Capítulo 12
Tlan natayaniyaw taʼakglhuwit nema laktlawaputun familia
1. ¿Tukuya taʼakglhuwit anan kmakgapitsi familias nema ni akxilhaw?
AKU chakgekanit putlaw nema ni xasasti. Tiku titaxtukgo akxilhkgo pi lu stlan tasiya chu lakpuwankgo pi xasasti. Pero kxpulakni talakglakgalhima xlakata tsulutlama o skgolutlama xalikan. Nachuna kaʼakgspula makgapitsi familias. Maski tasiyakgo pi tlan wilakgo, chu akxni litsiyankgo limatsekgkgo tapekua chu tapatin nema kgalhikgo. Anta kchiki, wi tuku lakglakgalhi familia. Pulaktiy tuku chuna tlawa, xlipulaktum wa takgotni chu xlipulaktiy akxni latlawanikan tuku nitlan, o lawanikan tuku nitlan.
TUKU NITLAN TLAWANINAN AKXNI SMANIPASAKAN KUCHU
2. 1) ¿Tuku wan Biblia xlakata kuchu? 2) ¿Tuku wamputun smanipasanan kuchu?
2 Biblia ni wan pi nitlan nawakan kuchu pero wan pi nitlan kgachikan (Proverbios 23:20, 21; 1 Corintios 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3). Pero tiku smanipasa kuchu ni kajwatiya kgachi; wata maklakaskin xmakni chu nila makgxtakga. Ni kajwatiya tiku laklankata smanipasakgo kuchu, lu nitlan pero tiku lakgkgawasanku na smanipasakgo.
3, 4. Kalichuwinanti tuku nitlan tlawani xfamilia akxni wi tiku smanipasanit kuchu.
3 Biblia makgasa lichuwinalh pi akxni malakatsalikan akxni wakan kuchu wili taʼakglhuwit kfamilias (Deuteronomio 21:18-21). Tuku nitlan limin akxni likgachikan kuchu laktlawa familias. Tiku tamakgaxtokga xakgotni lakputsa la natlawa xlakata nialh nakgota o natatayani xlakata kaj lakapala talakgpali xtayat. Matsekgni xkuchu, makgani, matsekgni tumin chu wanikgo pi nialh kakgotli xlakata xfamilia, pi ni kalaktlawamilh xlatamat asta wanikgo pi Dios ni lakgati, pero xla ni makgxtakga. Akxni nila mamakgxtakga kuchu tiku tamakgaxtokga nitlan limakgkatsi chu lakpuwan pi nila makgtaya xchixku. Max napekuan, nasitsi, nalakpuwan pi xkuenta, ni katsi tuku natlawa o asta nialh akstu napaxkikan.
4 Kamanan na kalaktlawa akxni kgalhikgo chatum tlat tiku smanipasanit kuchu. Makgapitsi kanikkan chu kalikgamanankan. Asta max nalakpuwankgo pi xkuentajkan xlakata xtlat o xtse smanipasalh kuchu. Xlakata kaj lakapala lakgpalikgo xtayatkan tiku kgotkgo uma tlawa pi nila nakalipawankgo amakgapitsin. Xlakata nila lakatanks nalichuwinankgo tuku lama kxchikkan, kamanan nila wankgo tuku makgkatsikgo, chu uma kamatatatli (Proverbios 17:22). Makgapitsi kamanan asta akxni laklankata nila xakstukan kalipawankan chu nila xakstukan kapaxkikan.
¿TUKU TLAN NATLAWAKGO FAMILIA?
5. ¿La tlan namakgtayakan tiku smanipasanit kuchu, chu tuku xlakata lu tuwa?
