kuyoozunda bwami bwa Babuloni. Jehova wakayubununa mbookali kuyoozundwa munzi wa Babuloni alimwi azyina lyayooyo iwakali kuyakuuzunda. Mweendelezi ooyu wakali Koresi, waku Persia. (Is. 44:28–45:2) Daniele wakatondezyegwa zilengaano zyobilo izyakali kujatikizya Bweendelezi bwa Nyika Yoonse bwa Mediya a Persia. Mucilengaano cimwi, bwami oobu bwakatondezyegwa kabuli mbuli masekese (cibbeya) kacinyampwide cituta kulubazu lumwi. Cakaambilwa ‘kulya nyama inji.’ (Dan. 7:5) Mucilengaano cimbi, Daniele wakabona bwami bwamasi obilo ibweendelezya nyika yoonse kabwiimininwa ameja obilo aamugutu.—Dan. 8:3, 20.

      13 Jehova wakabelesya Bulelo bwa Mediya a Persia kutegwa azuzikizye businsimi kwiinda mukuzunda Babuloni akupilusya bana Israyeli kucisi cabo. (2 Mak. 36:22, 23) Nikuba boobo, bweendelezi mbubwenya oobu bwakali kuyanda kubanyonyoona bantu ba Leza. Bbuku lya Esita lijisi makani aatondezya makanze aamweendelezi wabili waku Persia, uujisi zyina lyakuti Hamani. Wakabikka bubambe bwakuti ba Juda boonse ibakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Persia bajaigwe alimwi wakabikka buzuba bugaminide bwakucita boobo. Akaambo kakuti Jehova wakaanjila makani aaya, bantu bakwe bakakwabililwa alimwi kukulwanwa alunyungu lwa Saatani. (Es. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Cakweelela, bweendelezi bwa Mediya a Persia mbobwiimininwa amutwe wane wamunyama waambidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo.

      GREECE—MUTWE WASANU

      14, 15. Makani nzi Jehova ngaakayubununa kujatikizya Bulelo bwakaindi bwa Greece?

      14 Mutwe wasanu wamunyama waambidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo wiiminina Greece. Mbubwenya mbuli Daniele mbwaakayubununa ciloto ca Nebukadinezara, bwami mbubwenya oobu bwiimininwa acikungu camukuba azibelo zyacikozyanyo. Daniele alimwi wakapegwa zilengaano zyobilo zijisi makani manji aajatikizya mbobwakali kuyooba bulelo oobu alimwi awakali kuyooba muleli mupati.

      15 Mucilengaano cimwi, Daniele wakabona siluwe uujisi mababa one iwiiminina Greece, kutondezya kuti bulelo oobu bwakali kuyoozunda cakufwambaana. (Dan. 7:6) Mucilengaano acimwi, Daniele upandulula sijembwe uujisi lwija lupati mbwaakajaya mugutu uujisi meja obilo, Mediya a Persia. Jehova wakaambila Daniele kuti sijembwe wiiminina Greece alimwi kuti lwija lupati lwakali kwiiminina umwi wabami babulelo bwa Greece. Kuyungizya waawo, Daniele wakalemba kuti lwija lupati lwakali kuyootyoka mpoonya meja one masyoonto-syoonto akali kuyoomena mubusena bwandulo. Nikuba kuti businsimi oobu bwakalembwa kakucili myaka minji Greece katanatalika kweendelezya, zyoonse nzyaakaamba zyakacitika ncobeni. Alesandro Mupati, mwami uuzyibidwe kapati wakaindi waku Greece, ngookasololela mukuzunda Mediya a Persia. Nikuba boobo, lwija oolu lwakatyoka cakufwambaana, mwami ooyu mupati wakafwa kajisi buyo myaka iili 32 yakuzyalwa ciindi bwami bwakwe nibwakajisi nguzu kapati. Mpoonya, bwami bwakwe bwakaandaanizyigwa akati kabapati babasikalumba bakwe bone.—Amubale Daniele 8:20-22.

