NOMUBALA cakupozya, sena inga mulagaba-gaba mumwi? Antela nomukanana kumbele lyabaswiilizi, sena lyoonse inga mulangaula buya mabala aayelede? Ikuti kakuli boobo, nkokuti muli apenzi lyakupasaula kukanana. Imuntu uupasaula kubala akukanana inga mabala alimwi atwaambo ziile kuzwa, inga ulilikwaide. Eeci tacaambi kuti inga katameni mate; kwaamba cakufwambaana naa kufwumbwa cazya kumoyo. Kukanana kwakwe kulakondelezya. Kupasaula kukanana kulabikkilwa maano kapati mu Cikolo Camulimo Weendelezyegwa a Leza.

Nzinji zikonzya kupa muntu kutapasaula kukanana. Sena muyandika kubikkila maano kuzintu zimwi akati kazyeezyi? (1) Nomubalila bamwi, ikuti kamutaazyi kabotu mabala amwi cilakonzya kumupa kugaba-gaba nomubala. (2) Ikwiima aateelede kulakonzya kumupa kuliluma-luma nomukanana. (3) Mucimwi ciindi penzi ndyomujisi nkutalibambila. (4) Kanji-kanji ibantu bajisi penzi lyakupasaula kukanana kunkamu yabantu mbabaabo batalomyi ikulibambila makani munzila nguba-uba kutobela. (5) Ikutauzyiba kabotu mwaambo kulakonzya kupa muntu ikugaba-gaba eelyo nayandaula mabala aayelede. (6) Ikuti kakukankaizyigwa mabala manji, kupasaula kukanana kuya kunyonganizyigwa. (7) Ikutazyiba mbwaakkala mabala mumwaambo ooyo lilakonzya kuba ndepenzi limbi.

Ikuti kamutapasauli kukanana, ibaswiilizi mu Ŋanda ya Bwami tabakooyoozwa anze buya pe, pele mizeezo yabo inooli kumbi. Aboobo, bunji bwatwaambo ntomwaamba tabakatumvwi pe.

Kulubazu lumwi, amubone kuti mukupasaula kukanana munzila iikulwaizya tamwaambauli cabukali naa kubajazya nsoni baswiilizi. Ikuti akaambo kakwiindana mbotwakakomena bantu kabamubona mbuli kuti mulalisumpula naa kuti mulicengeezya buya mukukanana kwanu, nkokuti imakanze ngomujisi taakamvwugwi pe. Nkakaambo kaako, imwaapostolo Paulo nokuba kuti wakali mwaambi uupasaula kukanana, wakasikila bana Korinto “cakukompama acakuyoowa acakuzyangama loko” ikutegwa atabi ampuwo.—1 Kor. 2:3.

Zilengwa Zitayandiki. Ibantu banji bali acilengwa cakubikkilizya mabala aakuti “ee” ciindi nobakanana. Ibamwi inga balatalika kaambo akamwi abbala lyakuti “lino,” antela balakonzya kubikkilizya mabala aakuti “mbuli mbomuzyi nyoonse,” naa “mwacibona eeco kayi” kufwumbwa kaambo nkobaamba. Ambweni tamuzyi nywebo nobeni bunji bwaziindi mbomwaabelesya mabala aaya aali boobu. Mulakonzya kusoleka kukanana makani kakuli umwi muntu uumuswiilila akumwaambila kufwumbwa nomwabelesya mabala aaya. Cilakonzya kumugambya.

Ibantu banji balainduluka-induluka nobabala anobakanana. Balatalika kaambo mpoonya kabataninga kukamanizya balainduluka mabala amwi ngobaambide kale.

Alimwi bamwi balaambaula cakufwambaana pele kabatamanizya kaambo nkobajisi, balatalika kaambo kambi. Nokuba kuti majwi inga kaaile kuzwa, ikwiile kucinca kaambo cakutayeeyelwa kupa kutapasaula kukanana.

Mbomukonzya Kuyaambele. Ikuti kamuli apenzi lyakujana bbala lyeelede, muyandika kubikkila maano kuzyiba mabala manji. Amubikkile maano ikapati kumabala ngomutazyi kabotu aajanika mu Ngazi Yamulindizi, Galamukani!, amumabbuku ambi ngomubala. Ikuti kaali mabala aamu Cingisi, amwaalange mubbuku lipandulula mabala akubona mbwaayelede kubalwa alimwi ancaamba, mpoonya amwaayungizye kumabala ngomuzyi kale. Ikuti kamutajisi bbuku lipandulula mabala, amubuzye umwi uuzyi kabotu mwaambo ooyo.

