Watchtower BIBLIOTECA KʼINTERNET
Watchtower
BIBLIOTECA KʼINTERNET
totonaco
  • BIBLIA
  • LIKGALHTAWAKGA
  • TAMAKXTUMIT
  • Kxaʼawatiya Pascua kamasiyanikan pi xlitaktujutkan
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Jesús katuchakge xʼapóstoles xlakata nakamasiyani pi xlitaktujutkan

      CAPÍTULO 116

      Kxaʼawatiya Pascua kamasiyanikan pi xlitaktujutkan

      MATEO 26:20 MARCOS 14:17 LUCAS 22:14-18 JUAN 13:1-17

      • JESÚS XAʼAWATIYA KATAWAYAN XʼAPÓSTOLES KPASCUA

      • KATUCHAKGE APÓSTOLES XLAKATA WI TUKU NAKAMASIYANI

      Chuna la Jesús kalimapakgsilh, Pedro chu Juan chinkgonita kJerusalén xlakata nalakkaxtlawakgo tuku natamaklakaskin kPascua. Alistalh, Jesús chu 10 xʼapóstoles na ankgo. Lu kgotanunita, Chichini nialh lu tasiya akxni Jesús chu xʼapóstoles taktakgo ksipi xla Olivos. Jesús nialh katiʼakxilhpa la tsankga Chichini asta akxni nalakastakwanan.

      Ni lhuwa kilhtamaku lichankgo kkachikin chu ankgo kchiki niku natlawakgo Pascua. Akxni chankgo anta, tawakakgo kxalanka cuarto chu akxilhkgo pi putum lakkaxwilikanita. Jesús xlakaskin pi xchilha uma kilhtamaku, xlakata kawani: «Lu klipaxuwa xlakata kkatawaman uma taway xla Pascua akxni nina kpatinan» (Lucas 22:15).

      Lata makgasa, talismaninit pi lamatitaxtini lhuwa copa tiku makgtlawamakgo Pascua. Uma kilhtamaku, akxni Jesús makglhtinanita patum copa, paxtikatsini Dios chu alistalh kawani: «Kalikgotnantit uma chu kalamatitaxtinitit minchatunukan, xlakata kkawaniyan, lata uku, nialh ktilikgotnampa xchuchut uvas asta akxni namin xTamapakgsin Dios» (Lucas 22:17, 18). Xʼapóstoles liwana xliʼakgatekgsatkan pi xlinin Jesús talakatsuwima.

      Akxni wayamakgojku, wi tuku lay. Jesús taya, wi niku wili klhakgat chu tiya maktum toalla. Alistalh muju chuchut niku makgachakgankan. Makglhuwa, xmalana chiki wa tiku xlimapakgsi chatum kskujni nakatuchakge tiku lakgapaxialhnamakgo (Lucas 7:44). Uma kilhtamaku, xmalana chiki niti wi, wa xlakata Jesús tsuku katuchakge. Kaxatikawa apóstoles tlan xtayakgolh chu xtlawakgolh uma, pero niti chuna tlawa. ¿Max wa xlakata chuntiya lasitsini? Ni katsiyaw, pero maxanankgo pi wa Jesús katuchakgema.

      Akxni lakgchan Pedro, xla wan: «Wix nikxni nakintuchakgeya». Jesús kgalhti: «Komo ni naktuchakgeyan, nila akxtum nakintatawilaya». Pedro wani tuku wi kxnaku: «Malana, ni kajwatiya kintantun kachakge, wata nachuna kachakge kimakan chu kiʼakgxakga». Pedro kaks lilakawan la Jesús kgalhti: «Putum tiku paxnit kaj xtantun talakaskin nachakge, xlakata skulunku xputuminika. Chu lakskulunku wixin, pero ni mimputumkan» (Juan 13:8-10).

      Jesús katuchakge 12 xʼapóstoles, asta Judas Iscariote na tuchakge. Alistalh wilipara klhakgat, tawilapara chu kakgalhskin: «¿Akgatekgsatit tuku xlakata kkatuchakgen? Wixin kilimapakuwiyatit “Makgalhtawakgena” chu “Malana” chu xlikana tuku wanatit xlakata chuna klitaxtu. Wa xlakata, maski akit Malana chu Makgalhtawakgena, kkatuchakgen, nachuna kalakgchanan nalatuchakgeyatit minchatunukan. Xlakata akit kkawilinin xaliʼakxilhtit, chuna la ktlawalh mimpalakatakan, nachuna wixin militlawatkan. Lu xlikana kkawaniyan pi skujni ni tlakg xlakaskinka litaxtu nixawa xmalana, chu tiku malakgachakan ni tlakg xlakaskinka nixawa tiku malakgachalh. Komo katsiyatit uma, paxuwayatit komo natlawayatit» (Juan 13:12-17).

      ¡Lu kaks malakawaninan uma liʼakxilhtit! Xtamakgalhtawakgen Jesús xlitaktujutkan chu xliskujnitkan amakgapitsin. Ni xlilakpuwanatkan pi xlakan tlakg xlakaskinka litaxtukgo chu pi amakgapitsin nakaskujnikgo. Wata xlistalanitkan xliʼakxilhtit Jesús, uma ni wamputun pi nakatuchakgekgo amakgapitsin, wata wamputun pi xatapaxuwan nakaskujnikgo chu ni nalaksakpaxkinankgo.

      • Akxni Jesús katawayama, ¿tuku kawani xʼapóstoles xlakata nakatsikgo pi talakatsuwima xlinin?

      • ¿Tuku xlakata kaks malakawaninan pi wa Jesús katuchakge xʼapóstoles?

      • Akxni Jesús katuchakge xʼapóstoles, ¿tuku kamasiyani?

  • Xtaway kiMalanakan
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Jesús katatlawa xTaway kiMalanakan kgalhakgawitu xʼapóstoles tiku ni makgxtakgkgo

      CAPÍTULO 117

      Xtaway kiMalanakan

      MATEO 26:21-29 MARCOS 14:18-25 LUCAS 22:19-23 JUAN 13:18-30

      • JESÚS WAN PI JUDAS NAMAKAMASTA

      • JESÚS LAKKAXWILI TAWAY XLAKATA NALAKAPASTAKKAN XLININ

      Jesús aku kamasiyanilh xʼapóstoles pi xlitaktujutkan akxni katuchakgelh. La uku, akxni wakgonita taway xla Pascua, Jesús lichuwinan tuku wa David: «Asta uma chixku tiku tlan xaktalalin, tiku xaklipawan, tiku xaktawama kinkaxtilanchu, xla kintalalakatawakalh». Jesús kawani: «Chatum tiku unu wi nakimakamasta» (Salmos 41:9; Juan 13:18, 21).

      Apóstoles lalakaʼakxilha chu wankgo: «¿Pi kawa akit Malana?». Asta Judas Iscariote nachuna wan. Wa xlakata Pedro wani Juan, nema paxtuwi Jesús, pi kakgalhskilh tiku chuna natlawa. Wa xlakata Juan lakgtalakatsuwi Jesús chu kgalhskin: «Malana, ¿tiku ama?» (Mateo 26:22; Juan 13:25).

      Jesús kgalhti: «Wa ama tiku nakmaxki aktsu kaxtalanchu nema nakmalakgchuwi». Alistalh, Jesús makawi o mastaja kaxtalanchu kpakgtum pulatu, maxki Judas chu wani: «Xlikana, xKgawasa chixku naniy, chuna la tatsokgnit xpalakata, pero ¡kgoxota ama chixku tiku namakamasta xKgawasa chixku! Tlakg tlan xkitaxtunilh ama chixku komo ni xtilakachilh» (Juan 13:26; Mateo 26:24). Chu Satanás laktanu Judas. Uma chixku tiku nialh tlan wi xtalakapastakni, tlawa xtalakaskin Akgskgawini, chu litaxtu «tiku namalakgsputukan» (Juan 6:64, 70; 12:4; 17:12).

      Jesús wani Judas: «Tuku tlawapat, tlakg lakapala katlawa». Amakgapitsi apóstoles lakpuwankgo, pi xlakata Judas wa tiku maki tumin, wanimaka pi katamawalh tuku natamaklakaskin kfiesta o wi tuku kakamaxkilh lakglimaxkgenin (Juan 13:27-30). Pero Judas taxtu xlakata namakamasta Jesús.

      Akxni Judas anita, Jesús wi tuku xasasti lakkaxwili. Tiya maktum kaxtalanchu, tlawa oración, lakgchakga o lakxtuli, kamaxki xʼapóstoles xlakata nawakgo chu kawani: «Uma kilhchanima kimakni, nema natamasta mimpalakatakan. Chuntiya katlawatit uma xlakata nakililakapastakatit» (Lucas 22:19). Apóstoles lamatitaxtini kaxtalanchu chu wakgo.

      Alistalh, Jesús tiya patum copa niku tajuma vino, tlawa oración, kamaxki xʼapóstoles chu xlakan likgotnankgo. Jesús kawani: «Uma copa kilhchanima xasasti talakkaxlan nema natsuku akxni kinkgalhni nastajtamakgan mimpalakatakan» (Lucas 22:20).