      16. Ino Antiochus Wane wakacita nzi?

      16 Greece naakazunda Persia, wakatalika kweendelezya bantu ba Leza. Aciindi eeci, ba Juda bakalipilukide ku Nyika Yakasyomezyegwa alimwi baaliyakulwide kale tempele mu Jerusalemu. Bakacili bantu basalidwe ba Leza, alimwi tempele ilyakayakululwa lyakacili busena bwabukombi bwakasimpe. Nikuba boobo, mumwaanda wamyaka wabili B.C.E., Greece, mutwe wasanu wamunyama, wakabalwana bantu ba Leza. Antiochus Wane, umwi wabaabo ibakali kweendelezya zibeela zyabulelo bwa Alesandro ibwakaandaanizyigwa, wakabikka cipaililo cabukombi bwakubeja alubuwa lwatempele mu Jerusalemu akubikka mulawo wakuti kufwumbwa uuzumanana abukombi bwaba Juda wakeelede kusubulwa akujaigwa. Ooku ncobeni kwakali kulwanwa alunyungu lwa Saatani! Nikuba boobo, nikwakainda ciindi cisyoonto, Greece wakagusyigwa abweendelezi bwanyika yoonse. Ino nguni wakali kuyooba mutwe wacisambomwe wamunyama?

      ROMA—MUTWE WACISAMBOMWE, “UUYOOSYA UUGAMBYA”

      17. Mulimo nzi mupati wakacitwa amutwe wacisambomwe iwakazuzikizya businsimi bulembedwe mulugwalo lwa Matalikilo 3:15?

      17 Ciindi Johane naakapegwa cilengaano eeci camunyama, Roma ngookali kweendelezya. (Ciy. 17:10) Mutwe wacisambomwe wakacita mulimo mupati mukuzuzikizya businsimi bulembedwe mulugwalo lwa Matalikilo 3:15. Saatani wakabelesya beendelezi ba Roma kutegwa balwane lunyungu kwakaindi buyo kasyoonto, kuluma lunyungu ‘kukasindi.’ Munzila nzi? Bakabejelezya Jesu mulandu wakusola kwaatula bulelo mpoonya bakamujaya. (Mt. 27:26) Cilonda eeci cakali kuyoopona kakutanainda ciindi mbwaanga Jehova wakamubusya Jesu.

      18. (a) Ncisi nzi cipya ncaakasala Jehova, alimwi nkaambo nzi? (b) Mbuti lunyungu lwamuzoka mbolwakazumanana kulwana lunyungu lwamwanakazi?

      18 Basololi babukombi babana Israyeli alimwi abana Roma bakapangana akumubejelezya Jesu, alimwi bunji bwabana Israyeli bakamukaka. Aboobo, Jehova wakabakaka bana Israyeli bakumubili kuba bantu bakwe. (Mt. 23:38; Mil. 2:22, 23) Alimwi wakasala cisi cipya, “iba Isilayeli ba Leza.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Cisi eeci yakali mbungano ya Banakristo bananike, ba Juda alimwi a Bamasi. (Ef. 2:11-18) Kuzwa ciindi Jesu naakafwa akubusyigwa, lunyungu lwamuzoka lwakazumanana kulwana lunyungu lwamwanakazi. Ziindi zinji, bana Roma bakali kuyanda kwiinyonyoona mbungano ya Banakristo, cibeela cabili calunyungu.c

      19. (a) Mbuti Daniele mbwamupandulula mweendelezi wanyika yoonse wacisambomwe? (b) Ncinzi ciyoobandikwa mucibalo cimbi?

      19 Muciloto Daniele ncaakapandulwida Nebukadinezara, Roma wakali kwiimininwa amaulu aabutale. (Dan. 2:33) Daniele alimwi wakabona cilengaano cakali kutondezya kabotu-kabotu Bulelo bwa Roma alimwi abweendelezi bwanyika yoonse ibwakali kutobela kuti bwakali kuyoozwa mu Roma. (Amubale Daniele 7:7, 8.) Kwamyaka minji, kuli basinkondonyina, Roma wakali kulibonya kuti ‘ulayoosya, ulagambya alimwi ujisi inguzu loko.’ Nikuba boobo, businsimi bwakali kutondezya kuti “meja aali ikumi” akali kuyoozwa mubwami oobu alimwi keja komwe kakali kuyooba ampuwo. Ino meja aali kkumi aiminina nzi, alimwi ino keja kasyoonto nguni? Mbuti keja kasyoonto mbokeendelana abupanduluzi bwacikozyanyo cipati ncaakabona Nebukadinezara? Tuyooilanga-langa mibuzyo eeyi mucibalo cili apeeji 14.

