Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Sik AIDS na Esia
Tru long sampela kantri bilong Wes, lain manmeri i kisim sik AIDS i bin go daun liklik, tasol long planti hap bilong Esia dispela sik i go bikpela tru. Nius Asiaweek i tok, long India lain manmeri i kisim sik AIDS “i bin go bikpela inap 71 taim namel long yia 1990 i go inap 1995.” Long 1990, Tailan i stap olsem namba 57 bilong ol kantri i gat sik AIDS, tasol i kam inap long 1995, em i stap namba 5. Pastaim Kambodia i stap namba 173, nau em i stap namba 59. Na insait long dispela hap taim, namba bilong ol man long kantri Filipin i kisim sik AIDS i go antap olsem 131 pesen. Planti man i save olsem, long planti bilong ol dispela kantri, hap asua bilong dispela hevi i go long lain i wok bisnis long mekim pasin sem long ol pikinini, tasol nius Asiaweek i tok, sampela bikman bilong politik em kantri bilong ol “i kisim planti mani long rot bilong ol turis . . . , ol i no gat laik long pasim dispela bisnis.”
Skin i No Orait Long Sampela Samting
Wanpela lain (German Federal Association of Company Health Insurance Schemes) i ripot olsem, wanpela long olgeta 4-pela 4-pela Jeman i winim 14 krismas ol i gat wanpela kain sik olsem skin bilong ol i no orait long sampela samting. Wanpela bikpela sik olsem em hay fever, na klostu 6 milion manmeri long Jemani i gat dispela sik. Nius Süddeutsche Zeitung i tok, skin bilong 2.3 milion manmeri i no orait long san, na 2 milion i no orait long gras bilong ol animal. Foti pesen bilong ol man em skin bilong ol i no orait long sampela samting ol i save dring marasin bilong daunim dispela sik, na 10 pesen ol i tok dispela sik i pasim ol long mekim tru wok bilong ol bilong olgeta de. Ripot i tok moa olsem, “dispela sik i save painim ol man i save mekim kain wok olsem man bilong wokim bret, na ol kamda, ol nes, na ol dokta.”
Wasim Han Bilong Yu!
Wanpela nius bilong Itali (Corriere della Sera) i tok, “Pasin bilong wasim han em i nambawan gutpela rot bilong sakim planti sik, na i no gat bikpela pe bilong en.” Tasol “3-pela long olgeta 10-pela 10-pela man bilong Itali ol i no save wasim han bilong ol bihain long taim ol i go long toilet, maski ol bai kaikai kwiktaim bihain.” Ol samting dispela ripot i kamapim em i wankain liklik long ol samting ol i kisim save long en long ol narapela kantri. Wanpela saveman Enrico Magliano i tok, sapos yu no wasim han, ‘ol jem inap kalap long kaikai na kamapim sik.’ Wanem samting inap pasim ol jem? Nius i tok olsem, wasim gut han bilong yu—wasim hap i stap aninit long kapa bilong pinga bilong han tu—long sop na hatwara inap 30 sekon samting (mas mekim olsem inap 30 sekon bilong kilim i dai ol jem). Insait long dispela hap taim, rapim tupela han wantaim inap 10 sekon i go inap 15 sekon. Wasim gen na draim gut, kirap long han i go olgeta inap long ol pinga.
Pasin Bilong Mekim Nogut Long Pikinini na Strong Bilong Skin Bilong Sakim Sik
Sampela saveman long Yunivesiti Miya long Japan ol i tok, taim ol man i mekim nogut long pikinini na dispela pasin i stap longtaim, skin bilong pikinini i lusim strong long sakim sik na em inap kisim kain kain sik. Dispela yunivesiti i bin skelim skin bilong 50 pikinini ol i gat wanpela mun i go inap 9-pela krismas em ol man i bin paitim ol na wanpela rop long kru i bin bruk na blut i kamap, o kain samting olsem, na ol i bin i dai. Nius Mainichi Daily News i tok, wanpela hap skin bilong ol dispela pikinini ol i kolim glan taimus na “em i gat wok long bosim skin long sakim sik, em i go liklik.” Long ol pikinini em longtaim tru ol man i bin paitim ol, glan taimus i go liklik tru. Nius i tok, “long pikinini em man i bin mekim nogut long em inap olsem 6-pela mun, glan i liklik tumas—i no bikpela olsem glan bilong pikinini em man i no bin mekim nogut long em.” Ol saveman i bin lukim wankain samting long ol pikinini em papamama i bin bagarapim tingting bilong ol o ol i no bin givim kaikai long ol—glan bilong ol tu i liklik tumas.
Saina na Mesopotemia
Inap longtaim tru ol i ting ol man bilong Saina long pastaim ol i bin kam long Wan He Vali long Saina—pasin bilong ol man bilong ol narapela kantri i no bin kam long dispela hap, nogat. Tasol i no longtaim i go pinis na ol saveman i painim pinis wanpela samting insait long graun, na nau ol i gat narapela tingting long dispela. Wanpela nius bilong Frans (Courrier International) i tok, long wanpela hap klostu long Sandu, long provins Seswan long Saina, wanpela lain saveman ol i painim pinis wanpela tempel bilong bipo ol man i bin wokim insait long wanpela banis, na dispela tempel i brukbruk pinis. Ol i tok stail bilong dispela tempel i wankain long ol tempel (ziggurat) bilong Mesopotemia long bipo. Profesa Ichiro Kominami bilong Yunivesti bilong Kioto em i tok, “ating [Seswan] em i as ples bilong ol Saina bilong bipo em ol i bin bung wantaim ol man bilong Indus na Mesopotemia.”
