TAKGALHSKININ 5

¿Tuku naktlawa komo kimakglhuwikan kʼescuela?

¿TUKU XLAKATA XLAKASKINKA?

Tuku natlawaya, natlawa pi tlan o tlakg nitlan nakitaxtuniyan.

**¿TUKU XTLAWA WIX?**

Kalilakpuwanti uma: Thomas ni amputun kʼescuela uku. Nipara chali. Nialhpara makgstum amputun. Lata tsukulh, uma akgtutu papaʼ, akxni xcompañeros kawanikgolh putum tuku ni xlikana xlakata Thomas. Alistalh katuwa tuku tsukukgolh limapakuwikgo. Lakgachunin, wi tiku xtalakgaxi chu xmamakgani xlibros xtachuna la ni xʼakxilhnit. Atanu kilhtamaku, tiku xkataʼankgo kʼescuela lhkgen xmakankgo chu akxni xla xtalakgaspita putum xlimasiyakgo pi nitu xkatsikgo. Kgotana tlakg nitlan tuku lalh: Thomas wanika kʼInternet pi nitlan tuku xʼamaka tlawanikan...

Komo Thomas xwanti, ¿tuku xtlawa?

KALAKPUWANTI

Wi tuku tlan natlawaya. Tlan natamakgtayaya maski ni nakgaxinana. ¿La natlawaya?

NI KUENTA KAKATLAWANI. Biblia wan: «Tiku xatonto tunkun maxtu putum xtasitsi, pero tiku xaskgalala machokgo xtasitsi» (Proverbios 29:11). Komo nalimasiyaya pi nitu likgaputsaya, max tiku tlawanikgoyan tuku nitlan natapanukgo chu nialh katimakglhuwikgon.
NI KAKAMALAKGAXOKGE. Biblia wan: «Ni katlawanitit tuku nitlan tiku nitlan tuku katlawaniyan» (Romanos 12:17, TNM). Nakamalakgaxokgeya tlakg nitlan katikitaxtulh.
KATSALANI TAʼAKGLHUWIT. Biblia wan: «Tiku skgalala akxilha tuku nitlan chu tatsekga» (Proverbios 22:3). Putum kilhtamaku kakatsalani tiku nitlan likatsikgo chu akxni akxilha pi wi tuku nitlan katikitaxtunin.
KAKS KAKALIMALAKAWANI MINTAKGALHTIN. Biblia wan: «Akxni lakatitum kgalhtinanaw tlawa pi nialh naʼanan tasitsi» (Proverbios 15:1). Tlan kaj nakgalhkgamanana. Akgtum liʼakxilhtit, komo wi tiku waniyan pi xakgon wix, tlan nataʼakglhchatsuwiya chu nakgalhtinana: «Chuna, tlan xwa naktakta la kilitsinka».
KATAPANU. Nora, tiku kgalhi 19 kata, wan: «Akxni natapanuya chu nitu nakgalhtinana nalimasiyaya pi liwana lakapastaknana, tliwakga wix chu malakgachokgoya tuku tlawaputuna, uma tayat ni kgalhikgo tiku nitlan likatsikgo» (2 Timoteo 2:24).
TLAKG KALIPAWANKA. Tiku nitlan likatsikgo akxilhkgo tiku ni lipawankan chu nitu tlawa xlakata natamakgtaya. Pero lhuwa ni katitlawanikgon tuku nitlan komo ni namastaya talakaskin naʼakgchipakgoyan.
WI TIKU KAWANI. Chatum makgalhtawakgena puskat wan: «Akit kwan pi tiku tlawanikan tuku nitlan talakaskin nakamakgesiyakgo tiku nitlan likatsikgo. Wa uma tuku xlitatlawat, chu uma namakgtayanan nialhti natlawanikan tuku nitlan».

Chatum kgawasa tiku lipawankan ni pekuani tiku nitlan likatsi — Akxni tlakg nalipawankana natlawa pi tlakg tliwakga nawana nixawa tiku nitlan likatsi.

¿XKATSIYA?

Bullying ni kajwatiya kilhchanima nakgaxikana, na kilhchanima:

Nalikgalhkgamanankana. «Putum kilhtamaku naklakapastaka la xkilikgalhkgamanankgo chu tuku xkiwanikgo. Lixkajnit xkimamakgkatsinikgo chu xakmakgkatsi pi nitu xlilaka xaklitaxtu. Tlakg tlan xwa pi kaj xkilakgakgaxikgolh» (Celine, tiku kgalhi 20 kata).
Nalakgmakgankana. «Tiku xakkataʼan kʼescuela tsukukgolh kilakgmakgankgo. Komo xaktalakatsuwi kmesa xlakata akxtum nakkatawayan, xwankgo pi nialh xʼanan niku naktawila, maski xʼanan laktawilh. Putuminika kata ktasalh chu kiʼakstu kwayalh» (Haley, tiku kgalhi 18 kata).
Nalikgalhkgamanankana kʼInternet. «Max lu malakatsalikan takgaxmata, pero kaj ni lhuwa tachuwin nema natsokga kcomputadora natlawa pi nitlan natsukukan lichuwinankan achatum o asta nalakxtlawa xlatamat» (Daniel, tiku kgalhi 14 kata).

**¿LA XLILHUWA KATSIYA?**
¿XLIKANA O NI XLIKANA?	XATAKGALHTIN
1 Tiku katlawanikgo tuku nitlan amakgapitsin lata makgasa anankgonit.	1 Xlikana. Akgtum liʼakxilhtit, Biblia kalichuwinan tiku xkalilakgapaskan nefilim, tukuwani nema wamputun “tiku xkamakgpuspitkgo amakgapitsin” (Génesis 6:4).
2 Bullying nitu tlawaninan. Ni lu lanka taʼakglhuwit.	2 Ni xlikana. Lhuwa lakgkgawasan akstu kamakgnikan xlakata bullying.
3 Tuku tlakg tlan natlawanikan tiku nitlan likatsi wa natalachipakan.	3 Ni xlikana. Makglhuwa, tiku nitlan likatsikgo tlakg lakgtliwakgan. Wa xlakata nila tuku katitlawa komo nakatalachipaputuna.
4 Komo naʼakxilha pi wi tiku tlawanimaka tuku nitlan, tlakg tlan nitu nawana.	4 Ni xlikana. Komo nitu nawana, tatayapat tuku nitlan tlawamaka: namakgtayaya tuku nitlan chu ni katimakglakkaxtlawa.
5 Makglhuwa, tiku nitlan likatsikgo limasiyakgo pi nitu kamakgapekuan xlakata ni natasiya pi ni kalipawankan.	5 Xlikana. Maski lhuwa tiku nitlan likatsikgo tlakg laklanka kamakgkatsikan, lhuwa tiku ni kalipawankan chu wa xlakata kamaktujukgo amakgapitsin xlakata tlan namakgkatsikgo.
6 Tiku nitlan likatsikgo tlan natalakgpalikgo.	6 Xlikana. Komo nakamakgtayakan, tiku nitlan likatsikgo tlan nalakgpalikgo xtalakpuwankan chu tuku tlawakgo.