      [Bupanduluzi buyungizidwe]

      a Mwanakazi ooyu wiiminina mbunga iili mbuli mukaintu wa Jehova alimwi ilabikkilizya azilenge zyamuuya zyakujulu.—Is. 54:1; Gal. 4:26; Ciy. 12:1, 2.

      b Bwami bwa Babuloni bulatondezyegwa amutwe wacikozyanyo mubbuku lya Daniele alimwi amutwe watatu wamunyama uupandulwidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo. Amubone ccaati amapeeji 12-13.

      c Nikuba kuti bana Roma bakanyonyoona Jerusalemu mu 70 C.E., mucito ooyu wakulwana tiiwakali cibeela cakuzuzikizyigwa kwabusinsimi bulembedwe mulugwalo lwa Matalikilo 3:15. Aciindi eeci, Israyeli wakumubili kunyina naakacili cisi cisalidwe aa Leza.

  • Jehova Ulayubununa “Zyintu Zyeelede Kucitika Lino-lino”
    Ngazi Yamulindizi—2012 | June 15
    • Jehova Ulayubununa “Zyintu Zyeelede Kucitika Lino-lino”

      “Ciyubunuzyo cakapegwa a Jesu Kilisito, eeco ncaakamupa Leza kuti atondezye bazike bakwe izyintu zyeelede kucitika lino-lino.”—CIY. 1:1.

      INO INGA MWAINGULA BUTI?

      Nzibeela nzi zyacikozyanyo cipati ziiminina Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America?

      Mbuti Johane mbwatondezya kweendelana kuliko akati ka Anglo-America alimwi ambunga ya Lukamantano lwa Zisi?

      Mbuti ba Daniele a Johane mbobatondezya bweendelezi bwabantu mbobuyoomana?

      1, 2. (a) Ino businsimi bwa Daniele alimwi abwa Johane butugwasya kucita nzi? (b) Ino mitwe iili cisambomwe yakusaanguna iiminina nzi?

      BUSINSIMI bwa Daniele a Johane buleendelana munzila iitugwasya kumvwisya ncozipandulula zyintu zicitika lino munyika alimwi aziyoocitika kumbele. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kwiinda mukweezyanisya cilengaano camunyama ngwaakabona Johane, makani ngaakalemba Daniele aamunyama uuyoosya iwakajisi meja aali kkumi, alimwi abupanduluzi bwakwe bwacikozyanyo cipati? Alimwi ncinzi ncotweelede kucita akaambo kabusinsimi oobu bupanduludwe kabotu-kabotu?

      2 Atulange-lange cilengaano ca Johane camunyama. (Ciy., caandaano 13) Mbubwenya mbotwabona kale mucibalo cainda, mitwe iili cisambomwe yakusaanguna iiminina Egepita, Asuri, Babuloni, Mediya a Persia, Greece alimwi a Roma. Boonse aaba bakali basinkondonyina abalunyungu lwamwanakazi. (Matl. 3:15) Roma, mutwe wacisambomwe, wakazumanana kweendelezya kwamyaanda yamyaka kuzwa Johane naakalemba cilengaano. Mukuyakwaciindi, mutwe waciloba wakali kuyoonjila mubusena bwa Roma. Ino bweendelezi oobu bwanyika yoonse bwakali kuyooba ni, alimwi mbuti mbobwakali kuyoolujatikizya lunyungu lwamwanakazi?

      CISI CA BRITAIN ACA UNITED STATES ZYATALIKA KWEENDELEZYA

      3. Ino munyama uuyoosya uujisi meja aali kkumi wiiminina nzi, alimwi ino meja aali kkumi aiminina nzi?

      3 Tulakonzya kuuzyiba mutwe waciloba wamunyama waambidwe mulugwalo lwa Ciyubunuzyo caandaano 13 ncowiiminina kwiinda mukukozyanisya cilengaano ca Johane acilengaano ca Daniele camunyama uuyoosya uujisi meja aali kkumi.a (Amubale Daniele 7:7, 8, 23, 24.) Munyama ngwaakabona Daniele wakali kwiiminina Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Roma. (Amubone ccaati iili amapeeji 12-13.) Mumwaanda wamyaka wasanu C.E., Bulelo bwa Roma bwakatalika kwaandaana. Meja aali kkumi aakamena kumutwe wamunyama uuyoosya aiminina mami aakazwa mubwami bwa Roma.

