Lukautim Ol Pikinini Bilong Yumi Long Ol Lain Raskol
“Ol pikinini i mas i gat man i sori long ol.”—Buklet Not My Kid—Gang Prevention for Parents.
OL PIKININI bilong yumi i gutpela samting tru yumi kisim—pasin pren bilong yumi wantaim God, dispela samting tasol i bikpela samting moa. Yumi mas toktok wantaim ol, harim tok bilong ol, holim ol, na ol i mas save ol i bikpela samting tru long yumi. Yumi mas skulim ol long ol gutpela samting—long mekim stretpela pasin na helpim gut ol narapela, na rot bilong kisim amamas long sindaun bilong ol, na long mekim gutpela pasin long ol narapela.
Bos bilong wanpela kain haus bilong helpim ol bikhetmanki, em i kamapim wanpela bikpela hevi long nau, em i tok: “Insait long famili, pikinini i no save skul long ol stretpela lo na pasin.” Tasol yumi mas skulim ol olsem, a? Yumi mas wokabaut olsem yumi laik ol pikinini bilong yumi i wokabaut, na long ai bilong ol kamapim amamas dispela i save mekim long i stap bilong yumi. Sapos yumi no skulim ol long ol stretpela lo na pasin, olsem wanem ol i ken bihainim?
Wanpela nius (Today) ol i wokim bilong ol tisa long Amerika i tok, ol lain raskol i save pulim ol yangpela i gat “tingting olsem ol i no inap mekim gut wanpela wok,” na ol yangpela i wok long “painim bel isi, na ol i gat laik long ol narapela i ken laikim ol na orait long ol.” Sapos ol pikinini bilong yumi i kisim ol dispela samting insait long famili—olsem bel bilong ol i stap isi, na ol i pilim tru olsem wok bilong famili na bilong ol yet i gutpela—ating ol tok giaman wanpela lain raskol i kamapim long ol i no inap pulim ol.
Bos bilong wanpela lain polis long Kalifonia i gat wok long daunim ol lain raskol, em i stori long ol papamama taim ol i paitim dua bilong ol na tokim ol olsem pikinini bilong ol i mekim rong—pes bilong ol i kamapim klia olsem ol i kirap nogut long tok bilong ol polis. Ol i no inap bilip olsem dispela pikinini ol i ting ol i save gut long em, em inap mekim wanpela rong. Tasol pikinini bilong ol i bin painim sampela nupela pren na pasin bilong em i senis. Papamama i no bin luksave long dispela samting.
I Bikpela Samting Long Mekim Sampela Samting
Ol man i sindaun long ol hap ol lain raskol i gat strong long en, ol i tok ol yangpela na ol manmeri tu, ol i mas skelim gut ol samting na ol i no ken mekim wanpela samting o sutim strongpela tok long wanpela lain raskol. Na i gutpela long abrusim ol bikpela lain raskol i bung i stap, na yu no ken stap wankain olsem ol long bilas na pasin—long stail na kala bilong klos tu. Sapos yu bihainim ol dispela samting bilong ol, wanpela lain raskol i birua long dispela lain raskol inap bagarapim yu.
Na sapos wanpela i putim klos o bihainim pasin i makim olsem em i laik insait long wanpela lain raskol, orait, ol raskol bilong dispela lain inap pulim em long kamap raskol olsem ol. I bikpela samting long save long tingting bilong ol raskol long ples, na papa bilong 3-pela pikinini long Sikago i kamapim klia dispela samting. Em i tok: ‘Sapos mi putim hat long het na slipim i go long han sut, ol raskol i ting mi bikhet long ol.’ Na dispela inap kamapim pait!
Wok Gut Wantaim Ol Pikinini
Wanpela mama i tok: “Yumi mas save gut long ol pikinini bilong yumi—long tingting bilong ol na long ol samting ol i save mekim. Yumi no inap helpim ol pikinini bilong yumi sapos yumi no tingim gut i stap bilong ol.” Narapela mama i tok, dispela hevi long ol lain raskol i no inap pinis sapos ol papamama i no pasim. Em i tok moa: “Yumi mas laikim tru ol pikinini bilong yumi. Sapos ol i bagarap, yumi bagarap.”
Olsem wanem? Yumi save long ol poroman bilong ol pikinini bilong yumi, na bihain long skul ol i save go we, na ol i stap we long taim bilong tudak? Tru, i no olgeta mama i ken stap long haus taim ol pikinini i lusim skul na kam long haus. Tasol ol mama i no gat poroman marit na ol i wok strong long baim haus na lukautim ol pikinini long kaikai, ating ol i ken stretim rot wantaim ol narapela mama o wantaim wanpela ol i bilip long em bilong lukautim ol pikinini bilong ol long apinun.