      Jesús tlawa uma xlakata nalakapastakkan xlinin, nema xtamakgalhtawakgen xlitlawatkan akgatunu kata k14 xla nisán. Uma nakamalakapastaka tuku Jesús chu xTlat tlawakgonit xlakata tiku ni namakgxtakgkgo Dios tlan nalakgtaxtunikgo talakgalhin chu linin. Chu tlakg lhuwa tuku tlawa nixawa Pascua, xlakata uma limasiya xaxlikana xlakgtaxtutkan latamanin tiku nalimasiyakgo takanajla.

      Jesús wan pi xkgalhni nastajtamakgan «xlakata nakatapatikan xtalakgalhinkan lhuwa latamanin». Xʼapóstoles tiku ni makgxtakgkgo chu amakgapitsi latamanin na nakatapatikan. Wa uma tiku natatawilakgo kxTamapakgsin xTlat (Mateo 26:28, 29).

      • ¿Tuku lichuwinalh Jesús nema xlichuwinankanita chu la tamalakxtumi tuku tlawalh Judas?

      • ¿Tuku wani Jesús pi katlawalh Judas? ¿Tuku lakpuwankgo apóstoles?

      • ¿Tuku xasasti lakkaxwili Jesús, chu tuku xlakata?

  • Litaʼakglhuwikgo xlakata tiku tlakg xlakaskinka
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Xʼapóstoles Jesús litaʼakglhuwikgo xlakata tiku tlakg xlakaskinka

      CAPÍTULO 118

      Litaʼakglhuwikgo xlakata tiku tlakg xlakaskinka

      MATEO 26:31-35 MARCOS 14:27-31 LUCAS 22:24-38 JUAN 13:31-38

      • JESÚS KAWANI PI NI XLITALANKITKAN

      • WAN PI PEDRO NAWAN PI NI LAKGAPASA

      • XTAMAKGALHTAWAKGEN JESÚS LITALAKGAPASKGO XLAKATA LAPAXKIKGO

      Kʼuma xaʼawatiya tsisni nema Jesús katawi xʼapóstoles, katuchakgenit chu chuna kawilininit tlan liʼakxilhtit xlakata na nakaskujnikgo amakgapitsin. ¿Tuku xlakata talakaskilh chuna natlawa? Xlakata limasiyakgonit pi wi tuku tuwa makgkatsikgo natlawakgo. Ni makgxtakgkgo Dios, pero chuntiyaku lakpuwamakgo tiku tlakg xlakaskinka litaxtu (Marcos 9:33, 34; 10:35-37). Uma tsisni limasiyaparakgonit pi chuntiya lakpuwankgo.

      Kaj lakapala, tsukukgo «litaʼakglhuwikgo» tiku tlakg xlakaskinka litaxtu (Lucas 22:24). ¡Max Jesús lu lilipuwan akxni akxilha pi taʼakglhuwimaparakgo! Pero ¿tuku tlawa?

      Ni kalakakilhni o kakgawani, wata lakatitum kawani: «Mapakgsinanin xalak kachikinin kamapakgsikgo latamanin chuna la lakaskinkgo, chu latamanin lu xlakaskinka tukuwani kamaxki ama tiku kapuxkunanikgo. Pero wixin nichuna kalikatsitit. [...] ¿Tiku tlakg xlakaskinka? ¿Tiku tawila kmesa o tiku limin taway? Tlakg xlakaskinka tiku tawila kmesa, ¿ni xlikana? Pero akit kwi kmilakgstipankan xtachuna miskujnikan» (Lucas 22:25-27).

      Maski makglakgalhinanin, apóstoles ni makgxtakgkgonit Jesús maski tuwa tuku titaxtukgonit. Wa xlakata xla kawani: «Akit kkatatlawayan akgtum talakkaxlan, chuna la kinTlat kintatlawanit akgtum talakkaxlan, xlakata akgtum tamapakgsin» (Lucas 22:29). Umakgolh lakchixkuwin ni makgxtakgkgo Jesús. Chu xla kawani pi uma talakkaxlan natlawa pi xlakan natamapakgsinankgo kTamapakgsin.

      Maski apóstoles kgalhikgo uma lu tlan takgalhkgalhin, chuntiyaku makglakgalhinanin. Jesús kawani: «Satanás skinit talakaskin nakalakchikiyan xtachuna la akxni trigo makganikan xkgoxkga», chu xkgoxkga talakgatumi akxni laktsikikan (Lucas 22:31). Na kawani: «Uma katsisni mimputumkan nakamaʼakgchakgxnikanatit kimpalakata, xlakata chuna tatsokgnit: “Nakmakgni xkuentajtlawana borregos, chu putum borregos natakgawanikgo”» (Mateo 26:31; Zacarías 13:7).

      Pedro wani: «Maski amakgapitsin nakamaʼakgchakgxnikan mimpalakata, ¡akit nikxni kintimaʼakgchakgxnika!» (Mateo 26:33). Pero Jesús wani pi uma tsisni akxni puyu nina makgtiy kilhtli, Pedro nawan pi ni lakgapasa. Maski chuna, Jesús wani: «Pero akit kskininit Dios mimpalakata xlakata mintakanajla ni nataxlajwani; chu akxni wix taspitnitata nawan, kakamatliwakglhti minatalan» (Lucas 22:32). Pedro kgalhtliwakga wan: «Maski na nakimakgnikan, ni ktilakgmakgan» (Mateo 26:35). Amakgapitsin apóstoles nachuna wanikgo.

      Jesús chuntiya kawani: «Nialh makgas kilhtamaku kkatawilan. Wixin nakimputsayatit; chu chuna la kkawanilh judíos: “Anta niku akit kkama wixin nila tanatit”, chu uku wixin kkawaniman». Alistalh kawani: «Kkamaxkiman xasasti limapakgsin: pi kalapaxkitit minchatunukan; chuna la kkapaxkinitan, nachuna wixin kalapaxkitit minchatunukan. Wa uma tuku nalitalakgapasatit pi wixin kintamakgalhtawakgen: komo lapaxkiyatit» (Juan 13:33-35).

      Akxni Pedro kgaxmata pi Jesús wan pi nialh makgas katawi, kgalhskin: «Malana, ¿niku pimpat?». Jesús kgalhti: «Niku akit kkama, uku nila kistalaniya, pero alistalh nakistalaniya». Pedro ni liwana akgatekgsa uma chu wani: «Malana, ¿tuku xlakata la uku nila kstalaniyan? Nakmasta kilatamat mimpalakata» (Juan 13:36, 37).

      Alistalh Jesús lichuwinan akxni xla kamalakgachalh xʼapóstoles xkilichuwinankgolh Dios kʼGalilea chu ni xlinkgo xpumakikan tumin chu tuku xmaklakaskinkgo (Mateo 10:5, 9, 10). Chu kawani: «Nitu katsankganin ¿ni xlikana?». Xlakan wankgo pi ni. Pero ¿tuku xlitlawatkan lata uma kilhtamaku? Jesús kalimapakgsi: «Pero uku, tiku kgalhi xpumakikan xtumin, kalilh, nachuna xmurralh xla xuwa, chu tiku ni kgalhi xʼespada, kastalh klhakgat nema wili kxkgalhni chu katamawalh kgantum. Kkawaniyan pi tuku tatsokgnit kimpalakata xlilat nakgantaxtu, nema wan: “Likatsinika chuna la chatum makglakgalhina”. Wa uma tuku kgantaxtuma kimpalakata» (Lucas 22:35-37).

      Jesús lichuwinama akxni naxtokgowakakan kkiwi kxpaxtun makglakgalhinanin. Lata uma kilhtamaku, xtamakgalhtawakgen nakaputsastalanikan. Xlakan lakpuwankgo pi natayanikgo uma, wa xlakata wanikgo: «Malana, ¡kaʼakxilhti!, unu wilakgolh kgantiy espadas». Xla kawani: «Kajwatiya umakgolh natamaklakaskin» (Lucas 22:38). Alistalh, Jesús namaklakaskin uma xlakata wi tuku lu xlakaskinka nakamasiyani.

      • ¿Tuku xlakata apóstoles taʼakglhuwikgo chu tuku tlawa Jesús?

      • ¿Tuku nakitaxtu xlakata talakkaxlan nema Jesús katatlawa xʼapóstoles nema ni makgxtakgkgo?

      • Akxni Jesús akxilha pi Pedro lu xʼakstu lipawankan, ¿tuku wani?

  • Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Jesús katawi kgalhakawitu xʼapóstoles tiku ni makgxtakgkgo kxlikilhmaktiy chiki

      CAPÍTULO 119

      Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat

      JUAN 14:1-31

      • JESÚS AN KAKAXTLAWANI NIKU TLAN NATAWILAKGO XTAMAKGALHTAWAKGEN

      • KAMALAKNUNI CHATUM MAKGTAYANA

      • DIOS TLAKG LANKA NIXAWA JESÚS

      Jesús antiyaku katawi xʼapóstoles kxlikilhmaktiy chiki. Akxni tlawakgonita taway nema nalilakapastakkgo xlinin, xla kamaʼakgpuwantini chu kawani: «Ni kalipuwantit. Kalimasiyatit pi kanajlaniyatit Dios; na kakinkanajlanitit» (Juan 13:36; 14:1).

      Jesús wi tuku kawani xʼapóstoles xlakata ni lu nalilakgaputsakgo akxni xla naʼan: «Kxchik kinTlat anan lhuwa niku tlan tawilakan. [...] Nachuna, komo nakan niku kiliʼanat chu nakkakaxtlawaniyan niku tlan natawilayatit, nakkalakgmimparayan chu nakkamakgamakglhtinanan, xlakata anta niku kwi na anta natawilayatit». Pero apóstoles ni akgatekgskgo pi kawanima pi naʼankgo kʼakgapun. Wa xlakata Tomás kgalhskin: «Malana, ni kkatsiyaw niku pimpat. ¿La naklakgapasaw xatiji?» (Juan 14:2-5).

