Buk Bilong Baibel Namba 40—Matyu
Man Bilong Raitim: Matyu
Ples Em i Bin Raitim: Palestain
Raitim Pinis: 41 C.E. samting
Taim: 2 B.C.E.–33 C.E.
KIRAP long taim pasin bikhet i kamap long Iden, Jehova i mekim gutpela tok promis olsem, long rot bilong Pikinini bilong “meri” bilong em, em bai kisim bek olgeta manmeri i laikim tumas stretpela pasin. Em i laik kamapim dispela Pikinini, o Mesaia, long lain Israel. Insait long planti handet yia, long rot bilong spirit bilong em, em i kirapim sampela Hibru long raitim planti tok profet i makim olsem dispela Pikinini bai i stap King bilong Kingdom Bilong God, na em bai pinisim ol samting i bagarapim nem bilong Jehova, na mekim nem bilong Jehova i stap holi oltaim. Ol dispela profet i kolim planti samting bilong dispela man em bai stretim bek gutnem bilong Jehova na pinisim pret, na hevi, na sin, na dai. Taim ol i raitim pinis Ol Skripsa Hibru, ol Juda i bilip strong olsem Mesaia bai kam.
2 Tasol insait long dispela taim sampela senis i kamap long graun. God i stiaim ol lain man bilong redim rot na bai Mesaia i ken i kam, na ol samting i kamap i gutpela bilong bringim dispela tok i go nabaut long olgeta hap. Taim kantri Grik i kamap namba 5 strongpela kantri i bosim planti hap, em i putim wanpela tok ples tasol bilong olgeta lain i ken mekim, olsem na i no hatwok long tok i go long planti kantri. Na namba 6 strongpela kantri, em Rom, em i daunim planti lain na bungim ol i stap aninit long wanpela gavman tasol, na em i wokim ol rot bilong go kamap long olgeta hap em i bosim. Na planti Juda i stap nabaut long ol dispela hap, olsem na ol man i kisim save olsem ol Juda i wetim wanpela Mesaia i kam. Orait nau, inap 4,000 yia bihain long tok promis i bin kamap long Iden, Mesaia i kam pinis! Pikinini ol i bin wet longtaim long em, em i kamap pinis! Ol bikpela samting tru, winim olgeta samting i bin kamap bipo, ol i kamap long taim Mesaia i mekim ol samting Papa bilong em i laik bai em i mekim long graun.
3 Taim i kamap gen bilong spirit holi i givim tingting long sampela man na ol i raitim stori bilong ol dispela bikpela samting i kamap. Spirit bilong Jehova i stiaim 4-pela gutpela man long raitim 4-pela narapela narapela stori bilong dispela samting, olsem na i gat 4-pela man bilong tokaut olsem Jisas em i Mesaia, na Pikinini bilong promis, na King. Ol i stori long i stap na wok na i dai na kirap bek bilong Jisas. Yumi kolim ol dispela stori olsem Gutnius. Dispela tok “gutnius” i olsem “gutpela tok.” Planti samting ol 4-pela Gutnius i stori long en i wankain, tasol i no olsem narapela i kisim tok bilong narapela, nogat. Tripela Gutnius, em Matyu na Mak na Luk i raitim, ol i bihainim wankain pasin bilong stori long i stap bilong Jisas long graun, olsem na sampela man i tok tripela Gutnius i kamapim wankain tingting. Tasol olgeta 4-pela man bilong raitim Gutnius, em Matyu, Mak, Luk, na Jon, ol i raitim stori bilong ol yet long Jisas. Olgeta wan wan i tingim wanpela as tok ol i laik kamapim, na wok ol i laik mekim long dispela stori, na wanem lain bai ritim, na pasin bilong ol long raitim stori i kamapim ol pasin bilong ol yet. Taim yumi skelim gut dispela 4-pela buk bilong Baibel, em spirit bilong God i as bilong en, yumi pilim moa yet olsem ol tok bilong olgeta wan wan Gutnius i narapela narapela, na tok bilong narapela i helpim tok bilong narapela, na stori bilong ol long i stap bilong Jisas Krais i stret wantaim.
