Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Ol Man i Bagarapim Ol Pisin?
Nius Sunday Times bilong Landon i tok, ol man i save laikim ol pisin na ol i tromoi liklik kaikai long gaden bilong ol pisin i ken kaikai, ating ol i no helpim ol pisin, ol i bagarapim ol. Kaikai i bagarap long sampela binatang jem olsem salmonela, ol parasait, na wanpela jem ol saveman i no save long en, na dispela i bin kilim planti tausen gutpela pisin long Briten, em ol pisin ol man i save laikim na ol i kam long gaden bilong ol bilong painim kaikai. James Kirkwood, nambawan dokta bilong ol animal long banis bilong ol animal long Landon (London Zoo), em i tingting planti, nogut sampela kain bilong ol dispela pisin i pinis olgeta long sampela hap. Long graun o long ol liklik tebol ol man i save putim kaikai bilong pisin long en, pekpek bilong ol pisin i stap na inap planti de ol jem olsem baktiria na ol parasait i pas long dispela pekpek. Profesa Chris Perrins bilong Yunivesiti Oksfot, em i tok ol galip i sting ol i samting nogut tru bilong bagarapim pisin. Em i tok: “Gavman i tambuim ol stua samting long baim ol galip nogut i go long ol man, tasol ol i orait long ol faktori i mekim wok long ol taim ol i wokim kaikai bilong ol pisin, na dispela i save kilim planti pisin.”
Samting Ol Pikinini i Laikim na Ol i Nolaik Tru Long En
Wanem samting ol pikinini i no amamas long mekim? Profesa Gustavo Pietropolli Charmet bilong Yunivesiti Bilong Milan, Itali, em i bin skelim tingting bilong sampela pikinini i gat 6-pela krismas i go inap 11-pela krismas, na planti bilong ol i tok: “Ol i no laik stap long haus na lukim televisen,” o “Ol i no laik stap long haus wantaim Mama na mekim homwok.” Nius La Repubblica i tok, wanpela samting ol i no laik tru long mekim, em long lusim kwiktaim wanpela hap na hariap i go long narapela hap bilong mekim narapela narapela samting olsem skul long danis, tok Inglis, musik o narapela samting. Na planti pikinini i nolaik tru long “i stap wanpela.” Inap 49 pesen bilong ol manki i tok, ol i laik papamama i “larim pikinini i pilai ausait,” na ol pikinini meri i laik papamama i “kisim amamas long pilai wantaim pikinini bilong ol.” I olsem ol pikinini meri i tok: ‘Taim Mama i pilai wantaim mi, em i mas pilai. Mi inap save sapos em i no amamas long pilai, na dispela i mekim na mi tu i no amamas long pilai.’
Gutpela Ples Bilong Laus
Bipo long taim bilong bikpela kol planti laus i save dai. Tasol nius New Scientist bilong Briten i tok, nau ol samting i wok long senis. Saveman John Maunder bilong Cambridge Medical Entomology Centre, em i tok: “Insait long 10-pela yia nau, laus bilong ol pusi i kamap planti moa.” Haus ol man i save wokim long nau, ol i gutpela ples tru bilong dispela kain laus i ken hait long en, na ol i stap long gras bilong ol dok tu. Bipo, long taim bilong kol, mak bilong hat i go daun, olsem na ol liklik samting olsem snek i save kamap taim ol kiau bilong laus i bruk, ol i bin dai. Saveman Maunder i tok: “Long nau, win i no inap kam insait gut long planti haus ol i save wokim, olsem na mak bilong hat i stap insait long haus i no save go daun, na maski taim bilong kol i winim taim bilong en, ol laus i no save dai.”
Stretim Hevi Long Ol Bikhetmanki Long Skul
I no longtaim i go pinis na ol man i kisim save olsem sampela bikhetmanki long ol skul, ol i mekim nogut long ol narapela skulmanki, olsem na dipatmen bilong edukesen long Japan i skelim dispela hevi. Dipatmen i givim askim long 9,420 skulmanki na papamama na tisa bilong ol, na ol i kisim save olsem, inap 70 pesen bilong ol papamama em pikinini bilong ol i kisim dispela hevi long komyuniti skul o long haiskul, ol i no save pikinini i gat dispela hevi, o taim pikinini i kamapim hevi long ol, sampela papamama i ting hevi i no bikpela samting. Planti skulmanki i pret long tokim tisa long hevi bilong ol, nogut ol bikhetmanki i bekim nogut long ol. Tasol dipatmen bilong edukesen i kisim save olsem, taim tisa i strong long stretim hevi, inap 2 pesen tasol bilong ol skulmanki i kisim hevi gen long han bilong ol bikhetmanki, na inap 40 pesen bilong ol skulmanki ol i no kisim gen dispela hevi. Profesa Yoji Morita bilong Yunivesiti Osaka Siti, em i tok: “Mi bilip tru olsem, sapos ol skulmanki i gat hevi long ol bikhetmanki long skul na ol i tokim tisa bilong ol na tisa i wok long stretim gut, i gat rot long winim dispela hevi.”
