-
“Mwami Wakunyika” Kuciindi CakumamaninoNgazi Yamulindizi (Yakwiiya)—2020 | May
-
-
CIBALO CAKWIIYA 19
“Mwami Wakunyika” Kuciindi Cakumamanino
“Mpoonya kuciindi cakumamanino mwami wakumusanza uyootonkana anguwe [mwami wakunyika].”—DAN. 11:40.
LWIIMBO 150 Amumuyandaule Leza Kutegwa Mukafwutuke
IZILI MUCIBALOa
1. Ino businsimi bwamu Bbaibbele butugwasya kumvwisya nzi?
INO ncinzi cilangilwa kubacitikila bantu ba Jehova ino-ino? Tulabujana bwiinguzi. Businsimi bwamu Bbaibbele bulatwaambila zintu zipati-pati zilangilwa kutucitikila toonse ino-ino. Kuli businsimi bumwi ibutugwasya kubona ncoziyoocita mfwulumende zilaanguzu kapati aano anyika. Businsimi oobu bujanika kubbuku lya Daniele caandaano 11. Bulapandulula bami bobilo ibalwana, nkokuti mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza. Cibeela cipati cabusinsimi oobu cakazuzikizyigwa kale, aboobo tuli masimpe kuti abwalo businsimi busyeede buyoozuzikizyigwa.
2. Kweelana alugwalo lwa Matalikilo 3:15 alimwi a Ciyubunuzyo 11:7 a 12:17, ncinzi ncotweelede kuzyiba ciindi notubala businsimi bwa Daniele?
2 Kutegwa tubumvwisye businsimi bulembedwe kubbuku lya Daniele caandaano 11, tweelede kuzyiba kuti lyaamba buyo baleli alimwi amfwulumende izilwana bantu ba Leza. Mweelwe wabantu ba Leza musyoonto kapati ikuti naa twaweezyanisya amweelwe wabantu bambi ibali munyika. Aboobo ino nkaambo nzi mfwulumende eezyi ncozilwana buyo bantu ba Leza? Nkaambo kakuti makanze ngajisi Saatani alimwi abweende bakwe bwazintu ngakuyanda kunyonyoona baabo ibabelekela Jehova alimwi a Jesu. (Amubale Matalikilo 3:15 alimwi a Ciyubunuzyo 11:7; 12:17.) Kuyungizya waawo, businsimi ibuli kubbuku lya Daniele bweelede kweendelana abusinsimi bumbi ibuli mu Jwi lya Leza. Kutegwa tubumvwisye kabotu businsimi bwa Daniele, tweelede kulanga-langa azibeela zimbi zya Magwalo aabusinsimi.
3. Ncinzi ncotutiibandike mucibalo eeci alimwi acitobela?
3 Mucibalo eeci tulalanga-langa lugwalo lwa Daniele 11:25-39. Tulabona naa mbaani ibakali mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza kuzwa mu 1870 kusikila mu 1991, alimwi tulabona ncokuyandika kusalazya mukumvwisya kwesu kwacibeela cabusinsimi oobu. Mucibalo citobela, tuyoobandika lugwalo lwa Daniele 11:40–12:1, alimwi tuyoosalazya kumvwisya kwesu kwacibeela cabusinsimi eeci akuzyiba ncocaamba kujatikizya ciindi kuzwa mu 1991 kusikila kunkondo ya Amagedoni. Ciindi nomwiiya zibalo eezyi zyobilo, muyoogwasyigwa kapati kwiinda mukubikkila maano kuccaati yakuti “Bami Ibalwana Kuciindi Cakumamanino.” Pele cakusaanguna, tweelede kubazyiba bami aaba bobilo ibaambidwe mubusinsimi oobu.
MBOTUKONZYA KUMUZYIBA MWAMI WAKUNYIKA AMWAMI WAKUMUSANZA
4. Nzintu nzi zyotatwe izikonzya kutugwasya kuzyiba mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza?
4 Kaindi, zina lyakuti “mwami wakunyika” lyakali kwaamba muleli wamasena aa Israyeli nkoili kunyika mpoonya zina lyakuti “mwami wakumusanza” lyakali kwaamba muleli wamasena aa Israyeli nkoili kumusanza. Nkaambo nzi ncotwaambila boobo? Nkaambo mungelo wakaambila Daniele kuti: “Ndaboola kuti ndikupe kumvwisya ciyoocitikila bantu bako kumamanino aamazuba.” (Dan. 10:14) Kusikila lya Pentekoste 33 C.E., cisi ca Israyeli bakali bantu ba Leza. Pele kuzwa ciindi eeco, Jehova wakacisalazya kuti basikwiiya ba Kristo mbobakali bantu bakwe. Aboobo, businsimi bunji ibuli kubbuku lya Daniele caandaano 11 bwaamba basikwiiya ba Kristo, ikutali cisi ca Israyeli. (Mil. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Baleli baindene-indene bakali kweendelezya kabali mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza aziindi ziindene. Pele bami boonse aabo bakali kucita zintu zikozyenye. Cakusaanguna, bami aaba ambweni bakali beendelezi mumasena imwakali kukkala bantu ba Leza banji naa ambweni bakali kubalwana buya bantu ba Leza. Cabili, mbobakali kubeendelezya bantu ba Leza cakatondezya kuti tiibakali kumuyanda Leza wakasimpe, Jehova. Catatu, bami aaba bobilo bakali kuzundana.
5. Sena kwakali mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza kuzwa mumwaanda wamyaka wabili C.E. kusikila kumamanino amwaanda wamyaka wa 19? Amupandulule.
