Watchtower BIBLIOTECA KʼINTERNET
Watchtower
BIBLIOTECA KʼINTERNET
totonaco
  • BIBLIA
  • LIKGALHTAWAKGA
  • TAMAKXTUMIT
  • w14 1/3 págs. 12-15
  • Talakgatumi xTachuwin Dios kʼEspaña

Nitu video xlakata tuku laksakti.

Kakilatapatiw, ni liwana tasiya uma video.

  • Talakgatumi xTachuwin Dios kʼEspaña
  • Makatsinina Lichuwinan xTamapakgsin Jehová 2014
  • Subtítulos
  • BIBLIA KLATÍN
  • BIBLIA TSOKGKA KCHIWIX
  • BIBLIA KʼÁRABE
  • BIBLIA XAʼESPAÑOL
Makatsinina Lichuwinan xTamapakgsin Jehová 2014
w14 1/3 págs. 12-15
Biblia de Alba malakgapitsikanit

Talakgatumi xTachuwin Dios kʼEspaña

«Akxni nakan kʼEspaña, [...] kkgalhkgalhiy mpi lantla nakkatilakgtaxtuyan nakkaukxilhan; na akxni mpi xaklimakgapaxuwakaja [...], pus naktaxtupalayacha, nakimakilhanuyatit kkintiji.» (Romanos 15:24)

APÓSTOL Pablo katsokgnilh uma tachuwin kstalaninanin Cristo xalak Roma lakatsu kata 56. Biblia ni kinkawaniyan komo kilalh o ni alh kʼEspaña. Maski chuna o ni chuna, xtaskujut Pablo chu amakgapitsin tiku xkamalakgachakan alakatanu xlakata xlichuwinankgolh Dios, makgtayanankgolh xlakata xtalakgatumilh xTachuwin Dios kʼEspaña ksiglo II.

Ni lhuwa kilhtamaku titaxtulh tsukulh talhuwi congregaciones kʼEspaña. Xlakata xlina lhuwa kata akxni romanos xkaʼakgchipakgonit chu tachuwin nema xchuwinankan wa latín, xtalakaskin pi xmatitaxtika Biblia kʼuma tachuwin.

BIBLIA KLATÍN

Xapulana kstalaninanin Cristo xalak España romana matitaxtikgolh Biblia klatín nema kalilakgapaska Vetus Latina Hispana. Uma tuku tlawaka akglhuwa siglos tamaklakaskilh, asta akxni Jerónimo makgalhsputulh Vulgata latina ksiglo V.

Traducción nema tlawalh Jerónimo masputulh kBelén (Palestina), lu lakapala chalh kʼEspaña. ¿La lakapala chalh? Akxni Lucinio, tiku xlikgalhtawakga Biblia chu lhuwa tumin xkgalhi, katsilh pi Jerónimo xtlawama akgtum traducción klatín, tunkun xkgalhiputun xacopia, wa xlakata kamalakgachalh kgalhchaxan tsokgnanin kBelén xlakata xcopiaxtukgolh. Ksiglos nema titaxtulh, uma traducción tsinu tsinu lilakgpalika Vetus Latina Hispana. Maski uma traducciones kamakgtayakgolh latamanin xlakata xʼakgatekgskgolh tuku wan Biblia, pero xtalakaskin atanu akxni sputli Imperio romano.

BIBLIA TSOKGKA KCHIWIX

Visigodos chu amakgapitsi tribus germánicas akgchipakgolh España ksiglo V chu liminkgolh tachuwin xwanikan: gótico. Xlakan xkgalhikgo akgtum takanajla nema xwanikan arrianismo, chu ni xkanajlanikgo Trinidad chu xkgalhikgo xBibliajkan nema xwanikan: Biblia gótica xla Ulfilas. Uma Biblia xlikgalhtawakgakan kʼEspaña asta akxni sputli siglo VI akxni mapakgsina visigodo Recaredo makgxtakgli arrianismo chu católico wa. Mapakgsina wa pi xkamasputuka xlibroskan arrianos, asta Biblia xla Ulfilas, chuna masputuka xlikgalhtawakgakan góticos kʼEspaña.