      4, 5. (a) Ncinzi keja kasyoonto ncokakacita? (b) Ino mutwe waciloba wamunyama wiiminina bani?

      4 Meja one, naa mami, aayo aakamena kumutwe wamunyama uuyoosya alaambidwe munzila imwi. Meja otatwe akagusyigwa “[a]keja” kasyoonto. Eeci cakazuzikizyigwa ciindi Britain, cisi cakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Roma, nicakaba anguzu. Britain kunyina naakajisi nguzu kusikila mane mumwaanda wamyaka wa 17. Muciindi eeci zisi zyotatwe izyakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Roma—Spain, Netherlands alimwi a France nzyezyakajisi nguzu kwiinda Britain. Britain wakazimana nguzu zisi eezyi cimwi acimwi, kuzigusya acuuno cabulelo. Akati-kati kamwaanda wamyaka wa 18, cisi ca Britain cakali afwaafwi kuba anguzu zyakweendelezya nyika yoonse. Nikuba boobo, cisi ca Britain tiicakaningaba mutwe waciloba wamunyama.

      5 Nikuba kuti cisi ca Britain cakaba anguzu, zisi izyakali kweendelezyegwa a Britain zyaku North America zyakazanduka. Nikuba boobo, United States yakakomena nkaambo yakali kukwabililwa amato aankondo aabana Britain. Ciindi buzuba bwa Mwami nibwakatalika mu 1914, cisi ca Britain ncecakajisi bulelo bwiinda kukomena alimwi United States njiyakajisi makkampani manji aapanga zintu munyika yoonse.b Ciindi ca Nkondo Yanyika Yakusaanguna, cisi ca United States cakatalika kubelekela antoomwe acisi ca Britain. Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America lino bwakaba ngomutwe waciloba wamunyama. Mbuti mutwe ooyu mbookali kubeendelezya balunyungu lwamwanakazi?

      6. Mbuti mboobajatikizya bantu ba Leza mutwe waciloba?

      6 Nibwakatalika buyo buzuba bwa Mwami, mutwe waciloba wakatalika kulwana bantu ba Leza—banabokwabo a Kristo bananike baceede anyika. (Mt. 25:40) Jesu wakatondezya kuti ciindi cakubako kwakwe, baceede balunyungu banooli basungu mumulimo aanyika. (Mt. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America bwakabalwana basalali. (Ciy. 13:3, 7) Ciindi ca Nkondo Yanyika Yakusaanguna, bweendelezi oobu bwakabapenzya bantu ba Leza, mabbuku aabo aamwi akalesyegwa kumwaigwa, alimwi aabo ibakali kwiiminina ciinga camuzike musyomesi bakaangwa. Mutwe waciloba wamunyama wakaimika mulimo wakukambauka kwaciindi cili mbocibede. Jehova wakacibona eeci kacitanacitika alimwi wakamuyubunwida Johane. Leza wakaambila Johane kuti cibeela cabili calunyungu cakali kuyoobusyigwa akuzumanana amulimo wakumuuya. (Ciy. 11:3, 7-11) Makani aakaindi aababelesi ba Jehova bamazuba aano alasinizya kuti eezyi zyintu zyakacitika ncobeni.

      BULELO BWEENDELEZYA NYIKA YOONSE BWA ANGLO-AMERICA ALIMWI AZITUTA ZYABUTALE ABULONGO

      7. Ino nkweendelana kuli buti kuliko akati kamutwe waciloba wamunyama alimwi acikozyanyo cipati?

      7 Ino nkweendelana kuli buti kuliko akati kamutwe waciloba wamunyama alimwi acikozyanyo cipati? Cisi ca Britain—kubikkilizya acisi ca United States zyakazwa mu Bulelo bwa Roma. Pele mbuti kujatikizya zituta zyacikozyanyo? Zyaambwa kuti zilivwelene abutale alimwi abulongo. (Amubale Daniele 2:41-43.) Bupanduluzi oobu buleendelana aciindi mutwe waciloba—Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America—nibwakali kuyooba ampuwo. Mbwaanga butale bulikke-likke mbuyumu kwiinda boobo buvwelene abulongo, abwalo Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America tabujisi nguzu ziinda bweendelezi nkobwakazwa. Munzila nzi?