      Jesús kgalhti: «Akit tiji chu xaxlikana chu latamat». Kajwatiya tiku namakgamakglhtinan Jesús chu xtamasiy chu nastalani, tlan natanu kxchik xTlat kʼakgapun. Jesús wan: «Kaj kimpalakata tlan lakgankan xaTlat» (Juan 14:6).

      Felipe, tiku kaks kgaxmatma, wani: «Malana, kakilamasiyaniw xaTlat, chu kajwatiya uma klakaskinaw». Tomás lakaskin pi Jesús kakamaʼakxilhnilh akgtum talakawan chuna la Moisés, Elías chu Isaías. Pero apóstoles kgalhikgo tuku tlakg tlan nixawa umakgolh talakawan. Jesús chuna kalimasiyani akxni kawani: «Maski makgasata kkatalatamanitan, Felipe, ¿ni kilakgapasnita? Putum tiku kiʼakxilhnit akit, na akxilhnit xaTlat». Jesús liwana limasiya la likatsi xTlat. Wa xlakata, tiku talama chu akxilhma Jesús, xtachuna la akxilhma xaTlat. Xlikana, xaTlat tlakg lanka nixawa xaKgawasa, wa xlakata Jesús wan: «Tuku kkalitachuwinanan ni wa kintapuwan» (Juan 14:8-10). Apóstoles akxilhkgo pi Jesús malanki xTlat akxni wan pi putum tuku masiya wa xla xTlat.

      Xlakan akxilhkgonit pi Jesús tlawanit lhuwa milagros chu kgaxmatkgonit la lichuwinanit xatlan tamakatsin xla Tamapakgsin. La uku kawani: «Tiku nalimasiya pi kinkanajlani, na natlawa tuku akit ktlawa; chu natlawa tlakg laklanka tatlaw ni xtachuna uma» (Juan 14:12). Uma ni wamputun pi xlakan natlawakgo tlakg laklanka milagros nixawa tuku Jesús tlawalh. Pero xlakan tlakg makgas nalichuwinankgo Dios chu tlakg makgat niku nachankgo chu tlakg lhuwa tiku nakalitachuwinankgo.

      Maski Jesús naʼan, apóstoles ni katimakgkatsikgolh pi xʼakstukan wilakgo, xlakata xla kawani: «Komo wixin wi tuku naskinatit kkintukuwani, naktlawa». Asta kawani: «Akit nakskini xaTlat, chu xla nakamaxkiyan atanu makgtayana tiku nakatatawilayan putum kilhtamaku, espíritu santo nema masiya xaxlikana» (Juan 14:14, 16, 17). Jesús kawani pi nakgalhikgo «atanu makgtayana», wa espíritu santo. Wa uma tuku lay kPentecostés.

      Jesús chuntiya kawani: «Nialh makgas kakilhtamaku nialh kintiʼakxilhli, pero wixin nakiʼakxilhatit, xlakata akit klama chu wixin nalatapayatit» (Juan 14:19). Ni kajwatiya kawani pi nakatasiyani la chatum lataman, wata nakamalakastakwani kkilhtamaku nema aku mima chu espíritus nawankgo, chu chuna akxtum natatawilakgo kʼakgapun.

      La uku Jesús liwana kawani tuku xaxlikana: «Putum tiku makgamakglhtinan kilimapakgsin chu makgantaxti wa ama tiku kimpaxki. Nachuna, putum tiku kimpaxki, kinTlat na napaxki, chu akit nakpaxki chu liwana naktlawa pi nakilakgapasa». Apóstol Judas, tiku na limapakuwikan Tadeo, kgalhskin: «Malana, ¿tuku xlakata natlawaya pi liwana nakkalakgapasan chu ni wa latamanin xalak kakilhtamaku?». Jesús kgalhti: «Komo wi tiku kimpaxki, namakgantaxti kintachuwin, chu kinTlat napaxki [...]. Putum tiku ni kimpaxki ni makgantaxti kintachuwin» (Juan 14:21-24). Kakilhtamaku ni xtachuna la xtamakgalhtawakgen Jesús, kakilhtamaku ni katsi pi Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat.

      Xlakata Jesús amaja an, ¿la tlan nalakapastakkgo xtamakgalhtawakgen putum tuku kamasiyaninit? Xla kawani: «Makgtayana, wa espíritu santo, nema xaTlat nakamalakgachaniyan kkintukuwani, wa uma putum nakamasiyaniyan chu nakamalakapastakayan putum tuku kkawanin». Apóstoles akxilhkgonit pi espíritu santo lu tliwakga, wa xlakata uma lu tlan kamamakgkatsini. Jesús wampara: «Kkamakgxtakgniyan takaksni; kintakaksni kkamaxkiyan. [...] Ni kamastatit talakaskin pi nataʼakglhuwi chu napekuan minakujkan» (Juan 14:26, 27). Xtamakgalhtawakgen ni xlilakgaputsatkan, xlakata xTlat Jesús nakapulalin chu nakakuentajtlawa.

      Nialh makgas natasiya pi Dios kakuentajtlawama. Jesús wan: «Mima xmapakgsina kakilhtamaku, chu xla nila kimatlawi tuku lakaskin» (Juan 14:30). Akgskgawini tlan laktanulh Judas chu akgchipalh. Pero ni anan tuku Satanás tlan nalimakgatlaja Jesús xlakata natalalakatawaka Dios. Satanás na nila tlawa pi Jesús ni namalakastakwanikan. ¿Tuku xlakata nila chuna tlawa? Jesús wan tuku xlakata: «Ktlawama chuna la xaTlat kilimapakgsinit pi naktlawa». Wa xlakata Jesús liwana katsi pi xTlat namalakastakwani (Juan 14:31).

      • ¿Niku naʼan Jesús? Akxni Tomás kgalhskin la chankan anta, ¿tuku liwana wani Jesús?

      • ¿Tuku lakaskin Felipe pi katlawalh Jesús?

      • ¿Tuku wamputun pi xtamakgalhtawakgen Jesús tlakg laklanka tatlaw natlawakgo nixawa Jesús?

      • Xlakata xaTlat tlakg lanka nixawa Jesús, ¿tuku liwana katsi Jesús pi natlawa xTlat?

  • La tlan namastayaw tawakat chu xʼamigos Jesús nalitaxtuyaw
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Jesús katachuwinan xʼapóstoles akxni taxtumakgo kcuarto nema wi kxlikilhmaktiy chiki

      CAPÍTULO 120

      La tlan namastayaw tawakat chu xʼamigos Jesús nalitaxtuyaw

      JUAN 15:1-27

      • XAXLIKANA XAKIWI UVA CHU XPAKGANIN O XMAKGXPIN

      • ¿LA NATAMAKGXTAKGAW KXTAPAXKIT JESÚS?

      Jesús liwana katachuwinanit chu kamatliwakglhnit xʼapóstoles tiku ni makgxtakgkgo. Tsiswanita, max titaxtunita itat tsisni. La uku kawilini akgtum liʼakxilhtit nema nakama’akgpuwantini.

      Chuna kawani: «Akit xaxlikana xakiwi uva, chu kinTlat wa tiku chanit chu kuentajtlawa» (Juan 15:1). Uma liʼakxilhtit xtachuna tuku wanka makgasata xlakata kachikin Israel, nema xlimapakuwikan xakiwi uva nema xtapakgsini Jehová (Jeremías 2:21; Oseas 10:1, 2). Pero Jehová nalakgmakgan uma kachikin (Mateo 23:37, 38). Wa xlakata xasasti tuku lichuwinama Jesús. Xla litaxtu xakiwi uva nema xTlat kuentajtlawanit lata akxni lilaksakli espíritu santo kkata 29. Pero Jesús masiya pi ni kajwatiya xla kilhchanima xakiwi uva, xlakata wan:

      «Putum kimpakganin nema ni mastakgo tawakat, xla [xTlat] chukukti, chu putum nema mastakgo xatawakat pakgakaktini tuku ni xatlan, xlakata tlakg lhuwa namasta xatawakat. [...] Chuna la kgantum xpakgan xakiwi uva ni masta xatawakat komo nialh anta wi kxakiwi, wixin na nila chuna katitlawatit komo ni akxtum nakintatamakgxtakgatit. Akit xakiwi uva; wixin xpakganin» (Juan 15:2-5).

      Jesús kawaninit xtamakgalhtawakgen pi akxni naʼan, namalakgacha makgtayana, espíritu santo. Natitaxtu tipuxamakawitu kilhtamaku, apóstoles chu amakgapitsi xtamakgalhtawakgen namakglhtinankgo uma espíritu, chu nalitaxtukgo xpakgan xakiwi uva. Chu putum xpakganin makxtum xlitatawilatkan Jesús. ¿Tuku xlakata?

