LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • Sena Nyika Iyaabwiindila Buya Kubija naa pe?
    Sinsimuka!—2017 | No. 6
    • Nkoloko iyaamba buzuba bwakunyonyoonwa kwazintu amabbomba

      MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO | SENA NYIKA IYAABWIINDILA BUYA KUBIJA?

      Sena Nyika Iyaabwiindila Buya Kubija Naa Pe?

      Kumatalikilo aamwaka wa 2017, basayaansi bakaambilizya makani aatyompya. Mu January, kabunga kabasayaansi kakaambilizya kuti nyika yasika lino mpoyaindila kubija. Kababelesya nkoloko yacikozyanyo yaamba buzuba bwakunyonyoonwa kwazintu amabbomba ikuyoocitika nyika yoonse, basayaansi bakaityuna kuya kumbele nkoloko eeyi atuvwalu-vwalu tuli 30. Nkoloko eeyi lino itondezya kuti kusyeede buyo maminiti obilo acisela kutegwa isike akati kamasiku. Eeci caamba kuti, mukwiimpana amyaka iili 60 yainda, lino kunyonyooka kwanyika kuli afwaafwi kapati!

      Mumwaka wa 2018, basayaansi balibambila kuyakulanga-langa mbotuli afwaafwi kusika kumamanino aanyika. Sena nkoloko iyaamba buzuba bwakunyonyoonwa kwazintu amabbomba iyakutondezya buzuba oobu bulindilwa alimwi ibutanacitikide mbobwaswena afwaafwi? Ino muyeeya buti? Sena nyika iyaabwiindila buya kubija? Ambweni inga wamukatazya kwiingula mubuzyo ooyu. Kuyungizya waawo, nobaba basyaazibwene balinyongene kujatikizya makani aaya. Tabali boonse basyoma nkoloko yaamba buzuba bwakunyonyoonwa kwazintu amabbomba oobu ibulangilwa.

      Bwini mbwakuti, mamiliyoni aabantu basyoma kuti kuli zintu zibotu ziboola kumbele. Baamba kuti balijisi bumboni butondezya kuti bantu bayoofwutuka ayalo nyika inooliko lyoonse alimwi akuti buumi mbotupona buyoocinca akuba kabotu. Sena bumboni oobo bulasyomeka? Sena nyika iyaabwiindila buya kubija?

      “Nkoloko iyaamba buzuba bwakunyonyoonwa kwazintu amabbomba, ninkoloko yacikozyanyo iizyibidwe azisi zinji yalo iitondezya mbotuyaabwiinyonyoona nyika yesu akaambo kazintu zyasayaansi nzyotulipangila. Magazini iitegwa Bulletin of the Atomic Scientists yakaamba kuti: “Cakusaanguna akati kazintu eezyi nzyotulipangila, nzilwanyo zyamanyukkiliya naa zilwanyo zinyonyoona cakutasala, pele ntenda iziboola akaambo kazintu zyakupanga-panga zilabikkilizya akucinca kwambowuunga muwo alimwi azyakupanga-panga zya Intaneti izikonzya kuleta ntenda mubuumi bwesu naa kunyika zyalo izitakonzyi kujokololwa, kufwumbwa naa zintu eezyo zyacitwa acaali naa kwiinda mukulubizya naa zyacitwa cakutazyiba.

  • Kuyandaula Bwiinguzi
    Sinsimuka!—2017 | No. 6
    • MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO | SENA NYIKA IYAABWIINDILA BUYA KUBIJA?

      Kuyandaula Bwiinguzi

      IKUTI kamulibilikide naa kuyoowa kapati kujatikizya makani mabi ngomumvwa, tamuli nyolikke pe. Mumwaka wa 2014, ba Barack Obama balo ibakali baleli bacisi ca United States, bakaamba kuti akaambo kamakani mabi aambwa abasimubweza twaambo, “bantu banji bayeeya kuti nyika yabija kapati cakuti kunyina uukonzya kwiibambulula pe.”

      Pele mbubakamanizyila buyo kwaamba makani aaya, bakatondezya kuti balikkomene kapati akaambo kabubambe bubikkidwe kale bwakumana mapenzi manji aacitika munyika. Bakaamba kuti bubambe ibwakabikkidwe amfwulumende butondezya kuti “bulangizi nkobuli” akuti bakalisinizyide kuti zintu ziyooba kabotu kumbele. Munzila imwi bakali kwaamba kuti kusoleka nkobacita bantu alimwi amakanze mabotu ngobajisi, alakonzya kupa kuti baibambulule nyika akulesya kuti itanyonyoonwi.