      8, 9. (a) Mbuti bulelo bweendelezya nyika yoonse bwaciloba mbobwakatondezya nguzu zili mbuli zyabutale? (b) Ino bulongo buli kuzituta zyacikozyanyo bwiiminina nzi?

      8 Zimwi ziindi mutwe waciloba wamunyama ulatondezya bube buli mbuli bwabutale. Mucikozyanyo, wakatondezya kuti ulijisi nguzu kwiinda mukuzunda Nkondo Yanyika Yakusaanguna. Ciindi ca Nkondo Yanyika Yabili, nguzu zili mbuli butale zyamutwe wamunyama waciloba zyakalibonya alimwi.c Niyakainda nkondo eeyo, mutwe waciloba ziindi zimwi wakacili kutondezya bube buli mbuli bwabutale. Nikuba boobo, kuzwa kumatalikilo butale oobu bwalivwelane abulongo.

      9 Kwaciindi cilamfwu, babelesi ba Jehova bali kuyandisisya kumvwisya bupanduluzi bwazituta zyacikozyanyo. Lugwalo lwa Daniele 2:41 lupandulula butale buvwelene abulongo kuba “bwami” bomwe kutali mami manji. Aboobo, bulongo bwiiminina zibeela izijanika mu Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America, izibeela zipa kuti buceye nguzu kwiinda butale bwini bwa Bulelo bwa Roma. Bulongo bwaambwa kuti ‘ndunyungu lwabantu’ naa bantu buyo. (Dan. 2:43) Mu Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America, bantu babamba tubunga tulwanina coolwe cakulisalila zyakucita mubukkale, tubunga tulanganya babelesi kumilimo, alimwi atubunga tulwanina lwaanguluko. Bantu buyo bapa kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America buceye nguzu. Kuyungizya waawo, kwiimpana muzyintu nzyobayeeya anzyobasyoma mutwaambo twacisi, alimwi akaambo kakuti nikuvwootwa takuzyibiki kabotu wazwidilila, nibaba beendelezi badumide tabaangulukide kweendelezya mbobayanda. Daniele wakaambilalimwi kuti: “Bwami buyooba azipanzi ziyumu zivwelene azipanzi zipwayika buyo.”—Dan. 2:42; 2 Ti. 3:1-3.

      10, 11. (a) Ncinzi ciyoocitikila “zituta” kumbele? (b) Ncinzi ncotukonzya kwaamba kujatikizya mweelwe watunwe twakumaulu?

      10 Mumwaanda wamyaka wa 21, cisi ca Britain alimwi aca United States zyazumanana kubelekela antoomwe, kanji-kanji mutwaambo twamunyika. Businsimi bujatikizya cikozyanyo cipati alimwi amunyama businizya kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America tabukanjililwi busena abweendelezi bwanyika bumbi kumbele. Bweendelezi bwanyika oobu bwamamanino bulakonzya kubula nguzu kwiinda boobo ibwakali kwiimininwa amaulu aabutale, pele tabukalimanini bulikke pe.

      11 Sena mweelwe watunwe twakumaulu twacikozyanyo kuli ncoupandulula? Atulange-lange: Muzilengaano zimwi, Daniele waamba myeelwe iigaminide—mucikozyanyo, mweelwe wameja aali amitwe yabanyama baindene-indene. Myeelwe eeyo ilijisi bupanduluzi. Nikuba boobo, Daniele napandulula cikozyanyo, taambi mweelwe watunwe twakumaulu. Aboobo, kuboneka kuti mweelwe tauyandiki nkaambo cikozyanyo cakalijisi maboko, maanza, tunwe, maulu azituta. Cacigaminina Daniele waamba kuti tunwe twakumaulu twakali kuyooba twabutale abulongo. Kweelana abupanduluzi bwakwe, tulakonzya kwaamba kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America mbombubo bunooyendelezya ciindi “bbwe” liiminina Bwami bwa Leza lyaakupwaya zituta zyacikozyanyo.—Dan. 2:45.

