-
Sena Kutalisya Manyongwe Inga Kwagwasya?Sinsimuka!—2013 | July
-
-
MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO
Sena Kutalisya Manyongwe Inga Kwagwasya?
Bakamboni ba Jehova, ibalembi bamagazini eeyi, tabatoli lubazu mutwaambo twacisi. (Johane 17:16; 18:36) Aboobo, ciindi cibalo eeci nocaamba kujatikizya manyongwe aakacitika, tacisumpuli cisi cilicoonse kwiinda cimbi alimwi tacikulwaizyi kutola lubazu mutwaambo twacisi.
MU DECEMBER 17, 2010, Mohamed Bouazizi, simakwebo iwakali kusambalila mumigwagwa iwakajisi myaka yakuzyalwa iili 26 waku Tunisia, wakaalilwa kuzumanana kukkazyika moyo. Wakalityompedwe akaambo kakutajana mulimo. Alimwi wakalizyi kuti beendelezi bamumfwulumende bakali basimakulo. Mafwumofwumo mubuzuba oobu, basilikani bakamunyanga mapeyaazi, mabbanana amaapele ngaakali kusambala. Nibakali kuyanda kumunyanga cikkelo cakwe wakabakasya. Mpoonya, kweelana ambobakaamba bantu bakali kulangilila, musilikani umwi mukaintu wakamuuma lubayi.
Kanyemede kapati, Mohamed wakaunka kuyootongooka kuofesi yamfwulumende yakali aafwaafwi, pele kunyina naakagwasyigwa. Kaimvwi anze aaofesi, wakaamba ajwi lyaatala kuti: “Ino muyeeya kuti mebo ndinoopona buti amukwasyi wangu?” Mpoonya wakalitila mungwimba akulidoneka mulilo. Kazitanakkwana nsondo zyotatwe, wakafwa akaambo kazilonda zyakupya mulilo.
Ncaakacita Mohamed Bouazizi cakabajatikizya bantu bamu Tunisia alimwi amuzisi zimbi. Bantu banji baamba kuti eeci ncaakacita ncecakatalisya manyongwe aakapa kuti mfwulumende yaku Tunisia yaatulwe, alimwi muuya ooyu wabuzangi wakayambukila azisi zimbi zyaba Arabu. Nokuba kuti wakalifwide kale, mu 2011, bamuŋanda yamilawo yazisi zyaku Europe bakapa Bouazizi alimwi abamwi bone bulumbu bwiitwa kuti Sakharov Prize for Freedom of Thought, alimwi awalo muteende wa The Times waku London wakamwaamba kuti ngomuntu wiinda mumwaka wa 2011.
Mbubwenya mbotwabona mucikozyanyo eeci, kutalisya manyongwe kulakonzya kujatikizya zyintu zinji. Pele ino ncinzi cipa kuti bantu kabatalisya manyongwe mazuba aano? Alimwi sena kuli nzila yakumana penzi eeli?
Nkaambo Nzi Manyongwe Ncaavwula Kapati?
Kanji-kanji eezyi zyintu zitobela nzezipa kuti bantu kabatalisya manyongwe:
Kutabukkomanina bweende bwazyintu. Ciindi bantu nobabona kuti mfwulumende ilabagwasya, tabalangilwi kutalisya manyongwe, balaamba mapenzi aabo munzila yeelede. Kulubazu lumwi, kuti bantu kabalimvwa kuti mfwulumende ilabadyaaminina, alimwi kuti bweende bwazyintu kabubotela buyo bantu basyoonto, aabo badyaamininwa balakonzya kuzanga.
Citalisya manyongwe. Kanji-kanji, zyintu zicitika nzezipa kuti bantu balimvwe kuti beelede kucita cintu cimwi. Mucikozyanyo, icakamucitikila Mohamed Bouazizi, ncecakatalisya manyongwe mu Tunisia. Ba Anna Hazare baku India bakanyema kapati akaambo kabumpelenge bwakali kucitika cakuti bakatakata kulya, mpoonya bantu bakatalisya manyongwe mumadolopo aali 450.
Mbubwenya mbuli mbolyaamba Bbaibbele, tupona munyika mwalo bantu ‘mobeendelezya bantunyina kukubabisizya’ naa kubaletela buyo mapenzi. (Mukambausi 8:9) Mazuba aano, bumpelenge alimwi akutalulama zyaduma kapati kwiinda kaindi. Alimwi bantu mazuba aano balibonena mfwulumende mbozyaalilwa kubeendelezya. Mafooni, Intaneti, alimwi amakani aabalwa ciindi coonse mulisikapepele apa kuti bantu banji kabalibonena kutalulama kucitika nomuba mumasena aali kule, calo cipa kuti mumasena manji bantu bazange.
Nimpindu nzi zyakajanwa kwiinda mukutalisya manyongwe?