Ol i bin askim wanpela man i sindaun long hap i gat planti lain raskol long em bai mekim wanem bilong lukautim ol pikinini bilong em na ol lain raskol i no ken bagarapim ol. Em i tok, em bai kisim pikinini man bilong em i go raun long ples bilong soim em ol samting ol lain raskol i save mekim. Em bai soim pikinini ol rait nogut na ol brukpela haus, na helpim pikinini long save em “wanpela hap em inap kisim bagarap long en, na ol raskol i stap nating tasol, ol i no mekim wanpela samting bilong helpim sindaun bilong ol.” Na em i tok moa: “Orait, nau bai mi tokim pikinini, sapos em i bihainim ol lo bilong Baibel dispela bai helpim em long abrusim kain sindaun olsem.”
Wanpela samting i no hatwok long mekim na em inap lukautim pikinini bilong yumi, em long tingim gut wok em i save mekim long skul. Sapos skul bilong em i singautim ol papamama long wanpela nait o narapela taim bilong i go lukim ol klas-rum na toktok wantaim ol tisa, i gutpela yu go long skul. Yu mas save long ol tisa bilong pikinini bilong yu, na ol tisa i mas save yu tingim tru pikinini na wok bilong em long skul. Sapos skul i no save singautim ol papamama olsem, i gutpela sapos sampela taim yu traim long toktok wantaim ol tisa long wok bilong pikinini long skul—wok bilong em i kamap gutpela o nogat; na yu ken mekim wanem bilong helpim em.
Long wanpela bikpela taun long Amerika, wanpela lain i kisim save olsem, long olgeta sumatin em famili i bin helpim ol o strongim ol long mekim homwok bilong ol, inap 9 pesen bilong ol i go bung wantaim wanpela lain raskol. Tasol long ol famili i no bin helpim sumatin olsem—inap 18 pesen—ol i go bung wantaim wanpela lain raskol. Sapos insait long famili bilong yumi narapela i laikim narapela na yumi pas gut wantaim na yumi save mekim ol gutpela samting wantaim, ating tok giaman bilong ol lain raskol i no inap pulim ol pikinini bilong yumi.
Ol Samting Pikinini i Mas Kisim
Ol pikinini bilong yumi i mas kisim ol samting yumi mas kisim—yumi mas sori long ol, mekim gut long ol, na laikim ol. Papamama bilong planti pikinini i no bin holim ol na givim kis long ol o tokim ol, ol i gutpela samting tru. Nogut yumi mekim olsem long ol pikinini bilong yumi! Yumi mas holim ol, na tokim ol yumi laikim tru ol, na wok long helpim ol long bihainim ol gutpela pasin yumi skulim ol long en. Ol i gutpela samting tru na yumi no ken mekim narapela kain pasin long ol.
Gerald, bipo em i wanpela raskol, em i tok: “Mi no gat papa bilong makim rot mi mas bihainim, olsem na mi go bung wantaim ol lain raskol bilong inapim dispela samting mi sot long en.” Em i kirap kisim ol drak taim em i gat 12-pela krismas. Tasol taim em i kisim 17 krismas, mama bilong em i kirap na stadi long Baibel wantaim ol Witnes Bilong Jehova. Mama i bihainim ol gutpela lo bilong Baibel long sindaun bilong em. Gerald i tok: “Mi lukim pasin bilong mama i senis, na mi ting, ‘Dispela stadi i no samting nating.’ ” Gutpela pasin bilong mama i mekim na Gerald i stretim pasin bilong em.
Ol pikinini bilong yumi i mas lukim yumi i bihainim gutpela pasin—olsem yumi bihainim pasin yumi tokim ol long bihainim. Ol i mas amamas long famili bilong ol, ol i no ken amamas tasol long ol samting bilong skin famili i save givim long ol, nogat; pasin bilong famili i mas mekim ol i amamas. Na papamama i mas helpim gut ol pikinini inap long ol pikinini i amamas long stretpela pasin ol i save bihainim. Ira Reiner, bipo em i wok olsem namba wan jas long wanpela provins bilong Los Enjeles, em i tok: “Yumi mas tingim gut ol pikinini na sori long ol paslain long ol lain raskol i pulim ol.”