5 Maski lhuwa katsikan xlakata tiku smanipasakgo kuchu wankgo pi nila makgxtakgkan, wankgo pi tlakg nakamakgtaya komo nipara tsinu nawakgo kuchu (katamalakxtupi Mateo 5:29). Pero, tuwa natlawakan pi tiku smanipasanit kuchu namakgamakglhtinan tamakgtay, xlakata lakpuwan pi ni kgalhi akgtum taʼakglhuwit. Pero, akxni familia nialh mastakgo talakaskin pi xakgotni nakawilini taʼakglhuwit max alistalh naʼakxilha pi wa tlawama tuku nitlan. Chatum makuchina tiku kamakgtayanit chalhuwa tiku ksmanipasakgonit kuchu chu xfamiliajkan lichuwinalh: «Klakpuwan pi tuku tlakg xlakaskinka wa pi familia kalinkgolh xlatamatkan chuna la lismanikgonit chu la nakamakgtaya. Tiku xakgotni xlimakgkatsit pi tanu la lima xlatamat chu tanu limakgolh xlatamatkan xfamilia».
6. ¿Niku tekgskan tlakg xatlan tastakyaw nema nakamakgtaya familias niku wi chatum tiku smanipasanit kuchu?
6 Komo kkifamiliajkan wi tiku smanipasanit kuchu, xtastakyaw Biblia tlan nakinkamakgtayayan xlakata tlan nalinaw kilatamatkan (Isaías 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17). Kaʼakxilhwi tastakyaw nema kamakgtayanit makgapitsi familias xlakata tlan natayanikgo akxni wi tiku smanipasanit kuchu.
7. ¿Tiku xkuenta pi wi tiku xakgotni litaxtu?
7 Nialh kalimawakakanti talakgalhin. Biblia wan: «Xampi chatunu nkin, nkinkatapakgsiniyan [nalinaw] wantu luwa kintakukakan» chu «chatunu nkin, namaxkiyaw nkuinta Dios xpalakata ntu ntlawanitaw» (Gálatas 6:5; Romanos 14:12). Max tiku xakgotni nakalimawaka xfamilia xlakata kgota. Makgapitsi wankgo: «Komo tlan xkilikatsinika nialh xakkgotli». Komo kuentaj nakatlawanikan xtachuna la kamaxkimaka talakaskin tlakg nakgotkgo. Pero komo chuna kinkaʼakgspulaman o makgapitsi, putum akinin asta tiku xakgotnin, namastayaw kuenta xlakata tuku tlawayaw (katamalakxtupi Filipenses 2:12).
8. ¿La tlan nakamakgtayakan xakgotni akxni napatikgo tuku nitlan kakitaxtuni xlakata kgachilh?
8 Ni kalakpuwanti pi putum kilhtamaku milikuentajtlawat xlakata tuku nitlan kitaxtuni tiku xakgotni. Proverbio xalak Biblia niku lichuwinan tiku lu xasitsin na tlan nakilhtikan akxni lichuwinankan tiku xakgotni: «Komo nalakgmaxtuya, chuntiya nalakgmaxtutilhaya» (Proverbios 19:19). Kamastaka talakaskin pi tiku xakgotni akstu napati tuku nitlan kitaxtu xlakata kgotli. Wa kaxakalh tuku maxkajwani.
Lakgkgolotsin tlan makgtayanankgo akxni lakkaxtlawakan taʼakglhuwit kfamilia
9, 10. ¿Tuku xlakata namakgamakglhtinankgo tamakgtay xfamiliajkan tiku smanipasanit kuchu chu tiku tlakg xliskinitkan tamakgtay?
9 Kamasta talakaskin namakgtayakana. Proverbios 17:17 wan: «Xaxlikana amigo putum kilhtamaku paxkinan, chu litaxtu la chatum tala akxni anan talakgaputsit». Wa tiku xakgotni kamalakgaputsi xfamilia, wa xlakata wix lakaskina pi kamakgtayaka. Kakalipawanti “xaxlikana compañeros” xlakata namakgtayakgoyan (Proverbios 18:24). Amakgapitsi tiku akgatekgskgo mintaʼakglhuwit o nachuna titaxtukgonit tlan nawanikgoyan tuku tlan natlawaya chu tuku ni natlawaya. Pero kuenta katlawa. Ni tanu tanu tiku katalichuwinanti, wa katalichuwinanti tiku kalipawana chu katsiya pi «ni lichuwinan tuku ni xlitakatsit» (Proverbios 11:13).