5 Aciindi cimwi mumwaanda wamyaka wabili C.E., Banakristo bakubeja banji bakanjila mumbungano ya Banakristo bakasimpe, bakatalika kuyiisya njiisyo zyakubeja alimwi akusisa kasimpe kali mu Jwi lya Leza. Kuzwa ciindi eeco kusikila kumamanino amwaanda wamyaka wa 19, kwakanyina mbunga iikamantene yababelesi ba Leza anyika. Banakristo bakubeja bakavwula kapati mbuli nsaku mumuunda. Akaambo kaceeci, cakali kukatazya kapati kubazyiba ibakali Banakristo bakasimpe. (Mt. 13:36-43) Nkaambo nzi ncociyandika kapati kwaazyiba makani aaya? Nkaambo kakuti mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza tiibakali kukonzya kuba bami naa mfwulumende akati kamwaanda wamyaka wabili kusikila akati kamwaanda wamyaka wa 19. Kayi kwakanyina mbunga iikamantene yabantu ba Leza njobakali kukonzya kulwana.b Nokuba boobo, kumamanino amwaanda wamyaka wa 19, cakali kukonzyeka kumuzyiba mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza. Nkaambo nzi ncotwaambila boobo?
6. Ino ndilili bantu ba Leza nobakakamantana alimwi kuba kabunga? Amupandulule.
6 Kutalikila mu 1870, bantu ba Leza bakakamantana kuba kabunga. Mumwaka ngweenya ooyu, ba Charles T. Russell alimwi abeenzinyina bamwi bakatalika cikolo cakwiiya Bbaibbele. Mukwesu Russell abeenzinyina bakabeleka kabali mutumwa iwakasinsimwa ‘wakabamba nzila’ kabutanatalisyigwa Bwami Bwabu Mesiya. (Mal. 3:1) Kabunga kabantu ba Leza bakamantene bakatalika alimwi kumubelekela Jehova munzila iiluzi! Sena kwakali mfwulumende iili yoonse aciindi eeco iyakali kukonzya kulwana bantu ba Leza? Atubone makani aatobela.
INO MWAMI WAKUMUSANZA NGUNI?
7. Kusikila kuciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, ino nguni iwakali mwami wakumusanza?
7 Kuzikusika mu 1870, cisi ca Britain cakaba bulelo bwiinda kukomena anyika, alimwi cakajisi nkamu yabasikalumamba iilaanguzu kwiinda nkamu zyoonse. Bulelo oobu bwakali kwiiminina keja kaniini ikakazunda meja aambi otatwe, nkokuti France, Spain alimwi a Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Alimwi Britain wakali mwami wakumusanza kusikila kuciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse. Muciindi nciconya eeco, cisi ca United States of America cakaba cisi ciinda kuvwuba munyika yoonse alimwi cakaba mucilongwe acisi ca Britain.
8. Ino nguni mwami wakumusanza mumazuba aamamanino?
8 Ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, cisi ca United States alimwi a Britain zyakabelekela antoomwe akuba ankamu yabasikalumamba iilaanguzu kwiinda nkamu zyoonse. Kuciindi eeco, cisi ca Britain alimwi a United States zyakaba Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. Kweelana ambwaakasinsima Daniele, mwami ooyu wakabungika “mpi yabasikalumamba mpati kapati alimwi iilaanguzu.” (Dan. 11:25) Mumazuba aamamanino, Anglo-America ngomwami wakumusanza.c Pele ino mwami wakunyika nguni?
MWAMI WAKUNYIKA WALIBONYA ALIMWI
9. Ndilili mwami wakunyika naakalibonya alimwi, ino businsimi ibuli kulugwalo lwa Daniele 11:25 bwakazuzikizyigwa buti?
9 Mu 1871, nokwakainda mwaka omwe kuzwa ciindi Russell alimwi abeenzinyina nobakatalisya kabunga kakwiiya Bbaibbele, mwami wakunyika wakalibonya alimwi. Mumwaka ooyo, Otto von Bismarck ngowakali kumbele mukutalisya Bulelo bwa Germany. Wilhelm I wakaba mwami wacisi ca Germany, mpoonya wakasala Bismarck kuba musololi mubulelo bwakwe.d Nokwakainda ciindi, cisi ca Germany cakatalika kweendelezya zisi zyamu Africa azyamu Pacific Ocean, alimwi cakali kuyanda kuba anguzu kapati kwiinda cisi ca Britain. (Amubale Daniele 11:25.) Cisi ca Germany cakabungika mpi yabasikalumamba mpati, alimwi njeyakali yabili kuba abasikalumamba balaanguzu kuzwa cisi ca Britain. Cisi ca Germany cakaibelesya mpi eeyo kulwana basinkondonyina munkondo yakusaanguna yanyika yoonse.
10. Mbuti businsimi buli kulugwalo lwa Daniele 11:25b, 26 mbobwakazuzikizyigwa?
10 Mpoonya Daniele wakasinsima kujatikizya cakali kuyoocitikila Bulelo bwa Germany alimwi ampi yambubo. Businsimi bwaamba kuti mwami wakunyika “takaimi pe.” Ino nkaambo nzi? “Nkaambo bayoomujanina mizeezo mibi. Aabo balya budodoodo bwakwe bayoomunyonyoona.” (Dan. 11:25b, 26a) Mumazuba aa Daniele, aabo ibakali kulya ‘budodoodo bwamwami’ bakali balupati-pati mubwami ibakali ‘kubelekela mwami.’ (Dan. 1:5) Ino businsimi oobu bwaamba bani? Bwaamba balupati-pati mu Bulelo bwa Germany alimwi abasikupa lulayo ibakali kubelekela antoomwe amwami. Pele akaambo kancobakacita balupati-pati aaba, bulelo bwamwami bwakamana mpoonya kwakatalisyigwa mfwulumende mpya mucisi ca Germany.e Businsimi alimwi bwakaamba kujatikizya icakali kuyoocitika akulwanwa mwami wakumusanza. Kujatikizya mwami wakunyika, businsimi bwaamba kuti: “Lino kujatikizya mpi yakwe yabasikalumamba, iyookukululwa, alimwi ibanji bayoojaigwa.” (Dan. 11:26b) Mbubwenya mbokwakasinsimwa, lyankondo yakusaanguna yanyika yoonse, impi yabana Germany ‘yakakukululwa’ alimwi ibanji ‘bakajaigwa.’ Bantu banji kapati bakafwa munkondo eeyo kwiinda bantu ibakafwa munkondo iili yoonse yakacitikide kale musyule.