      Bantu banji balauzumina muzeezo wabo. Mucikozyanyo, bantu bamwi ibasyoma musayaansi bayeeya kuti kuzwidilila muzyakupanga-panga kubasyomezya kuti nyika inga yabambululwa. Syaazibwene umwi uujisi luzyibo muzyakupanga-panga zintu zipya cakusinizya wakaamba kuti kusikila mumwaka wa 2030, “luzyibo lwakupanga-panga zintu luyooyungizyigwa ziindi ziinda ku 1,000 alimwi kusikila mumwaka wa 2045, luyooyungizyigwa ziindi ziinda ku 1,000,000.” Wakayungizya kuti: “Zintu zitweendela kabotu kapati. Nokuba kuti mapenzi aatulwana manji kwiinda kaindi, tulakonzya kwaazunda cakufwambaana kaatanacitika.”

      Ino nzintu munyika zisikide aali kubija? Sena lino twasika kumanenekelo aakuti nyika inyonyoonwe? Nokuba kuti basayaansi alimwi abasitunzanyu naa basimapolitikisi baambilizya kuti bayoobacitila zintu zibotu bantu, pele bantu banji bacilimvwa kubula bulangizi. Ino nkaambo nzi?

      Kubboloka kwanyukkiliya

      ZILWANYO ZIKONZYA KUJAYA BANTU BANJI MUKAINDI KASYOONTO. Nokuba kuti ba United Nations alimwi ambunga zimwi basoleka canguzu ikulesya masi kuba azilwanyo zyankondo, pele baalilwa. Muciindi caboobo, basololi ibatamvwidi tabaitobeli milawo iikasya kuba azilwanyo zili boobu. Masi aajisi mpuwo yakuba azilwanyo zyankondo aluujisi kupanga zilwanyo izikali kapati kwiinda zyakaindi alimwi akupanga zipya zyalo zijaya citaambiki. Zisi izyatakajisi zilwanyo zijaya bantu banji kaindi, lino nzezijaya bantu banji kwiinda.

      Mbwaanga zisi zinji zililibambilide kulwana nkondo kubelesya zilwanyo zijaya bantu banji, bantu baliyoowede kapati nomuba muziindi “zyaluumuno.” Magazini iitegwa Bulletin of the Atomic Scientists yakacenjezya kuti: “Zilwanyo izikali kapati zyalo zikonzya ‘kujaya’ bantu kakunyina kubelesyegwa amuntu, zipa kulibilika kapati.”

      Mwaalumi uli mucibbadela

      BUUMI BWESU BULI MUNTENDA. Sayaansi kuli mpoigolela caboola kumakani aakulanganya maumi aabantu. Malwazi mbuli, BP, bulwazi bwakuneneya alimwi azintu zikonzya kuleta malwazi mbuli kusofwaazyigwa kwamuya alimwi akubelesya misamu iikola ziyaabwiindila buya. Bantu banji balafwa akaambo kamalwazi aatayambukili mbuli kkansa, malwazi aakumoyo alimwi abulwazi bwasyuga. Mweelwe wabantu ibalemana akaambo kamalwazi, kubikkilizya amalwazi aakubongo uyaabwiindila kukomena. Mumyaka yaino-ino kwabuka malwazi aayoosya alimwi aajaya, mbuli bulwazi bwa Ebola alimwi abulwazi bwa Zika (bulwazi buboola kwiinda mukulumwa amusyobo umwi wamansenya). Kaambo kamasimpe nkaaka: Bantu tabakonzyi kwaamana malwazi, alimwi kulibonya kuti kunyina bulangizi butondezya kuti ayakumana!

      Zintu zimwi zisofwaazya muya alimwi amaanzi

      BANTU MBOBAZINYONYOONA ZILENGWALEZA. Makkampani azumanana kunyonyoona muya ngotuyoya. Mamiliyoni aabantu balafwa amwaka akaambo kakuyoya muya uusofweede.

      Bantu, nkokuti banamaleya alimwi atubunga twamfwulumende, bazumanana kusowa tubi, misamu yakucibbadela alimwi amisamu yabulimi, mapulasitiki kubikkilizya azintu zimwi zisofwaazya mumilonga. Bbuku litegwa the Encyclopedia of Marine Science lyaamba kuti: “Zintu eezyi zisofweede zijaya zilenge zyamumaanzi alimwi azisyango, kubikkilizya abantu balya zintu zyamumaanzi.”

