Paua—Sel i Gat Naispela Kala
Dispela stori i kam long Nu Silan
Insait long biksolwara, wanpela traipela sel pis i surik isi isi i go antap long ol ston na em i wok long kaikai ol gras bilong solwara i drip nabaut i stap. Sel bilong en long ausait i pulap long kambang bilong ston na ol liklik binatang bilong solwara, tasol insait bilong sel i gat ol naispela kala—blu, grin, pepol na yelo na pink, na i gat liklik gol na silva kala long en.
DISPELA narakain sel pis em paua, em wanpela bilong ol kain kina ol i kolim abaloni, na dispela sel paua i save stap long solwara bilong Nu Silan tasol. Paua wantaim ol narapela wanlain abaloni bilong en, ol i save stap aninit long solwara arere long ol ston. Insait bilong sel i gat naispela kala em ol man i save laikim tru na ol i save yusim bilong wokim ol naispela nekles samting, na tu, planti man i save tingim gutpela mit bilong en olsem nambawan kaikai. Na tu, insait long en ol i ken kamapim ol nambawan gutpela bis ol i kolim pel.
Long olgeta hap bilong graun, i gat planti narapela narapela abaloni, winim 100, na paua em i wanpela bilong ol. Saut Afrika, na California long Amerika, i gat kain abaloni bilong ol yet. Abaloni bilong Japan ol i kolim awabi, bilong Australia ol i kolim muttonfish, na bilong ailan bilong Guernsey long Inglan ol i kolim ormer. Tasol long hap saut bilong Saut Pasifik we solwara i kol tru, em long dispela hap tasol yu inap painim nambawan kina bilong Nu Silan, em kina i gat gutpela kala tru long en, em ol i kolim paua (Haliotis iris).
Wanpela Gutpela Samting Tru
Insait long sel bilong paua i gat planti kemikal protin na kalsiam na dispela i save kamapim kain kain naispela kala kain olsem ston opal. Olsem na ol i kolim ol paua olsem opal bilong solwara. Taim solwara i kamap kol, dispela i save mekim ol abaloni i slip. Skin long insait bilong sel i save kisim longpela taim long gro. Wanpela savemeri i tok, as na dispela kain kain kala i kamap em ol marasin nutriens i stap long wara na kala bilong ol gras bilong solwara em ol abaloni i save kaikai.
Ol paua i save skelim gut kaikai ol bai kisim, na ol i save skelim tu husat ol bai sindaun klostu long ol. Ol i no save stap klostu long ol raunpela sel i gat nil nil, long wanem, ol tu i save laikim wankain kaikai em ol paua i save kaikai. Na tu, ol sta pis i birua tru bilong ol paua. Sampela sta pis tasol i ken bagarapim wanpela lain paua olgeta. Sta pis i gat save tru, em i save putim wanpela han bilong en i go pasim hul em ol paua i save pulim win long en, na dispela i save mekim ol i sotwin na i dai. Taim ol paua i pundaun lusim hap ston ol i pas long en, ol sta pis i save kaikaim ol.
I Gat Planti Wok Bilong Paua
Maski skin bilong paua i blak na i no luk nais tumas, inap sampela handet yia, ol asples Moari bilong Nu Silan, ol i save kaikaim mit bilong en. Mit bilong paua ol i save kaikaim, em masol o lek em i save yusim bilong wokabaut antap long ol ston. Ol Maori i save yusim sel bilong en olsem guma bilong kisim pis samting, bilong bilas, wokim nekles samting, na ol i save yusim tu bilong wokim ai bilong ol piksa samting em ol i katim long diwai.
Planti man moa long nau i laikim paua winim long bipo. Ol man i go raun long Nu Silan, ol i save kisim sampela nekles samting em ol i bin wokim long paua.
Long nau, ol daiva—em ol i no pasim botol i gat win oksijen long en—i kisim planti paua tru. Ol i salim i go long ol narapela kantri na kisim planti milion dola long en. Bilong lukautim ol paua na ol i no ken pinis long ol solwara bilong Nu Silan, gavman i putim wanpela lo i makim stret hamas paua ol man i ken kisim insait long wanpela yia. Planti mit bilong paua, ol i putim long tin na salim i go long ol kantri long Esia, na sampela ol i putim long frisa na salim i go long Singapo na Hong Kong, em ol hap we ol man i save laikim tru mit bilong paua na i gat bikpela pe tru long en. Ol i save katim na kaikaim mit bilong en taim em i no tan yet, olsem kaikai ol i kolim sushi. Maski i gat planti paua long solwara bilong ol yet, planti manmeri bilong Nu Silan i no bin traim mit bilong en yet, long wanem, ol i bin salim planti tru i go long ol narapela kantri.