11. Ncinzi mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza ncobakacita?
11 Ikupandulula ciindi cakasololela ku Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, lugwalo lwa Daniele 11:27, 28 lwaamba kuti mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza “banakwaambilana zyakubeja nobakkede kutebulu lyomwe.” Alimwi lugwalo oolu lwaamba kuti mwami wakunyika wakali kuyooba “alubono lunji kapati.” Eeci ncecakacitika. Bana Germany alimwi abana Britain bakali kwaambilana kuti bayanda luumuno, pele twaambo ooto twakalibonya kuti ntwakubeja ciindi noyakatalika nkondo mu 1914. Kuzikusika mu 1914, cisi ca Germany cakaba cisi cabili kuba abuvwubi munyika yoonse. Mpoonya mukuzuzikizyigwa kwalugwalo lwa Daniele 11:29 alimwi acibeela cakusaanguna cakapango 30, cisi ca Germany cakalwana amwami wakumusanza pele cakazundwa.
BAMI BALWANA BANTU BA LEZA
12. Lyankondo yakusaanguna yanyika yoonse, ncinzi mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza ncobakacita?
12 Kuzwa mu 1914, bami bobilo bazumanana kulwana mulicabo alimwi akubalwana kapati bantu ba Leza. Mucikozyanyo, lyankondo yakusaanguna yanyika yoonse, mfwulumende yabana Germany alimwi ayabana Britain yakabapenzya kapati bantu ba Leza ibakakaka kutola lubazu munkondo. Alimwi mfwulumende ya U.S. yakabaanga bakwesu ibakali kusololela mulimo wakukambauka. Kupenzyegwa ooku kwakazuzikizya businsimi ibulembedwe kulugwalo lwa Ciyubunuzyo 11:7-10.
13. Cakuma 1930, alimwi alyankondo yabili yanyika yoonse, ncinzi mwami wakunyika ncaakacita?
13 Cakuma 1930, kwaambisya lyankondo yabili yanyika yoonse, mwami wakunyika wakabapenzya citaambiki bantu ba Leza. Ciindi bulelo bwa Nazi nobwakatalika kweendelezya cisi ca Germany, Hitler alimwi abantu bakwe bakaulesya mulimo wabantu ba Leza. Mwami wakunyika wakajaya bantu ba Jehova ibasika ku 1,500 alimwi banji bakatolwa muzilabba zyakupenzyezya. Zintu eezyi zyakasinsimwa amusinsimi Daniele. Mwami wakunyika wakalesya mulimo wakukambauka, aboobo kwiinda mucita boobo, ‘wakasofwaazya busena busalala’ alimwi “akugusya cipaizyo calyoonse.” (Dan. 11:30b, 31a) Mweendelezi wabo Hitler, mane buya wakakonka kuti ulabajaya bantu ba Leza boonse mucisi ca Germany.
MWAMI WAKUNYIKA MUPYA WALIBONYA
14. Ino nguni iwakaba mwami wakunyika noyakainda nkondo yabili yanyika yoonse? Amupandulule.
14 Noyakainda nkondo yabili yanyika yoonse, cisi ca Soviet Union alimwi abeenzinyina cakaba mwami wakunyika. Cakatalika kweendelezya masena manji kapati aakali kweendelezyegwa acisi ca Germany. Mbubwenya mbuli mfwulumende ya Nazi yalunya, mfwulumende ya Soviet Union yakabapenzya boonse aabo ibakali kubikka bukombi bwa Leza wakasimpe mubusena bwakusaanguna.
15. Ino ncinzi mwami wakunyika ncaakacita mboyakamanina buyo Nkondo Yabili Yanyika Yoonse?
15 Mboyakamanina buyo Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, mwami mupya wakunyika, mfwulumende ya Soviet Union alimwi abeenzyinyina, bakatalika kupenzya bantu ba Leza. Kweelana abusinsimi buli kulugwalo lwa Ciyubunuzyo 12:15-17, mwami ooyu wakalesya mulimo wesu wakukambauka alimwi akutola bantu ba Jehova banji kapati kuntolongo yaku Siberia. Aboobo kuzwa ciindi mazuba amamanino naakatalika, mwami wakunyika wazumanana kubapenzya kapati bantu ba Leza, pele kunyina naacikonzya kuulesya mulimo wabo.f
16. Mbuti bulelo bwa Soviet Union mbobwakazuzikizya lugwalo lwa Daniele 11:37-39?
16 Amubale Daniele 11:37-39. Kuzuzikizya businsimi oobu, mwami wakunyika kunyina ‘naakamulemeka Leza wabamausyi.’ Munzila nzi? Bulelo bwa Soviet Union bwakali kuyanda kugwisya bukombi, aboobo bwakasola kubweza nguzu zyambubo. Mu 1918, bulelo bwa Soviet Union bwakabikka mulawo iwakapa kuti muzikolo kabayiisya kuti kunyina Leza. Mbuti mwami wakunyika ‘mbwaakalemeka leza wamayubilo?’ Wakacita oobo kwiinda mukubelesya mali manji kapati kuyumya mpi yakwe yabasikalumamba alimwi akupanga zilwanyo zyanyukkiliya kutegwa bulelo bwakwe bube aanguzu kapati. Mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza boonse bakaba azilwanyo zilaanguzu kapati zyakujaya mamiliyoni aabantu!
BAMI BOBILO BABELEKELA ANTOOMWE
17. Ino “cintu cisesemya cileta lunyonyooko” ninzi?
17 Mwami wakunyika wakabelekela antoomwe amwami wakumusanza kutegwa bacite cintu cimwi iciyandika kapati; ‘Bakabikka cintu cisesemya cileta lunyonyooko.’ (Daniele 11:31) ‘Cintu eeco cisesemya’ nimbunga ya United Nations (Lukamantano Lwazisi.)