10 Kakawani lakgkgolotsin tuku titaxtupat. Lakgkgolotsin xalak congregación lu namakgtayakgoyan. Umakgolh lakchixkuwin tiku tliwakga wi xtakanajlakan lhuwa tuku katsinikgonit kxTachuwin Dios chu katsinikgo la maklakaskinkgo tuku wan Biblia. Litaxtukgo «la putatsekgni akxni min un chu litatsekgni akxni lipekua senan, xtachuna la chuchut kʼakgtum país niku xakaskakni, xtachuna la xmastalenkg akgtum lanka chiwix xatsinka niku wi desierto» (Isaías 32:2). Lakgkgolotsin ni kajwatiya kamakgtayakgo putum congregación xlakata ni nakapasa tuku xalak kakilhtamaku, wata na kamatliwakglhkgo chu tlan kamamakgkatsinikgo tiku kgalhikgo taʼakglhuwit chu lakaskinkgo pi tlan katawilakgolh chatunu chatunu. Kamasta talakaskin namakgtayakgoyan.
11, 12. ¿Tiku masta tlakg xatlan tamakgtay kfamilia niku wi tiku smanipasanit kuchu chu la tlan nakamakgtayakan?
11 Tuku tlakg xlakaskinka, kaskini xtamakgtay Jehová. Biblia liwana kinkawaniyan: «Lakatsu kalakgaliya ti talakgaputsaxnimana ixnakujkan, xlakata nakamakgtsija; xla kalakgmaxtu [...] ti ni takgalhi ti nakamakgtayaj» (Salmo 34:18). Komo nitlan makgkatsiya chu lipuwana xlakata kmifamilia wi chatum tiku smanipasanit kuchu, kakatsi pi Jehová “lakatsu lakgalayan”. Xla katsi pi lu tuwa tuku titaxtupat kmifamilia (1 Pedro 5:6, 7).
12 Komo nakanajlayaw tuku kinkawaniyan Jehová kxTachuwin tlan nakinkamakgtayayan natayaniyaw akxni nitlan makgkatsiyaw (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20). Akxni nalikgalhtawakgayaw xTachuwin Dios chu nalilatamayaw nakinkamakgtayayan xʼespíritu santo Dios, nema kinkamaxkiyan «lanka litliwakga, ni kilakan, wa ntapakgsiniy Dios» xlakata tlan natayaniyaw taʼakglhuwit nema kgalhiyaw chali chali (2 Corintios 4:7).a
13. ¿Tuku atanu taʼakglhuwit kamakgapatinan lhuwa familias?
13 Akxni wi tiku smanipasa kuchu limin atanu taʼakglhuwit nema kgalhikgo lhuwa familias: lanikkan kfamilia o lawanikan tuku nitlan.
TUKU NITLAN TLAWA AKXNI LANIKKAN O LAWANIKAN TUKU NITLAN KFAMILIA
14. ¿Niku liwaya tsukuka latlawanikan tuku nitlan, chu la wilaw la uku?
14 Tiku pulana latlawanilh tuku nitlan kfamilia wa chatiy linatalan, Caín chu Abel (Génesis 4:8). Ama kilhtamaku asta la uku, latamanin lhuwa tuku nitlan latlawani. Wilakgolh lakchixkuwin tiku nikkgo o lixkajni kawanikgo xlakpuskatinkan, chu lakpuskatin tiku na lixkajni tuku wanikgo o na nikkgo xchixkukan, natlatni tiku lipekua kanikkgo laktsu xkamanankan chu kamanan tiku laklanka na katlawanikgo tuku nitlan xnatlatnikan tiku linkgoya kata.
15. ¿La nitlan katlawani kxtalakapastaknikan kfamilia tiku kanikkan?