      Jesús wan: «Putum tiku akxtum kintatawila chu akit akxtum ktawi, uma lhuwa tawakat masta; komo ni akxtum kintatawilayatit nila tuku katitlawatit». Xtamakgalhtawakgen tiku ni makgxtakgkgo, tiku litaxtukgo xpakganin xakiwi uva, namastakgo lhuwa tawakat komo nakgalhikgo tayat nema kgalhi Jesús, nalakputsakgo la nalichuwinankgo xTamapakgsin Dios chu nakamakgtayakgo latamanin xtamakgalhtawakgen Cristo nalitaxtukgo. ¿Chu tuku naʼakgspula tiku ni akxtum natatamakgxtakga Jesús chu ni namasta xtawakat? Jesús wan: «Komo wi tiku ni akxtum kintatawila, makgankan». Pero na wan: «Komo wixin chuntiya akxtum kintatawilayatit chu tuku kkawaniyan katamakgxtakgniyan, kaskintit tuku lakaskinatit chu nakgantaxtu mimpalakatakan» (Juan 15:5-7).

      Amakgtum wampara pi xlistalanitkan xlimapakgsin, chuna la makgtiy kawaninita (Juan 14:15, 21). Chu kawani la nalimasiyakgo pi chuna tlawamakgo. Jesús wan: «Komo namakgantaxtiyatit kilimapakgsin, natamakgxtakgatit kkintapaxkit, chuna la akit kmakgantaxtinit xlimapakgsin xaTlat chu ktamakgxtakga kxtapaxkit». Pero ni kajwatiya talakaskin napaxkiyaw Jehová chu xKgawasa. Jesús wampara: «Wa uma kilimapakgsin: pi nalapaxkiyatit minchatunukan chuna la akit kkapaxkinitan. Ni anan tiku tlakg paxkinan, kajwatiya tiku makamasta xlatamat xpalakata xʼamigos. Wixin kiʼamigos komo tlawayatit tuku kkalimapakgsiyan» (Juan 15:10-14).

      Nialh lhuwa horas tsankga, Jesús nalimasiya xtapaxkit akxni namakamasta xlatamat xpalakata tiku kanajlanikgo. Xliʼakxilhtit xlitlawat pi xtamakgalhtawakgen nalapaxki chu wi tuku nalimakgxtakgkgo xpalakata xnatalankan. Uma tapaxkit nakalilakgapaskan chuna la Jesús xkawaninita: «Wa uma tuku nalitalakgapasatit pi wixin kintamakgalhtawakgen: komo lapaxkiyatit» (Juan 13:35).

      Apóstoles xlikatsitkan pi Jesús kalimapakuwima xʼamigos. Xla kawani tuku xlakata xʼamigos litaxtukgo: «Kkalimapakuwiyan amigos, xlakata kkawaninitan putum tuku kkgaxmatninit kinTlat». ¡Lu tlan latalalin! Xʼamigo Jesús litaxtukan chu katsikan tuku xTlat litachuwinanit lu tlan. Pero komo chuntiya tlan talalimputunkgo Jesús chuntiya xlimastatkan xtawakatkan, Jesús kawani pi komo chuna natlawakgo “xTlat nakamaxki putum tuku naskinikgo” kxtukuwani (Juan 15:15, 16).

      Tapaxkit nema nalakgalhini xtamakgalhtawakgen, xpakganin xakiwi uva, nakamakgtaya natayanikgo tuku nakalakgmin. Xla kawani pi kakilhtamaku ni katikaʼakxilhputulh, pero na kawani uma laktlan tachuwin: «Komo kakilhtamaku ni kaʼakxilhputunkgoyan, katsiyatit pi pulana akit ni kiʼakxilhputunkgonit nixawa wixin. Komo wixin xalak kakilhtamaku xwantit, kakilhtamaku xkapaxkin. Pero akit kkalaksaknitan chu wixin ni xalak kakilhtamaku, wa xlakata kakilhtamaku ni kaʼakxilhputunan» (Juan 15:18, 19).

      Alistalh, tlakg kalitachuwinan atanu tuku xlakata kakilhtamaku ni katikaʼakxilhputulh: «Pero putum uma chuna nakatlawanikgoyan kaj xpalakata kintukuwani, xlakata xlakan ni lakgapaskgo Tiku kimalakgachanit». Jesús wan pi tiku ni kanajlanikgo xmilagros nakamalakgaxokgekan. Kawani: «Komo ni xaktitlawalh milagros kxlakgstipankan nema nikxni wi tiku chuna tlawanit, ni xlitawilakgolh talakgalhin; pero la uku kiʼakxilhkgonit chu ni kiʼakxilhputunkgonit chuna la ni akxilhputunkgonit kinTlat». Xlakata ni akxilhputunkgo Jesús makgantaxtimakgo tuku xwankanit makgasa (Juan 15:21, 24, 25; Salmos 35:19; 69:4).

      Jesús kawanipara pi nakamalakgachani makgtayana, espíritu santo. Uma litliwakga nakamakgtaya putum xtamakgalhtawakgen chuntiya namastakgo xtawakatkan, uma wamputun, “nakalitachuwinankgo amakgapitsin” xlakata Dios (Juan 15:27).

      • Kliʼakxilhtit nema lichuwinalh Jesús, ¿tiku kilhchanima chanana, xakiwi uva chu xpakganin uva?

      • ¿Tuku tawakat lakaskin Dios pi kamastakgolh xpakganin uva?

      • ¿La tlan xʼamigos Jesús nalitaxtukgo tamakgalhtawakgen, chu tuku nakamakgtaya natayanikgo taputsan?

  • «¡Tliwakga kawantit!, akit kmakgatlajanit kakilhtamaku»
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Apóstoles lilakgaputsakgo akxni Jesús kawani tuku nakaʼakgspula

      CAPÍTULO 121

      «¡Tliwakga kawantit!, akit kmakgatlajanit kakilhtamaku»

      JUAN 16:1-33.

      • NIALH MAKGAS, APÓSTOLES NIALH KATIʼAKXILHKGOLH JESÚS

      • XTALIPUWANKAN APÓSTOLES TAPAXUWAN NAWAN ALISTALH

      Jesús chu xʼapóstoles amakgolha taxtukgo kxlikilhmaktiy chiki, niku tlawakgonit taway xla Pascua. Xla lhuwa tastakyaw kamaxkinit chu la uku kawani: «Kkawaninitan uma xlakata ni nakamaʼakgchakgxnikanatit». ¿Tuku xlakata xlakaskinka uma? Jesús wan tuku xlakata: «Nakatamakxtukanatit ksinagoga. Xlikana, mima kilhtamaku akxni latamanin nakamakgnikgoyan chu nalakpuwankgo pi xasanto taskujut makamaxkimakgolh Dios» (Juan 16:1, 2).

      Uma tamakatsinin max tlawa pi apóstoles napekuankgo. Maski Jesús xkawaninita pi xʼamaka kaputsastalanikan, ni xkawaninit pi xʼamaka kamakgnikan. ¿Tuku xlakata? Xlakata Jesús katawijku (Juan 16:4). Pero la uku, xlakata nina an, kawanima tuku nakaʼakgspula, xlakata ni namakgxtakgkgo.

      Jesús wampara: «La uku klakgama Tiku kimalakgachanit; pero nipara chatum kinkgalhskin: “¿Niku pimpat?”». Watiya uma katsisni xkgalhskinkgonita uma (Juan 13:36; 14:5; 16:5). Pero la uku, kaks lakawankgo, chu lilakpuwamakgo taputsastalanit nema natitaxtukgo chu kajwatiya kuenta tlawakgonit xtalipuwankan. Wa xlakata nialh tlawanikgo takgalhskinin xlakata tatlankit nema namakglhtinan chu tuku nakakitaxtuni kskujnin Dios. Jesús kawani: «Xlakata kkawaninitan uma, minakujkan litatsamanit talipuwan» (Juan 16:6).

      Wa xlakata kawani: “Kama xlakata tlan nakakitaxtuniyan. Komo ni nakan, makgtayana ni katikalakgmin; pero komo nakan, nakkamalakgachaniyan” (Juan 16:7). Jesús xlinit chu xliʼanat kʼakgapun xlakata xtamakgalhtawakgen namakglhtinankgo espíritu santo, nema Jesús tlan namalakgacha xlakata nakamakgtaya xtamakgalhtawakgen kaxanikuta niku xtawilakgolh.

      Espíritu santo “liwana namasiya xtalakgalhin kakilhtamaku, tuku xaʼakgstitum chu tiku Dios lakputsanani” (Juan 16:8). Chuna, natasiya pi kakilhtamaku ni kanajlanilh xKgawasa Dios. Jesús naʼan kʼakgapun chu uma namasiya pi xla xaʼakgstitum chu nalimasiya pi Satanás, «xmapakgsina uma kakilhtamaku», lakgchan namalakgaxokgekan (Juan 16:11).

      La uku Jesús wan: «Wijku lhuwa tuku nakkawaniyan, pero la uku nila akgatekgsatit». Pero akxni xla namakamin espíritu santo, naʼakgatekgskgo «putum tuku xaxlikana» chu tlan nalilatamakgo (Juan 16:12, 13).

      Apóstoles ni akgatekgskgo akxni Jesús wan: «Nialh makgas nialh kintiʼakxilhtit, chu nachuna ni limakgas nakiʼakxilhparayatit». Xchatunukan lakgalhskin tuku wamputun. Jesús akxilha pi katsiputunkgo, wa xlakata kawani: «Lu xlikana kkawaniyan pi wixin natasayatit chu nalipuwanatit, pero kakilhtamaku napaxuwa; wixin nalakgaputsayatit pero mintalakgaputsitkan nalitalakgpali tapaxuwan» (Juan 16:16, 20). Lichali kakgotanun akxni namakgnikan, xpulalinanin takanajla napaxuwakgo, pero xtamakgalhtawakgen Jesús lu nalilipuwankgo. Pero xtakatsanajwatkan nalitalakgpali tapaxuwan akxni naʼakxilhkgo pi Jesús lakastakwananita, chu chuntiya napaxuwakgo akxni Jesús nakamalakgachani espíritu santo.