4 Matyu i raitim namba wan Gutnius. Nem Matyu em sotpela pasin bilong raitim nem Hibru “Mattithiah,” insait bilong en i olsem “Presen Bilong Jehova.” Matyu i wanpela bilong ol 12-pela aposel Jisas i makim. Taim Bikman i raun long Palestain na em i autim tok na skulim ol man long Kingdom Bilong God, Matyu i poromanim em na i stap pren tru bilong em. Taim Matyu i no kamap disaipel yet, em i man bilong kisim takis. Ol Juda i bel nogut long ol man i mekim dispela wok, long wanem, dispela i kirapim ol Juda long tingim gen olsem ol i no stap fri—ol i wokboi bilong gavman bilong Rom. Matyu em i pikinini bilong Alfius, na em i gat narapela nem, em Livai. Taim Jisas i singautim em i go bihainim em, kwiktaim em i go.—Mt. 9:9; Mk. 2:14; Lu. 5:27-32.
5 Dispela Gutnius yet i no tokaut olsem Matyu i bin raitim tok bilong en, tasol planti man bilong raitim stori bilong lotu Kristen long bipo ol i tokaut olsem Matyu i raitim. I gat planti samting bilong makim klia husat i bin raitim Buk Matyu, na ol man i wanbel long tok Matyu i bin raitim. Kirap long taim bilong Papias bilong Hierapolis (135 C.E. samting) planti man i tokaut olsem Matyu i raitim dispela Gutnius na em i hap tru bilong Baibel. Wanpela buk i tok: “Jastin Matir, na wanpela man i raitim pas long Diognitus (lukim buk Justin Martyr, bilong Otto, vol. 2), na Hegesipus, Airenius, Tatian, Atenagoras, Tiofilus, Klemen, Tetulian, Origen, ol i bin kamapim hap tok bilong Matyu. I no tok bilong ol tasol yumi mas tingim; pasin bilong kamapim ol dispela tok, olsem ol i no pret long kamapim, long wanem, ol i save husat i bin raitim dispela tok, na ol i no gat tupela tingting long en, na dispela i makim olsem i no gat sampela man i bin senisim ol tok bilong dispela buk yumi holim.”a (Cyclopedia, bilong McClintock na Strong) Matyu em i wanpela aposel, olsem na yumi save, spirit bilong God i stap long em na ol tok em i raitim i stret.
6 Matyu i stap long Palestain na raitim stori bilong Jisas. Ol man i no save wanem yia stret em i raitim, tasol hap tok ol i skruim long pinis bilong sampela olpela rait bilong Buk Matyu (bihain long yia 950 C.E. samting) i tok, Matyu i raitim long yia 41 C.E. I gat sampela samting i makim olsem Matyu i raitim buk pastaim long tok Hibru bilong taim bilong em, na bihain em i tanim long tok Grik. Long sapta 3 bilong buk Jerom i raitim (De viris inlustribus, olsem “Bilong Ol Man i Gat Biknem”), em i tok: “Matyu, narapela nem bilong em Livai, em i lusim wok bilong kisim takis na em i kamap aposel, na em i raitim Gutnius bilong Krais long Judia na em i raitim pastaim long tok na rait Hibru, bilong helpim ol man i bihainim pasin bilong katim skin em ol i bilip.”b Jerom i tok, long taim bilong em (347-420 C.E.) Buk Matyu long tok Hibru i stap wantaim ol buk Pamfilus i bin bungim long Sisaria.
7 Long yia 220 samting, Origen i stori long 4-pela Gutnius na bihain Yusibius i kamapim tok bilong em olsem: “Namba wan [Gutnius] . . . em Matyu i raitim . . . bilong helpim ol man i lusim lotu Juda na kamap Kristen, olsem na em i raitim long tok Hibru.”c Sampela samting i makim olsem Matyu i raitim bilong helpim ol Juda em olsem: Em i kolim lain tumbuna bilong Jisas kirap long Abraham, na em i kamapim planti tok bilong Ol Skripsa Hibru bilong soim ol man olsem Ol Skripsa Hibru i makim Mesaia bai kam. Yumi inap ting olsem Matyu i bin raitim ol fopela leta Hibru bilong nem Jehova taim em i kamapim tok bilong Ol Skripsa Hibru i gat dispela nem long en. Olsem na long Buk Matyu long Baibel New World Translation nem Jehova i stap 18 taim, na i wankain tu long Buk Matyu long tok Hibru em F. Delitzsch i wokim long yia 1877. Yumi save, Matyu i gat wankain tingting olsem Jisas long nem bilong God, na em i no inap bihainim bilip giaman bilong ol Juda na pret long kolim dispela nem.—Mt. 6:9; Jo. 17:6, 26.