15 Akxni wi tiku lanika o lawani tuku nitlan kchiki ni kajwatiya wili xtutu. Chatum puskat tiku xnikkan wan: «Kmakgkatsi pi kinkuenta chu klimaxanan. Tsisa, makglhuwa nipara ktakiputun chu klakpuwamputun pi akgtum lixkajni tamanaxnat kkgalhilh». Lakkamanan tiku akxilhkgo o na kanikkan, min kilhtamaku akxni stakkgo na niknankgo akxni kgalhikgo xfamiliajkan.
16, 17. ¿La latlawanikan tuku nitlan ktalakapastakni, chu tuku katlawani familia?
16 Latlawanikan tuku nitlan kchiki ni kajwatiya lanikkan; makglhuwa na lawanikan nitlan tachuwin. Proverbios 12:18 wan: «Wi tiku ni lakapastaka tuku wan xtachuna la akxni lilhtukunan kgantum espada». Uma tuku “lilhtukunankan” wa tuku nitlan latlawanikan kchiki la akxni lixkajni tuku lawanikan, putum kilhtamaku nitlan lichuwinankan achatum, lixkajni laʼakgsankan chu lawanikan pi wi tuku nitlan nalatlawanikan. Akxni wi tiku chuna tlawa ni tasiya chu amakgapitsin ni akxilhkgo.
17 Lu nitlan akxni katlawanikan tuku nitlan xtalakapastaknikan kamanan akxni kalakgmakgankan, lixkajni kawanikan, kawanikan pi nitu katsikgo o nitu litaxtukgo. Xlikana pi putum kamanan lakaskinkgo nakastakyawakan. Pero Biblia kawani xalaktlat: «Ni lakgawan tiʼakgslokgoyatit milakgskgatankan, lakimpi ni kaj tlakgaj nalakgoy» (Colosenses 3:21).
TUKU XLITATLAWAT XLAKATA NI NALATLAWANIKAN TUKU NITLAN KFAMILIA
Kstalaninanin Cristo tiku tamakgaxtokgkgonit akxni lapaxkikgo chu lamaxki kakni lakapala lakkaxtlawakgo xtaʼakglhuwitkan
18. ¿Niku lakatsuku latlawanikan tuku nitlan, chu la tlan nalakgpalikan tayat chuna la wan Biblia?
18 Akxni wi tiku nitlan kalikatsini xfamilia anta minacha kkintalakapastaknikan chu knaku chu tuku tlawayaw kkintalakapastaknikan (Santiago 1:14, 15). Tiku nitlan likatsi xlilakgpalit xtalakapastakni chu xlilakgpalit xtayat (Romanos 12:2). ¿Tlan nalakgpali xtayat? Tlan. Wa xTachuwin Dios kgalhi litliwakga xlakata nakalakgpali latamanin. Asta tlan namaxtu talakapastakni nema lu «nalimasputu ntu ntliwakglh wi» (2 Corintios 10:4; Hebreos 4:12). Akxni katsikan tuku masiya Biblia makgtayanan nalakgpalikan tayat, kitaxtu lilhakganankan xasasti tayat (Efesios 4:22-24; Colosenses 3:8-10).
19. ¿La nalikatsini chu naʼakxilha chatum kstalanina Cristo tiku tamakgaxtokga?
19 La naʼakxilhkan tiku tamakgaxtokgkan. Biblia wan: «Mpuchuwa chixkuwin xlipaxkitkan xpuskatkan xtachuna mpi luwa xmakni. Wanti mpaxkiy xpuskat, xtachuna mpi wanti luwa akstu paxkikan» (Efesios 5:28). Biblia na wan pi xachixku namaxki xpuskat «nkakni [o tlan nalikatsini] mpi lakskalajwan xlakan» (1 Pedro 3: 7). Chu lakpuskatin kawanikan pi «napaxkikgoy xchixkukan» chu «kamaxkilh nkakni xchixku» (Tito 2:4; Efesios 5:33). Liwana katsiyaw pi nipara chatum chixku tiku kakninani Dios tlan nawan pi tlan likatsini xpuskat komo nika o lixkajni wani. Chu nipara chatum puskat tlan nawan pi paxki o maxki kakni xchixku komo lixkajni wani, likgalhkgamanan o putum kilhtamaku kilhnima.