Mwaba acilengwa cakubala cakupozya lyoonse ciyoomugwasya kuyaambele. Amubikkile maano kumabala aakatazya akwaabala cakupozya ziindi zili mbozibede.

Ikutegwa kamupasaula kubala, cilayandika kapati ikumvwisya mabala mbwaalembwa ikutegwa kabe kaambo kazulide. Kanji-kanji mabala ayandika kwaabala mubunji ikutegwa mwaambe kaambo nkaamba sikulemba. Amubikkile maano kapati kumabala aayo aayelede kubalwa mubunji. Ikuti kacimugwasya, amubikke mbaakani imwi oomo muli mabala aayo. Muzeezo wanu tauli wakuyanda buyo kubala mabala mbwaayelede, pele akwaamba twaambo tumvwika. Mwamana kulanga-langa kaambo kazulide, amuzumanane akaambo kambi kusikila mwaumana muncali woonse kuubala. Amukazyibe kaambo akamwi ikaambwa. Mpoonya amwiinduluke kubala cakupozya. Amuubale muncali cakwiinduluka-induluka kusikila mwacikonzya kubala kakunyina kulubizya akutaima mumasena mutayandiki. Mwamana amuzumanane mbubonya oobo amincali imbi.

Mwamanizya, amubale cakufwambaana. Ikuti mwaabona mabala mbwaalembwa ikutegwa kabe kaambo kazulide, muyoocikonzya kunoobona mabala manji aciindi comwe mpoonya akulangila yaayo aatobela. Eeci ciyoomugwasya kapati kuba muntu uucizyi kubala.

Ikuba aciyanza cakubala lyoonse kakunyina kulibambilila limwi kulakonzya kumugwasya ikuyaambele mukubala. Mucikozyanyo, kakunyina akulibambilila limwi, amubale lugwalo lwabuzuba atwaambo tulembedwe ansi cakupozya; kamucita oobo lyoonse. Amulizibizye kunoobona mabala manji aciindi comwe, kwaamba kaambo kazulide muciindi cakubona buyo bbala lyomwe-lyomwe.

Ikutegwa kamupasaula kukanana mumibandi yanu, muyandika kuyeeya kamutanatalika kwaambaula. Amube acilengwa cakunoocita boobo mumisalo yanu. Amusalile limwi twaambo ntomuyanda kwaamba ambomutiitwaambe; mpoonya amutalike kukanana. Mutabindi pe. Amusoleke kwaamba kaambo kazulide kakunyina kwiima naa kucinca akutalika kambi kamutanamanizya. Ciyoomugwasya kapati ikuti kamubelesya mabala mauba-uba atwaambo tufwaafwi.

Imabala ayelede kunoozwa buyo kakunyina penzi ikuti kamucizyi kabotu eeco ncomuyanda kwaamba. Kanji-kanji, tamuyandiki kusalila limwi mabala ngomuyanda kuyoobelesya. Alimwi nomwiinduluka, ncibotu kubona kuti mwatumvwa twaambo twaambwa mpoonya akuyeeya mabala ngomuyanda kubelesya nomuya bukanana. Ikuti kamucita boobo alimwi akubikkila maano kutwaambo ntomuyanda kwaamba muciindi cakubikkila maano kumabala aakubelesya, imabala aakwaamba anooboola buyo alikke, aboobo twaambo ntomuyoobandika tunooli tooto ntomwajisi mumoyo. Pele mbomwatalikila buyo kuyeeya mabala muciindi catwaambo, munoogaba-gaba kwaambaula. Kwiinda mukwiinduluka ziindi zinji, mulakonzya kuzwidilila mukukanana cakupasaula; ibube buyandika kapati mukukanana akubala kabotu.

Musa naakatumwa kuyooiminina Jehova kumusyobo wabana Israyeli akuli Farao waku Egepita, wakalimvwa kuti tanaakali kukonzya kucita oobo. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti tanaakali mwaambi uupasaula kukanana; ulakonzya wakali abuyumu-yumu bwakwaambaula. (Kul. 4:10; 6:12) Musa wakasola kukaka munzila zinji, pele Leza tanakaazumina makani aayo pe. Jehova wakatuma Aroni kuti aunke anguwe akamwiiminine, pele alimwi wakamugwasya Musa kwaambaula kabotu. Cakwiinduluka-induluka Musa wakakanana kumuntu aumwi akutukamu kubikkilizya acisi coonse mbocizulwa. (Dt. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Ikuti mwasoleka kukanana cakupasaula kusikila mpomugolela kumwi kamusyoma Jehova, andinywe mulakonzya kumulemya Leza kwiinda mukukanana.