      Jesús tamalakxtumi tuku natitaxtukgo apóstoles la xtakatsanajwat chatum puskat tiku ama kgalhi kskgata: «Akxni chatum puskat lakachima kskgata, makgkatsi takatsanajwat xlakata chinit xkilhtamaku, pero akxni malakachininita aktsu kskgata, nialh lakapastaka xtakatsanajwat, xlakata lipaxuwa pi chatum [lataman] lakachinit kkakilhtamaku». Jesús kawani uma tachuwin xlakata nakamakgpuwantini: «Wixin nachuna la uku makgkatsipatit takatsanajwat; pero nakkaʼakxilhparayan amakgtum, chu napaxuwa minakujkan, chu niti katikamakglhtin mintapaxuwankan» (Juan 16:21, 22).

      Asta la uku, apóstoles nikxni wi tuku skinkgonit kxtukuwani Jesús. Pero xla kawani: «Ama kilhtamaku kkintukuwani naskiniyatit xaTlat». ¿Tuku xlakata chuna xlitlawatkan? Ni wa pi xaTlat ni kakgalhtiputun, xlakata Jesús kawani: «XaTlat kapaxkiyan, xlakata wixin kimpaxkinitantit chu kanajlanitantit pi kminit chuna la xpalakachuwina Dios» (Juan 16:26, 27).

      Max xlakata Jesús kawani tuku kamakgpuwantini, apóstoles wankgo: «Xlakata uma kkanajlayaw pi wa Dios malakgachanitan». Pero nialh makgas naliʼakxilhkan xtakanajlakan. Jesús kawani tuku nala nialh makgas: «Chama kilhtamaku, xlikana, uku chinita, akxni minchatunukan natsalapinatit kminchikkan, chu kiʼakstu nakimakgxtakgatit». Maski chuna, xla liwana kawani: «Kkawaninitan uma xlakata kimpalakata nakgalhiyatit takaksni. Kkakilhtamaku nakgalhiyatit takatsanajwat, pero ¡tliwakga kawantit!, akit kmakgatlajanit kakilhtamaku» (Juan 16:30-33). Chuna, Jesús nikxni katikamakgxtakgli. Chu xla liwana katsi pi xtamakgalhtawakgen tlan namakgatlajakgo kakilhtamaku, chuna la xla tlawalh, chu natlawakgo xtalakaskin Dios maski Satanás chu xkakilhtamaku nakamalaktlawiputun.

      • ¿Tuku wan Jesús nema kamalakgaputsi xʼapóstoles?

      • ¿Tuku xlakata apóstoles nialh tlawanikgo takgalhskinin Jesús?

      • ¿Tuku liʼakxilhtit lichuwinan Jesús xlakata namasiya pi xtakatsanajwatkan apóstoles tapaxuwan nakitaxtu?

  • Xaʼawatiya oración nema tlawa Jesús kxlikilhmaktiy chiki
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Jesús lakan kʼakgapun chu tlawa oración kxlakatin xʼapóstoles

      CAPÍTULO 122

      Xaʼawatiya oración nema tlawa Jesús kxlikilhmaktiy chiki

      JUAN 17:1-26

      • TUKU TLAN KITAXTU AKXNI LAKGAPASKAN DIOS CHU XKGAWASA

      • AKXTUM WILAKGO JEHOVÁ, JESÚS CHU XTAMAKGALHTAWAKGEN

      Xlakata Jesús lu kapaxki xtamakgalhtawakgen, kamasiyaninit tuku natlawakgo akxni nialh nakatatawila. La uku, talakayawa chu tlawani oración xTlat: «Kamalanki minkgawasa xlakata minkgawasa namalankiyan, chuna la maxkinita talakaskin nakamapakgsi putum latamanin, xlakata nakamaxki latamat nema ni kgalhi xlisputni putum tiku kamaxkinita» (Juan 17:1, 2).

      Jesús katsi pi tuku tlakg xlakaskinka wa pi namalanki Dios. Pero na lichuwinan pi latamanin kgalhikgo takgalhkgalhin nalatamakgo putum kilhtamaku. Jesús maxkikanit «talakaskin nakamapakgsi putum latamanin», wa xlakata tlan nakalimakgtaya putum latamanin xtamakamastan. Pero ni lhuwa tiku namakgamakglhtinankgo uma tamakgtay. ¿Tuku xlakata? Xlakata kajwatiya namakgamakglhtinankgo tiku natlawakgo tuku Jesús wan: «Uma kilhchanima latamat nema ni kgalhi xlisputni pi nalakgapaskgoyan wix, kajwatiya xaxlikana Dios, chu tiku wix malakgachanita, Jesucristo» (Juan 17:3).

      Wa xlakata, tiku makglhtinamputun latamat nema nikxni sputa, xlilakgapasat xaTlat chu xaKgawasa chu tlan nakatalalin. Xlilakpuwanat chuna la xlakan lakpuwankgo. Na xliskujat xlakata nalimasiya tayat nema xlakan masiyakgo chu xlikatsit pi tlakg xlakaskinka namalanki Dios nixawa namakglhtinan latamat. Jesús lichuwinampara uma:

      «Akit kmalankinitan kkatiyatni, chu kmasputunit taskujut nema kilakgayawanita. Wa xlakata, la uku, Tlat, kakilimalanki kmimpaxtun lilanka nema xakkgalhi akxni nina xwi kakilhtamaku» (Juan 17:4, 5). Jesús skinima xTlat pi kamalakastakwanilh xlakata namakglhtinampara lilanka nema xkgalhi kʼakgapun.

      Pero Jesús liwana katsi tuku kitaxtunit xlakata lichuwinanit Dios. La uku wan: «Liwana kkamasiyaninit mintukuwani lakchixkuwin tiku wix kimakamaxki kkakilhtamaku. Mila xwankgonit, chu kimaxkikgo, chu makgantaxtikgonit mintachuwin» (Juan 17:6). Ni kajwatiya mapakuwinit xtukuwani Jehová, akxni lichuwinan Dios. Na kamakgtayanit xʼapóstoles nakatsikgo tuku kilhchanima uma tukuwani, uma wamputun, tayat nema kgalhi Dios chu la kalikatsini latamanin.

      Apóstoles liwana lakgapaskgonit Jehová, taskujut tuku lakgaya Jesús chu tuku xla kamasiyaninit. Jesús masiya taktujut akxni wan: «Kkamaxkinit tachuwin nema kimaxki chu xlakan makgamakglhtinankgonit chu katsikgonit pi akit kminit chuna la chatum mimpalakachuwina, chu kanajlakgonit pi wix kimalakgachanita» (Juan 17:8).

      Alistalh, Jesús wan pi xtamakgalhtawakgen ni xtachuna la amakgapitsi latamanin: «Ni kskin xpalakata kakilhtamaku, wata xpalakatakan ama tiku wix kimaxkinita, xlakata tapakgsinikgoyan [...]. Xasanto Tlat, kakakuentajtlawa xpalakata mintukuwani nema kkamasiyaninit, nema kimaxkinita, xlakata akxtum natawilakgo chuna la akinin akxtum wilaw. [...] Kkakuentajtlawanit. [...] Kajwatiya chatum natsankga, wa tiku namalakgsputukan». Wa lichuwinama Judas Iscariote, tiku anit xlakata namakamasta Jesús (Juan 17:9-12).

      Jesús chuntiya wan: «Kakilhtamaku ni kaʼakxilhputunkgonit». Alistalh wampara: «Ni kskiniyan pi nakamaxtuya kkakilhtamaku, wata kakakuentajtlawa kaj xlakata Satanás. Xlakan ni xalak kakilhtamaku, chuna la akit ni xalak kakilhtamaku» (Juan 17:14-16). Maski apóstoles chu amakgapitsi xtamakgalhtawakgen wilakgo kkakilhtamaku, nema kakilhchanima latamanin tiku kaʼakgchipanit Satanás, xlitamakgatlinitkan uma kakilhtamaku chu tuku nitlan. ¿La tlan chuna natlawakgo?

      Xaskulunku nawankgo xlakata kajwatiya naskujnanikgo Dios. Tlan namakgantaxtikgo komo nalilatamakgo tuku xaxlikana nema wi kTatsokgni Hebreo chu tuku Jesús kamasiyaninit. Xla skini xtlat: «Kalimaklakaskinti mintachuwin xlakata nakamasantujliya, xlakata mintachuwin xaxlikana» (Juan 17:17). Chuna la natitaxtu kilhtamaku, Dios nakamalakpuwani makgapitsi apóstoles xlakata natsokgwilikgo libros nema na «xaxlikana» chu nakamakgtaya latamanin xasanto nalatamakgo.