Pizarra xla akgtum texto xalak Biblia klatín

Pizarra niku limin akgtum texto klatín (siglo VI)

Maski chuna, xTachuwin Dios chuntiya xtalakgatumima kʼuma kilhtamaku. Nachuna, xchuwinankan akgtum tachuwin nema xminacha klatín chu uma matsukilh tachuwin romances xalak España.a Tatsokgni xala makgasa xtsokgkan kchiwix, chu xlilakgapaskan pizarras visigodas. Tsokgka ksiglo VI chu VII chu makgapitsi xliminkgo capítulos xla Salmos chu Evangelios. Akgtum Salmo xatakgatsin xlimin capítulo 16.

Xlakata xtsokgkan texto xalak Biblia kchiwix limasiya pi latamanin xlikgalhtawakgakgo chu xcopiaxtukgo xTachuwin Dios xalak uma kilhtamaku. Max makgalhtawakgenanin xlimaklakaskinkgo xlakata xkamasiyanikgolh kamanan nakgalhtawakgakgo chu natsokgnankgo. Uma tablillas ni lu tapalaxla xwanit, ni chuna la pergamino nema xmaklakaskinkan kmonasterios xlakata xtlawakan Biblia nema kgalhi dibujo.

Akgtum página Biblia de León

Lu stlan nema wanikan Biblia León. Maski lu lhuwa xtapalh, pero uma Biblia ni liwana makgtayanankgolh xlakata xmalakgatumika xTachuwin Dios

Maktum nema lu lhuwa xtapalh, tlawaka kata 960 chu wi kpusikulan xla San Isidoro, kLeón (España). Kgalhi 516 hojas, 47 centímetros xlilanka chu 34 centímetros xlitilanka chu 18 kilos xlitsinka. Atanu, wa Biblia xla Ripoll nema wi kBiblioteca xla Vaticano chu tlawaka lakatsu kata 1020. Wa uma Biblia nema tlakg kgalhi dibujos. Kaj akgtum letra nema xlitsuku, akgtum kilhtamaku xlitlawa chatum monje chu akgtum título xla akgtum página akgtum semana xmaklakaskin. Maski uma lu lhuwa xtapalh, pero ni lu makgtayanankgolh xlakata xtalakgatumilh xTachuwin Dios.

BIBLIA KʼÁRABE

Kʼsiglo VIII tsukulh talhuwi akgtum xasasti tachuwin kʼEspaña xlakata kaʼakgchipalh árabes. Niku akgchipanankgolh musulmanes, tlakg tsukuka chuwinankan árabe ni xawa latín wa xlakata talakaskilh pi xmatitaxtika Biblia kʼuma tachuwin.

Ksiglo V asta VIII, Biblia klatín chu kʼárabe tlan kamamakgkatsinikgolh latamanin tiku xwilakgolh kʼEspaña xlakata tlan xlikgalhtawakgakgolh xTachuwin Dios

Lakpuwankan pi umakgolh kata kʼEspaña, xʼanan lhuwa traducciones xalak Biblia tachuwin árabe tuku tlakg xʼanan wa Evangelios. Max chatum obispo sevillano xla siglo VII tiku wanikan Juan, tlawalh traducción xamaktuminika Biblia kʼuma tachuwin. Pero la uku nialh anan uma traducciones nema tlawaka. Akgtum traducción xla Evangelios nema tlawaka kxʼitat ksiglo X wi kpusikulan xla León.

Malakgapitsikanit maktum Biblia k’árabe xla Evangelios

Traducción kʼárabe xla Evangelios (siglo X)

BIBLIA XAʼESPAÑOL

Akxni xkgalhsputma uma kata tsukulh anan castellano, o español. Uma xasasti tachuwin lu xʼama makgtayanan xlakata xmalakgatumika xTachuwin Dios.b Tatsokgni nema tlakg xalamakgasa xaʼespañol wilikanit La Fazienda de Ultra Mar (Hechos de ultramar), akxni xtsukuma siglo XIII. Uma lichuwinan akxni wi tiku kilalh kʼIsrael, chu Pentateuco chu makgapitsi libros Tatsokgni xaHebreo (Antiguo Testamento), nachuna Evangelios chu Epístolas.