18. Nkaambo nzi mbunga ya United Nations ncoyaambwa kuti “cintu cisesemya”?
18 Mbunga ya United Nations yaambwa kuti “cintu cisesemya” akaambo kakuti ilitaminina kuti ilakonzya kuleta luumuno munyika yoonse, icintu cikonzya kucitwa buyo a Bwami bwa Leza. Alimwi businsimi bwaamba kuti cintu cisesemya “cileta lunyonyooko” akaambo kakuti mbunga ya United Nations iiyoolwana alimwi akunyonyoona bukombi bwakubeja.—Amubone kabbokesi kakuti, “Bami Ibalwana Kuciindi Cakumamanino.”
NKAAMBO NZI NCOTWEELEDE KWAAZYIBA MAKANI AAYA?
19-20. (a) Nkaambo nzi ncotweelede kwaazyiba makani aaya? (b) Mubuzyo nzi uyakwiingulwa mucibalo citobela?
19 Tuleelede kwaazyiba makani aaya akaambo kakuti asinizya kuti kuzwa mu 1870 kusikila mu 1991, businsimi bwa Daniele ibujatikizya mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza bwazuzikizyigwa. Aboobo tulisinizyide kuti businsimi busyeede abwalo buyoozuzikizyigwa.
20 Mu 1991, bulelo bwa Soviet Union bwakamana. Aboobo ino nguni mwami wakunyika lino? Cibalo citobela ciyakuwiingula mubuzyo ooyo.
LWIIMBO 128 Kuliyumya Kusikila Kumamanino
a Tulalibonena bumboni bwakuti businsimi bwa Daniele ibujatikizya “mwami wakunyika” alimwi ‘amwami wakumusanza’ bwazumanana kuzuzikizyigwa. Mbuti mbotukonzya kuba masimpe? Alimwi nkaambo nzi ncotuyandika kumvwisya zijatikizyidwe mubusinsimi oobu?
b Kweelana atwaambo twaambidwe atala aawa, taciceeli kwaamba Mwami wa Roma Aurelian (270-275 C.E.) kuti “mwami wakunyika” naa Mwami mukaintu Zenobia (267-272 C.E.) kuti “mwami wakumusanza.” Eeci capa kuti kube kucinca kujatikizya makani aali mucibalo 13 alimwi a 14 cabbuku lyakuti, Amububikkile Maanu Businsimi bwa Daniele!
c Amubone kabbokesi kakuti “Bulelo Bwa Nyika Yoonse bwa Anglo-America Mubusinsimi Bwamu Bbaibbele.”
d Mu 1890, Kaiser Wilhelm II wakamugwisya Bismarck mubulelo.
e Bakacita zintu zinji izyakapa kuti bulelo bwamwami bumane. Mucikozyanyo, bakaleka kumugwasyilizya mwami, bakatalika kuyubununa makani aamaseseke aakali kujatikizya nkondo kubantu bambi alimwi akusinikizya mwami kuti acisiye cuuno ncaakajisi mubulelo.
f Kweelana alugwalo lwa Daniele 11:34, kwakaindi kaniini mwami wakunyika wakalilekede kupenzya Banakristo. Mucikozyanyo, eeci cakacitika ciindi bulelo bwa Soviet Union nobwakamana mu 1991.
-
-
Ino Nguni “Mwami Wakunyika” Mazuba Aano?Ngazi Yamulindizi (Yakwiiya)—2020 | May
-
-
CIBALO CAKWIIYA 20
Ino Nguni “Mwami Wakunyika” Mazuba Aano?
“Uyoosika kumamanino aakwe, eelyo kunyina uuyoomugwasya.”—DAN. 11:45.
LWIIMBO 95 Mumuni Uyaabumwekesya
IZILI MUCIBALOa
1-2. Ncinzi ncotutiilange-lange mucibalo eeci?
LINO tulijisi bumboni bunji kapati bwakuti tupona kumamanino aamazuba aamamanino aabweende bwazintu oobu. Lino-lino, Jehova alimwi a Jesu Kristo bayoozinyonyoona mfwulumende zyoonse izikazya Bwami bwa Leza. Pele kacitanacitika eeco, mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza bayoozumanana kulwana mulicabo alimwi akulwana bantu ba Leza.
2 Mucibalo eeci tulalanga-langa businsimi ibuli kulugwalo lwa Daniele 11:40–12:1. Tulamuzyiba mwami wakunyika lino alimwi akubandika kaambo ncotukonzya kuba basicamba akusyoma kuti Jehova uyootufwutula ziyume zitete.
MWAMI WAKUNYIKA MUPYA WALIBONYA
3-4. Ino nguni mwami wakunyika mazuba aano? Amupandulule.
3 Nobwakamana bulelo bwa Soviet Union mu 1991, bantu ba Leza ibakali kweendelezyegwa abulelo oobu bakaba alwaanguluko kwaciindi cili mbocibede. (Dan. 11:34) Akaambo kaceeci, bantu ba Leza bakalaangulukide kukambauka, aboobo kakutanainda ciindi cilamfwu, basikumwaya bakavwula kapati muzisi izyakali kweendelezyegwa a Soviet Union. Pele nokwakainda myaka iili mbwiibede, cisi ca Russia alimwi abeenzinyina zyakaba mwami wakunyika. Kweelana ambotwakaiya mucibalo cainda, kutegwa mfwulumende yeelele kwaambwa kuti mwami wakunyika naa mwami wakumusanza, kuli zintu zyotatwe nzyoyeelede kucita: (1) kulwana bantu ba Leza cacigaminina, (2) kulitondezya kwiinda mumicito kuti tayimuyandi Jehova alimwi abantu bakwe, alimwi (3) kuzundana amwami uumbi.
4 Ntootu twaambo itutupa kwaamba kuti mazuba aano mwami wakunyika ncisi ca Russia alimwi abeenzinyina. (1) Bakabalwana bantu ba Leza cacigaminina ciindi nobakalesya mulimo wakukambauka alimwi akupenzya bakwesu abacizyi banji kapati ibakkala mumasena ngobeendelezya. (2) Micito iili boobu itondezya kuti tabamuyandi Jehova alimwi abantu bakwe. (3) Balazundana amwami wakumusanza, Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. Atubone cisi ca Russia alimwi abeenzinyina ncobacita kutondezya kuti mwami wakunyika.