Givim Ol Samting Ol i Mas Kisim
Ol samting bilong skin yumi save givim long ol pikinini bilong yumi i no namba wan bikpela samting, nogat. Bikpela samting, em long helpim ol long kamap olsem ol man i gat pasin sori na i tingim ol narapela na i bihainim ol gutpela stretpela pasin. Baibel i tok, stretpela man Jekop i stori long ol pikinini bilong em olsem ol pikinini ‘God i givim long em.’ (Stat 33:5) Sapos yumi gat wankain tingting long ol pikinini bilong yumi—olsem ol i presen God i givim long yumi—yumi bai wok long sori long ol na skulim ol long wokabaut long ol pasin i stret.
Olsem na yumi bai wok strong long mekim olgeta samting long sindaun bilong yumi bilong i stap olsem gutpela piksa ol pikinini bilong yumi i ken bihainim. Yumi bai mekim ol gutpela pasin inap long ol i ken amamas long famili bilong ol—i no long mani kago bilong famili. Sapos yumi mekim olsem, ating ol i no laik go bung wantaim ol raskol.
Wanpela bubu man i tingting bek long taim em i yangpela na em i tok: “Mi no inap mekim wanpela samting bilong semim famili bilong mi.” Em i tok, em i bin ting olsem, long wanem, em i save papamama i laikim em tumas. Tru, ating sampela mama na papa i hatwok long holim ol pikinini bilong ol na kis long ol sapos papamama bilong ol yet i no bin mekim olsem long ol. Tasol maski dispela samting i bin painim ol, ol papamama i mas wok strong long mekim sampela samting bilong kamapim long ol pikinini olsem ol i laikim ol.
Bilong wanem dispela i bikpela samting? Long wanem, nius “What’s Up” em wanpela lain (Utah Gang Investigators Association) i save wokim, i tok, “taim ol yangpela i pilim olsem papamama i laikim tumas ol na ol i stap gutpela—long ol samting bilong skin nogat, tasol ol i stap gutpela long tingting na bel—tingting bilong planti long bung wantaim ol lain raskol i pinis.”
Ating sampela man bilong kaunim dispela nius ol i ting i no gat ol gutpela famili olsem long nau. Tasol i gat. Planti famili olsem i stap long ol kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova long olgeta hap. Tru, ol dispela famili i no gutpela olgeta, tasol wanpela samting i save helpim ol gut i olsem: Ol i stadi long pasin bilong mekim bikpela long pikinini em Baibel i toktok long en, na ol i wok strong long bihainim ol lo bilong Baibel long sindaun bilong ol yet. Na ol i skulim ol pikinini bilong ol long ol dispela lo.
Ol Witnes Bilong Jehova i wanbel long tok bilong wanpela nius (The Journal of the American Medical Association) i tok: ‘Yumi no ken ting ol yangpela bai tok “Nogat” sapos yumi no helpim ol long sampela samting ol inap tok “Yes” long en.’ Olsem na sapos yumi laik ol pikinini bilong yumi i tok yes long ol samting i gutpela, orait, yumi mas stiaim ol long ol dispela samting.
Ating yumi olgeta i no laik bai yumi mas mekim kain tok olsem wanpela papa i bin mekim, em i tok: ‘Long lain raskol bilong em, pikinini bilong mi i painim pasin pren na em i gat nem, em ol samting em i no bin pilim bipo.’ Na yumi no laik harim ol pikinini bilong yumi i tok olsem wanpela yangpela i tok: “Mi bung wantaim lain raskol, long wanem, mi laik kisim famili.”
Yumi ol papamama, yumi mas stap olsem dispela famili. Na yumi mas mekim olgeta samting bambai ol gutpela pikinini bilong yumi i stap insait long gutpela famili i gat pasin sori.
[Blok/Ol Piksa long pes 10]
Lista Bilong Helpim Ol Papamama
✔ Lusim hap taim wantaim ol pikinini long haus, na famili olgeta i mas mekim sampela samting wantaim
✔ Save long ol poroman bilong ol pikinini bilong yu na long famili bilong ol, na skelim ples ol pikinini i save go long en na ol i go wantaim husat
✔ Tokim ol pikinini bilong yu olsem maski wanem hevi i painim ol, ol i ken kam long yu long olgeta taim na toktok long en
✔Skulim ol pikinini long tingim gut ol narapela man, na laik bilong ol, na tingting bilong ol
✔ Save long ol tisa bilong ol pikinini bilong yu, na tokim ol tisa yu amamas long ol na yu tingim gut wok bilong ol; dispela bai helpim ol pikinini bilong yu
✔ No ken bikmaus o paitim ol pikinini bilong stretim ol hevi
Yu mas laikim tru ol pikinini bilong yu
[Piksa long pes 9]
Sapos yu tingim gut wok pikinini i save mekim long skul, dispela inap lukautim em