King Herot—Hapman Bilong Wokim Ol Haus
WINIM 2,000 yia i go pinis, em i bin stap king inap 30 yia. Em i stap king long Judia na bosim Mesopotemia, Arebia, na Isip. Ol man i save long em olsem King Herot.
Herot em i wanpela man bilong jeles long ol man na kilim ol i dai, em i kilim i dai ol famili bilong em yet, na em i kilim i dai tu ol liklik mangi. Taim sampela saveman bilong hap sankamap i tokim em olsem mama i karim pinis wanpela king, Herot i giaman olsem em i laik givim ona long dispela pikinini. Em i tokim ol dispela saveman olsem taim ol i lukim pinis dispela pikinini, orait ol i mas kam na tokim em. Tasol taim God i tokim ol dispela saveman long no ken i go bek na lukim Herot, Herot i tokim ol man long kilim i dai olgeta pikinini man i no winim yet tupela krismas em ol i stap long Betlehem na ol arapela ples i stap klostu long Betlehem, em long dispela taun ol saveman i bin lukim Jisas.—Matyu 2:1-18.
Tasol paslain long dispela, em i bin wokim sampela bikpela haus na dispela i mekim na planti man i laikim em. Em i wokim ol tempel, ol traipela haus bilong sindaun na lukim ol spot, ol ples we ol man i save sindaun na lukim ol hos i resis, em i wokim rot bilong kisim wara i kam insait long taun, na ol naispela haus i gat ol ples waswas i gutpela tru. Em i mekim ol bikpela wok tru—long nau ol ensinia husat i skelim ol dispela samting i kirap nogut long en.
Herot i makim ol ples bilong wokim ol haus long ol hap we ol haus bai luk nais tru na i stret wantaim lukluk bilong ol dispela ples. Em i bilasim ol haus king bilong em long ol naispela piksa em ol i penim long ol banis, na ol plua bilong haus ol i wokim ol gutpela piksa long en. Na em i wokim long Judia haus waswas olsem bilong ol Rom, em dispela haus i gat ol rum waswas i hat na ol rum i hat liklik na em i putim samting bilong hatim haus aninit long ol plua bilong haus. Em i bin wokim ol taun, na long wanpela taun em i wokim wof.
Sisaria—Wanpela Taun i Stap Long Nambis
Herot i wokim wanpela traipela wof long Sisaria, winim olgeta narapela wof long ol hap Rom i bosim. Ol man bilong painim ol samting bilong bipo i kirap nogut long sais bilong en. I gat bikpela spes bilong 100 sip i ken sua long en, na dispela i soim olsem bipo Sisaria em i wanpela ples bilong wok bisnis wantaim ol narapela kantri.
Ol i bihainim nambawan gutpela save bilong dispela taim na wokim ol bris na ol banis long solwara. Tasol ol saveman i skelim dispela samting, ol i kirap nogut long olsem wanem ol man inap karim ol bikpela pos na putim insait long solwara em longpela bilong ol i olsem 15 mita, na braitpela bilong ol i 3 mita, olsem saveman Flavius Josifas i stori long en. Long nau ol daiva i kisim save olsem ol dispela bikpela pos em Herot i yusim ol i bin wokim long simen. Bilong wokim ol bris na banis, ol wokman i kapsaitim simen insait long ol diwai boks na kisim ol i go daun insait long solwara na pasim ol na bai ol i no ken surik.
Dispela taun i gat wanpela tempel ol i makim bilong Sisar Ogastus, wanpela haus king, wanpela bikpela ples bung we ol hos i save resis, wanpela tieta we 4,000 manmeri i ken sindaun long en, na i gat ol paip bilong rausim ol pekpek samting i stap insait long graun. Ol i wokim ol baret bilong kisim wara long maunten Karmel i go insait long Sisaria—maunten Karmel i stap longwe long Sisaria inap olsem 6 kilomita.
Jerusalem na Tempel Bilong Herot
Nambawan bikpela wok Herot i mekim, em tempel em i wokim long Jerusalem. Namba wan tempel i stap long dispela hap em tempel Solomon i bin wokim, em i bihainim ol plen bilong haus em papa bilong em Devit i bin givim long em, em ol plen God i bin givim long Devit. (1 King 6:1; 1 Stori 28:11, 12) Inap 420 yia bihain, ol Babilon i bin bagarapim dispela tempel, na 90 yia bihain long dispela, Gavena Serubabel i wokim gen wanpela tempel tasol em i no bikpela olsem tempel bilong pastaim.
Josifas i stori long tempel em Herot i wokim long dispela hap, na em i tok: Ol i “karamapim olgeta banis bilong en long gol, na taim san i kam antap na i kisim dispela haus, lait bilong gol i strong tru, na man i no inap lukluk gut long en, long wanem, em i lait strong olsem san. Taim man i kam longwe yet dispela tempel i luk olsem wanpela maunten em sno i karamapim het bilong en, long wanem, ol hap ol i no bin karamapim long gol, em i wait nogut tru.”
Planti tausen man i wok wantaim bilong wokim ol banis i strongim hap graun em tempel i stap long en, long hap wes bilong tempel longpela bilong banis em inap 500 mita. Ol i yusim ol traipela ston na ol i no pasim long simen. Hevi bilong wanpela ston em inap olsem 400 ton na wanpela saveman i tok, “long olgeta hap bilong graun long dispela taim bipo, i no gat wanpela ston bilong wokim banis i bikpela olsem.” Olsem na ol disaipel bilong Jisas i kirap nogut tru long en! (Mak 13:1) Antap long banis i gat wanpela bikpela pletfom ol i kolim Pletfom Bilong Tempel—long bipo i no gat narapela pletfom ol man i bin wokim i bikpela olsem dispela. Bikpela bilong en em inap olsem 144,000 skwe mita.