MWAMI WAKUNYIKA AMWAMI WAKUMUSANZA BAZUMANANA KUTONKANA
5. Ino lugwalo lwa Daniele 11:40-43 lwaamba kujatikizya nzi, alimwi ino ncinzi cicitika muciindi eeco?
5 Amubale Daniele 11:40-43. Cibeela cabusinsimi eeci caamba kujatikizya ciindi camamanino. Alimwi cilaamba kujatikizya mwami wakunyika amwami wakumusanza mbobazundana. Daniele wakasinsima kuti, kuciindi cakumamanino, mwami wakumusanza alimwi amwami wakunyika ‘bayootonkana.’—Dan. 11:40.
6. Mbumboni nzi ibutondezya kuti bami bobilo bazumanana kutonkana?
6 Mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza bazumanana kuzundana akaambo kakuti aumwi uyanda kuba mfwulumende iilaanguzu kapati munyika yoonse. Mucikozyanyo, noyakainda Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, cisi ca Soviet Union cakatalika kweendelezya cibeela cipati ca Europe. Aboobo mwami wakumusanza wakapanga cizuminano cankondo amasi aambi icitegwa North Atlantic Treaty Organization (NATO) kutegwa balwane mwami wakunyika. Mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza babelesya mali manji kapati kusola kuba ampi yabasikalumamba iilaanguzu kapati munyika yoonse. Kuyungizya waawo, bami aaba balalwana kwiinda mukugwasyilizya basinkondonyina amwami ooyo ngobalwana limwi. Mumyaka misyoonto yainda, cisi ca Russia alimwi abeenzinyina baba anguzu kapati munyika yoonse. Alimwi bamulwana mwami wakumusanza kwiinda mukubelesya makkompyuta. Bami aaba balatamikizyanya kuti aumwi ubelesya mapulogilamu aakkompyuta aatali kabotu kusola kunyonganya lubono lwaumwi alimwi amfwulumende yakwe. Alimwi kweelana ambwaakasinsima Daniele, mwami wakunyika wazumanana kubalwana bantu ba Leza.—Dan. 11:41.
MWAMI WAKUNYIKA WANJILA “CISI CIBOTU KAPATI”
7. Ino “Cisi Cibotu Kapati” ninzi?
7 Lugwalo lwa Daniele 11:41 lwaamba kuti mwami wakunyika uyoonjila mu “Cisi Cibotu Kapati.” Ino ncisi nzi eeco? Kaindi, cisi ca Israyeli cakali kubonwa kuba “cisi cibotu kapati kwiinda zisi zimbi zyoonse.” (Ezk. 20:6) Pele icakapa kuti cisi eeci kacili cibotu kapati ncakuti bantu nkobakali kukombela Jehova. Kuzwa lya Pentekoste 33 C.E., kwakacinyina busena bwini anyika ibwakali kubonwa kuba “Cisi Cibotu Kapati.” Eeci cilalimvwisya akaambo kakuti mazuba aano bantu ba Jehova balimwaikide nyika yoonse. Muciindi caboobo, “Cisi Cibotu Kapati” mazuba aano niparadaiso yakumuuya yabantu ba Jehova yalo iibikkilizya zintu mbuli bukombi bwabo kuli Jehova kwiinda mumiswaangano alimwi amulimo wakukambauka.
8. Muunzila nzi mwami wakunyika mwaakanjila mu “Cisi Cibotu Kapati”?
8 Mumazuba aamamanino, mwami wakunyika cakwiinduluka-induluka wanjila mu “Cisi Cibotu Kapati.” Mucikozyanyo, ciindi bulelo bwa Nazi Germany nobwakali mwami wakunyika, kwaambisya lyankondo yabili yanyika yoonse, mwami ooyo wakanjila mu “Cisi Cibotu Kapati” kwiinda mukubapenzya alimwi akubajaya bantu ba Leza. Noyakamana Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, ciindi bulelo bwa Soviet Union nobwakaba mwami wakunyika, mwami ooyo wakanjila mu “Cisi Cibotu Kapati” kwiinda mukubapenzya bantu ba Leza alimwi akubatandila kumasena aakulamfwu kapati.
9. Mumyaka misyoonto yainda, mbuti cisi ca Russia alimwi abeenzinyina mbobakanjila mu “Cisi Cibotu Kapati”?
9 Mumyaka misyoonto yainda, cisi ca Russia alimwi abeenzinyina abalo bakanjila mu “Cisi Cibotu Kapati.” Munzila nzi? Mu 2017, mwami wakunyika ooyu wakalesya mulimo wabantu ba Jehova alimwi akubikka bakwesu abacizyi bamwi muntolongo. Alimwi wakaalesya mabbuku eesu, kubikkilizya a Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya. Kuyungizya waawo, wakatunyanga ofesi yesu yamutabi, Maanda aa Bwami a Maanda Aakucitila Miswaangano Mipati amwi. Naakamana kucita boobo, mu 2018, bamu Kabunga Keendelezya bakaamba kuti cisi Russia abeenzinyina, mwami wakunyika. Nokuba boobo, bantu ba Jehova kunyina nobalwana amfwulumende iili yoonse nokuba kusola kwiicinca, nokuba kuti yabapenzya kapati. Muciindi caboobo, batobela lulayo lwamu Bbaibbele lwakubapailila aabo “boonse ibali muzyuuno zyabweendelezi,” kwaambisya ciindi nobapanga zyakusala izikonzya kujatikizya lwaanguluko lwakukomba.—1Tim. 2:1, 2.
SENA MWAMI WAKUNYIKA UYOOMUNYONYOONA MWAMI WAKUMUSANZA?