      Pero na naʼanan atanu tiku namakgamakglhtinankgo «xaxlikana». Wa xlakata Jesús wan: «Ni kaj xpalakata umakgolh kskiniyan [11 apóstoles], nachuna xpalakata putum tiku nakinkanajlanikgo kaj xlakata xtachuwinkan». ¿Chu tuku skin? Wan: «Putum umakgolh akxtum natawilakgo, chuna la wix, Tlat, akxtum kintawila chu akit akxtum ktawilan, chu xlakan na akxtum kakinkatatawilakgon» (Juan 17:20, 21). Jesús chu xTlat akxtum wilakgo xlakata lakxtum tuku lakapastakkgo. Jesús tlawa oración xlakata xtamakgalhtawakgen nachuna makxtum natawilakgo.

      Nina makgas, Jesús xwaninit Pedro chu amakgapitsin pi xʼama xlakata nakakaxwilini akgtum putawilh kʼakgapun (Juan 14:2, 3). Chu lakapastaka uma akxni wani xTlat: «Klakaskin pi amakgolh tiku wix kimaxkinita na anta katawilakgolh niku akit naktawila, xlakata xlakan tlan naʼakxilhkgo lilanka nema kimaxkinita, xlakata kimpaxki akxni nina xlakachinkgo latamanin kkakilhtamaku» (Juan 17:24). Uma tachuwin limasiya pi makgasata, lata akxni Adán chu Eva nina xkgalhikgo xkamanankan, Dios paxkilh xachastum xKgawasa, tiku alistalh litaxtulh Jesucristo.

      Kxaʼawatiya xtachuwin, Jesús lichuwinampara xtukuwani xTlat chu tapaxkit nema Dios kakgalhini apóstoles chu tiku namakgamakglhtinankgo tuku «xaxlikana» kkilhtamaku nema aku mima. Wan: «Kkamasiyaninit mintukuwani, chu chuntiya nakmasiya, xlakata xlakan nakapaxkikgo amakgapitsi latamanin chuna la kimpaxkinita chu akit tlan akxtum nakkatatawila» (Juan 17:26).

      • ¿Tuku wamputun lakgapaskan Dios chu xKgawasa?

      • ¿La makatsininanit Jesús xtukuwani Dios?

      • ¿Tuku wamputun pi xaTlat, xaKgawasa chu putum tiku xlikana kakninanikgo Dios akxtum wilakgo?

  • Tlawani oración xTlat akxni lu lakgaputsama
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Jesús tlawama oración kjardín xla Getsemaní, pero Pedro, Santiago chu Juan lhtatamakgo

      CAPÍTULO 123

      Tlawani oración xTlat akxni lu lakgaputsama

      MATEO 26:30, 36-46 MARCOS 14:26, 32-42 LUCAS 22:39-46 JUAN 18:1

      • JESÚS WI KJARDÍN XLA GETSEMANÍ

      • KXUNUT LITAXTULH CHUNA LA KGALHNI

      Jesús masputu la xkatatlawama oración xʼapóstoles, chu «akxni xkilhtlikgonita xlakata namalankikgo Dios», xputumkan ankgo ksipi xla Olivos (Marcos 14:26). Ankgo kʼeste, niku Jesús lismaninit an, kjardín xla Getsemaní.

      Akxni chaʼan niku kachankanit olivos, kamakgxtakga kgalhatsayan xʼapóstoles. Max tamakgxtakgkgo lakatsu niku laktanukan kjardín, xlakata kawani: «Unu katawilatit chu akit amacha kama tlawa oración». Chu kalin kgalhtutu xʼapóstoles, Pedro, Santiago chu Juan, chu xla tanu kjardín. Lu lakgaputsama, wa xlakata kawani: «Nialhla ktayani kintalipuwan, lu kimakgnima kmakgkatsi. Unu katamakgxtakgtit chu na chuntiya skgalalh katawilatit» (Mateo 26:36-38).

      Jesús tsinu katapanuni, tatsokgosta chu tlawa xʼoración. ¿Tuku lichuwinan kxʼoración akxni titaxtuma uma tuku tuwa? Tasaskini Dios: «Tlat, wix putum matlaniya; kakimapanuni uma copa. Pero ni wa kalalh tuku akit klakaskin, wata tuku wix lakaskina» (Marcos 14:35, 36). ¿Tuku wamputun? ¿Nialh lakgmaxtuna litaxtuputun? ¡Ni chuna!

      Lata kʼakgapun Jesús akxilhli la romanos kamakgapatinankgolh latamanin akxni kamakgnikgolh. Chu la uku xla chatum lataman tiku na makgkatsi takatsanajwat. Ni patiputun tuku ama titaxtu. Pero wi atanu tuku tlakg xlakaskinka nema lilakgaputsama. Katsi pi ama niy la chatum xalixkajni makgnina chu uma natlawa pi nitlan nalichuwinankan xtukuwani xTlat. Nialh lhuwa hora tsankga naxtokgowakakan kkgantum kiwi chu nalimawakakan pi lixkajnit lichuwinanit Dios.

      Jesús makgapala akxni tlawama xʼoración chu akxni taspita, kgalhtutu xʼapóstoles lhtatamakgo. Wa xlakata wani Pedro: «¿Nila chuntiya skgalalh kintatawilatit maski kaj akgtum hora? Chuntiya skgalalh katawilatit chu katlawatit mioracionkan, xlakata ni natlawayatit talakgalhin». Jesús akgatekgsa pi xʼapóstoles na tuwa tuku titaxtumakgo chu tsiswanita. Wa xlakata kawanipara: «Xlikana, lataman tlawaputun tuku xaʼakgstitum, pero makni taxlajwani» (Mateo 26:40, 41).

      Alistalh, Jesús xlimakgtiy ampara chu skini Dios kamapanunilh «uma copa». Akxni taspita, apóstoles lhtataparakgonit, chu ni tlawamakgo oración maski chuna xlitlawatkan xlakata ni xtlawakgolh tuku nitlan. Jesús kamaʼakxilhni tuku ni tlawamakgo chu xlakan ni katsikgo tuku nalikgalhtikgo (Marcos 14:40). Xlimakgtutu Jesús ampara, tatsokgosta chu tlawapara oración.

      Jesús lu lakgaputsama xlakata ama niy la chatum makgnina chu uma ama maxkajwi xtukuwani xTlat. Pero Jehová kgaxmatma xʼoraciones xKgawasa chu wa xlakata malakgachani chatum ángel xlakata namatliwakglha. Maski chuna, Jesús chuntiya skini tamakgtay xTlat chu “tlakg tlawa xʼoración”. Lu lakgaputsama. ¡Lanka talakgatay kgalhi! Tuku natlawa na makgtanuma xlatamat nema nikxni katisputli chu xlatamat latamanin tiku nakanajlanikgo Dios. Wa xlakata kxunut xtachuna kgalhni wan (Lucas 22:44).

      Akxni xlimakgtutu taspita niku wilakgo apóstoles, amakgtum lhtatatamaparakgonit. Kawani: «¿Tuku xlakata lhtatapatit chu jaxpatit kkilhtamaku nema tlakg xlakaskinka la uma? ¡Kaʼakxilhtit! Talakatsuwinit kilhtamaku akxni xKgawasa chixku namakamastakan kxmakankan makglakgalhinanin. Katayatit chu kaʼawa. ¡Kaʼakxilhtit! Talakatsuwinit tiku nakimakamasta» (Mateo 26:45, 46).

      KXUNUT LITAXTULH CHUNA LA KGALHNI

      Lucas, tiku makuchina xwanit, ni wan tuku xlakata kxunut Jesús «litaxtulh chuna la kgalhni» (Lucas 22:44). Max kaj xtamalakxtumima kxunut Jesús la kgalhni nema tastajmakgan niku takgawikanit o tasipanikanit. Pero Dr. William Edwards wan atanu tuku max lalh. The Journal of the American Medical Association (la revista de la Asociación Médica Americana) wan: «Maski ni ankgalhin chuna lay, akxni chatum lataman lu lakgaputsama, kxunut akxtum tala xkgalhni. Chuna lay akxni tsuku staja glandulas nema tlawa pi naxunuyaw, uma tlawa pi nialh palha nawan xuwa chu lakapala laniy tuku nitlan».

      • Akxni taxtukgo kxlikilhmaktiy chiki niku xwilakgo, ¿niku kataʼan Jesús xʼapóstoles?

      • ¿Tuku tlawakgo kgalhtutu apóstoles akxni Jesús tlawama xʼoración?

      • ¿Tuku xlakata kxunut Jesús xtachuna la kgalhni litaxtu?

  • Judas makamasta Jesús chu Jesús chipakan
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Pedro chukuaktini xtakgen Malco, chu Jesús wani pi ni chuna katlawalh; soldados skgalalh tayakgo xlakata nachipakgo Jesús

      CAPÍTULO 124

      Judas makamasta Jesús chu Jesús chipakan

      MATEO 26:47-56 MARCOS 14:43-52 LUCAS 22:47-53 JUAN 18:2-12

      • JUDAS MAKAMASTA JESÚS KJARDÍN

      • PEDRO CHUKUAKTINI XTAKGEN CHATUM CHIXKU

      • CHIPAKAN JESÚS

      Titaxtunita itat tsisni. Sacerdotes lakkaxlakgonit pi namaxkikgo Judas 30 piezas xla plata komo namakamasta Jesús. Wa xlakata Judas kapulalin makgapitsi xanapuxkun sacerdotes chu fariseos xlakata natekgskgo Makgalhtawakgena. Kastalanikgo makgapitsi soldados romanos chu chatum xapuxku soldado.

