MAKANI AAKULUULA
Jehova Wakaiswiilila Mipailo Yangu
BUZUBA bumwi masiku nondakajisi myaka yakuzyalwa iili 10, ndakalanga kujulu inyenyeezi kazimweka. Ndakafwugama akutalika kupaila. Nceciindi nondakatalika kwiiya kujatikizya Jehova, pele ndakamwaambila zyoonse nzyondakali kuyeeya alimwi ambondakalimvwide. Mupailo ooyo akali matalikilo aakuyumya cilongwe cangu a Jehova Leza, ‘Sikuswiilila mipailo.’ (Int. 65:2) Lino amuleke ndimwaambile ncondakapailila kuli Leza ngondakazwide akuzyiba.
KUSWAYA IKWAKACINCA BUUMI BWANGU
Ndakazyalwa mu December 22, 1929, ku Noville, munzi musyoonto iwakajisi mafaamu aali 9 munsi-munsi a Bastogne, mu Ardennes ku Belgium. Ndicibuyeeya buumi bukkomanisya mbondakali kupona afaamu antoomwe abazyali bangu. Mebo amusyoonto wangu Raymond twakali kukama ŋombe abuzuba alimwi akutebula. Mumunzi motwakali kukkala bantu boonse bakali kugwasyanya.
Kandili amukwasyi wangu afaamu
Bataata ba Emile alimwi abamaama ba Alice, bakalilyaabide kubukombi bwaci Katolika. Lyoonse bakali kujanika ku Misa Munsondo. Nokuba boobo, cakuma 1939, kwakaboola bakwesu bapainiya mumunzi wesu ibakazwa ku England kumane bakaambila bataata kuti balilembye kutegwa kabatambula magazini yakuti Consolation (lino yiitwa kuti Sinsimuka!). Kakunyina kusowa ciindi, bataata bakabona kuti nzyoyakali kwaamba magazini eeyo zyakali zyamasimpe, aboobo eeci cakabakulwaizya kutalika kubala Bbaibbele. Ciindi nobakaleka kujanika ku Misa, basimukobonyina bakatalika kubakazya citaambiki. Bakatalika kusinikizya bataata kuti bazumanane acikombelo ca Katolika, eeci cakapa kuti kube mibandi yakali kucisizya moyo.
Cakandicisa kapati kubona bataata kabeendelezyegwa munzila iili boobu. Eeci cakapa kuti ndipaile mupailo wakali kuzwa ansi aamoyo ngondaambide kumatalikilo aacibalo eeci, kulomba Leza kuti abagwasye bataata. Ndakakkomana kapati ciindi basimukoboma nobakali kuyaabuleka kubakatazya bataata. Ndakasinizya kuti Jehova ngu ‘Sikuswiilila mipailo.’
MBOBWAKABEDE BUUMI LYANKONDO YANYIKA YOONSE YABILI
Cisi ca Nazi Germany cakalwana cisi ca Belgium mu May 10, 1940, akaambo kaceeci bantu banji kapati bakazwa mucisi. Mukwasyi wesu wakalongela ku France nkoili kumusanza. Ciindi notwakali mulweendo, zimwi ziindi twakali kulijana mumasena aayoosya kapati mwalo basikalumamba baku German abaku France mobakali kulwanina.
Ciindi notwakapiluka kufaamu, twakajana kuti bunji bwazintu zyesu zyakabbigwa. Bakasiya buyo mubwa wesu, Bobbie. Zintu eezyi izyakacitika zyakandipa kulibuzya kuti, ‘Nkaambo nzi ncokuli nkondo alimwi akupenga kapati?’
Nondakacili mukubusi, ndakatalika kuba acilongwe ciyumu a Jehova
Aciindi eeco, twakayumizyigwa kapati amukwesu Emile Schrantz,a iwakali mwaalu alimwi painiya uusyomeka. Wakandipandulwida cakusalazya kubelesya Bbaibbele kaambo ncokuvwulide kupenga alimwi wakayiingula mibuzyo njondakajisi kujatikizya buumi. Ndakatalika kuba acilongwe ciyumu a Jehova alimwi ndakasinizya kuti ngu Leza siluyando.
Nociba ciindi kaitanamana nkondo, bamukwasyi wesu bakali kukkomana kubandika alimwi akubonana a Bakamboni bamwi. Mu August 1943, Mukwesu José-Nicolas Minet wakaswaya faamu yesu kutegwa anzyoope makani. Wakabuzya kuti, “Mbaani bayanda kubbapatizyigwa?” Mebo abataata twakatambika. Aboobo twakabbapatizyigwa mumulonga musyoonto iwakali afwaafwi afaamu yesu.