10. Sena mwami wakunyika uyoomunyonyoona mwami wakumusanza? Amupandulule.
10 Businsimi ibuli kulugwalo lwa Daniele 11 40-45 bwaamba kapati kujatikizya mwami wakunyika. Sena eeci caamba kuti mwami ooyu uyoomunyonyoona mwami wakumusanza? Peepe. Mwami wakumusanza ucinooliko ciindi Jehova alimwi a Jesu baakunyonyoona mfwulumende zyabantu lyankondo ya Amagedoni. (Ciy. 19:20) Nkaambo nzi ncotwaambila boobo? Amubone ncobwaamba businsimi bwa Daniele alimwi abwa Ciyubunuzyo.
Lyankondo ya Amagedoni, Bwami bwa Leza, ibukozyanisyidwe kubbwe, buyoonyonyoona bweendelezi bwabantu, ibwiimininwa acikozyanyo cipati (Amubone muncali 11)
11. Ino lugwalo lwa Daniele 2:43-45 lwaamba nzi? (Amubone cifwanikiso icili aacivwumbyo.)
11 Amubale Daniele 2:43-45. Musinsimi Daniele waamba mulongo wamfwulumende zyabantu izilwana bantu ba Leza. Mfwulumende eezyo, zyaambwa kuti nzibeela zyacikozyanyo cipati. Mfwulumende yamamanino mumulongo ooyu yiiminina zimpata zyacikozyanyo zipangidwe abutale buvwelene abulongo. Zimpata ziiminina Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. Businsimi oobu butondezya kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America bucinooyendelezya ciindi Bwami bwa Leza bwaakunyonyoona mfwulumende zyabantu.
12. Ino mutwe waciloba wamunyama wiiminina nzi, alimwi nkaambo nzi ncociyandika kapati kwaazyiba makani aaya?
12 Awalo mwaapostolo Johane waamba mulongo wamfwulumende izyeendelezya bantu ba Jehova. Mubusinsimi bwa Johane, mfwulumende eezyi ziimininwa aamunyama uujisi mitwe iili ciloba. Mutwe waciloba wamunyama ooyu wiiminina Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. Eeci cilayandika kapati nkaambo cinyama tacitondezyi kuti kuli mutwe uumbi uucimena kunze aamitwe eeyi. Mutwe waciloba wamunyama ooyu ucinoolela ciindi Kristo alimwi abangelo bakwe baakunyonyoona mutwe ooyu antoomwe amunyama woonse.b—Ciy. 13:1, 2; 17:13, 14.
NCINZI MWAMI WAKUNYIKA NCAYOOCITA INO-INO?
13-14. Ino “Gogo wakucisi ca Magogo” nguni, alimwi ino ncinzi ciyoopa kuti abalwane bantu ba Leza?
13 Businsimi ibuli kulugwalo lwa Ezekieli butwaambila cilangilwa kuyoocitika mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza kabatananyonyoonwa. Kulibonya kuti businsimi ibuli kulugwalo lwa Ezekieli 38:10-23; Daniele 2:43-45; 11:44–12:1; alimwi a Ciyubunuzyo 16:13-16, 21 bwaamba zintu zikozyenye. Ikuti naa mbocibede oobo, nceeci cilangilwa kuyoocitika.
14 Aciindi cimwi kaanootalikide kale mapenzi mapati, ‘bami bamunyika yoonse’ bayoopanga nkamu yazisi. (Ciy. 16:13, 14; 19:19) Ibbaibbele lyaamba nkamu yazisi eeyi kuti, “Gogo wakucisi ca Magogo.” (Ezk. 38:2) Nkamu yazisi eeyi iiyoobalwana bantu ba Leza boonse alimwi akusola kubanyonyweeda limwi. Ino ncinzi ciyoopa kuti bacite boobo? Mubusinsimi bwakwe ibujatikizya ciindi eeco, mwaapostolo Johane wakaamba kuti civwulamabwe cipati ciyoobalokela basinkondonyina Leza. Civwulamabwe cacikozyanyo eeco ambweni ciiminina mulumbe mukali uuyakwaambilizyigwa abantu ba Jehova. Kweelede kuti mulumbe ooyo nguuyoopa kuti Gogo waku Magogo abalwane bantu ba Leza kajisi makanze aakubanyonyoona boonse.Ciy. 16:21.
15-16. (a) Ino nzintu nzi izyaambidwe kulugwalo lwa Daniele 11:44, 45? (b) Ncinzi iciyoocitikila mwami wakunyika alimwi a Gogo waku Magogo?
15 Mulumbe mukali ooyo alimwi akulwanwa kwamamanino kwabantu ba Leza ambweni nzezintu izyaambidwe kulugwalo lwa Daniele 11:44, 45. (Amubale.) Mulugwalo oolu, Daniele waamba kuti, “uyoomvwa makani kuzwa kujwe alimwi akuzwa kunyika” aayoomunyonganya mwami wakunyika walo uuyakuunka “kanyemede kapati.” Mwami wakunyika ukanzide kuti “akanyonyoone alimwi akujaya bantu banji.” “Bantu banji” aabo, kweelede kuti mbantu ba Jehova.c Ambweni Daniele waamba kulwanwa kwamamanino kwabantu ba Leza.
16 Ciindi mwami wakunyika alimwi amfwulumende zimbi zyaakubalwana bantu ba Leza, eeci ciyoopa kuti Leza Singuzuzyoonse anyeme kapati, mpoonya nkondo ya Amagedoni iyootalika. (Ciy. 16:14, 16) Aciindi eeco, mwami wakunyika alimwi azisi zimbi izipanga nkamu yazisi ya Gogo waku Magogo ziyoonyonyoonwa, alimwi kunyina ‘uuyoozigwasyilizya.’—Dan. 11:45.
