Guerras chu tatalachipat kinkamakgstuntlawayan
«Lata sputli xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni, tlakg talhuwinit tatalachipat, chu la uku 2,000 millones latamanin lamakgo kkachikinin niku anan guerras o anan tatalachipat».
Amina Mohammed, vicesecretaria general de las Naciones Unidas, 26 xla enero kata 2023.
Niku anan takaksni la uku, max tlan lakapala xtsukulh guerra o xtsukuka latalachipakan. Chu tuku la kʼakgtum kachikin, ankgalhin kamakgstuntlawa amakgapitsin kachikinin maski lu makgat wilakgo. Chu asta maski nialh anan guerra, tuku nitlan kitaxtu chuntiya lipatinankgo latamanin lhuwa kilhtamaku. Kalichuwinaw makgapitsi tuku nitlan kitaxtu:
Ni anan liwat. Programa Mundial de Alimentos wan pi guerras «wa tuku tlakg tlawa pi kaʼanalh tatsinksni». Lhuwa tiku ni kgalhikgo tuku nawakgo, wa tiku talamanalh niku anan guerras o wi tatalachipat.
Chipanan tajatat. Tiku lamakgo niku max tlan xtsukulh guerra, ankgalhin katapekua lamakgo. Chu uma tlawa pi lu nalipuwankgo o lu nalakgaputsakgo. Umakgolh latamanin ni kajwatiya kaʼakgspula tuku nitlan kxmaknikan, wata na laktlawa xtalakapastaknikan chu tlawa pi lu nalipuwankgo chu nalakgaputsakgo. Pero ni kajwatiya uma, kʼumakgolh kachikinin na ni anankgo makuchinanin.
Tsalataxtukan kkachikinin. Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Refugiados wan pi septiembre kata 2023, liwaka 114 millones latamanin kxlikalanka katiyatni tsalataxtukgolh kxkachikinkan. Chu chuna tlawakgo xlakata anan guerras chu tatalachipat kxkachikinkan.
Ni akchan tumin. Akxni anan guerra, ankgalhin tapalaxla tuku stakan. Akxni mapakgsinanin limakgasputkgo xtuminkan xlakata natlawakgo guerra, nialh kamakgtayakgo latamanin xalak xpaiskan, chu uma kalimini lhuwa tapatin putum tiku anta lamakgo. Chu xlakata nalakkaxtlawakgo tuku guerra masputulh, laktlawakgo lhuwa tumin.
Lakxtlawa Katiyatni. Latamanin lu patinankgo akxni laktlawakan tuku maklakaskinkgo. Guerras ankgalhin laktlawa chuchut, tiyat chu un, chu uma kamakgatatatla latamanin. Asta maski sputnita guerra kʼakgtum kachikin, wilakgojku niku kamaknukanit laktsu bombas, chu uma katlawaninit tuku nitlan o asta kamakgninit tiku anta lamakgo.
Xlikana pi lu nitlan kitaxtu akxni anan akgtum guerra.