20. ¿Tiku namaxkikgo kuenta natlatni, chu tuku xlakata ni nakaskinikgo tuku nila tlawakgo xkamanan?
20 La nakaʼakxilhkan kamanan. Kamanan kamini nakapaxkikan, chu lu lakaskinkgo pi kakapaxkikgolh xtlatkan. Biblia wan pi kamanan «Dios kamaskiwinit» chu akgtum «tamakwan», o tatlaja (Salmo 127:3). Wa xalak tlat kalakgayawakanit xlakata nakuentajtlawakgo uma tamaskiwin. Biblia lichuwinan tiku kgalhi xtayat «lantla nchatum aktsu kgawasa» chu pi “laktonto” akxni laktsinajku kamanan (1 Corintios 13:11; Proverbios 22:15). Tiku xalak tlat ni kaks xlikawanatkan komo kamanan natlawakgo tuku “litonto”. Lakkamanan ni laklankata. Xalak tlat ni xliskinitkan xkamanan tuku nila katitlawakgolh, chuna la kamakgastakka o tuku tlan tlawakgo (kaʼakxilhti Génesis 33:12-14).
21. ¿La lakaskin Dios nakalikatsiniyaw kinatlatnikan tiku linkgoya kata?
21 La nakaʼakxilhaw kinatlatnikan tiku linkgoya kata. Levítico 19:32 wan: «Kataya akxni wi tiku aktsasawa chu kamaxki kakni tiku lina kata». Wa xlakata xLimapakgsin Dios xmasiya pi lu xlakaskinka nakamaxkikan kakni tiku xlinkgoya kata. Pero uma max lu tuwa nawan akxni xatlat tiku lina kata lu xasitsin o lu tatatla chu nialh lakapala tatsuwi o lakapastaknan. Maski chuna kamalakapastakkan kamanan pi chuntiya «namakgtayakgoy xtlatkan, xampi wa yuma, lhuwa chuna xlilat» (1 Timoteo 5:4). Uma wamputun pi tlan nakalikatsinikgo chu nakamaxkikgo kakni, chu asta nakamaxkikgo tumin komo natalakaskin. Biblia masiya pi nitlan tiku lixkajni likatsinikgo xnatlatnikan tiku linkgoya kata.
22. ¿Tuku makgtayanan xlakata ni nalatlawanikan tuku nitlan kchiki, chu la tlan namakgantaxtiyaw?
22 Kakatsiniw namachokgoyaw tuku nitlan tlawaputunaw. Proverbios 29:11 wan: «Tiku xatonto tunkun maxtu putum xtasitsi, pero tiku xaskgalala machokgo xtasitsi». ¿La tlan namachokgoyaw tuku wamputunaw? Ni kamastaw talakaskin pi kintaʼakglhuwitkan nakinkaʼakgchipayan wata lakapala kalakkaxtlawaw kintaʼakglhuwikan (Efesios 4:26, 27). Kataxtuw niku wilaw komo makgkatsiyaw pi nila katimachokgow kintasitsikan. Kaskiniw Dios kakinkamaxkin xʼespíritu santo xlakata tlan namachokgoyaw tuku nitlan tlawaputunaw (Gálatas 5:22, 23). Komo naʼanaw tlawanaw o natlawayaw ejercicio nakinkamakgtayayan nalakgmixa tuku xmakgkatsiyaw (Proverbios 17:14, 27). Kaliskujwi xlakata “ni lakapala nasitsiyaw” (Proverbios 14:29).
¿LAMAKGXTAKGKAN O AKXTUM TAWILAKAN?
23. ¿Tuku nala komo chatum tala xalak congregación makglhuwa kaj lakapala sitsi chu max asta kanika xfamilia?