NOTWAAMBAULA, ikwiima oomo mweelede kulayandika. Mbotucita oobo notukanana makani antela notubandika amuntu. Ikuti katutaciti oobo, nzyotwaamba zilimvwisya mbuli kuti tubabausya buya muciindi cakulimvwisya zyaambwa. Ikwiima oomo mweelede kulagwasya ikusalazya kaambo nomubandika. Alimwi inga kulamugwasya mukwaamba twaambo tupati-pati ntobatakonzyi kuluba ibamuswiilila.

Mbuti mbomunga mwaazyiba aayandika kwiima? Ino mweelede kwiima kwaciindi cilamfwu buti?

Amwiime Kutegwa Mwaandaanye Twaambo. Itwaandaanyo tulayandika kapati mukulemba. Tulakonzya katutondezya mpokajinkila kaambo naa mubuzyo. Mumyaambo imwi, itwaandaanyo tulabelesyegwa ikwaandaanya majwi aazubuludwe. Itwaandaanyo tumwi tutondezya kaambo kamwi mbokaswaangene atwaambo tutobela. Ikuti muntu kalibalila ulakonzya kutubona twaandaanyo ootu. Pele nabalila bamwi cakupozya, weelede kubala munzila iiyoobagwasya bamuswiilila ikumvwisya icaambwa atwaandaanyo tuli toonse tuliko mucibalo. (Kutegwa mujane makani aayungizyidwe, amubone Ciiyo 1, “Kubala Munzila Iiluzi.”) Ikutaima oomo muli twaandaanyo kulakonzya kupa kuti cibayumine bamwi ikumvwa ncomubala alimwi mane kulakonzya kupa muzeezo umbi kuleka wooyo iwaambwa mucibalo.

Kunze lyatwaandaanyo, acimbi cigwasya kubona mpomweelede kwiima nkubona mbotulembedwe twaambo mumuzila. Sikwiimba umwi uuzizilwe kapati wakati: “Ikwiimba lwiimbo andime buya ndilaimba mbubwenya buyo mbobaimba basikwiimba banji. Pele iluzibo lwakwiima oomo muyandika ncecintu ciyandika kapati.” Ncimwi buyo akwaambaula. Ikwiima oomo mweelede, kuyoopa kuti makani aanu ngomwalibambila kaali mabotu alimwi aagwasya.

Nomulibambila kuyoobala kubuleya, ciya kumugwasya ikuti mwalibikkila mbaakani mumabala aasimbidwe aayo ngomuya kubala. Amweenge keengo kaniini kumbali kuya mujulu aawo aayandika kwiima asyoonto, naa aayandika kwaambauda aansi-ansi. Amweenge tweengo tobilo tusisinkene kuya mujulu aawo mpomuyandika kwiima kwaciindi cilamfwu. Ikuti kakuli mabala aamukatazya kubala akumupa kwiima mumasena mutayandiki, amubikke mbaakani ampensulu kutegwa mwaazyibile mabala oonse aamukatazya. Mpoonya amukabale kaambo aako kuzwa kumatalikilo kusikila kumamanino. Ibaambi bacibwene banji mbobacita oobu.

Ikwiima nomuyooma kanji-kanji talili penzi pe nkaambo inga mulituzyi kabotu twaambo ntomuyanda kwaamba. Pele ikuti kamuli acilengwa cakwiima kufwumbwa mpomwasika nokuba kuti kaambo kakatayandi kucita boobo, makani aanu taanookulwaizyi alimwi taanoolimvwisyi kabotu pe. Malailile aakonzya kumugwasya kuyaambele apegwa mu Ciiyo 4, “Kupasaula Kukanana.”

Ikwiima Nomuyanda Kutalika Kaambo Kambi. Nomucinca kaambo akutalika kambi, ikwiima kulakonzya kubapa coolwe bamuswiilila cakuyeeya, kumutobelezya, akuzyiba nkwaatozya makani kubikkilizya akumvwisya kaambo ikatobela. Ikwiima nomutalika kambi kulayandika kapati mbubwenya buyo mbomucinca nomuccovwa ncinga akutalika kuccovwa aniini-niini eelyo nomuyanda kunyona kunjila mumugwagwa umbi.

Cimwi cipa kuti baambi bamwi kabatamanizyi kaambo nkobatalikide akuleta kambi kakunyina akwiima nkuba atwaambo tunji twakwaamba. Ibamwi, inga mbobaambaula oobo lyoonse. Ambweni ibantu mbocikkala limwi abalo mbobaambaula oobo. Pele eeco tacigwasyi pe mukuyiisya kabotu. Ikuti kamuli akaambo nkomuyanda kuti bamuswiilila bakamvwe akukaibaluka, mutabindi pe; amukapandulule kabotu-kabotu kutegwa kamvwugwe. Amuyeeye kuti ikwiima kulayandika kapati ikutegwa mwaambe twaambo tumvwika.

