Bilong Wanem Ol Umben i No Gat Pis?
“Bipo, sampela yia mipela i save kisim planti pis na sampela yia nogat, tasol nau i gat bikpela hevi tru long wok bilong kisim pis. Olgeta samting long solwara i wok long pinis—kindam, pis samon, lain pis ol i kolim whitefish, na pis cod—olgeta samting.” Dispela em tok bilong George, em i gat 65 krismas, na em i save kisim pis long wanpela hap nambis bilong Inglan.
PLANTI man long olgeta hap i gat wankain tingting olsem George. Long Peru, Agustín em kepten bilong wanpela sip bilong kisim pis—dispela sip i save karim 350 ton kago. Em i tok: “Inap olsem 12-pela yia i go pinis, ol pis talai i stat long pinis long solwara. Long Peru, long yia olgeta mipela i save kisim planti pis, tasol long nau mipela i no save kisim pis inap sampela mun. Bipo mipela i no save lusim nambis na i go ausait inap 25 kilomita, tasol nau mipela i save sel i go longwe inap 300 kilomita bilong kisim pis.”
Antonio, em i stap long Galicia, Spen, em i tok: “Winim 20 yia nau mi mekim wok bilong kisim pis. Isi isi mi lukim olsem ol samting long solwara i wok long pinis. Yumi wok long kisim planti samting moa long solwara na i no gat taim long ol i ken kamap planti gen.”
Taim yumi lukim poto bilong ol bikbus em buldosa i bin wok long en, yumi inap lukim klia olsem bikpela bagarap i bin kamap. Tasol taim yumi lukim poto bilong solwara we ol man i bin abrusim mak bilong kisim pis, yumi no inap lukim klia bikpela bagarap, tasol dispela bagarap i wok long kamap. Lain United Nations Food and Agriculture Organization i tok lukaut olsem: “Pasin bilong abrusim mak bilong kisim pis i kamapim bikpela hevi tru, long wanem, ol man i bagarapim pinis 75 pesen bilong ol hap bilong solwara we ol man i save kisim pis long en.”
Long olgeta 5-pela man, wanpela i save kaikai pis olsem nambawan abus bilong em. Pis i gutpela samting tru bilong helpim bodi, tasol nau em i stap long mak bilong pinis olgeta. I no olsem planti pis i stap long olgeta hap bilong solwara, nogat. Bikpela hap solwara i no gat pis samting long en. Planti pis i save stap klostu long nambis we wara long as bilong solwara i save solap na bringim kaikai i kam antap. Ol liklik binatang bilong solwara i save kisim dispela kaikai, na ol pis i save kaikaim ol dispela binatang. Tasol olsem wanem ol man i bagarapim solwara we ol yet i save kisim pis long en bilong helpim sindaun bilong ol? Stori bilong ol samting i bin kamap long wanpela hap bilong kisim pis bai helpim yumi long painim sampela bekim bilong dispela askim.
Grand Banks —Bagarap i Stat Long Kamap
Taim i gat gol long wanpela hap, kwiktaim planti man i save go long dispela hap. Wankain samting i bin kamap taim John Cabota i painim wanpela hap bilong kisim pis, em Grand Banks. John Cabot em man bilong raun painim ol nupela ples, na taim em i lusim Inglan na brukim solwara Atlantik em i bin painim Grand Banks. Dispela hap i stap long nambis bilong Kanada we solwara i no daun tumas. Em 5-pela yia bihain long taim Christopher Columbus i mekim bikpela raun bilong em long 1492. I no longtaim na planti man i go long solwara Atlantik bilong kisim pis long Grand Banks. Bipo ol lain Yurop i no lukim wanpela hap i pulap tru long pis cod olsem long Grand Banks.
Pis cod i dia tumas olsem gol. Mit bilong en i waitpela na i no gat gris long en, na ol man long olgeta hap i save laikim tru. Hevi bilong pis cod long solwara Atlantik em namel long 1 kilo na 9 kilo, tasol sampela pis cod long Grand Banks ol i bikpela olsem sais bilong man. Long ol yia bihain, ol man i lain long yusim ol bikpela umben na ol longpela string i gat planti tausen huk na dispela i helpim ol long kisim planti pis moa.