      BWEENDELEZI BWA ANGLO-AMERICA AMUNYAMA UUJISI MEJA OBILO

      12, 13. Ino munyama uujisi meja obilo wiiminina nzi, alimwi ncinzi ncacita?

      12 Nikuba kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America bulivwelene abutale alimwi abulongo, cilengaano Jesu ncaakapa Johane citondezya kuti bweendelezi oobu buyoozumanana kucita lubazu luyandika mumazuba aamamanino. Munzila nzi? Johane wakabona cilengaano camunyama uujisi meja obilo iwaambaula mbuli simwaaba. Ino munyama ooyu mupya wiiminina nzi? Ulijisi meja obilo, nkokuti bwami bweendelezya nyika bwamasi obilo. Johane alimwi wakabona Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America pele kabujisi lubazu lulibedelede.—Amubale Ciyubunuzyo 13:11-15.

      13 Munyama ooyu usumpula makanze aakupanga cikozyanyo camunyama. Johane wakalemba kuti cikozyanyo camunyama cakali kuyoolibonya, kuzimaana akulibonya alimwi. Eeco ncecakacitika kumbunga yakali kusumpulwa a Britain alimwi a United States, mbunga iyakajisi makanze aakukamantanya akwiiminina mami aamunyika.d Mbunga eeyi yakalibonya niyakainda Nkondo Yanyika Yakusaanguna alimwi yakali kwiitwa kuti League of Nations (Ciinga Calukamantano Lwazisi). Mbunga eeyi yakazimaana ciindi Nkondo Yanyika Yabili niyakatalika. Ciindi cankondo eeyo, bantu ba Leza bakaambilizya kuti kweelana abusinsimi buli mu Ciyubunuzyo, cikozyanyo camunyama cakali kuyoolibonya alimwi. Cakalibonya ncobeni—kacili United Nations (Lukamantano lwa Zisi).—Ciy. 17:8.

      14. Muunzila nzi cikozyanyo camunyama mocili “mwami walusele”?

      14 Johane wakapandulula cikozyanyo camunyama kuti “mwami walusele.” Munzila nzi? Munyama ooyu tatondezyegwi mbuli mutwe walusele kumunyama wakusaanguna. Ncikozyanyo buyo camunyama. Bweendelezi mbocijisi buzwa kuzisi zizulilwa kulincico, kwaambisya kuzwa ku Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. (Ciy. 17:10, 11) Pele cilatambula nguzu kacili mwami kutegwa cicite mulimo uugaminide, mulimo uuyoopa kuti zyintu zicince.

      CIKOZYANYO CAMUNYAMA CAMUNYONYOONA MUKAINTU MUVWUULE

      15, 16. Ino mukaintu muvwuule wiiminina nzi, alimwi ncinzi cabacitikila aabo bamugwasyilizya?

      15 Kweelana a Johane, mukaintu muvwuule wacikozyanyo utantide aamunyama uusalala pyu, cikozyanyo camunyama. Ujisi zyina lyakuti “Babuloni Mupati.” (Ciy. 17:1-6) Cakweelela mukaintu ooyu wiiminina bukombi boonse bwakubeja, kwaambisya zikombelo zya Bunakristo Bwanyika. Mbunga zyabukombi bwakubeja zilacigwasilizya cikozyanyo camunyama alimwi zisoleka kuceendelezya.

      16 Nikuba boobo, mubuzuba bwa Mwami, Babuloni Mupati waabona maanzi kayuminina, nkokuti bantu bamugwasya. (Ciy. 16:12; 17:15) Mucikozyanyo, cikozyanyo camunyama nicakalibonya ciindi cakusaanguna, zikombelo zya Bunakristo Bwanyika—cibeela cilaanguzu kapati ca Babuloni Mupati cakali kweendelezya masi aasumpukide. Mazuba aano bantu banji bacileka kulemeka alimwi akugwasilizya zikombelo abamayi babo. Mubwini, bantu banji basyoma kuti zikombelo zilagwasyilizya munkondo naa kuti nzyezitalisya nkondo. Tubunga tumwi twabasikalumamba twakuzisi zyabukuwa bayanda kuti zikombelo zicileke kunjilila mutwaambo twacisi.