Ikuti naa muyookanana makani amwi kwiinda mukubelesya pepa lyamakani, mweelede kulibambila kabotu kucita kuti cikamuubile-ubile kwiima mwasika atwaambo tupati-pati. Ikuti naa makani aanu ngakubala buya, amubikke mbaakani mumasena oomo momuyandika kucinca kuzwa kukaambo kamwi kapati akutalika kambi.

Ikanji-kanji kwiima ciindi notucinca muzeezo mukaambo kulatola ciindi kwiinda mbokwiimwa atwaandaanyo buyo—pele tamweelede kuciindilizya buya cakuti mane makani aanu aakubatolwaazya bamuswiilila. Ikuti kamwiima kwaciindi cilamfwu kapati, ibamuswiilila baya kuyeeya kuti kunyina nomwakalibambila akuti muyandaula buya mabala aakwaamba.

Ikwiima Kutegwa Mukankaizye Kaambo. Ikanji-kanji notwiima kutegwa tukankaizye kaambo tulacita oobo munzila iilimvwisya, nkokuti tulaima katutanaamba kaambo naa mbotwamanina kwaamba kaambo kamwi naa mubuzyo. Ikwiima kuli boobo kubapa ciindi ibamuswiilila cakuti bayeeye aali zyeezyo zyaambwa naa kubagwasya kulangila twaambo tutobela. Kwiima kuli boobu takukozyenye pe. Amulisalile nzila mbotu njomukonzya kubelesya. Pele kamuyeeya kuti ikwiima kutegwa mukankaizye kaambo kweelede kucitwa buyo nomuyanda kwaamba kaambo kayandika kapati. Mwatacita boobo, twaambo ooto tatukabagwasyi pe ibamuswiilila.

Jesu naakali kubala Magwalo cakupozya mucikombelo caku Nazareta, wakali kwiima oomo mweelede. Cakusaanguna, wakabala zyamulimo wakwe kuzwa mubbuku lyamusinsimi Isaya. Pele kataninga lupandulula lugwalo oolo, wakavwunga bbuku akulipilusya kuli similimo wamu cikombelo akukkala. Bantu boonse bakali mucikombelo kabalangide nguwe, wakabaambila kuti: “Sunu kwazuzigwa lugwalo olu mumatwi aanu.”—Lk. 4:16-21.

Amwiime Nokuyandika Kucita Boobo. Zimwi ziindi inga kwaba zintu zikonzya kumunyonganya akumupa kwiima nomukanana. Kusabila kwamyootokala naa kulila kwamwana kulakonzya kumunyonganya nomubandika amwiniŋanda mumulimo wamumuunda. Ikuti naa kusabila kakutanyonganyi kapati abusena mpomucitila muswaangano mupati, mulakonzya kutola jwi mujulu akuzumanana kukanana. Pele ikuti kakusabila kapati alimwi kwaciindi cilamfwu, mweelede kwiima. Ikuti naa mwazumanana kukanana, ibaswiilizi tabakamuswiilili pe. Aboobo amwiime aawo mpomuyandika kwiima kamuli amakanze aakuti bamuswiilila bagwasyigwe kapati amakani mabotu ngomuyanda kubaambila.

Amwiime Kutegwa Mupe Ciindi Cakwiingula. Nokuba kuti mulakonzya kukanana makani atayandiki bamuswiilila kutola lubazu, cilayandika kapati ikubapa ciindi cakwiingula nokuba kuti tabakaciti oobo cakupozya buya, pele bayooinguda mumyoyo yabo. Ikuti naa mwabuzya mibuzyo ikutegwa mubagwasye kuyeeya bamuswiilila pele kamutabapi ciindi cakuti bayeeye, mibuzyo eeyo taikabagwasyi pe.

Inzya, cilayandika kapati ikwiima ikutali buyo nomwaambaula acibumbili, pele aleelyo nomukambaukila bamwi. Bamwi bantu tabameni mate batalika kwaambaula. Ikuti kalili ndepenzi ndyomujisi andinywe, amusoleke kapati ikutegwa mube aciyanza eeci cakwiima nomukanana. Muya kucizyiba kubandika abantu alimwi ciyoomupa kuzwidilila mumulimo wamumuunda. Ikwiima caamba kuumuna kwakaindi kasyoonto alimwi kwaambwa kuti ikuumuna kutantaanya twaambo, kulagwasya mukukankaizya, kupa kuti umwi aswiilile akulombozya kumvwa twaambo tutobela.