Bantu ibakulwaizya kutalisya manyongwe baamba kuti manyongwe alagwasya kuzuzikizya zyintu eezyi zitobela:
Akapa kuti bapengede bagwasyigwe. Manyongwe aakacitika mu 1930 akaambo kamulawo wakutanda bantu mumaanda ibakaalilwa kubbadela ku Chicago, mu Illinois, ku U.S.A., akapa kuti mfwulumende yuucince mulawo ooyu kutegwa bantu batazwi mumaanda aayo alimwi akupa kuti basikuzanga bamwi bajane milimo. Alimwi akaambo kamanyongwe aakacitika ku New York City, bantu basika ku 77,000 bakagwisyidwe mumaanda aabo bakapilusyigwa.
Akapa kuti zyintu zilulamikwe. Manyongwe aakacitika mu 1955/1956 akaambo kamulawo uujatikizya kusalaulana mubala mumabbaasi ku Montgomery, mu Alabama, ku U.S.A., akapa kuti mulawo ooyu ucince.
Akapa kuti mayake alesyegwe. Mu December 2011, bantu banji bakanyema akaambo kakulibilika kujatikizya busi bwakali kunoozwa kufakitoli yakali kuyakwa munsi-munsi adolopo lya Hong Kong, mpoonya mayake aaya akalesyegwa.
Nokuba kuti zimwi ziindi makanze aabasikutalisya manyongwe alakonzya kuzuzikizyigwa, Bwami bwa Leza bulikke mbobuyoomana mapenzi oonse
Masimpe ngakuti, basikutalisya manyongwe talili lyoonse nobazijana zyintu nzyobayanda. Mucikozyanyo, beendelezi inga babasubula muciindi cakubapa nzyobayanda. Kujatikizya muuya wabuzangi, mweendelezi wacisi cimwi caku Middle East wakaamba kuti: “Basikutalisya manyongwe beelede kusubulwa.” Masimpe kweelana amajwi aakwe bantu banji bafwa akaambo kamanyongwe aacitika mucisi eeci.
Nociba ciindi basikutalisya manyongwe nobazijana zyintu nzyobayanda, zyintu zicitika manyongwe naamana zitalisya buyo mapenzi aambi. Imwaalumi umwi wakagwasyilizya mukwaatula mweendelezi wacisi camu Africa cimwi, wakaambila balembi bamagazini iitwa kuti Time kujatikizya bweendelezi bupya kuti: “Mucisi imwakali luumuno, mukulaba kwaliso mwakaba manyongwe aataambiki.”
Sena kuli nzila mbotu yakumana mapenzi?
Bantu banji bazizilwe kapati basyoma kuti kuzangila mfwulumende zidyaaminina bantu, njenzila iikonzya kugwasya. Mucikozyanyo, muleli wakali waku Czech Republic wazyina lya Václav Havel, walo wakaangidwe akaambo kakulwanina lwaanguluko, wakaamba kuti: “[Sikuzanga] ulakonzya kwaaba buumi bwakwe akaambo kakuti njenzila ilikke njakonzya kulitondezya mbwalimvwa.”
Majwi aaba Havel asinizya buyo cintu ceetezya ncaakacita Mohamed Bouazizi alimwi abamwi. Lino-lino mucisi cimwi caku Asia, bantu banji bakalijaya kwiinda mukulyuumpa amulilo akaambo kakutayanda bweendelezi bwabasizikombelo alimwi abwabasitwaambo twacisi. Naakali kupandulula cipa kuti bantu kabacita zyintu zili boobu, mwaalumi umwi wakaambila balembi bamagazini iitwa kuti Newsweek kuti: “Tatujisi ntobolo. Tatuyandi kucisa bantu bamwi. Ino muyeeya kuti inga twacita buti?”
Bbaibbele lilaamba mbokuyoomana kutalulama, bumpelenge alimwi akudyaaminina bantu. Lilapandulula kujatikizya mfwulumende ya Leza iiyoonjila mubusena bwamfwulumende izyaalilwa kweendelezya bantu zyalo zipa kuti bantu kabatalisya manyongwe. Businsimi bujatikizya Mweendelezi wamfwulumende eeyi bwaamba kuti: “Ulavuna bacete nibakwiila, abalo bapengede abaabo babula mugwasyi. Ulanununa buumi bwabo kulupenzyo.”—Intembauzyo 72:12, 14.
Bakamboni ba Jehova basyoma kuti Bwami bwa Leza bulikke mbobuyooleta luumuno lwini-lwini anyika. (Matayo 6:9, 10) Aboobo, Bakamboni ba Jehova tabatoli lubazu mumanyongwe. Pele sena muzeezo wakuti mfwulumende ya Leza iyoogwisya zyintu zitalisya manyongwe, ngwakubeja? Bamwi balakonzya kuyeeya boobo. Nokuba boobo, bantu banji baba alusyomo mubweendelezi bwa Leza. Andinywe inga mwaba aalusyomo mu Bwami oobu.