Lyankondo ya Amagedoni, Jesu Kristo alimwi abasikalumamba bakwe bakujulu bayoonyonyoona nyika ya Saatani mbyaabi akufwutula bantu ba Leza (Amubone muncali 17)
17. Ino Mikayeli “silutwe mupati” iwaambidwe kulugwalo lwa Daniele 12:1 nguni, alimwi ino ncinzi ncacita?
17 Kapango katobela kulugwalo lwa Daniele kalatwaambila makani manji kujatikizya mwami wakunyika alimwi abeenzinyina mbobayoonyonyoonwa, alimwi ambotuyoofwutulwa. (Amubale Daniele 12:1.) Ino kapango aaka kaamba nzi? Mikayeli ndizina limbi lya Mwami wesu uulela, Kristo Jesu. ‘Uliimvwi kuti agwasye’ bantu ba Leza kuzwa mu 1914 ciindi naakaba Mwami wa Bwami bwa Leza kujulu. Lino-lino, uyoobanyonyoona basinkondonyina lyankondo ya Amagedoni. Nkondo eeyo iyooba cintu camamanino calo Daniele ncaakaamba kuti “ciindi camapenzi” aatanacitikide. Businsimi bwa Johane ibuli kulugwalo lwa Ciyubunuzyo bwaamba ciindi eeci kusikila lyankondo ya Amagedoni kuti, “mapenzi mapati.”—Ciy. 6:2; 7:14.
SENA ZINA LYANU “LIYOOLEMBWA MUBBUKU”?
18. Nkaambo nzi ncotukonzya kuba basicamba tacikwe makani azintu iziyootucitikila kumbele?
18 Businsimi bwa Daniele alimwi abwa Johane bwaamba kuti Jehova alimwi a Jesu bayoobafwutula babelesi babo lyamapenzi mapati. Aboobo tulakonzya kuba basicamba tacikwe makani azintu iziyootucitikila. Lugwalo lwa Daniele lwaamba kuti mazina aabaabo bayoofwutuka ‘anoolembedwe mubbuku.’ (Dan. 12:1) Ino ncinzi ncotweelede kucita kutegwa mazina eesu alembwe mubbuku eelyo? Tweelede kutondezya kuti tulijisi lusyomo muli Jesu, mwanaambelele wa Leza. (Joh. 1:29) Tweelede kubbapatizyigwa kutondezya kulyaaba kwesu kuli Leza. (1Pet. 3:21) Alimwi tweelede kugwasyilizya Bwami bwa Leza kwiinda mukugwasya bantu kwiiya kujatikizya Jehova.
19. Ino ncinzi ncotweelede kucita lino, alimwi nkaambo nzi?
19 Lino nceciindi cakuyumya lusyomo lwesu muli Jehova alimwi ambunga yakwe. Lino nceciindi cakugwasyilizya Bwami bwa Leza. Ikuti twacita oobo, tuyoofwutulwa ciindi Bwami bwa Leza bwakunyonyoona mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza.
LWIIMBO 149 Lwiimbo Lwakuzunda
a Ino nguni “mwami wakunyika” mazuba aano, alimwi ino uyoonyonyoonwa buti? Kuzyiba bwiinguzi kumubuzyo ooyu kulayumya lusyomo lwesu alimwi akutugwasya kulibambila masunko ngotuyooyaanya lino-lino lyamapenzi mapati.
b Kutegwa muzyibe bupanduluzi bunji bwa lugwalo lwa Daniele 2:36-45 alimwi a Ciyubunuzyo 13:1, 2, amubone Ngazi Yamulindizi yamu June 15, 2012, peeji 7-19.
c Kutegwa muzyibe zinji, amubone Ngazi Yamulindizi yamu May 15, 2015, peeji 29-30.
-
-
Bami Ibalwana Kuciindi CamamaninoNgazi Yamulindizi (Yakwiiya)—2020 | May
-
-
Bami Ibalwana Kuciindi Camamanino
Bami Ibalwana Kuciindi Camamanino Businsimi bumwi ibwaambidwe muccaati eeyi bupandulula zintu zicitika aciindi comwe. Boonse bulatondezya munzila zinji kuti tupona “kuciindi cakumamanino.”—Dan. 12:4.
Lugwalo Ciy. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12
Businsimi “Munyama” wali kweendelezya bantu anyika kwamyaka minji. Kuciindi camamanino, mutwe wacinyama waciloba wayaswa. Mpoonya mutwe ooyo wapona eelyo “nyika yoonse” yatobela munyama ooyo. Saatani ubelesya munyama ooyo ‘kulwana basyeede.’
Kuzuzikizyigwa Nolyakainda Zambangulwe, kwakaboola mfwulumende zyabantu izikazya Jehova. Nokwakainda myaanda yamyaka minji, lya Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, Bulelo bwa Britain bwakamaninwa nguzu zinji. Bwakaba anguzu alimwi ciindi nobwakaswaanganizyigwa acisi ca United States. Ikapati kuciindi cakumamanino, Saatani ubelesya bweende boonse bwamapolitikisi kupenzya bantu ba Leza.
Lugwalo Dan. 11:25-45
Businsimi Kulwana akati kamwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza.
Kuzuzikizyigwa Bulelo bwa Germany alimwi a Anglo-America bwalwana. Mu 1945 cisi ca Soviet Union alimwi abeenzinyina bakaba mwami wakunyika. Mu 1991, cisi ca Soviet Union cakaandaana, aboobo mukuya kwaciindi, cisi ca Russia alimwi abeenzinyina bakaba mwami wakunyika.
Magwalo Is. 61:1; Malk. 3:1; Lk. 4:18
Businsimi Jehova watuma “mutumwa” wakwe ‘kuyoobamba nzila’ kabutanatalisyigwa Bwami Bwabu Mesiya. Nkamu eeyi yatalika ‘kwaambila babombe myoyo makani mabotu.’
Kuzuzikizyigwa Kuzwa mu 1870 kuyakumbele, C. T. Russell alimwi abeenzinyina bakabeleka cabusungu kupilusya kasimpe kamu Bbaibbele. Mumyaka yakuma 1880, bakatalika kukankaizya kuti babelesi ba Leza beelede kukambauka. Bakamwaya zibalo mbuli cakuti “Wanted 1,000 Preachers” (Kuyandika Bakambausi Ibali 1,000) alimwi acakuti “Anointed to Preach” (Bakananikwa Kutegwa Bakambauke.)