Hepataitis-B na i Dai
Wol Helt Oganaisesen i tok olsem, long olgeta yia, winim wan milion manmeri i kisim sik hepataitis-B na ol i dai. Wanpela dokta bilong ol pikinini, Jagdish Chinnappa, i tok, inap 150,000 bilong ol, ol i dai long India. Wanpela nius (The Times of India) i tok, long wanpela kibung em wanpela kampani bilong wokim ol marasin i bin kamapim, dispela dokta i tok, “35 i go inap 40 milion man [long India] i gat HBV [sik hepataitis-B], na em olsem 10 pesen bilong olgeta man long graun i gat dispela sik.” Na nius i tok moa, “as na wanpela long olgeta tupela tupela man i gat sik long lewa na 8-pela long olgeta 10-pela 10-pela i gat sik kensa long lewa, em Hepataitis-B.”
Win Nogut Insait Long Haus
Nau tasol wanpela lain Tata Energy Research Institute (TERI), long Nu Delhi, India, ol i kisim save olsem win nogut i save givim sik long 2.2 milion man bilong India long olgeta yia na ol i dai. Wanpela nius (The Indian Express) i stori long dispela ripot na i tok, wanpela bikpela as bilong dispela samting em win nogut insait long haus. Dispela hevi i painim moa yet ol meri i stap long ol skwota setelmen na wokim paia long ston kol, hap diwai, na pekpek, bilong kukim kaikai. Ol man i wok long daunim ol win nogut i stap ausait long haus, tasol ol man i gat bikpela save ol i pilim olsem ol i no mekim planti samting tumas bilong helpim planti milion manmeri em ol inap bagarap long win nogut insait long haus. Dairekta bilong TERI, R. K. Pachauri, i tok, “dispela hevi i no stap long ples klia na i luk olsem long nau i no gat rot bilong stretim dispela hevi.”
Ol Bikpela Pait Bilong Wara
Long Mas 1997, long Marakes, Moroko, em namba wan taim ol i kamapim wanpela bung bilong toktok long wara (World Forum on Water), na ol i tok i luk olsem bihain bai i no gat planti wara. Pasin bilong tromoi marasin nogut na bagarapim wara, na no gat ren, na ol man i kamap planti tumas, ol dispela samting i mekim na wara i sot. Wanpela nius (Le Monde) bilong Frans i tok, “ol man i no gat wara ol i kamap planti tru, winim ol man i kamap long graun olsem dabol.” Wanpela lain (World Meteorological Organization) i tok, long yia 2025, tupela long olgeta 3-pela 3-pela man ol bai stap long ol hap i no gat wara inap long ol. Sapos ol i no painim rot bilong stretim dispela hevi, sampela bikman i ting olsem, kirap long yia 2000, ol man bai kamapim ol bikpela pait em wara i as bilong en. Nius Le Monde i tok, “Yunaitet Nesen i kolim pinis 300 ples em ol pait bilong wara inap kamap long en.”
Pasin Raskol Long Veneswela
Wanpela nius (El Universal) i tok, i gat 20,000,000 manmeri long kantri Veneswela, na long olgeta mun inap olsem 400 manmeri i dai long han bilong ol kilman. Wanpela lain i skelim dispela samting ol i tok nambawan as na pasin raskol i go bikpela tru i olsem: pasin bilong ol man i go nogut—i no olsem ol man i sot long mani, nogat. Aninit long het-tok “Pasin Rabis i No Nambawan As Bilong Pasin Raskol” nius i stori olsem, long Veneswela, pasin pait na bagarapim man i kamap, long wanem, ol man i no save tingim gut ol narapela na papamama i no bin lainim gut ol pikinini taim ol i stap long haus. Bilong stretim dispela hevi, ol man i gat bikpela save ol i tok papamama i mas mekim gut wok bilong ol na tingim gut famili bilong ol.
Helpim Skin Long Stap Gutpela
Long wanpela ripot (World Health Report 1997), Wol Helt Oganaisesen (WHO) i toksave olsem “bikpela pen na hevi” moa yet bai painim ol man. Long olgeta yia, sik kensa na sik bilong klok na sampela narapela sik nogut ol i save kilim i dai 24 milion manmeri na putim hevi long planti handet milion manmeri moa. Insait long 25 yia moa, long klostu olgeta kantri, namba bilong ol manmeri i kisim sik kensa bai i go antap olsem dabol. Long ol kantri i gat planti wok bisnis, sik bilong klok na sik strok i save kilim i dai planti man, tasol bihain, dispela kain sik bai kamap bikpela long ol kantri i stap rabis. Olsem na WHO i tok, ol man i mas “wok strong i stap” na helpim ol narapela long mekim ol samting bilong lukautim skin bilong ol na long lusim ol samting em inap givim sik na i dai long ol, olsem: kaikai nogut, smok, skin i patpela tumas, ol i no eksasais.