Mapakgsina Alfonso X

Mapakgsina Alfonso X makgtayanalh xlakata tlan xmatitaxtika Biblia xaʼespañol

Takanajla católico nitlan akxilhli xlakata xtlawaka uma traducción. Kata 1234, Concilio xla Tarragona limapakgsinalh pi putum Biblia nema xwilakgo ktanu tanu tachuwin (tuku chuwinankan kpaís) xmaxkika obispo tiku anta xwi xlakata xkalhkuyuka. Pero uma limapakgsin ni tlawalh pi nialh xtlawaka traducción. Mapakgsina Alfonso X (1252-1284), tiku xlilakgapaskan pi wa makilhtsukilh prosa española, xkgalhiputun Biblia xaʼespañol chu makgtayanalh xlakata tlan xtlawaka traducción. Na xwi atanu Biblia kʼuma kilhtamaku xwanikan Biblia prealfonsina, chu alistalh taxtulh Biblia Alfonsina nema tlakg xatakgatsin xwanit.

Xpáginas Biblia prealfonsina chu Biblia Alfonsina

Kxpágina Biblia prealfonsina (pakgxwiki) chu Biblia Alfonsina (pakgastakat), umakgolh xalak siglo XIII

Umakgolh libros makgtayanankgolh xlakata tlakg kstakli uma tachuwin. Thomas Montgomery, tiku tlakg xkatsi xlakata uma wan xlakata Biblia Alfonsina: «Tiku matitaxtilh kxaʼespañol Biblia lu tlan la tlawalh, xlakata xlikana tuku wan chu maklakaskilh lu stlan tachuwin. [...] Ni tuwa tachuwin maklakaskilh chu ni tuwa akgatekgsnikan, chuna xtamaklakaskin Biblia xlakata tlan xlikgalhtawakgakgolh latamanin tiku ni lu katsinikgo latín».

Pero xapulana Biblias xaʼespañol ni anta kilhtika ktachuwin nema tsokgka Biblia, wata maklakaskinka tachuwin Vulgata latina. Ksiglo XIV, judíos tiku xtsokgnanin Biblia tsukukgolh matitaxtikgo kxaʼespañol tatsokgni xahebreo. Ama kilhtamaku, xliputum Europa anta kʼEspaña niku tlakg xwilakgolh judíos, chu judíos tiku xtlawakgo traducción tlan xlimaklakaskinkgo tatsokgni xala makgasa nema tlakg tlan xwanit.c

Akgtum lu tlan liʼakxilhtit wa Biblia de Alba, nema tatlawakgolh ksiglo XV. Chatum tiku lu xlakgapaskan kʼEspaña Luis de Guzmán wanilh rabino Moisés Arragel pi xtlawalh traducción kxaʼespañol castizo (nema ni talakgpalilh), wa tuku xlakata chuna skilh. «Chuna la tsokgkanit Biblia xala uku nialh chuna la xapulana» chu xlipulaktiy, «latamanin la akinin lakaskinkgo nawilikan notas kxkilhpan Biblia xlakata naʼakgatekgskgo tuku lu laktuwa». Uma tuku limapakgsinalh liwana tasiya pi lhuwa latamanin xlikgalhtawakgaputunkgo chu xʼakgatekgsputunkgo Biblia. Na liwana tasiya pi lhuwa xkgalhikgokan Biblia kʼEspaña ktanu tanu tachuwin.

Xlakata lhuwa skujkgolh traductores chu tiku xcopiaxtukgo, latamanin xalak España tiku xkatsinikgo kgalhtawakgakgo, tlan xlikgalhtawakgakgo Biblia kxtachuwinkan. Wa xlakata, «xalak España tlakg liwana xlakgapaskgo Biblia ni xawa xalak Alemania chu xalak Inglaterra akxni nina xlama Lutero», chuna wan tiku lichuwinan tuku lanit Juan Orts González.