Lugwalo Mt. 13:24-30, 36-43
Businsimi Sinkondo wasyanga nsaku mumuunda wawiiti, mpoonya nsaku zyalekelwa kuti zikomene akusisa wiiti mane kusikila kuciindi cakutebula; mpoonya nsaku zyaandanisyigwa awiiti.
Kuzuzikizyigwa Kuzwa kumamanino amyaka yakuma 1800 kuyakumbele, Banakristo bakasimpe bakatalika kwiindana a Banakristo bakubeja. Kumazuba aakumamanino, Banakristo bakasimpe babunganizyigwa alimwi akwaandanizyigwa kuzwa ku Banakristo bakubeja.
Lugwalo Dan. 2:31-33, 41-43
Businsimi Zimpata zyabutale alimwi abulongo zijanika kucibumbwa icakapangidwe alubulo lusiyene-siyene.
Kuzuzikizyigwa Bulongo bwiiminina bantu ibeendelezyegwa abulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America ibabukila bulelo oobu. Akaambo kabantu aaba bulelo oobu tabukonzyi kuzyibelesya cakumaninina nguzu nzyobujisi.
Lugwalo Mt. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20
Businsimi “Wiiti” wabungikwa “mubutala” alimwi “muzike uusyomeka alimwi uucenjede” wasalwa kulanganya “babelesi bamuŋanda yakwe.” Kukambauka “makani mabotu aa Bwami” kwatalika kuyaambele “munyika yoonse.”
Kuzuzikizyigwa Mu 1919 muzike uusyomeka wasalwa kulanganya bantu ba Leza. Kuzwa kuciindi eeco kuya kumbele, basikwiiya Bbaibbele bayaambele kapati mukukambauka. Mazuba aano, Bakamboni ba Jehova balakambauka mumasi ayiinda ku 200 alimwi balamwaya mabbuku aamba zyamu Bbaibbele mumyaambo yiinda ku 1,000.
Magwalo Dan. 12:11; Ciy. 13:11, 14, 15
Businsimi Munyama uujisi meja obilo waambila bantu bamunyika kupanga “cikozyanyo camunyama,” alimwi akupa “muya wabuumi kucikozyanyo.”
Kuzuzikizyigwa Bulelo bwa Anglo-America bwaambila cisi ca Britain a United States kutalisya mbunga ya League of Nations (Ciinga Calukamantano Lwazisi). Imbunga eeyi ilagwasyilizigwa amasi amwi. Kuzwa mu 1926 kusikila mu 1933, mwami wakunyika wali kuzulilwa kumbunga ya League of Nations. Bantu bakali kusyoma kuti mbunga eeyi ilakonzya kuleta luumuno munyika, calo icikonzya kucitwa buyo a Bwami bwa Leza. Aboobo bantu mbobasyoma oobo kujatikizya United Nations (UN).
Lugwalo Dan. 8:23, 24
Businsimi Mwami uuyoosya waleta ‘lunyonyooko munzila iigambya.’
Kuzuzikizyigwa Bulelo bwa Anglo-America bwajaya bantu banji alimwi akunyonyoona zintu zinji kapati. Mucikozyanyo, lya Nkondo Yanyika Yoonse Yabili, cisi ca United States cakanyonyoona kapati ciindi nicakafwusa mabbomba obilo kuli basinkondonyina abwami bweendelezya nyika bwamasi obilo.
Magwalo Dan. 11:31; Ciy. 17:3, 7-11, 16
Businsimi “Munyama uusalala pyu” uzwa mumulindi uutagoli alimwi mwami walusele. Meja aakwe aali kkumi amunyonyoona “muvwuule,” mpoonya munyama awalo wanyonyoonwa. Bbuku lya Daniele lyaamba mwami ooyu kuti “cintu cisesemya cileta lunyonyooko.”
Kuzuzikizyigwa Lya Nkondo Yanyika Yoonse Yabili, mbunga ya League of Nations yakamana. Noyakamana nkondo, mbunga ya UN ‘yakabikkwa.’ Mbunga eeyi, mbubwenya mbuli mbunga ya League of Nations, ilapengwa bulemu oobo ibweelede kupegwa buyo ku Bwami bwa Leza. Mbunga ya UN iyoobulwana bukombi.
Magwalo 1Tes. 5:3; Ciy. 17:16
Businsimi Zisi zyaambilizya kuti “luumuno akuliiba,” mpoonya “meja aali kkumi” alimwi ‘amunyama’ bamunyonyoona “muvwuule.” Kuzwa waawo, zisi zyanyonyoonwa.
Kuzuzikizyigwa Zisi ziyoolitaminina kuleta luumuno akuliiba munyika. Mpoonya zisi izigwasyilizya mbunga ya UN ziyoonyonyoona mbunga zyabukombi bwakubeja. Eeci ciyoopa kuti mapenzi mapati atalike. Mapenzi aayo ayoomana ciindi bweende bwazintu boonse bwaakunyonyoonwa lya Amagedoni.
Magwalo Ezk. 38:11, 14-17; Mt. 24:31
Businsimi Gogo walwana cisi cabantu ba Leza. mpoonya bangelo babunganya “basale.”
Kuzuzikizyigwa Mwami wakunyika alimwi amfwulumende zyamunyika ziyoolwana bantu ba Leza. Kwakutalika kulwanwa ooku, bananike bacinooli aanyika bayootolwa kujulu.
Magwalo Ezk. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Ciy. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20
Businsimi ‘Ooyo utantide’ “abbiza lituba” wamanizya ‘kuzunda’ kwiinda mukunyonyoona Gogo alimwi ampi yakwe. “Munyama” ‘wawaalwa muzyiba lyamulilo,’ mpoonya cikozyanyo cipati canyonyoonwa.
Kuzuzikizyigwa Jesu, mwami wa Bwami bwa Leza, uyoobafwutula bantu ba Leza. Jesu, ba 144,000 alimwi abangelo bayoozinyonyoona zisi zyoonse izilwana bantu ba Leza. Aaya ngaanooli mamanino aanyika ya Saatani.
-