Kadinal i Tok Wok Bilong Ol Witnes i Gutpela
I no longtaim i go pinis na Kadinal Suenens bilong Beljam i dai taim em i gat 91 krismas. Em i wanpela man i strong long kirapim pasin wanbel long lotu Katolik na pasin bilong autim tok long lotu. Wanpela nius bilong Beljam (Het Belang van Limburg) i tok, planti samting i bin kamap long wok bilong Suenens, tasol em i no kamapim wanpela samting em i gat bikpela laik long kamapim. Man i bin senisim Suenens, em Kadinal Danneels, em i stori long Suenens olsem: “Olgeta taim em i gat laik long ol Kristen i mas mekim bikpela wok moa. Em . . . i bin askim em yet olsem, mipela i mas go long haus bilong ol man olsem ol Witnes Bilong Jehova i save mekim o nogat. Na bihain, em i save dispela i gutpela rot. Planti taim mipela i harim em i tok olsem: ‘Yu no wanpela trupela Kristen sapos yu no helpim narapela long kamap wanpela Kristen tu.’ ”
Klinim Solwara
Maski i no gat ren, long wanpela de tasol planti milion galon wara nogut na pipia i save lusim ol rot bilong biktaun na ran i go long solwara klostu long Los Enjeles, Kalifonia. Long wanpela de bilong ren, inap planti bilion galon wara nogut i save ran i go long solwara! Gavman bilong biktaun i tingim wanpela samting ol i ken mekim. Ol i toksave long ol man olsem ol samting ol i tromoi, o wasim, o brumim i go long rot—olgeta i save go stret long solwara long rot bilong ol bikpela baret—gavman i no gat rot long klinim dispela wara pastaim! Na sampela samting olsem em wel samting bilong ka, na pipia gras bilong gaden, na pekpek bilong dok samting, na pipia—olgeta i go stret long solwara. Santa Monika Be i klostu long biktaun na gavman i no laik ol samting insait long solwara bilong en i bagarap, olsem na ol i kirapim ol man long mekim olsem: Ol i no ken tru tromoi pipia long rot; ol i no ken klinim arere bilong rot wantaim wara, ol i mas brumim; ol i mas rausim long rot pekpek bilong dok; sapos wel samting bilong ka i lus long rot, ol i mas stretim ka; na taim ol i senisim olpela wel bilong ka, ol i mas mekim narapela wok long en. Nius The Wall Street Journal i tok, inap 50 pesen moa bilong ol man i waswas long solwara klostu long ol bikpela paip i tromoi ol dispela samting nogut long solwara, ol inap kisim fiva, traut, sotwin, yau pen—winim ol man i waswas longwe liklik long ol paip inap olsem 360 mita samting.
Narapela Kain Sabmarin
Nius New Scientist i tok, insait long solwara, Nevi Bilong Swiden i bin putim planti maikrofon bilong harim wanpela kain pairap bilong wara em koropela bilong ol sabmarin i as bilong en. Gavman i bin skelim 6,000 ripot ol maikrofon o tok bilong ol man i as bilong en na i makim olsem, ‘sabmarin bilong narapela ples i bin stap insait long solwara.’ Gavman i tok, sampela samting i kamapim klia tru olsem, inap 6-pela taim tasol sabmarin tru tru i bin raun long solwara. Ripot i tok, “ating ol narapela taim nevi i ting em sabmarin i raun, em wok bilong ol liklik lek i subim strong wara.” Ol i kisim save olsem lek bilong ol animal bilong solwara olsem ming na ota, ol i save pairap wankain liklik olsem pairap bilong koropela bilong sabmarin. Dispela i bin paulim ol man bilong nevi taim ol i bin harim pairap long solwara.
Pikinini i Mekim Nogut Long Pikinini
Wanpela nius bilong Johanisbek (Saturday Star) i tok, planti tausen pikinini long Saut Afrika i gat hevi, long wanem, ol narapela pikinini i mekim pasin sem long ol. Evanthe Schurink bilong lain Human Sciences Research Council, em i stori long hap asua bilong dispela hevi. Em i tok, ol yangpela i save mekim nogut long ol narapela yangpela, long wanem, ol yet i bin kisim dispela hevi. Marilyn Donaldson, em wanpela meri i gat wok long wanpela klinik bilong helpim ol pikinini (Centre for the Study of Violence and Reconciliation’s Trauma Clinic), em i tok: “Long planti . . . famili, ol dispela pikinini i save lukim pait nogut tru i kamap insait long famili, na planti taim ol pikinini ol i save bagarapim, ol i wanblut bilong ol yet.” Na em i tok, planti pikinini i les na papamama i no tingim ol, em tu i asua bilong dispela hevi. Em i tok: “Taim papa na mama i wok mani, i no gat wanpela long haus, olsem na ol pikinini i stap long han bilong man i mekim nogut long ol.” Na Donaldson i kamapim narapela hevi. Em i tok, nau planti pikinini moa, olsem “ol liklik pikinini i gat 6-pela krismas i go inap 10-pela krismas, ol i kam long klinik na ol i gat sik AIDS, long wanem, wanpela i bin mekim pasin sem long ol.”
Dring Long Taim Ol i Gat Bel
Nius The Medical Post bilong Kanada i tok: “Ol nupela save i kamapim klia olsem ol meri i gat bel na ol i dring, ol inap kamapim pikinini i gat sik bilong blut ol i kolim lukimia.” Ol saveman i bin glasim tupela lain pikinini. Wanpela lain em 302 pikinini na ol i gat 18 mun o ol i no kisim yet 18 mun taim ol dokta i kisim save olsem ol i gat lukimia. Na long narapela lain i gat 558 pikinini. Ol mama i gat bel na ol i dring taim ol i winim pinis 3-pela mun o 6-pela mun samting, pikinini bilong ol inap kisim wanpela kain sik lukimia (acute myeloid leukemia), winim inap 10-pela taim ol pikinini em mama bilong ol i no bin dring. Dispela nupela save i stret wantaim ol narapela save ol i bin kisim bipo long ol meri i gat bel na ol i dring, na bebi bilong ol inap kisim lukimia.