«Latamanin xalak España tlakg liwana xlakgapaskgo Biblia ni xawa xalak Alemania chu xalak Inglaterra akxni nina xlama Lutero» (Juan Orts González, historiador)

Maski chuna, akxni ksputma siglo XV, Inquisición xalak España nialh mastalh talakaskin natlawakan Biblia chu nakgalhikgokan ktanu tanu tachuwin, chuna litsukulh uma kilhtamaku niku lhuwa latamanin xala anta ni lakgapaskgolh xtachuwin Dios. Akgtutu siglo xtitaxtulh xlakata xmastaka talakaskin nakgalhiparakgokan Biblia. Ama kilhtamaku niku lu katuwa xwanit, makgapitsi traductores tiku ni xpekuankgo tlawakgolh Biblia xaʼespañol kʼatanu países chu tsekg xmalakgachakgo kʼEspaña.d

Chuna la limasiya tuku akxilhwi xlakata la tlawaka traducción xla Biblia kʼEspaña, chu tiku ni xkanajlanikgo xTachuwin Dios xmasputuputunkgo, pero nila masputukgolh xtamakatsin Jehová (Salmo 83:1; 94:20).

Tiku lhuwa liskujkgolh xlakata xtlawakgolh uma traducciones, latín, gótico, árabe chu español makgtayanankgolh xlakata tlakg xlakgapaska Biblia, la uku traductores nachuna tlawakgo. Xlakata chuna tlawakgolh lhuwa millones latamanin tlan likgalhtawakgakgo xTachuwin Dios tachuwin nema lakgchan xnakujkan.

a Castellano, catalán, gallego chu portugués.

b La uku anan 540 millones latamanin tiku xtachuwinkan wa español.

c Kaʼakxilhti artículo «El nombre divino y el legado de Alfonso de Zamora», krevista La Atalaya 1 xla diciembre kata 2011.

d Kaʼakxilhti artículo «Casiodoro de Reina y su lucha por tener la Biblia en español» krevista La Atalaya 1 xla junio kata 1996.

Biblia kmakgapitsi tachuwin xalak España

Catalán. Biblia tlawaka kCatalán ksiglo XIII. Maktum nema tlawaka wa, Biblia rimada, akgtum traducción nema tlawaka xlakata tlakg ni tuwa xtalakapastakli textos. Watiya uma siglo, kata 1287 chu 1290, Jaume de Montjuich tlawaka traducción maktuminika Biblia xlakata mapakgsina Alfonso II xla Cataluña (Alfonso III de Aragón).

Valenciano. Akxni xtsukuma siglo XV, Bonifacio Ferrer matitaxtilh Biblia kValenciano. Wa nema pulana tlawaka kʼEspaña (kata 1478). Lu nitlan tuku tlawaka xlakata putum Biblia nema xʼanankgo kalhkuyuka akxni tawi Inquisición. Kaj maktum página nitu lanilh, xaʼawatiya página, nema wi kSociedad Hispánica de América kNueva York.

Vasco. Kata 1571, Juan de Lizárraga matitaxtilh ktachuwin vasco Tatsokgni xaGriego (o Nuevo Testamento) xlakata makgtayalh mapakgsina xalak Navarra. Tuku tlawalh makgtayanalh xlakata ni xtalakgpalilh la tsokgnankan kʼuma tachuwin. Wankan pi Lizárraga makgtayanalh ktachuwin vasco chuna la Jerónimo tlawalh klatín chu Lutero kʼalemán.

    Likgalhtawakga xatotonaco (1993-2026)
    Ktaxtuputun
    Matsukikan sesión
    • totonaco
    • Matitaxtikan
    • La lakkaxwilikan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tuku milikatsit
    • La maklakaskinkan uma página
    • Tlan nalakgpaliya tuku tsokgwili mimpalakata
    • JW.ORG
    • Matsukikan sesión
    Matitaxtikan