Herot i bin wokim tu ol arapela haus long Jerusalem. Wanpela em haus ol i kolim Antonia, em i wokim klostu long tempel em i bin wokim pinis. Herot i wokim wanpela haus king, na 3-pela longpela taua klostu long dua bilong banis bilong taun.
Samaria na Jeriko
Sisar Ogastus i givim taun Samaria long Herot, na Herot i senisim nem bilong en na kolim Sebaste. Em i wokim planti haus bilong bilasim dispela taun, na em i wokim tu wanpela haus i luk olsem wanpela stediam na i gat ol traipela pos ston i raunim. Em i wokim tu planti bikpela haus em ol i penim ol naispela piksa long ol banis bilong ol.
Jeriko i stap 250 mita daunbilo long mak bilong solwara long ples daun bilong wara Jordan, na em i hat liklik. Long dispela hap Herot i wokim wanpela haus king bilong taim bilong kol. Jeriko i stap long bikpela hap graun em inap olsem 1,000 hekta na em i luk olsem wanpela taun i stap long gaden. Herot i joinim 3-pela haus king em i bin wokim na ol i kamap wanpela traipela haus, na insait long wan wan haus i gat ol ples bung, ol ples waswas, ol gaden, na ol swiming pul. Ol dispela samting i mekim na long taim bilong kol, Herot i laik stap long Jeriko.
Ol Haus i Gat Strongpela Banis
Herot i gat narapela hap tu em i ken i stap long en long taim bilong kol. Em i wokim wanpela ples antap long ples ston long maunten, nem bilong en Masada, em i stap 400 mita antap long mak bilong solwara Detsi. Long dispela hap em i wokim wanpela naispela haus king i gat 3-pela hap bilong en na i gat ples wokabaut i raunim dispela haus na ol ples waswas. Em i wokim tu narapela haus king i gat ples waswas olsem bilong ol Rom wantaim ol paip bilong hatim wara i stap insait long ol banis na i gat gutpela toilet i gat wara!
Long dispela ples drai, Herot i wokim wanpela ples we em i ken kisim malolo na kisim bek strong bilong em. Em i putim 12-pela tang long dispela ples em ol inap holim 40,000,000 lita wara. Dispela haus i gat ol samting we ol inap kisim na bungim wara bilong ren, olsem na i gat planti wara bilong lukautim gaden na bilong ol swiming pul na ol ples waswas.
Narapela bikpela wok Herot i bin mekim em strongpela haus bilong em long Herodium, em i stap antap long wanpela liklik maunten longwe long hap saut–is bilong Betlehem inap 5 kilomita. Em i gat 2-pela hap bilong en: Herodium Antap na Herodium Daunbilo. Long hap antap i gat strongpela haus king na taua i gat 5-pela plua long en na i go antap tru, nau em i bagarap pinis. Tupela yia i go pinis, ol nius i ripot olsem ol i painim pinis sampela hap bilong matmat bilong Herot long hap antap bilong Herodium. Nius i tok dispela i kamapim klia olsem tok bilong Josifas i tru, em i bin stori long taim ol i kisim Herot i go bilong planim em long dispela hap.
Herodium Daunbilo i gat ol narapela naispela haus king na ol ofis. Wanpela bikpela samting long dispela hap em wanpela gaden ol i wokim long stail bilong ol Rom, na ol i bilasim long ol pos i raunim wanpela raunwara i gat liklik ailan i stap namel long en. Dispela raunwara i bikpela tru winim swiming pul bilong Olimpik gem inap 2-pela taim. Em i olsem traipela tang wara, na ol i save swim long en na raun long bot long en tu. Long wanpela wara i kamap insait long graun na i stap longwe inap 5 kilomita, ol i wokim baret na bringim dispela wara i kam insait long raunwara.
Sampela yia i go pinis, wanpela man i kam raun lukim dispela ples, na em i tok: “Long hap is yu inap lukluk i go olgeta long Detsi. Yu inap lukim ples nating bilong Judia em ples we Devit i bin ranawe long man i ronim em, em Sol. Mipela i lukim dispela ples i gat ol maunten samting, na mipela i luksave olsem wanem Devit inap mekim olsem, na moa yet long wanem em i save gut long dispela ples kirap long taim em i mangi yet. Mipela i tingim tu olsem taim Devit i lukautim ol sipsip bilong em, ating em i bin go antap long dispela maunten bilong lukim ol wankain ples mipela i lukluk long en long nau.”
Ol i bin raitim planti buk i stori long ol haus em Herot i bin wokim. Ol man i gat kain kain tingting long as na em i wokim planti bikpela haus olsem. Sampela i tok em i mekim olsem bilong kisim biknem na sampela i tok em i mekim olsem bilong grisim ol man long sapotim wok politik bilong em. Maski i gat wanem as na em i wokim ol haus, dispela sotpela stori i kamapim klia olsem King Herot em i wanpela hatpela king, tasol hapman tru bilong wokim ol haus.
[Piksa long pes 25]
SISARIA
Piksa wanpela man i droim
[Piksa long pes 25]
HAUS KING LONG JERUSALEM
Model bilong en
[Piksa long pes 25]
TEMPEL BILONG HEROT
Model bilong en
[Piksa long pes 26]
MASADA
Ol hap bilong haus king i gat 3-pela hap bilong en
[Kredit Lain]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Piksa long pes 26]
HERODIUM
Piksa wanpela man i droim
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 25]
Caesarea: Hiram Henriquez/National Geographic Stock; Palace: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem, and Todd Bolen/Bible Places.com