Mu December 1944 basikalumamba baku German bakatalisya Nkondo Yanyika Yoonse yabili iyamamanino ku Europe nkoili kumbo yalo yakali kwiitwa kuti “Battle of the Bulge.” Twakali kukkala munsi-munsi ankoyakali kusukila nkondo. Kwamazuba aatandila kumwezi twakali mukaluumu kamwi kasyoonto muŋanda yesu. Buzuba bumwi nondakazwa aanze kuti ndisanine banyama, ndakajana basikalumamba bainyonyoona faamu kubikkilizya aciluli cakali aciba caŋombe. Sikalumamba waku America iwakali muciba wakoongolola kundaambila kuti, “Koyuba!” Ndakazuza kuunka kulinguwe akulala munsi lyakwe, kumane wakandisamika cimpoompo kumutwe kutegwa andikwabilile.
KUYAAMBELE KUMUUYA
Buzuba bwamucado wesu
Noyakamana nkondo, twakacikonzya kuzumanana kuyanzana abakwesu abacizyi mumbungano ku Liège, ikwakali kweendwa makkilomita aali 90 kunyika aankotwakali kukkala. Mukuya kwaciindi, twakatalisya kabunga kasyoonto kakwiiya Bbaibbele ku Bastogne. Ndakatalika kubeleka mumbunga yakali kucita makwebo alimwi ndakaba acoolwe cakuunka kuya kwiiya mulawo. Mukuya kwaciindi, ndakatalika kubelekela muofesi yamfwulumende. Mu 1951 twakabikka bubambe bwakuba amuswaangano wabbazu musyoonto ku Bastogne. Kwakajanika bantu babalilwa ku 100, kubikkilizya apainiya musungu, Elly Reuter. Wakaccovwa ncinga makkilomita aali 50 kutegwa anzyoojanike. Tiilyakalampa twakatalika kweebana. Ba Elly bakatambwa kuyoojanika ku Cikolo ca Gileadi ku United States. Pele bakalembela bakumaofesi mapati kaambo ncobatakakuzumina kutambwa ooku. Mukwesu Knorr, walo iwakali kusololela bantu ba Leza aciindi eeco, wakabaambila kuti ambweni bumwi buzuba bayoojanika ku Gileadi abalumi babo. Twakakwatana mu February 1953.
Ba Elly amwana wesu musankwa, Serge
Mumwaka nguwenya ooyu mebo abakaintu bangu ba Elly, twakajanika kumuswaangano iwakajisi wakuti New World Society Assembly iwakacitwa mu Yankee Stadium, mudolopo lya New York. Katucili nkuko, ndakabonana amukwesu umwi walo iwakandipa mulimo mubotu alimwi akundaambila kuti ndilongele ku United States. Notwakamana kwaapailila makani aaya kuli Jehova, mebo abakaintu bangu ba Elly twakasala kutakuzumina kutambwa ooku, akujokela ku Belgium kuyoogwasyilizya kabunga kasyoonto kalo ikakajisi basikumwaya bali 10 mu Bastogne. Mwaka wakatobela twakalongezyegwa kwiinda mukuba amwana musankwa, Serge. Cuusisya ncakuti nokwakainda myezi iili 7, Serge wakatalika kuciswa, kumane wakafwa. Twakamwaambila Jehova mumupailo mbotwakauside alimwi twakayumizyigwa abulangizi bwabubuke businizyide.
MULIMO WACIINDI COONSE
Mu October 1961, ndakajana mulimo walo wakali kundipa kuba aciindi cakucita bupainiya. Buzuba mbubwenya oobo, mubelesi iwakali kulanganya mutabi ku Belgium wakanditumina fooni. Wakandibuzya kuti naa ndakali kuyanda kubeleka kandili mubelesi wabbazu (lino wiitwa kuti mulangizi wabbazu). Ndakamubuzya kuti: “Sena inga tiitwasaanguna kutalika bupainiya katutanauzumina mulimo ooyu?” Bakwesu bakaamba kuti cili buyo kabotu. Twakabeleka bupainiya kwamyezi iili 8, mpoonya twakatalika mulimo wamubbazu mu September 1962.
Notwakabeleka kwamyaka yobilo mumulimo wamubbazu, twakatambwa kuyoobelekela ku Beteli ku Brussels. Twakatalika kubeleka nkuko mu October 1964. Mumulimo wesu mupya, twakatambula zilongezyo zinji. Nokwakainda ciindi cisyoonto mukwesu Knorr naakatuswaya a Beteli mu 1965, ndakagambwa kusalwa kuba mubelesi wamutabi. Kuzwa waawo, mebo aba Elly twakatambwa kunjila Cikolo ca Gileadi mukkilasi yanamba 41. Majwi ngakaamba mukwesu Knorr myaka iili 13 yakaindide akazuzikizyigwa! Notwakamanizya cikolo, twakapiluka ku Beteli yaku Belgium.