Imusalo lyoonse ngwabantu bobilo naa bainda aawo. Bamwi bantu balakulwaizyigwa kumuswiilila ikuti andinywe kamubaswiilila akubikkila maano kumakani ngobaamba. Kutegwa mucite boobo mweelede kwiima kwaciindi cili mbocibede akubapa ciindi cakwaamba zili kumoyo.

Notuli mumulimo wamumuunda, inga twazwidilila kapati mubukambausi bwesu ikuti naa twabapa ciindi cakukanana aabo mbotubandika limwi. Bakamboni banji bamana kwaanzyanya bajana kuti cilagwasya kapati ikwaamba makani ngobajisi, mpoonya akubuzya mubuzyo. Balaima kutegwa bamupe ciindi cakwiingula muntu ngobabandika limwi, mpoonya akuzuminizya makani ngaamba mwiniŋanda. Mumubandi wabo, balakonzya kupa mwiniŋanda ziindi zili mbozibede zyakuti aambe mbwayeeya. Balizyi kuti ikumupa ciindi cakuti awalo aambaule cilagwasya nkaambo inga bazyiba muntu ooyo mbwayeeya kumakani ngobabandika.—Tus. 20:5.

Masimpe, tabali boonse baingula mibuzyo iili boobu munzila mbotu. Pele eeco kunyina nocakamulesya Jesu ikwiima kwaciindi cili mbocibede ikutegwa abape ciindi nobaba basikumukazya kuti abalo baambe zili mumoyo. (Mk. 3:1-5) Ikupa umwi ciindi cakwaambaula kumukulwaizya kuyeeya. Akaambo kaceeci ulakonzya kumwaambila zili mumoyo wakwe. Akati kamakanze aamulimo wesu, tuyanda kukulwaizya bantu ikubweza ntaamu kwiinda mukubaambila makani aayandika kapati aazwa mu Jwi lya Leza aayo aabagwasya ikulisalila zintu.—Heb. 4:12.

Ikwiima aawo aayandika mumulimo wesu, ncobeni ncintu ciyandika kwiiya. Notwiima mumasena mweelede, twaambo tulasalazyigwa alimwi kanji-kanji tatulubwi pe.

NOMWAAMBAULA naa kubala cakupozya, mweelede kubikkila maano kukwaamba mabala munzila iiluzi. Alimwi mweelede kukankaizya mabala aayandika kapati atwaambo tugwasya ikumvwisya ncaamba makani.

Ikukankaizya caambwa tacaambi kuti nkwiile kukankaizya mabala masyoonto naaba manji. Mweelede kukankaizya mabala aayelede. Ikuti kamukankaizya mabala aateelede, ibamuswiilila tabakakamvwi kaambo nkomuyanda kubaambila, aboobo bayoobikkila maano kuzintu zimbi. Nokuba kuti makani ngomubandika inga kaali yaayo aagwasya, ikuti kamukankaizya mabala naa twaambo tuteelede, tamukabakulwaizyi ibamuswiilila.

Mulakonzya kukankaizya munzila zyaandeene, ikanji-kanji inga mwazibelesya aciindi comwe: kwiinda mukwaambisya, mukutondezya mbomulimvwa, mukwaambaula asyoonto-syoonto, ikwiima kamutanasika naa mwainda akaambo kamwi (antela nzila zyoonse zyobilo), alimwi akwiinda mukunyanyaasya zizyo zyamubili ambomuboneka kubusyu. Mumyaambo imwi, ikukankaizya kulakonzya kucitwa kwiinda mukutola ijwi ansi naa mujulu. Amwaalange-lange makani alimwi akuzibikkila maano zyaambwa kutegwa mujane nzila mbotu yakubelesya.

Nomusala nzyomuya kukankaizya, amulange-lange twaambo ootu tutobela. (1) Mabala aayandika kukankaizya mukaambo akamwi alabonwa kwiinda mukubala kaambo koonse kalembedwe alimwi akukaswaanganya kuli ceeco caambwa mucibalo. (2) Nomutalika kaambo kapya mulakonzya kukankaizya icaambwa, kabe kaambo kapati naa kucinca buyo kwabupanduluzi. Alimwi kulakonzya kubagwasya bamwi kubikkila maano mbokakosolwa kaambo kwiinda mubupanduluzi oobo. (3) Imwaambi ulakonzya kukankaizya caambwa ikutondezya mbwalimvwa kumakani aayo. (4) Ikukankaizya caambwa kulakonzya kubelesyegwa mukutondezya twaambo tupati-pati tuli mumakani.