      Kuyungizya waawo, maanzi mabotu ayaabumana. Mulembi wasayaansi waku Britain wazina lya Robin McKie wakacenjezya kuti: “Kumbele aamazuba kuyooba penzi lyakumaninwa maanzi mabotu nyika yoonse mbwiizulwa.” Basitunzanyu balazumina kuti penzi lyakubula maanzi ndipenzi liletwa abantu alimwi akuti penzi eeli lilalangilwa kukomena citaambiki.

      Guwo pati

      ZILENGWALEZA MBOZIJAYA BANTU. Maguwo, kupaya kwamaanzi, imvwula yamaguwo alimwi amizuzumo yanyika zilanyonyoona kapati. Bantu banji kwiinda kaindi balafwa naa kujatikizyigwa kapati azilengwaleza eezyi. Buvwuntauzi bumwi ibwakacitwa aba U.S. National Aeronautics and Space Administration bwakaamba kuti kulalangilwa kuti “maguwo mapati aciboola, kupya kutaambiki alimwi aciyumayuma citanabwenwe.” Sena zilengwaleza ziyoobanyonyoona bantu cakumaninina?

      Ambweni kuli zintu zimwi nzyomuyeeya kuti zilakonzya kubikka buumi bwesu muntenda. Nokuba boobo, tamukonzyi kubujana bwiinguzi bukkazika moyo kujatikizya zintu ziboola kumbele kwiinda mukulanga-langa buyo zintu zibyaabi zyoonse zicitika mazuba aano. Bamwi inga baamba kuti ncimwi buyo akuswiilila basitunzanyu alimwi abasayaansi. Mbubwenya mbokwaambwa kale mucibalo cainda, bantu banji babujana bwiinguzi bukkazika moyo bwamibuzyo iijatikizya zintu zicitika munyika alimwi ambokuyooba kumbele. Ino bwiinguzi oobo bujanwa kuli?

  • Ncinzi Ncolyaamba Bbaibbele?
    Sinsimuka!—2017 | No. 6
    • Mwaalumi uli munyika mpya Leza njaakasyomezya

      Nzyobakaamba bantu kuti ziyoocitika kweelana ankoloko yaamba buzuba bwakunyonyoonwa kwazintu amabbomba ikuyoocitika nyika yoonse, tazikacitiki pe, nkaambo Leza usyomezya zintu zibotu kujatikizya bantu alimwi anyika

      MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO | SENA NYIKA IYAABWIINDILA BUYA KUBIJA?

      Ncinzi Ncolyaamba Bbaibbele?

      ZINTU zibyaabi zicitika mazuba aano zyakaambilwalimwi mu Bbaibbele myaanda yamyaka yainda. Ciinda kubota ncakuti, Bbaibbele lyakaambilalimwi kujatikizya buumi bubotu buboola kumbele. Bbaibbele nzyolyaamba tazyeelede kulubwa mbwaanga bunji bwazintu zyaambidwe mumo zyakazuzikizyigwa kale munzila iigambya.

      Mucikozyanyo, amulange-lange businsimi bwamu Bbaibbele butobela:

      • “Cisi ciyoobukila cisinyina abwami buyoobukila bwaminyina, alimwi kuyooba nzala amizuzumo yanyika mumasena aaindene-indene.”—Matayo 24:7.

      • “Kumazuba aamamanino kuyooba ziindi zikatazya ncobeni. Nkaambo bantu bayooba basikuliyanda, bayandisya mali, basikulidunda, basikulisumpula, basikusampaula, batamvwidi bazyali, batalumbi, batasyomeki, batajisi luyando lwakuzyalwa andulo, batanyoneki, basikubejelezya, batalilesyi, bakali, batayandi bubotu, basikwaaba bamwi, batalaiki, basikulitukumuna, bayandisya zyakulikondelezya kwiinda kuyandisya Leza.”—2 Timoteyo 3:1-4.

      Businsimi oobu butondezya nyika eeyi bamwi njobaamba kuti iyaabwiindila buya kubija. Masimpe ngakuti, nyika yaindila kubija cakuti bantu tabakonzyi kwiilulamika pe. Kweelana ancolyaamba Bbaibbele, bantu tabajisi busongo anguzu zyakugusya mapenzi. Eeci cilitondezyedwe mumagwalo aatobela:

      • “Kuli nzila iilibonya kuti ililuleme mumeso aamuntu, pele kumamanino itola buyo kulufwu.”—Tusimpi 14:12.