KWIIMININA LWAANGULUKO LWABANTU BA JEHOVA
Kwamyaka minji, ndalijisi coolwe cakubelesya luzyibo lwangu kujatikizya mulawo kwiimina lwaanguluko lwabantu ba Jehova kuti kabamukomba cakwaanguluka mu Europe amumasena aamwi buyo. (Flp. 1:7) Aboobo mulimo ooyu wakandipa kuzyibana abalupati-pati ibazwa muzisi ziinda ku 55 kwalo mulimo wesu nkuulesyedwe. Muciindi cakwaambila balupati-pati aaba luzyibo ndondakajisi kujatikizya mulawo, ndakali kulyaamba kuti ndili “muntu wa Leza.” Lyoonse ndakali kulomba busolozi bwa Jehova kwiinda mumupailo, nkaambo ndilizyi kuti “moyo wamwami uli mbuli tulonga twamaanzi mujanza lya Jehova. Ulaunyona kufwumbwa nkwayanda kuti utozye.”—Tus. 21:1.
Ndilauyeeya mubandi ngondakajisi amubelesi wamuŋanda yamilawo yazisi zyaku Europe. Ndakalomba kwaziindi zili mbozibede kuti tubonane awalo, kumane wakazumina. Wakaamba kuti: “Ndakupa buyo maminiti aali 5 kwamana.” Mpoonya ndakakotamika mutwe ansi akutalika kupaila. Mwaalumi umwi kayoowede wakandibuzya ncondakali kucita. Ndakakotamuka akwaamba kuti: “Ndali kulumba Leza nkaambo uli umwi wababelesi bakwe.” Wakabuzya kuti, “Ino usola kupandulula nzi?” Ndakamutondezya lugwalo lwa Baroma 13:4. Wakali mu Protestanti, aboobo lugwalo oolu lwakamusika amoyo. Ncinzi cakatobela? Twakabandika antoomwe kwamaminiti aatandila ku 30, alimwi buya ooyu wakali mubandi wakali kukkomanisya. Kumane wakaamba kuti ulaulemeka mulimo wa Bakamboni ba Jehova.
Kwamyaka minji, bantu ba Jehova balikulwanina lwaanguluko lwabukombi mu Europe kubikkilizya atwaambo twacisi, bana, mitelo alimwi azimwi buyo. Cakali coolwe cikkomanisya kapati kulindime kulibonena Jehova mbwaakatugwasya kutegwa tuzwidilile. Bakamboni ba Jehova bacikonzya kuwina milandu iinda ku 140 munkuta ya European Court of Human Rights!
MULIMO WA BWAMI WAYAAMBELE MU CUBA
Cakuma 1990, twakali kubeleka antoomwe amukwesu Philip Brumley, uuzwa kumaofesi mapati alimwi amukwesu Valter Farneti, uuzwa ku Italy, ikugwasya bakwesu abacizyi bamu Cuba kuti kabamukomba Jehova cakulikwaya, nkaambo mulimo wesu wakalilesyedwe mubusena oobu. Ndakalembela kuofesi iyakali kwiiminina cisi ca Cuba mu Belgium, aboobo twakaswaangana amwaalumi ngobakasala kuti tubandike anguwe kujatikizya kulomba kwesu. Kumatalikilo tiicakakonzyeka kwaabamba makani aakapa kuti mfwulumende ilesye milimo yesu.
Katuli aba Philip Brumley alimwi aba Valter Farneti ciindi cimwi notwakaswaide ku Cuba cakuma 1990
Notwakamana kulomba busolozi kuli Jehova kwiinda mumupailo, bakatuzumizya kutola ma Bbaibbele aasika ku 5,000 ku Cuba. Ma Bbaibbele oonse akasika buyo kabotu alimwi akatolwa kubakwesu, eeci cakatupa kusinizya kuti Jehova wakali kukulongezya kusolekesya nkotwakali kucita. Kumane twakalomba kutuma ma Bbaibbele aambi aasika ku 27,500. Mfwulumende yakatuzumizya. Ikugwasilizya bakwesu abacizyi baku Cuba kutegwa aumwi kajisi Bbaibbele lyakwe, calo cakandiletela lukkomano kapati.