      Akxni Jesús wanilh pi xtaxtulh akxni xtlawamakgo Pascua, Judas titum kalakgalh xanapuxkun sacerdotes (Juan 13:27). Sacerdotes mamakxtumikgolh tiku xkakuentajtlawakgo chu makgapitsi soldados. Max Judas pulana kalilh niku Jesús katatlawalh Pascua xʼapóstoles. Pero la uku, umakgolh latamanin titaxtukgonit kxakaxtum Cedrón chu amakgo kjardín. Ni kajwatiya linkgo tuku litalachipanankgo, na linkgo makgskgot chu lhkuyat xlakata tekgsputunkgo Jesús.

      Judas kataʼan latamanin ksipi xla Olivos xlakata katsi pi anta natekgsa Jesús. Semana nema titaxtunilh, apóstoles makglhuwa tlawankgolh kxtiji Betania asta kJerusalén chu makglhuwa tachokgokgolh kjardín xla Getsemaní. Pero la uku tsiswanita chu max Jesús wi kxlakgstipan olivos nema yakgo kjardín. Wa xlakata, ¿la natlawakgo soldados xlakata nalakgapaskgo Jesús, komo max nikxni akxilhkgonit? Xlakata nakamakgtaya, Judas kawani pi wi tuku nakalimasiyani: «Tiku naklakatsuka, wa uma; kachipatit chu kalipitit, kuentajkatlawatit ni natsala» (Marcos 14:44).

      Akxni Judas katachan latamanin kjardín, akxilha Jesús chu xʼapóstoles chu wa kalakgan. Wani Jesús: «¡Tlen Rabí!», chu lakatsuka. Jesús kgalhskin: «¿Tuku lakgtanita unu?» (Mateo 26:49, 50). Pero Jesús xʼakstu kgalhtikan, akxni wan: «Judas ¿kaj akgtum tatsukni limakamastapat xKgawasa chixku?» (Lucas 22:48). Chuna, ¡Judas makamastalh xMakgalhtawakgena!

      Jesús taya kxlakatin, niku makaxkgakgenan lhkuyat chu makgskgot chu kgalhskininan: «¿Tiku putsapatit?». Wi tiku kgalhtinan: «Wa Jesús xalak Nazaret». Xla kakgalhti: «Akit tiku putsapatit» (Juan 18:4, 5). Xlakata lakchixkuwin ni xkgalhkgalhikgo pi chuna nakakgalhti, lhtujkgo.

      Maski kapukswa xwanita Jesús ni tsala, wata kakgalhskimpara tiku putsamakgo. Xlakan kgalhtinamparakgo: «Wa Jesús xalak Nazaret». Jesús chuntiya ni pekuan chu kawanipara: «Kkawanin pi akit. Wa xlakata, komo akit kimputsapatit, kakamaxkitit talakaskin naʼankgo umakgolh lakchixkuwin». Asta maski titaxtuma tuku lu tuwa, lakapastaka tuku lichuwinanita, pi ni xʼama makgatsankga nipara chatum xʼapóstoles tiku ni makgxtakgkgo (Juan 6:39; 17:12). Chu niti makgatsankganit, kajwatiya Judas, «tiku namalakgsputukan» (Juan 18:7-9). La uku skima pi kakamaxkika talakaskin xtamakgalhtawakgen natsalakgo.

      Akxni apóstoles akxilhkgo pi soldados tayakgo chu talakatsuwinikgo Jesús, akgatekgskgo tuku lama. Kgalhskinkgo Jesús: «Malana ¿nakmaklakaskinaw kiʼespadajkan?» (Lucas 22:49). Akxni Jesús nina kakgalhti, Pedro tiya espada nema linkgo apóstoles chu chukuaktini xtakgen Malco, kskujni xapuxku sacerdote.

      Pero Jesús akgaxama Malco chu mapaksa. Alistalh masiya pulaktum tuku lu xlakaskinka akxni wani Pedro: «Kamakipara miespada niku xtanuma, xlakata putum tiku maklakaskinkgo xʼespadajkan nakalimakgnikan espada». Jesús ama tamakamasta, wa xlakata wan: «Komo chuna xaktlawalh, ¿la xkgantaxtulh Tatsokgni niku wan pi chuna xlilat?» (Mateo 26:52, 54). Chu wampara: «¿Ni naklikgotnan copa nema xaTlat kimaxkinit?» (Juan 18:11). Jesús makgantaxtiputun tuku lakaskin Dios maski naniy.

      Jesús kakgalhskin latamanin: «¿Litanitantit espadas chu kiwi xlakata nakinchipayatit chuna la chipakan kgalhana? Chali chali xaktawila ktemplo xlakata xakmasiya, pero wixin ni kinchipatit anta. Pero putum uma, chuna lalh xlakata xkgantaxtulh xtatsokgnikan palakachuwinanin» (Mateo 26:55, 56).

      Soldados, xapuxku soldado chu tiku kakuentajtlawakgo judíos chipakgo Jesús chu chikgo. Akxni apóstoles akxilhkgo uma tsalakgo. Pero «chatum kgawasa», max Marcos, tamakgxtakga kxlakgstipan latamanin xlakata nastalani Jesús (Marcos 14:51). Pero lakgapaskan chu chipaputunkgo, wa xlakata makgxtakga xlhakgat nema litatlawanit lino xlakata natsala.

      • ¿Tuku xlakata Judas an putsa Jesús kjardín xla Getsemaní?

      • ¿Tuku tlawa Pedro xlakata namakgtaya Jesús? Pero ¿tuku wan Jesús xlakata uma?

      • ¿La limasiya Jesús pi tlawaputun tuku Dios lakaskin?

      • ¿Tiku tatamakgxtakga Jesús akxni apóstoles tsalakgo chu tuku akgspula?

  • Linikan Anás chu alistalh Caifás
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Caifás lakxtita klhakgat, amakgapitsin lakalaskgo Jesús, likgalhkgamanankgo chu kgaxikgo

      CAPÍTULO 125

      Linikan Anás chu alistalh Caifás

      MATEO 26:57-68 MARCOS 14:53-65 LUCAS 22:54, 63-65 JUAN 18:13, 14, 19-24

      • LINKAN JESÚS KXLAKATIN ANÁS TIKU XAPUXKU SACERDOTE XWANIT

      • NI XLILAT LA LAKKAXTLAWANAN SANEDRÍN

      Akxni chipakgo Jesús chuna la chipakan tiku tlawanit tuku nitlan, linikgo Anás, nema xapuxku sacerdote xwanit akxni Jesús aktsujku xwanit chu kaks kamalakawanilh makgalhtawakgenanin ktemplo (Lucas 2:42, 47). Makgapitsi xkamanan Anás na xapuxku sacermdote litaxtukgolh alistalh, la uku xpuwiti kgawasa, Caifás, xapuxku sacerdote litaxtu.

      Akxni Anás tlawanima takgalhskinin Jesús, Caifás kamamakgstokga putum sanedrín. Uma tribunal, litakgatsi 71 lakchixkuwin, chu na anta xmakgtanumakgo xapuxku sacerdote chu lakchixkuwin tiku na xapuxku sacerdote xlitaxtukgo xapulana.

      Anás kgalhskin Jesús «xpalakata xtamakgalhtawakgen chu xlakata tuku xmasiya». Jesús kajwatiya kgalhtinan: «Akit kxlakatin latamanin kchuwinanit. Putum kilhtamaku kmasiyalh kʼakgtum sinagoga chu ktemplo, niku ankgo putum judíos, chu nitu kaj xatsekg kwa. ¿Tuku xlakata kinkgalhskimpat? Wa kakakgalhskinti tiku kgaxmatkgonit tuku kkawanilh. ¡Kaʼakxilhti! Umakgolh katsikgo tuku klichuwinalh» (Juan 18:19-21).

      Chatum tiku xkuentajtlawanama lakalasa Jesús chu lakakilhni: «¿Chuna kgalhtiya xapuxku sacerdote?». Pero Jesús katsi pi ni tlawanit tuku nitlan, wa xlakata kgalhti: «Komo kwa tuku nitlan, kakiwani tuku nitlan kwanit; pero komo kwanit tuku tlan, ¿tuku xlakata kinkgaxiya?» (Juan 18:22, 23). Alistalh Anás malakgacha Jesús kxlakatin xpuwiti, Caifás.

      La uku tamakxtumikgonit kxchik Caifás tiku makgtapakgsikgo ksanedrín: xapuxku sacerdote, lakgkgolotsin xalak kachikin chu lakgtsokgkinanin. Lakkaxtlawakan taʼakglhuwit katsisni akxni tlawakan Pascua lakatsala limapakgsin, pero uma ni kamalakgachokgokgo; tlawakgo tuku lakpuwankgonit.

      Uma latamanin ni tlawakgo tuku xaʼakgstitum. Akxni Jesús xmalakastakwaninita Lázaro, lakkaxlakgolh pi Jesús xlinit xwanit (Juan 11:47-53). Chu nina lhuwa kilhtamaku titaxtunit, xpulalinanin takanajla lakkaxwilikgolh la nachipakgo Jesús chu namakgnikgo (Mateo 26:3, 4). Liwana tasiya pi amaka makgnikan maski nina tsukukan talakkaxlakan.