8 Bipo Matyu em i man bilong kisim takis, olsem na em i kolim stret mani, na ol namba, na pe bilong samting. (Mt. 17:27; 26:15; 27:3) Em i pilim tru marimari bilong God long larim em i kamap wokman bilong gutnius na poroman tru bilong Jisas, maski bipo em i man bilong kisim takis na ol man i bel nogut long em. Olsem na long ol 4-pela man bilong raitim Gutnius, Matyu tasol i wok long tokaut olsem, Jisas i tok strong inap planti taim long yumi mas mekim pasin marimari, i no ol ofa tasol. (9:9-13; 12:7; 18:21-35) Sori bilong Jehova i strongim bel bilong Matyu, olsem na i stret em i kamapim gutpela tok bilong strongim bel em Jisas i mekim: “Yupela ol man i save hatwok tru na i karim ol bikpela hevi, yupela olgeta kam long mi na bai mi givim malolo long yupela. Yupela kisim save long mi na aninit long tok bilong mi, . . . long wanem, mi save mekim pasin isi long ol man na mi save daunim mi yet. Na bai ol samting i no ken givim hevi long yupela na bai yupela i kisim malolo. Dispela plang mi putim long nek bilong yupela, em i isi long karim, na samting mi givim yupela bilong karim, em i no hevi.” (11:28-30) Dispela gutpela tok i mekim gut bel bilong dispela man bipo em i kisim takis na ol wanples i save tok nogut long em!
9 Planti taim Matyu i kamapim klia as tok Jisas i skulim ol man long en, em tok bilong “kingdom bilong heven.” (4:17) Matyu i tingim Jisas olsem King na Man bilong autim tok. Matyu i kolim tok “kingdom” planti taim (winim 50), olsem na yumi inap kolim buk bilong em Gutnius Bilong Kingdom. Matyu i tingting strong long kamapim gut ol tok Jisas i autim long ol man, na em i no tingting tumas long taim stret ol dispela samting i bin kamap. Long sapta 1 i go inap sapta 18, Matyu i mekim ol bikpela tok long Kingdom, olsem na em i no stori long ol samting long taim stret ol i bin kamap. Long sapta 19 inap 28 em i mekim bikpela tok yet long Kingdom, tasol stori bilong em i bihainim taim bilong ol samting i bin kamap.
10 Matyu i stori long planti samting (inap 42 pesen) ol narapela 3-pela Gutnius i no stori long en,d olsem ol dispela 10-pela tok piksa, olsem: Gras nogut i kamap long gaden (13:24-30), bokis mani i hait insait long graun (13:44), bis i dia tumas (13:45, 46), umben (13:47-50), wokboi i no gat pasin marimari (18:23-35), ol wokboi i wok long gaden wain (20:1-16), tupela pikinini bilong wanpela papa (21:28-32), marit bilong pikinini man bilong king (22:1-14), 10-pela yangpela meri (25:1-13), ol wokboi i kisim mani (25:14-30). Stori bilong Buk Matyu i kirap long taim mama i karim Jisas long yia 2 B.C.E. na i go inap long taim em i bung wantaim ol disaipel long taim em i laik i go long heven long yia 33 C.E.
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
29 Buk Matyu em i namba wan bilong ol 4-pela Gutnius na em i skruim gut stori bilong Ol Skripsa Hibru i kam long stori bilong Ol Skripsa Grik. Buk Matyu i kamapim klia dispela man em i Mesaia na King Bilong Kingdom em God i tok promis long kamapim, na i tokaut long ol samting ol manmeri i mas mekim bilong kamap disaipel bilong em, na wok ol i mas mekim long graun. Pastaim Jon Bilong Baptais, na bihain Jisas, na bihain moa ol disaipel, ol i autim tok olsem “kingdom bilong heven em i kam klostu pinis.” Na tok Jisas i givim long ol disaipel i stap yet nau long dispela taim bilong las de, em i tok: “Bai ol i autim dispela gutnius bilong kingdom bilong God long olgeta hap bilong graun, bai olgeta lain manmeri i ken harim, na bihain tasol bai las de i kamap.” Tru tumas, em i wanpela gutpela samting tru long ol man bilong bipo na bilong nau tu ol inap insait long wok bilong Kingdom na ‘go long olgeta lain na kamapim ol disaipel.’ Ol i mekim wok olsem Bikman bilong ol i bin mekim.—3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:19.