Ikutegwa akankaizye caambwa munzila eezyi, mwaambi naa sikubala waabuleya weelede kwaamvwisya makani ngapedwe akulombozya kuti bakaamvwisye ibamuswiilila. Kumalailile aakapegwa kumazuba aa Ezara, ibbuku lya Nehemiya 8:8 lyaamba kuti: “Bakabala ibbuku lyamulao wa-Leza kabotu akupandulula majwi mbwaamba, aboobo bantu bakamvwisya majwi aakabalwa.” Cilisalede kwaamba kuti aabo ibakali kubala akupandulula Mulawo wa Leza aciindi eeco bakalizyi mbociyandika kugwasya baabo bakali kubaswiilila ikumvwisya icaambwa mumakani ngobakali kubala, ikuciyeeya akucitobela mubuumi bwabo.

Icikonzya Kuleta Penzi. Ibantu banji nobayooma inga zilalimvwisya nzyobaamba. Nokuba boobo, nobabala makani aakalembwa amuntu umbi, cilabakatazya kuzyiba mabala atwaambo ntobeelede kukankaizya. Iciyandika kapati aawa nkumvwisya ncaamba makani. Ikutegwa mucite oobo mweelede kwaabala makani oonse aalembedwe. Aboobo ikuti mwalombwa kuyoobala cibalo cimwi lyamuswaangano wambungano, mweelede kubona kuti mwalibambila kabotu.

Bamwi bantu balakankaizya mabala kwainda ciindi cili mbocibede muciindi cakukankaizya mabala atwaambo kweelana acaambwa. Balacita oobo kunyina makani naa kukankaizya ooko kulayandika naa pe. Ibamwi balakankaizya mabala aatondezya kweendelena kuliko akati katwaambo tobilo, zimwi ziindi balaciindilizya kukankaizya tukumbatizyo amabala aswaanganya twaambo. Ikukankaizya kuli boobo takugwasyi pe mukusalazya kaambo, muciindi caboobo inga caide kuba cilengwa buyo cinyonganya.

Mukusola kukankaizya caambwa, baambi bamwi batola ijwi mujulu munzila iikonzya kupa baswiilizi kuyeeya kuti basinswa buya. Inzya, kwaambaula munzila iili boobu takugwasyi pe. Ikuti mwaambi kakankaizya mabala naa twaambo ajwi lyakulicengeezya, ibamuswiilila bayoomubona kuti ulanyansya. Elo ncibotu kaka ikubazula akaambo kaluyando akubagwasya kubona kuti izyaambwa zizwa mu Magwalo alimwi nzyamaano!

Mbomunga Mwayaambele. Kanji-kanji imuntu uuli apenzi lyakukankaizya caambwa inga katazyi kuti uli apenzi lili boobo. Kuyandika muntu umbi kumwaambila penzi eelyo ndyajisi. Ikuti kamuyanda kuyaambele mumakani aaya, mulangizi wacikolo wanu uyoomugwasya kucita boobo. Alimwi, mutayoowi ikulomba lugwasyo kumuntu uuli woonse ngomuzyi kuti mwaambi uucizyi kukanana. Amumulombe kuti amuswiilile kabotu-kabotu nomubala anomukanana mpoonya akumugwasya mpomuyandika lugwasyo.

Cakusaanguna, sikumupa lulalyo ulakonzya kumwaambila kuti mubelesye cibalo cimwi camu Ngazi Yamulindizi mukulibambila. Cakutadooneka uyoomwaambila kulanga-langa kaambo akamwi kutegwa muzyibe mabala atwaambo tuyandika kukankaizya kucita kuti izyaambwa zimvwugwe kabotu. Ulakonzya kumuyeekezya kubikkila maano kumabala amwi aacengeme. Kamuyeeya kuti mabala aali mukaambo akamwi kuli mbwaaswaangene. Kanji-kanji, iceelede kukankaizyigwa mmabala aali mbwaabede ikutali bbala lyomwe buyo kuligama. Mumyaambo imwi, basicikolo balakonzya kukulwaizyigwa kubikkila maano kumabala amwi aajisi tubala tumwi atala kutegwa bakankaizye twaambo kweelana acaambwa.