Bunji bwaziindi inga ndilaakuswaya ku Cuba kugwasilizya mumakani aamulawo kutegwa mulimo wesu uzumanane. Munzila eeyi, ndakacikonzya kuzyibana abapati-pati bamfwulumende banji.
KUGWASYILIZYA BAKWESU BAKU RWANDA
Mu 1994 bantu bainda ku 1,000,000 bakajaigwa nokwakali cijaye-jaye akati kaba Tutsi ku Rwanda. Cuusisya ncakuti, bakwesu abacizyi bamwi bakajaigwa. Cakufwambaana kwakapangwa bubambe bwakuti bakwesu batole zyakulya alimwi amisamu kubakwesu abacizyi bakucisi eeci.
Ciindi notwakasika mudolopo pati lya Kigali, twakajana kuti bwaanda bwaofesi yabasanduluzi alimwi ampaakali kuyoobwedwa mabbuku kwakazwide buyo misyonga yantobolo. Twakamvwa zyakuluula zyuusisya kapati zijatikizya bakwesu abacizyi bakali kujaigwa kwiinda mukubelesya zipeni. Pele alimwi twakamvwa zikozyanyo zyabakwesu abacizyi balo bakali kutondezyanya luyando. Mucikozyanyo, twakabonana amukwesu iwakali mu Tutsi walo wakayubide mucilindi kwamazuba aali 28, kakwabilidwe amukwasyi waba Bakamboni ba Hutu. Amuswaangano ngotwakajisi mu Kigali, twakabeleka canguzu kukulwaizya alimwi akuyumya-yumya bakwesu abacizyi bainda ku 900.
Kulumwensyi: Ibbuku lyakayaswa musyonga wantobolo muofesi yesu yabasanduluzi
Kululyo: Katuli antoomwe abasikugwasilizya nokwacitika ntenda zilicitikila
Kumane twakaunka kucisi ca Zaire (lino iciitwa kuti Democratic Republic of the Congo) kuyandaula Bakamboni baku Rwanda, ibakatijila munkambi yabazangalisi munsi-munsi adolopo lya Goma. Kunyina notwakabajana, aboobo twakapaila kuli Jehova kulomba kuti atusololele nkobakabede. Mpoonya twakabona muntu umwi iwakali kweenda kuboola nkotwakabede, kumane twakabuzya ikuti naa kuli Kamboni wa Jehova ngwaakazyi. Wakaingula kuti: “Mebo, ndili Kamboni. Inga ndayanda kuti mubonane abamukkomiti iigwasyilizya nokwacitika ntenda.” Notwakamana kubandika abamukkomiti iigwasyilizya nokwacitika ntenda, twakabonana abazangalisi babalilwa ku 1,600, twakabakulwaizya alimwi akubayumyayumya kumuuya. Alimwi twakababalila lugwalo luzwa ku Kabunga Keendelezya. Bakwesu abacizyi akabasika amoyo majwi aakuti: “Lyoonse tulamubikkilizya mumipailo yesu. Tulizyi kuti Jehova kunyina nayoomulekelezya.” Majwi aaya aakazwa ku Kabunga Keendelezya akali aamasimpe. Mazuba aano, Bakamboni bainda ku 30,000 balikkomene kubelekela Jehova ku Rwanda!
KUBA AAMAKANZE AAKUZUMANANA KUSYOMEKA
Bakaintu bangu ba Elly bakafwa mu 2011, katujisi myaka iili 58 mucikwati. Ndakapaila kuli Jehova kumwaambila mbondakauside alimwi wakanduumbulizya. Alimwi ndakaumbilizyigwa kwiinda mukwaambila basimukoboma makani mabotu aa Bwami.
Nokuba kuti ndijisi myaka yakuma 90, ndicikambauka nsondo ansondo. Ndilikkomene kugwasilizya mu Legal Department kuno kumutabi waku Belgium, ikwaabana luzyibo ndondijisi abamwi alimwi akukulwaizya bacili bana-bana amukwasyi wa Beteli.
Kwainda myaka iibalilwa ku 84 kuzwa nondakapaila mupailo wakusaanguna kuli Jehova. Aaya akali matalikilo mabotu abuumi bwangu, calo candigwasya kuzumanana kuba acilongwe ciyumu a Jehova. Ndilikkomene kapati akaambo kakuti mubuumi bwangu boonse Jehova wali kuyiingula mipailo yangu.—Int. 66:19.b
a Makani akuluula aamukwesu Schrantz akamwaigwa mu Ngazi Yamulindizi yamu September 15, 1973, peeji 570-574.
b Nocakali kulembwa cibalo eeci, Mukwesu Marcel Gillet wakoona mulufwu mu February 4, 2023.