      17. Ncinzi ciyoocitikila bukombi bwakubeja ino-ino, alimwi nkaambo nzi?

      17 Nikuba boobo, bukombi bwakubeja tabukazimaani buyo pe. Mukaintu muvwuule ulazumanana kuyunga bantu akusoleka kweendelezya bami kusikila Leza akabikke muzeezo mumyoyo yabaabo beendelezya. (Amubale Ciyubunuzyo 17:16, 17.) Ino-ino Jehova uyoopa kuti mbunga zyatwaambo twacisi zyamubweende oobu bwa Saatani, kwiimininwa ambunga ya Lukamantano lwa Zisi, zilwane bukombi bwakubeja. Bayoonyonyoona nguzu nzyajisi alimwi alubono lwakwe. Myaka iili mbwiibede yainda, zyintu zili boobo tiizyakali kulangilwa kuti inga zyacitika. Pele mazuba aano zyintu zyatalika kucinca. Mukaintu muvwuule takataliki buyo kubula nguzu asyoonto-syoonto, pele uyoonyonyoonwa mukulaba kwaliso.—Ciy. 18:7, 8, 15-19.

      BANYAMA BANYONYOONWA

      18. (a) Ino munyama uyakucita nzi, alimwi ncinzi ciyoocitika? (b) Ino mbami bali baambidwe mulugwalo lwa Daniele 2:44 kuti bayoonyonyoonwa a Bwami bwa Leza? (Amubone kabbokesi kali apeeji 17.)

      18 Bwaakunyonyoonwa bukombi bwakubeja, munyama nkokuti bubambe bwaanyika bwa Saatani bwatwaambo twacisi buyoowongelezyegwa kulwana Bwami bwa Leza. Akaambo kakuti tabakonzyi kusika kujulu, bami baanyika bayoolwana baabo bagwasilizya Bwami bwa Leza anyika. Iciyootobela tacidoonekwi buya pe. (Ciy. 16:13-16; 17:12-14) Daniele ulacipandulula cibeela cimwi cankondo yamamanino. (Amubale Daniele 2:44.) Munyama iwaambidwe mulugwalo lwa Ciyubunuzyo 13:1, cikozyanyo cakwe, alimwi amunyama uujisi meja obilo ziyoonyonyoonwa.

      19. Ino ndusyomo nzi ndotukonzya kuba andulo, alimwi ino cino nciindi cakucita nzi?

      19 Tupona muciindi mutwe waciloba niweendelezya. Kunyina mutwe uumbi uuyoolibonya kumunyama ooyu kusikila mane akanyonyoonwe. Ciindi bukombi bwakubeja bwaakunyonyoonwa, Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America mbobunooli bweendelezi bwanyika bulaanguzu. Businsimi bwa Daniele abwa Johane bwazuzikizyigwa muzibeela zyoonse. Tulaalusyomo lwakuti kunyonyoonwa kwabukombi bwakubeja alimwi ankondo ya Armagedoni, zili afwaafwi. Leza waayubununa makani aaya kakucili ciindi. Sena tuyoobikkila maanu kukucenjezya kwabusinsimi? (2 Pe. 1:19) Lino nceciindi cakuba kulubazu lwa Jehova alimwi akugwasilizya Bwami.—Ciy. 14:6, 7.

      [Bupanduluzi buyungizidwe]

      a Mu Bbaibbele, kkumi ziindi zinji iiminina kukkwana kwakabunga—nkokuti mumakani aaya iiminina mami oonse aakazwa mu Bulelo bwa Roma.

      b Nikuba kuti zisi zipanga bwami, Ibwami bweendelezya nyika bwamasi obilo zyaliko kuzwa mumwaanda wamyaka wa 18, Johane ulabupandulula mbobwakali kuyoolibonya kumatalikilo aabuzuba bwa Mwami. Mubwini, kuzuzikizyigwa kwabusinsimi bulembedwe mubbuku lya Ciyubunuzyo kulacitika “mubuzuba bwa Mwami.” (Ciy. 1:10) Mutwe waciloba wakatalika kweendelezya niyakainda Nkondo Yanyika Yakusaanguna kabuli bweendelezi bwanyika yoonse bukamantene.

      c Daniele wakabonena limwi lunyonyooko mwami ooyu ndwaakali kuyoocita munkondo eeyo naakalemba kuti: “Nkabela uyoonyonyoona cakuyoosya.” (Dan. 8:24) Mucikozyanyo, cisi ca United States cakanyonyoona kapati ciindi nicakafwusa mabbomba obilo kuli basinkondonyina abwami bweendelezya nyika bwamasi obilo.

      d Amubone bbuku lya Cingisi lyakuti Revelation—Its Grand Climax at Hand! mapeeji 240, 241, 253.