30 Tru tumas, Buk Matyu em i wanpela “gutnius.” Spirit bilong God i kamapim ol tok bilong en na ol dispela tok i wanpela “gutnius” bilong ol man i bihainim long taim bilong ol aposel; God Jehova i mekim na dispela tok i stap olsem wanpela “gutnius” inap long nau. Ol man i no Kristen ol tu i pilim strong bilong ol tok bilong Gutnius Matyu i raitim. Hetman bilong ol Hindu, em Mohandas (Mahatma) Gandhi, em i bin toktok wantaim Bikman Irwin, bipo em i stap nambawan gavman long India, na Gandhi i tok: “Taim lain bilong yu na lain bilong mi i bihainim ol tok Krais i mekim long maunten, bai yumi inap stretim hevi bilong dispela tupela lain wantaim na bilong olgeta narapela lain tu.”e Long narapela taim Gandhi i tok: “Yes dring gut long wara Krais i givim long yu long tok em i autim antap long maunten . . . Long wanem, ol dispela tok bilong skulim man i bilong yumi olgeta wan wan.”f
31 Tasol hevi i stap yet long olgeta kantri, na i stap tu long ol kantri i tok ol i Kristen. I gat liklik lain Kristen tru na ol tasol i tingim gut tok Krais i mekim long maunten na ol narapela gutpela tok Matyu i raitim, na ol i stadi gut long en na bihainim, na dispela i helpim ol tru. Bai yumi kisim gutpela helpim tru sapos yumi stadi planti taim long ol tok bilong Jisas, em i toktok long rot bilong i stap amamas tru, na stretpela pasin, na marit, na strong bilong pasin sori, na stretpela pasin bilong beten, na samting bilong spirit i winim samting bilong skin, na yumi mas painim Kingdom pastaim, na tingim gut ol samting i holi, na was i stap, na bihainim tok. Matyu sapta 10 i kamapim tok Jisas i givim long ol man i kirap nupela long autim gutnius bilong “kingdom bilong heven.” Ol planti tok piksa bilong Jisas i skulim gut ol man em “yau bilong ol i harim tok.” Na ol tok profet bilong em, olsem long ‘mak bilong em long i kam i stap,’ dispela i strongim yumi long bilip na wetim gutpela samting bai kamap long bihain.—5:1–7:29; 10:5-42; 13:1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:46.
32 Buk Matyu i stori long truim bilong planti tok profet. Planti tok bilong Ol Skripsa Hibru em i kolim i bilong kamapim klia truim bilong ol dispela tok. Ol dispela tok i makim klia olsem Jisas em i Mesaia, long wanem, em yet i no inap mekim na bai olgeta liklik liklik samting i kamap tru olsem ol dispela tok profet i makim. Yu ken skelim Matyu 13:14, 15 wantaim Aisaia 6:9, 10; Matyu 21:42 wantaim Song 118:22, 23; Matyu 26:31, 56 wantaim Sekaraia 13:7. Na truim bilong ol dispela tok profet i helpim yumi long bilip tru olsem ol tok profet Jisas yet i mekim na Matyu i raitim, ol bai kamap tru taim ol gutpela samting Jehova i laik mekim long rot bilong “kingdom bilong heven” ol i wok long kamap.
33 God i mekim ol tok profet i kolim stret tru ol samting bilong i stap bilong King Bilong Kingdom long graun, na ol liklik liklik samting bilong en tu! Na holi spirit i stiaim Matyu long kamapim stret truim bilong ol dispela tok profet! Ol man i laikim tumas stretpela pasin, taim ol i tingim truim bilong ol tok profet na ol tok promis bilong Buk Matyu ol i ken amamas, long wanem, ol i ken save na bilip olsem long rot bilong “kingdom bilong heven” bai God i mekim nem bilong em i stap holi. Dispela Kingdom long han bilong Jisas Krais bai givim blesing bilong laip na amamas long ol manmeri i save daunim nem bilong ol yet na ol manmeri i save ol i sot long ol samting bilong spirit. Kingdom bai mekim olsem “long taim olgeta samting i kamap nupela, na Pikinini Bilong Man bai i gat biknem na i sindaun long sia king bilong en.” (Mt. 19:28) Ol dispela gutpela tok i stap long “Gutnius Matyu i raitim.”
[Ol Futnot]
a Ol i wokim gen long 1981, Vol. V, pes 895.
b Pastaim dispela tok i stap long tok Latin, na E. C. Richardson i skelim na i stap long ol buk Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur, long Leipzig, long yia 1896, Vol. 14, pes 8, 9.
c Buk The Ecclesiastical History, VI, XXV, 3-6.
d Buk Introduction to the Study of the Gospels, 1896, B. F. Westcott, pes 201.
e Buk Treasury of the Christian Faith, 1949, em S. I. Stuber na T. C. Clark i stretim, pes 43.
f Buk Mahatma Gandhi’s Ideas, 1930, bilong C. F. Andrews, pes 96.