23 Biblia lichuwinan pi uma tuku ni lakgati Dios, tiku «ntatalatlawan, chu ntakgslokgon, [...] ntasitsin» chu wan pi «wanti ntlawakgoy yuma nkatuwaj, ni katilakgchankgolh kxtapakgsin Dios» (Gálatas 5:19-21). Wa xlakata tiku wan pi kstalanina Cristo chu makglhuwa kaj lakapala sitsi, chu max asta nika xpuskat o xkamanan, tlan natamakxtukan kcongregación (katamalakxtupi 2 Juan 9, 10). Chuna ni litaxkajwani congregación latamanin tiku lu xasitsin (1 Corintios 5:6, 7; Gálatas 5:9).
24. 1) ¿Tuku tlan nalaksakkgo natlawakgo tiku kanikkan? 2) ¿La tlan namakgtayakgo amigos chu lakgkgolotsin tiku nikkan pero tuku ni xlitlawatkan?
24 ¿Tuku tlan natlawa chatum kstalanina Cristo komo tiku tamakgaxtokga nika chu ni limasiya pi nalakgpali xtayat? Makgapitsi wi tuku xlakata laksakkgonit pi ni namakgxtakgkgo tiku tamakgaxtokgkgo maski niknan. Chu atanu laksakkgonit namakgxtakgkgo, xlakata lakpuwankgo pi nalitatatlakgo, nitlan natawila xtalakapastaknikan, xtakanajlakan o asta lipekua tawila xlatamatkan. Tiku nikkan xakstu nalaksaka kxlakatin Jehová tuku natlawa (1 Corintios 7:10, 11). Max amigos tiku lakaskinkgo pi tlan nakinkakitaxtuniyan, parientes o lakgkgolotsin xalak congregación nakinkamakgtayaputunkgoyan chu nakinkamaxkikgoyan tastakyaw, pero ni xlilat nakinkawanikgoyan tuku kilitlawatkan. Chatunu chatunu xlilaksakat tuku natlawa (Romanos 14:4; Gálatas 6:5).
AKXNI NASPUTA TUKU KATLAWANI NITLAN FAMILIAS
25. ¿La lakaskin Dios pi katawi familia?
25 Akxni Jehová kamamakgaxtokgli Adán chu Eva, ni lakkaxwililh pi taʼakglhuwit la smanipasanan kuchu o latlawanikan tuku nitlan xlakglakgalhikgolh familia (Efesios 3:14, 15). Xtalakaskin xʼanalh tapaxkit, takaksni chu chatunu chatunu xkgalhilh tuku tlan xlimakgkatsilh kxtalakapastakni chu xlakata xtakanajla. Akxni lakatsukulh talakgalhin, lakapala talakglakgalhilh familia (katamalakxtupi Eclesiastés 8:9).
26. ¿Tuku namakglhtinankgo tiku linkgo xlatamatkan chuna la Jehová lakaskin?
26 Lu tlan pi Jehová ni lakgpalinit tuku xlakapastaknit xlakata familia. Xla wan pi nalimin xasasti kakilhtamaku niku ni katiʼanalh taʼakglhuwit, latamanin «lipaxuw nalatamakgo, chu nitu katikamakgapekualh» (Ezequiel 34:28). Ama kilhtamaku, tiku smanipasanit kuchu, tiku latlawani tuku nitlan kfamilia chu putum amakgapitsi taʼakglhuwit nema katlawanikgo tuku nitlan familia nialh katitawilakgolh. Latamanin ni katilitsiyankgolh kaj xlakata namatsekgkgo xtapekuakan chu xtakatsankan, wata nalitsiyankgo xlakata «xlakan ana snun lipaxaw natalatamaj» (Salmo 37:11).
a Kmakgapitsi países wilakgolh niku kamakgtayakan tiku smanipasakgonit kuchu, khospitales chu na kamakgtayakan xfamiliajkan. Komo wi tiku naʼan anta o ni naʼan xakstu nalaksaka. Sociedad Watch Tower ni wan komo tlan o nitlan umakgolh niku makgtayanankan. Pero, kuenta kilitlawatkan pi niku nakinkamakgtayakanan ni tlawakan tuku lakatsala xlimapakgsin Dios.