Intaamu yabili mukuzyiba ncomweelede kukankaizya, sikumupa lulayo ulakonzya kumukulwaizya kubikkila maano kumakani aambwa mucibalo coonse ikuleka buyo icaambwa mukaambo nkomubala. Nkaambo nzi kapati ikaambwa mumuncali woonse? Mbuti kaambo aako mbokeelede kuzijatikizya nzyomuyookankaizya mukaambo akamwi? Amuulange mutwe wacibalo akatwe kamukati kalembedwe mumabala aasiisya ikali atala acibalo eeco ncomubala. Ino eezyi zikujatikizya buti kusala twaambo ntomweelede kukankaizya? Zyoonse eezyi nzintu zyeelede kulangwa-langwa. Pele amubone kuti tamukankaizyi mabala manji.

Kunyina makani naa munookanana makani antela nkubala nkomwatalibambila, sikumupa lulayo alimwi ulakonzya kumukulwaizya kukankaizya twaambo kweelana abupanduluzi bupedwe. Mweelede kwaazyiba aawo bupanduluzi mpobugolela naa makani mpaacincila kuzwa kukaambo kamwi kayandika kapati akutalika kambi. Ibaswiilizi bayoogwasyigwa kapati ikuti mwabazyibya nomukanana mbazu eezyi. Eeci cilakonzya kucitwa kwiinda mukukankaizya mabala mbuli bwayaaya, cakusaanguna, cabili, camamanino, aboobo alimwi a cilisalede.

Sikumupa lulayo alakwe uyoomwaambila kubikkila maano kutwaambo ooto ntomuyanda kwaamba kweelana ambomulimvwa. Kutegwa mwaambe munzila eeyi, mulakonzya kukankaizya mabala atwaambo mbuli bwatootu, kapati, mwaiyasa nondo muliso, cilatondwa, ndiccapo, cazulila, ciyandika kapati, alimwi a lyoonse. Mwacita boobo, nzyomwaamba ziyoobanjila mumoyo ibamuswiilila. Twaambo tunji tulabandikwa mu Ciiyo 11 cakuti, “Kusangalizya Ambomulimvwa.”

Ikutegwa muzyibile ikukankaizya caambwa, muyookulwaizyigwa kutuzyiba kabotu twaambo tupati-pati ooto ntomuyanda kuti bamuswiilila batwiibaluke. Aaka kaambo kalalangwa-langwa mucibalo cijatikizya kubala kwaabuleya mu Ciiyo 7, calo caamba kuti “Twaambo Tuyandika Kapati Twakankaizyigwa,” alimwi amucibalo cijatikizya kukanana mu Ciiyo 37, “Twaambo Tupati-Pati Twamvwika.”

Ikuti kamuyanda kuyaambele mumulimo wamumuunda, amubikkile maano kapati mbomubala magwalo. Zimwi ziindi inga kamulibuzya kuti, ‘Nkaambo nzi ncondibalila lugwalo oolu?’ Mbomuli baiyi, tacigwasyi pe kwiile kwaamba mabala munzila iiluzi. Nokuba kubala lugwalo ajwi lilimvwisya mbomulimvwa takugwasyi pe. Nomwiingula mibuzyo njamubuzya muntu umbi naa nomuyiisya kasimpe kamu Bbaibbele, ncibotu kuti nomubala lugwalo kamukankaizya mabala atwaambo tupa bumboni kumakani ngomubandika. Buyo-buyo, imuntu ngomubalila lugwalo inga takaboni kaambo.

Mbwaanga kukankaizya caambwa kujatikizya kukankaizya mabala amwi atwaambo munzila imbi, mwaambi mupya ulakonzya kuciindilizya kukankaizya mabala atwaambo ootu. Izyaambwa zilakonzya kumvwika mbuli muntu uuyiiya kuuma kalumbu. Pele kwiinda mukusola-sola kwaciindi cili mbocibede, bumwi buzuba uyoocikonzya kuuma “lwiimbo” lubotu kuswiilila.

Mwaiya zintu zimwi ziyandika, muyoogwasyigwa kapati nomuswiilila baambi bacizyi kukanana. Ciyoomuubila-ubila kubona nzyomukonzya kucita kwiinda mukucinca-cinca nzila mbomukankaizya twaambo. Alimwi muyoomvwisya mbociyandika kukankaizya twaambo munzila zisiyene-siyene ikutegwa musalazye icaambwa. Ikwiiya kukankaizya mabala naa twaambo kweelana acaambwa kuyoomupa kuzwidilila mukubala akukanana.

Mutakkomani aluzibo buyo lusyoonto ndomwajana mukukankaizya caambwa. Ikutegwa mucizyibe kukanana kabotu, amuzumanane kusikila mwazyibila kukankaizya caambwa akuti inga mwacikonzya kucita oobo munzila iimvwika kuti mbomukanana lyoonse kuli baabo baswiilila.