Wok Bisnis Bilong Kisim Pis
Long 1900 samting, sampela lain Yurop i autim tingting bilong ol long namba bilong ol pis i wok long i go daun, na moa yet em lain pis ol i kolim herring. Tasol long wanpela bikpela bung long London long 1883, presiden bilong British Royal Society, Profesa Thomas Huxley i tok: “Ol dispela lain pis i pulap tru long solwara, na hamas pis yumi kisim em samting nating . . . Olsem na mi ting yumi no inap pinisim pis cod . . . na ol narapela lain pis long olgeta hap bilong solwara.”
Maski ol man i kirap long yusim ol kain kain masin bilong kisim pis long Grand Banks, klostu olgeta man i wanbel yet long tok bilong Profesa Huxley. Planti man moa i laikim pis cod, na moa yet bihain long 1925 taim Clarence Birdseye bilong Massachusetts, Amerika, i kamapim wanpela kain boks ais bilong putim pis. Dispela i mekim na ol man i yusim ol sip i gat ol traipela umben bilong kisim planti moa pis. Bihain ol man i kamapim sampela rot moa bilong kisim pis.
Long 1951, wanpela kain sip i lusim Briten na i kam bilong kisim pis long Grand Banks. Longpela bilong en em 85 mita na em inap karim kago inap olsem 2,600 ton. Dispela em namba wan sip i mekim wok olsem faktori bilong putim ol pis long ais na redim bilong ol man i ken baim. Long as bilong sip i gat spes bilong pulim ol umben i kam antap, na long ol dek daunbilo i gat ol boks ais na ol masin bilong katim pis. Sip i gat sampela kain masin bilong makim hap we planti pis i stap long en, olsem na inap planti wik, long san na long nait ol inap kisim planti pis.
Ol narapela kantri i luksave olsem ol inap kisim winmani, olsem na i no longtaim na planti handet sip i go trol long dispela hap na insait long wanpela aua tasol ol i kisim planti pis tru inap olsem 200 ton. Sampela sip inap karim 8,000 ton kago, na ol umben bilong ol i traipela tru na inap karamapim balus jambo jet.
Bikpela Hevi Tru
Buk Ocean’s End i tok: “Long 1978 samting, planti man i holim yet tingting olsem solwara i no inap sot long ol samting.” Kirap long 1980 na long ol yia bihain long en, planti moa sip i gat ol traipela umben long en i go kisim pis long Grand Banks. Ol saientis i tok lukaut olsem i no longtaim na pis cod bai pinis olgeta. Tasol planti tausen manmeri i save kisim mani long rot bilong dispela pis, na ol lain politik i no laik mekim wanpela disisen we ol manmeri bai i no amamas long en. Orait long 1992, ol saientis i kamapim ripot olsem insait long 30 yia tasol, namba bilong pis cod i go daun tru, inap 98.9 pesen. Ol i kirap putim tambu, olsem ol man i no ken moa kisim pis cod long Grand Banks. Tasol sori tru, dispela tambu i no helpim dispela hap bilong kisim pis. Inap olsem 500 yia i lus pinis bihain long taim ol i bin painim Grand Banks, em hap i gat planti pis tru, tasol nau ol i bin bagarapim tru dispela gutpela hap bilong kisim pis.
Ol man i laik bai pis cod i kamap planti gen. Tasol pis cod i save stap laip winim 20 yia na ol i no save kamap bikpela hariap. Kirap long 1992 na i kam inap long nau, ol man i wet long pis cod i ken pulap gen long Grand Banks tasol dispela samting i no kamap.
Bikpela Hevi Long Wok Bilong Kisim Pis
Samting i kamap long Grand Banks i olsem piksa bilong bikpela hevi tru i kamap long wok bilong kisim pis. Long 2002, minista bilong envaironmen long Briten i tok “ol man i bagarapim pinis 60 pesen bilong ol pis i stap long solwara.” Sampela bilong ol lain pis i stap long mak bilong bagarap, em sak, tuna, swordfish, na rockfish.