      • ‘Muntu weendelezya muntunyina munzila iimuletela mapenzi.’—Mukambausi 8:9.

      • “Muntu . . . tapedwe nguzu zyakusololela noziba ntaamu zyakwe.”—Jeremiya 10:23.

      Ikuti bantu bazumanana kucita kufwumbwa nzyobayanda, cakutadooneka nyika inga yanyonyooka citaambiki. Pele eeci tacikacitiki pe! Nkaambo nzi? Mboobu mbolyaamba Bbaibbele:

      • Leza “wakkazikizya nyika antalisyo zyanjiyo ziyumu; kunyina noiyoogwisyigwa abusena bwanjiyo lyoonse alyoonse, mane kukabe kutamani.”—Intembauzyo 104:5.

      • “Izyalani lilainda, izyalani limbi lilaboola, pele nyika inooliko lyoonse mane kukabe kutamani.”—Mukambausi 1:4.

      • “Balulami bayookona nyika, alimwi bayookkala alinjiyo lyoonse mane kukabe kutamani.”—Intembauzyo 37:29.

      • “Kuyooba maila manji anyika; atala lyamalundu ayoovwula citaambiki.”—Intembauzyo 72:16.

      Injiisyo eezyi zyamu Bbaibbele zipa bwiinguzi bulimvwisya. Bantu tabakafwi akaambo kakusofwaazyigwa kwanyika, kubula zyakulya alimwi amaanzi, naa akaambo kamalwazi aali munyika. Nyika taikanyonyoonwi azilwanyo zyanyukkiliya. Ino nkaambo nzi? Leza uyakwiikwabilila nyika. Masimpe kuti Leza wakazumizya bantu kuti kabalisalila zyakucita. Nokuba boobo, bayootebula nzyobacita akaambo kakusala kwabo. (Bagalatiya 6:7) Nyika taili mbuli citima icizuzide kapati citakonzyi kweendelezyegwa, calo icilangilwa buyo kucita ntenda mpati kapati. Pele Leza wabikka minyinza naa mpobeelede kugolela bantu kunyonganya zintu noziba zeezyo zikonzya kubaletela mapenzi lwabo beni.—Intembauzyo 83:18; Bahebrayo 4:13.

      Leza uyoocita zinji kwiinda waawo. Uyooleta “luumuno lunji.” (Intembauzyo 37:11) Zintu izyaambwa mucibalo eeci zitondezya zintu zibotu ziboola kumbele Bakamboni ba Jehova nzyobaiya kwiinda mukwiiya Bbaibbele.

      Bakamboni ba Jehova ninkamu yabaalumi abamakaintu ibazwa munyika yoonse, ibamisela yoonse alimwi ibazwa mubukkale bwiindene-indene. Bakomba Leza omwe wakasimpe, walo uujisi zina lyakuti Jehova, kweelana ambokutondezyedwe mu Bbaibbele. Tabayoowi ziboola kumbele nkaambo Bbaibbele lyaamba kuti: “Mboobu mbwaamba Jehova, Mulengi wamajulu, Leza mwini-mwini, Ooyo wakabumba nyika, iwakaipanga akwiikkazikizya, ooyo watakailenga buyo kakunyina kaambo, pele iwakaibumba kutegwa kaikkalwa bantu: “Ndime Jehova, kunyina uumbi pe.’”​—Isaya 45:18.

      Cibalo eeci capandulula njiisyo zimwi zyamu Bbaibbele kujatikizya zintu iziyoocitikila bantu alimwi anyika kumbele. Kutegwa muzyibe makani manji, amubone ciiyo 5 mubroshuwa yakuti Makani Mabotu Aazwa Kuli Leza! iyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova alimwi nkoili a www.jw.org

      Alimwi mulakonzya kweebela kavidiyo kakuti Ino Leza Wakailengela Nzi Nyika? nkokali a www.jw.org. (Amubone aalembedwe kuti MABBUKU > MAVIDIYO)

Chitonga Publications (1991-2025)
Log Out
Log In
  • Chitonga
  • Amutumine Bamwi
  • Makani Ngomuyanda
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Nzyomweelede Kuzumina
  • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Log In
Amutumine Bamwi