SIKUBALA uucizyi kubala kabotu taboni buyo kaambo akamwi. Inga ulaubona amuncali mokajanika kaambo aako amakani aatobela. Nabala, inga ulituzyi kale twaambo tuyandika kapati tujanika mucibalo coonse cijatikizya makani ngabala. Eeci cilamugwasya ikuzyiba aawo aayandika kukankaizya.

Ikuti nzila eeyi tiiyatobelwa, imakani aanu anoonyina twaambo tupati-pati. Kunyina twaambo tuyoolimvwisya pe. Amana buyo makani, cilakonzya kubayumina bamwi ikwiibaluka kaambo kali koonse nkobamvwa.

Ikukankaizya twaambo tuyandika munzila yeelede kanji-kanji kulagwasya mukumvwisya cibalo cibalwa mu Bbaibbele. Ikukankaizya kuli boobu kulakonzya kugwasya ikumvwisya caambwa mumincali iibalwa lya ciiyo ca Bbaibbele caaŋanda naa kumuswaangano wambungano. Alimwi kulayandika kapati nomukanana makani aakubala mbuli mbokucitwa zimwi ziindi kumiswaangano yesu mipati.

Mbokucitwa. Mulakonzya kwaambilwa kuyoobala cibeela cimwi camu Bbaibbele mucikolo. Ino ncinzi ncomweelede kukankaizya? Ikuti kakuli kaambo kayandika kapati naa cimwi cakacitika iciyandika kubikkilwa maano mucibalo oomo mwazwa makani aayo ngomuyoobala, ncibotu kwaakankaizya makani aaya.

Kunyina makani naa cibalo ncomwapegwa kubala ncakweema, nkasimpi naa ncakuluula, ikuti mwacibala kabotu ibamuswiilila bayoogwasyigwa kapati. (2 Tim. 3:16, 17) Ikutegwa mucite oobo, mweelede kuzibikkila maano zibalo nzyomuya kubala akubikkilizya abamuswiilila.

Ikuti kamuyandika kubala cakupozya kuzwa mubbuku limwi eelyo nomweendelezya ciiyo ca Bbaibbele naa kumuswaangano wambungano, ino ntwaambo nzi tuyandika kapati ntomweelede kukankaizya? Ibwiinguzi kumibuzyo iisimbidwe iili muciiyo amwiibone kuba ntotwaambo tuyandika kapati. Alimwi amukankaizye twaambo tweendelana akatwe kalembedwe mumabala aasiisya, aako kali atala aacibalo ncomubala.

Tacili kabotu kuba acilengwa cakwaabala buya makani ngomukanana mumbungano. Pele zimwi ziindi, kuli makani amwi aakubala aapegwa kumuswaangano wacooko kucita kuti twaambo tuyookananwa tukabe ntotwaambo tutiikakananwe kumiswaangano yacooko yoonse. Mwaambi weelede kwaalanga-langa makani kusaanguna kutegwa akakankaizye twaambo tuyandika kapati mumakani aaya aakubala. Ino ntuli twaambo tupati-pati mumakani aaya? Weelede kutuzyiba. Twaambo tupati-pati tatuli buyo twaambo ooto mwaambi ntwayeeya kuti tulakondelezya. Ootu ntwaambo tuyandika kapati itugwasya kumvwisya ncaamba makani. Zimwi ziindi, bupanduluzi bufwaafwi bwatwaambo tuyandika kapati mumakani aakubala bulakonzya kuba nentalisyo yamakani aakuluula naa yatwaambo tugwasya kumvwisya makani amwi. Kanji-kanji, kwamana twaambo tupa bumboni kumakani aambwa inga kutobela kaambo kasinizya makani aambwa kale. Mwaambi atubona twaambo tuyandika kapati ootu, weelede kubikka mbaakani apepa lyamakani aakwe aakubala. Mucimwi ciindi inga katuli buyo tusyoonto ambweni tone naa tosanwe. Amana kucita boobo, weelede kwiinduluka-induluka kubala munzila iyoobaubila-ubila bamuswiilila kumvwisya twaambo ootu. Ootu ntotwaambo tupati-pati mumakani aaya. Ikuti makani akankaizyigwa munzila yeelede, itwaambo ootu tuyandika kapati bayootwiibaluka bamuswiilila. Eeyo nembaakani njayelede kuba anjiyo mwaambi.

Kuli nzila zinji mwaambi nzyakonzya kubelesya kukankaizya nzyaamba kutegwa abagwasye bamuswiilila ikumvwisya twaambo tupati-pati. Ulakonzya kutola jwi mujulu, kucinca-cinca, akunyanyaasya zizyo zyamubili.