Planti man long ol narapela kantri i laikim mit bilong paua, olsem na bilong inapim laik bilong ol, ol man bilong mekim wok bisnis i bihainim nupela pasin bilong lukautim na kamapim ol paua. Dispela nupela pasin i bin wok gut tu long ol narapela abaloni long Australia, Japan, na Amerika. Dispela nupela pasin i opim rot long ol man i ken lukautim ol paua insait long ol tang we ol inap kontrolim tempresa bilong wara, na ol paua i stap longwe tru long as ples tru bilong ol long biksolwara.
Ol paua em ol man i lukautim, ol i save hangre wankain olsem ol famili bilong ol i stap long solwara. Ol i save kaikai planti tru long olgeta wik. Na tu, ol paua i gat strong. Sapos wanpela samting i mekim na ol i pundaun long baksait, orait kwiktaim ol inap tanim ol yet i go bek. Em i isi long lukautim ol paua long tang i gat wara. Wanpela savemeri i tok, “ol paua ol i gutpela samting bilong lukautim, long wanem, ol i no inap mekim wanpela samting, ol i stap isi tasol!”
Ol Pel Bilong Paua
Ol man i save yusim sel bilong paua long wokim gutpela nekles samting na ol i save kaikaim mit bilong en, na tu, ol paua inap kamapim tu ol naispela bis ol i kolim pel. Ol pel i no save kamap nating insait long ol sel bilong paua i stap long solwara. Tasol ol man i ken mekim ol paua i kamapim pel, na ol i bihainim pasin em saientis Louis Boutan bilong Frans i bin kamapim long yia 1890 samting. Dispela i mekim na paua i kamapim wanpela gutpela bis, lukluk bilong en i olsem hap bilong raunpela mabol na i gat ol naispela kala wankain olsem ol kala i stap insait long sel bilong en. Orait, wanem dispela pasin ol man i bihainim bilong kamapim pel?
Ol i save putim samting olsem liklik hap graun, bun, o ain samting i go insait long en. Isi isi em bai wok long karamapim dispela samting long marasin protin ol i kolim nacre, o mother-of-pearl, em marasin i gat kalsiam kaboneit na conchiolin long en. Marasin protin bai wok long karamapim dispela samting i go i go, na bihain long 18 mun wanpela liklik pel i kamap. (Lukim blok daunbilo.) Inap olsem 6-pela yia i mas lus bilong kamapim bikpela pel. Long olgeta 50 50 paua, wanpela tasol i save kamapim gutpela raunpela pel. Em pel we skin bilong en i smut tru, na em i gat gutpela kala i sain tru, na i luk nais tru.
Ol man bilong mekim wok painimaut i no bin kamapim yet long paua wanpela pel i raunpela stret. Em long wanem, ol paua i no wankain long oista, ol paua i gat masol long bel we ol i save rausim ol bis i stap insait long ol. Ating bihain wanpela man bai painim rot bilong kamapim gutpela pel em i raunpela stret.
Nau yumi ken kisim amamas long ol gutpela samting i kam long dispela gutpela sel pis—em ol gutpela bis samting, gutpela mit bilong en, na sel i gat planti naispela kala tru. Man! Yumi mas tenkyu long God long em i givim yumi kain gutpela samting tru, a?—Jems 1:17.
[Blok/Piksa long pes 27, 28]
SEL BILONG EN I STRONG TRU
Bikpela hap bilong sel bilong paua em marasin kalsiam kaboneit, olsem kambang. Em samting ol i wokim sok long en. Tasol sel bilong paua em i strong moa winim sok inap 30 taim!
Paua i save kisim kalsiam kaboneit long solwara bilong wokim insait bilong sel bilong en, ol i kolim nacre. Dispela i mekim na sel bilong en i strong tru na i gat ol gutpela kala na i luk nais tru. Sel bilong en long insait i olsem ol liklik plet tru em glu i pasim ol strong wantaim, em i wokim dispela glu long protin na suga, ol i kolim conchiolin. Dispela strongpela glu i mekim na sel i no gat mak mak long en na i lait olsem glas.
Ol saientis i no gat save bilong wokim glu i wankain stret olsem glu bilong paua, na ol i no gat save tu long olsem wanem paua i wokim sel bilong en. Ol sel inap stretim hap sel i bruk na ol i gat faipela narapela narapela rot bilong helpim sel na em i no ken bruk. Tru tumas, God yet i kamapim ol paua na ol i nais tru na i gat narakain bilas.
[Kredit Lain]
© Humann/gt photo
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 25]
Top left: © K.L. Gowlett-Holmes; top right: Marcus Byrne/Photographers Direct
[Piksa Kredit Lain long pes 27]
Silverdale Marine Hatchery, New Zealand