      Xanapuxkun sacerdotes chu tiku makgtapakgsikgo ksanedrín, ni kajwatiya lakatsalamakgo limapakgsin xlakata tlawamakgo uma tamakxtumit, na lakatsalamakgo limapakgsin xlakata putsamakgo tiku nawankgo taʼakgsanin xlakata tlan wi tuku nalimawakakgo Jesús. Lhuwa tiku tekgskgo, pero ni watiya tuku wankgo. Alistalh, minkgo chatiy tiku wankgo: «Akinin kkgaxmatniw pi wa: “Akit naklaktilha uma templo nema xmakankan litlawakgonit latamanin, chu akgtutu kilhtamaku naktlawapara atanu, nema ni xmakankan litlawakgonit latamanin”» (Marcos 14:58). Pero na ni lakxtum tuku wankgo uma chatiy latamanin.

      Caifás kgalhskin Jesús: «¿Nitu likgalhtinana? ¿Ni kgaxpata tuku limawakamakgon umakgolh lakchixkuwin?» (Marcos 14:60). Jesús ni kgalhtinan maski ni xlikana tuku limawakamakgo. Wa xlakata Caifás lakgpali tuku tlawama.

      Caifás katsi pi judíos lisitsikgo akxni wi tiku wan pi xKgawasa Dios litaxtu. Atanu kilhtamaku akxni Jesús wa pi Dios xTlat, judíos xmakgniputunkgo xlakata xwankgo pi «xtatalakxtumima Dios» (Juan 5:17, 18; 10:31-39). Xlakata Caifás katsi tuku lakpuwankgo, lakapala lakpuwan tuku nitlan natlawa chu limapakgsi Jesús: «Milikgalhtinat tuku xaxlikana, o nalitaxtu pi wanipat Dios tuku ni xlikana. ¿Wix Cristo xKgawasa Dios o ni?» (Mateo 26:63). Atanu kilhtamaku Jesús wanit pi Dios xTlat (Juan 3:18; 5:25; 11:4). Chu komo la uku nawan pi ni xlikana, max nalimasiya pi xla ni Cristo chu ni xKgawasa Dios. Wa xlakata Jesús kgalhtinan: «Chuna; chu wixin naʼakxilhatit xKgawasa chixku wi kxpakgastakat Dios tiku lu tliwakga chu namin kxkgalhni puklhni kʼakgapun» (Marcos 14:62).

      Akxni Caifás kgaxmata uma, xtita xlhakgat chu pixlanka wan: «¡Nitlan lichuwinanit Dios! ¿Tuku xlakata chuntiya putsamaw atanu tiku nalichuwinan? ¡Kaʼakxilhtit!, wixin kgaxpattit pi nitlan lichuwinalh Dios. ¿Tuku lakpuwanatit?». Wa xlakata Sanedrín wan: «Xlilat namakgnikan» (Mateo 26:65, 66).

      Ama kilhtamaku tsukukgo likgalhkgamanankgo Jesús chu tsukukgo kgaxikgo. Amakgapitsin lakachujmanikgo chu lakalaskgo. Alistalh lakgatlapakgo chu lakalasparakgo chu kgalhskinkgo: «Komo palakachuwina wix ¡kakinkawani! ¿Tiku kgaxin?» (Lucas 22:64). ¡Unu wi xkgawasa Dios patima tuku nitlan! Talakkaxlaka chuna la ni xlilat.

      • ¿Niku pulana linkan Jesús chu tuku akgspula anta?

      • ¿Niku linkan alistalh? ¿Tuku tlawa Caifás xlakata sanedrín nawan pi Jesús lakgchan naniy?

      • ¿Tuku lu nitlan tlawanikan Jesús akxni talakkaxlamaka?

  • Pedro wan pi ni lakgapasa Jesús
    Jesús wa tiji, xaxlikana chu latamat
    • Akxni Pedro wan pi ni lakgapasa, Jesús lakglakan; kxchakgenkan latamanin ya tantum puyu

      CAPÍTULO 126

      Pedro wan pi ni lakgapasa Jesús

      MATEO 26:69-75 MARCOS 14:66-72 LUCAS 22:54-62 JUAN 18:15-18, 25-27

      • KXCHIK CAIFÁS PEDRO WAN PI NI LAKGAPASA JESÚS

      Akxni xchipakanita Jesús kjardín xalak Getsemaní, apóstoles xʼakstu makgxtakgkgo xlakata pekuankgo chu tsalakgo. Pero chatiy nialh tsalakgo. Wa Pedro chu «achatum tamakgalhtawakgen», apóstol Juan (Juan 18:15; 19:35; 21:24). Max mataxtukkgo Jesús akxni limaka kxlakatin Anás. Alistalh, akxni Anás malakgacha Jesús niku wi xapuxku sacerdote, chatiy apóstoles lakgamakgat stalanitilhakgo. Max lhuwa tuku lilakgaputsamakgo: pulana, lilakgaputsamakgo xlatamatkan chu na lilakgaputsamakgo tuku natlawanikan xMakgalhtawakgenakan.

      Juan lakgapasa xapuxku sacerdote, wa xlakata tlan tanu kxtankilhtin xchik Caifás. Pero Pedro kgalhkgalhi kkilhtin, asta akxni Juan taspita chu tachuwinan puskat tiku kuentajtlawama malakcha chu xla masta talakaskin pi Pedro katanulh.

      Uma katsisni lonkgnan, wa xlakata tiku wilakgo ktankilhtin wilikgo lhkuyat, chu Pedro lakatsu tawila xlakata tlan natsitsijwan. Akxilhputun la nakitaxtuni Jesús (Mateo 26:58). La uku xlakata lhkuyat makaxkgakge, skitiwina nema maxkilh talakaskin Pedro xtanulh, kgalhskin: «Wix na chatum xtamakgalhtawakgen uma chixku, ¿ni xlikana?» (Juan 18:17). Chu ni kajwatiya uma puskat wan pi lakgapasa, amakgapitsin na wankgo pi akxtum xtalapula Jesús (Mateo 26:69, 71-73; Marcos 14:70).

      Pedro lu pekuan, ni lakaskin kakatsika tiku xla chu an kmalakcha. Asta wan pi ni xtalapula Jesús: «Ni klakgapasa, akit ni kkatsi tuku lichuwinampat» (Marcos 14:67, 68). Nachuna, tsuku wan tuku nitlan chu wan pi xlikana tuku kilhwama. Chuna maʼakgatekgsninan pi kalakgchilh tuku nitlan komo nixlikana tuku wan (Mateo 26:74).

      Chu Jesús chuntiya lakputsananimaka, max lakatum niku tlakg talhman nixawa kxtankilhtin xchik Caifás. Max Pedro chu tiku kgalhkgalhimakgo kkilhtin akxilhkgo la tanukgo chu taxtukgo latamanin tiku wi tuku limawakamakgo Jesús.

      Xlakata Pedro chuwinan la galileos masiya pi ni xlikana tuku wan. Nachuna, anta makgwi xtalilakgapasni Malco, chixku tiku Pedro maktinilh xtakgen. Wa xlakata amakgtum waniparakan: «Akit kakxilhni pi na anta xtayat kpukuxtu, ¿ni xlikana?». Pero xlimakgtutu wan pi ni lakgapasa Jesús, chu tasa tantum puyu chuna la xwaninit Jesús (Juan 13:38; 18:26, 27).

      Uma kilhtamaku, max Jesús wi talhman chu tlan lakachaʼan ktankilhtin. Jesús talakgaspita chu kaks akxilha Pedro. Max Pedro lu nitlan limakgkatsi. Lakapastakli tuku Jesús wanilh akxni xtlawamakgo Pascua. ¡Kalakpuwanti la makgkatsilh Pedro! Makgkatsi pi lima tsinka takuka xlakata nitlan limakgkatsi tuku tlawanit. Taxtu chu tsuku tasa (Lucas 22:61, 62).

      Pero ¿tuku xlakata chuna lay? ¿Tuku xlakata Pedro, tiku xwan pi tliwakga xkgalhi xtakanajla chu ni xʼama makgxtakga Jesús, wa pi ni lakgapasa xMakgalhtawakgena? Uma kilhtamaku, limawakamaka taʼakgsanin Jesús chu kilhwamaka pi tlawanit tuku nitlan. Ama kilhtamaku Pedro tlan xkgalhmakgtayalh chatum chixku tiku ni kgalhi kuenta, pero wata lakgmakgan tiku kgalhi «tachuwin nema linan klatamat nema ni kgalhi xlisputni» (Juan 6:68).

      Uma tuku nitlan titaxtulh Pedro wi tuku kinkamasiyaniyan: pi asta chatum lataman tiku kgalhi takanajla chu pekuani Dios, natlawa tuku nitlan komo ni skgalalh wi akxni natitaxtu taputsan o akxni natsakgsakan. Putum kskujnin Dios kuenta kilitlawatkan xliʼakxilhtit Pedro.

      • ¿La tlawakgo Pedro chu Juan xlakata natanukgo kxtankilhtin xchik Caifás?

      • ¿Tuku lay kxpulakni chiki akxni Pedro chu Juan yakgo kxtankilhtin chiki?

      • ¿Tuku wamputun pi Pedro tsuku wan tuku nitlan?

      • ¿Tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan tuku titaxtulh Pedro?

Likgalhtawakga xatotonaco (1993-2026)
Ktaxtuputun
Matsukikan sesión
  • totonaco
  • Matitaxtikan
  • La lakkaxwilikan
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Tuku milikatsit
  • La maklakaskinkan uma página
  • Tlan nalakgpaliya tuku tsokgwili mimpalakata
  • JW.ORG
  • Matsukikan sesión
Matitaxtikan