      [Kabbokesi kali apeeji 17]

      INO “MAMI AYA OONSE” MBAANI?

      Businsimi bujanika mulugwalo lwa Daniele 2:44 bwaamba kuti Bwami bwa Leza “buyoopwayaula akumanisya mami aya oonse.” Businsimi oobu bwaamba buyo mami aaimininwa azibeela zisiyene-siyene zyacikozyanyo.

      Mbuti kujatikizya mfwulumende zyabantu zimbi zyoonse? Businsimi bukozyenye mubbuku lya Ciyubunuzyo bulaayubununa makani aaya. Butondezya kuti “bami boonse banyika” bayoobungana kulwana a Jehova “[mu]buzuba bupati bwa Leza Singuzuzyoonse.” (Ciy. 16:14; 19:19-21) Aboobo, kutali buyo bami baimininwa acikozyanyo, pele amfwulumende zyoonse zyabantu ziyoonyonyoonwa lya Armagedoni.

  • Bami Bali Lusele Bayubununwa
    Ngazi Yamulindizi—2012 | June 15
    • Bami Bali Lusele Bayubununwa

      Mabbuku aamu Bbaibbele aa Daniele alimwi a Ciyubunuzyo taatondezyi buyo bami bali lusele naa bulelo bwabantu, pele alatondezya alimwi bami aaba mbobakali kuyootobelana kulibonya. Tulakonzya kuzyiba ncobwaamba businsimi buli mumabbuku aaya kuti naa twabumvwisya businsimi bwakusaanguna bwamu Bbaibbele.

      Kuzwa kaindi, Saatani wabunganya lunyungu lwakwe mutubunga tusiyene-siyene twatwaambo twacisi naa mami. (Lk. 4:5, 6) Nikuba boobo, nimfwulumende buyo zisyoonto zyali kubajatikizya kapati bantu ba Leza, kufwumbwa naa ncisi cabana Israyeli naa nimbungano ya Banakristo bananike. Zilengaano zya Daniele alimwi a Johane zipandulula mfwulumende zili lusele zijisi nguzu kapati.

      [Ccaati/Zifwanikiso izili apeeji 12, 13]

      (Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

      BUSINSIMI BUJANIKA BUSINSIMI BUJANIKA

      MUBBUKU LYA DANIELE MUBBUKU

      LYA CIYUBUNUZYO

      1. Egepita

      2. Asuri

      3. Babuloni

      4. Mediya a

      Persia

      5. Greece

      6. Roma

      7. Britain alimwi

      a U.S.A.a

      8. League of Nations alimwi

      a United Nationsb

      BANTU BA LEZA

      2000 B.C.E.

      Abrahamu

      1500

      Cisi cabana Israyeli

      1000

      Daniele 500

      B.C.E./C.E.

      Johane

      Ba Israyeli ba Leza 500

      1000

      1500

      2000 C.E.

      [Bupanduluzi buyungizidwe

      a Mumazuba aamamanino bami boonse nkobali. Amubone peeji 19.

      b Mumazuba aamamanino bami boonse nkobali. Amubone peeji 19.

      [Zifwanikiso]

      Cikozyanyo cipati kapati (Dan. 2:31-45)

      Banyama bone bazwa mulwizi (Dan. 7:3-8, 17, 25)

      Mugutu alimwi asijembwe (Dan. caandaano 8)

      Munyama uujisi mitwe iili ciloba (Ciy. 13:1-10, 16-18)

      Munyama uujisi meja obilo ukulwaizya kuti bapange cikozyanyo camunyama (Ciy. 13:11-15)

      [Kulumba]

      Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Paris

Chitonga Publications (1991-2025)
Log Out
Log In
  • Chitonga
  • Amutumine Bamwi
  • Makani Ngomuyanda
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Nzyomweelede Kuzumina
  • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Log In
Amutumine Bamwi