-
-
Kuli Koonse Nkondakalanga Ndakabona KutalulamaSinsimuka!—2013 | July
-
-
Kuli Koonse Nkondakalanga Ndakabona Kutalulama
NDAKAZYALILWA ku Northern Ireland, mumukwasyi uupengede, mu 1965. Ndakakomenena mucooko ca Derry ciindi nokwakali “Mapenzi,” nkokuti ciindi nokwakali nkondo akati kaba Katolika aba Protestanti yalo yakatola myaka iinda ku 30. Ba Katolika ibakali basyoonto kubusena ooku bakali kulimvwa kusalululwa aba Protestanti balo ibakali banji. Bakali kutamikizya ba Protestanti kuti tiibakali kubeendelezya kabotu caboola kumakani aakuvwoota, milimo alimwi amaanda.
Kuli koonse nkondakalanga ndakabona kutalulama alimwi alusalululo. Ziindi zinji ndakaumwa, ndakakwelwa kuzwa mumootokala kumwi kanditondekedwe ntobolo, ndakabuzyigwa mibuzyo alimwi akulangwa-langwa abasilikani, zimwi ziindi abasikalumamba. Ndakapenga kapati, mpoonya ndakalibuzya kuti ‘Sena nduumune buyo, naa ndibalwane?’
Mu 1972, ndakatola lubazu mukufwoola kwakali kwiitwa kuti Bloody Sunday, kwakacitwa akaambo kakuyeeya bantu bali 14 bakajaigwa abasikalumamba baku Britain, alimwi ndakatola lubazu mukufwoola kwakuyeeya baange ibakafwa mu 1981 akaambo kakutakata kulya. Ndakali kunyamuna ndembela ya Northern Ireland yalo iyakakasyidwe, alimwi ndakali kulemba majwi aakufwubaazya bana Britain kufwumbwa abusena mpondakali kukonzya. Kulibonya kuti lyoonse kwakali kuba mazwanga akaambo kakuteendelezyegwa kabotu alimwi zimwi ziindi akaambo kakujaigwa kwaba Katolika. Kanji-kanji mazwanga aaya akali kutalika kaali matongoosi buyo, mpoonya kumamanino akali kuba manyongwe aataambiki.
Nindakali kuyunivesiti, ndakabasangana basicikoloma ibakatalisya manyongwe akaambo kakubija kwacilawo. Mukuya kwaciindi ndakalongela ku London, akwalo ooko ndakatola lubazu mukufwoola kwakukazya milawo yamfwulumende yalo yakali kulibonya mbuli kuti igwasya buyo bantu bavwubide akudyaaminina bapengede. Ndakatola lubazu mukutakata milimo akaambo kakuceya kwamali ngotwakali kuvwola, alimwi ndakatola lubazu mukufwoola kujatikizya mitelo kwakacitika mu 1990 kwalo kwakapa kuti busena bwiitwa kuti Trafalgar Square bunyonyoonwe abasikuzanga.
Nokuba boobo, mukuya kwaciindi, ndakatyompwa. Muciindi cakuzuzikizya makanze ngotwakajisi, kutalisya manyongwe kwakapa kuti ndiindile buya kunyema.
Kunyina makani amakanze mabotu ngobajisi, bantu tabakonzyi kuleta bululami alimwi akumana lusalululo
Muciindi eeci mweenzuma wakandigwasya kuti nditalike kwiiya a Bakamboni ba Jehova. Bakandiyiisya kuzwa mu Bbaibbele kuti Leza ulaazyi mapenzi eesu alimwi akuti uyooamana mapenzi oonse aaletwa abantu. (Isaya 65:17; Ciyubunuzyo 21:3, 4) Kunyina makani amakanze mabotu ngobajisi, bantu tabakonzyi kuleta bululami alimwi akumana lusalululo. Tabuli buyo busolozi bwa Leza mbotuyandika, pele azyalo nguzu zyakwe zilayandika kutegwa zitugwasye kuzunda myuuya iipa kuti munyika kamuli mapenzi.—Jeremiya 10:23; Baefeso 6:12.
Lino ndilimvwa kuti manyongwe oonse ngundakali kucita ikusola kumana kutalulama, kwakali mbuli kubamba zyuuno mubwato buyanda kubbila. Cilakkomanisya kapati kuzyiba kuti ciyoosika ciindi nokutakooyooba kutalulama munyika, ciindi bantu boonse nobanooelene.
Bbaibbele liyiisya kuti Jehova Leza “ulayandisya bululami.” (Intembauzyo 37:28) Aaka nkakaambo katupa kusyoma kuti Leza uyooleta bululami bwalo mbozyaalilwa kuleta mfwulumende zyabantu. (Daniele 2:44) Ikuti kamuyanda kuzyiba zinji, amubazibye Bakamboni ba Jehova bakubusena nkomukkala, naa kulanga a Web site yesu ya www.pr2711.com.
-