Planti kantri em ol i gat bikpela mani, ol i bagarapim pinis hap bilong ol yet long kisim pis, olsem na ol i save go painim ol nupela hap bilong kisim pis. Olsem: Ol nambis long Afrika i gutpela hap tru bilong kisim pis. Planti lida bilong Afrika i hatwok long stopim gavman long givim laisens long ol narapela kantri long kam kisim pis long hap bilong ol, long wanem, em rot bilong ol long kisim mani. Olsem na ol asples i kros, long wanem, ol pis long solwara bilong ol i wok long pinis.
Bilong Wanem Ol i Abrusim Mak Bilong Kisim Pis?
Ating man i no save long wok bilong kisim pis em bai tok, rot bilong stretim em olsem, no ken abrusim mak bilong kisim pis. Tasol em i no isi long mekim olsem. Ol man i mekim wok bisnis long ol pis, ol i save tromoi bikpela mani tru bilong baim ol masin samting bilong kisim pis. Olsem na olgeta wan wan man i gat tingting olsem ol arapela bai lusim wok bilong kisim pis na em tasol i ken mekim yet. Olsem na i no gat man i save lusim dispela wok. Na tu, ol gavman i save putim bikpela mani long helpim dispela wok, olsem na ol tu i gat asua. Nius Issues in Science and Technology i tok: “Ol kantri i save tingim ol lo [bilong Yunaitet Nesen] long wok bilong kisim pis olsem samting em ol narapela kantri i mas bihainim, tasol ol yet i redi long kalapim ol dispela lo.”
Ol man i kisim pis olsem pilai spot, ol tu i gat asua. Nius New Scientist i tok long dispela samting olsem: “Inap 64 pesen bilong ol pis ol man i abrusim mak na kisim, ol i kisim long Galf Bilong Meksiko long rot bilong pilai spot.” Pilai na wok bisnis em ol samting i gat strong long pulim man, olsem na ol lain politik i save mekim ol samting bilong helpim ol yet, na i no long lukautim ol pis.
Yu ting i gat rot long lukautim ol hap bilong solwara we ol man i save kisim pis long en? Long Buk The Living Ocean, Boyce Thorne-Miller i tok: “Wanpela rot tasol bilong lukautim ol pis long solwara em sapos ol man i senisim tingting na pasin bilong ol.” Yumi amamas olsem Man Bilong Wokim yumi, em God Jehova, em i kamapim pinis wanpela Kingdom na dispela Kingdom bai lukautim gut graun olgeta.—Daniel 2:44; Matyu 6:10.
[Futnot]
a Mama i bin karim John Cabot long Itali, na long dispela hap ol i kolim em Giovanni Caboto. Long 1480 samting em i go sindaun long Bristol, Inglan, na bihain em i lusim Inglan taim em i mekim raun bilong em long 1497.
[Rait long pes 21]
Olsem ol bikbus em buldosa i bin bagarapim, pasin bilong abrusim mak bilong kisim pis i bagarapim tru solwara
[Rait long pes 22]
“Ol man i bagarapim pinis 75 pesen bilong ol hap bilong solwara we ol man i save kisim pis long en.”—United Nations Food and Agriculture Organization
[Rait long pes 23]
Long olgeta 5-pela man, wanpela i save kaikai pis olsem nambawan abus bilong em
[Piksa long pes 23]
Kambodia
[Piksa long pes 23]
Wok bisnis bilong pis, Alaska
[Piksa long pes 23]
Ripablik Demokratik Bilong Kongo
[Piksa Kredit Lain long pes 20]
© Janis Miglavs/DanitaDelimont.com
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 22]
Top: © Mikkel Ostergaard/Panos Pictures; middle: © Steven Kazlowski/SeaPics.com; bottom: © Tim Dirven/Panos Pictures