İçinizi Okuyan Bir Bilgisayar

DİKDÖRTGEN bir pencereden bakarken, garip bir manzara gördüm. Beyaz elbiseli görevliler, masada yatan adamın çevresinde duruyorlardı. Adam, dev bir kalemtraşı andıran bir şeyin içine doğru başı öne gelecek şekilde itiliyordu. Acaba bu bir kâbus muydu? Ya da bilim kurgu filminden bir sahne miydi? Acaba neler olup bitiyordu?

Bu olay, bir hastanede oluyordu. Bu kocaman kalemtraş, CAT tarayıcı olarak bilinen aslında çok gelişmiş bir tür röntgen cihazıydı. Bu üç harf, Computerised Axial Tomography (Bilgisayarlı Aksiyel Tomografi) ifadesinin kısaltılmışıdır. “Tomografi” sözcüğü Yunanca’da “bir dilimi yazmak” anlamına gelir ve aslında CAT tarayıcısının yaptığı da budur. Kişinin dilim dilim röntgenini çeker ve gördüğünü “yazar”, yani kaydeder.

Belki siz bu güzel röntgen cihazlarının sadece doktorların ve bilim adamlarının ilgisini çektiğini sanıyorsunuz, fakat bazı insanlar, CAT tarayıcılardan bir tane almak konusunda o kadar hevesliler ki, böyle bir cihaz almak için imzalar toplanmıştı. Örneğin, Yeni Zelandadaki Otago ve Southland illeri iki milyon Yeni Zelanda doları (1.200.000 ABD doları) toplayarak bu cihazdan bir tane aldılar. Bu miktar, o bölgedeki her erkek, kadın ve çocuk başına takriben dört dolarlık bir katkı anlamına geliyordu. O yöredeki üniversite ve tıp fakültesi, kamuoyunun ilgisini bu cihaza çekme yönünde çok çaba harcadı; fakat artık CAT’lerin sayıları tüm dünyada hızla çoğalmaktadır. Size yakın bir yerde de bir tane olabilir.

Nasıl Çalışıyor?

Daha önce hiç röntgen çektirdiniz mi? Çektirdiyseniz, geniş ve düz bir yüzey karşısında hareketsiz olarak ayakta durmak veya yatmak zorunda kaldığınızı hatırlarsınız. Siz bunu yaparken, gözle görünmez X ışınları vücudunuzun içinden geçip arkanızdaki fotoğrafik levha üzerinde görüntü oluşturur. Kemiklerinizin olduğu yerlerden X ışınları geçemez. Diğer doku ve organlar da, yoğunluklarına bağlı olarak X ışınlarını değişen miktarlarda azaltırlar. Sonuç ise, vücudunuzun içinin gölgeli bir görüntüsüdür. Bu görüntüde kemikler beyaz, diğer doku ve organlar ise grinin sekiz değişik tonunda çıkarlar.

Kemik ve organlarınız bir mağazanın vitrinindeki gibi yayılmış durumda olsalardı, normal X ışınları yeterli olurdu, fakat durum tabii ki böyle değildir. Bazı kemik ve organlar, başkalarının arkasına gizlenmiş ve sıkışmış durumdadırlar. O zaman onların resimleri nasıl çekilebilir? Bu organlar, sınıf resmi çektiren öğrenciler gibi sağa sola kaydırılamazlar. Öyleyse, fotoğrafçının hareket etmesi gereklidir—yani, X ışınları değişik açılardan alınmalıdır.

Bir CAT tarayıcısının kalemtraşa benzeyen tasarımı, X ışınlarının vücudun her yanından alınabilmesini mümkün kılar. Vücudunuzun tek bir “diliminin”, 700 değişik açıdan ve gri rengin 250’den fazla tonunda görüntüsü alınır. Tüm bu görüntüler, daha önce hiç mümkün olmayan şekilde, vücudunuzun içinde neler olduğunu çok daha fazla ayrıntı vererek gösterir.

Neden Bilgisayar?

Bu kadar çok röntgen filmi çekebilmek ne kadar harikulade bir şeyse, bu görüntülerden bir anlam çıkarmak da o denli zordur. Yorucu bir günden sonra, karnınızın 700 adet röntgen görüntüsünü alarak bunları eve incelemeye götürüp ertesi sabah sizi ameliyat etmeye hazır olmayı ümit eden meşgul bir cerrahın durumunu göz önüne getirebiliyor musunuz? ‛Bu mümkün değil’ diyebilirsiniz. ‛Bütün bunlarla nasıl başa çıkacak?’

Bu karmaşık işlem, buz küpleri atılmış soğuk bir içeceğin bulunduğu bir bardağa el feneri tutmaya benzetilebilir. Bardağın ve buzların içinden geçen ışık, bardağın arkasına konulacak bir perdede bir görüntü oluşturur. Şimdi, el fenerini ve perdeyi bardağın etrafında döndürürken ışığı ve oluşan gölgeyi izlediğinizi varsayın. Böylece acaba, her bir buz kübünün tam şeklini çıkarabilecek miydiniz?

Bunu yapmak, size imkânsız gibi görünebilir, fakat bir bilgisayar için öyle değildir. Röntgen ışınları tarafından sağlanan bilgi, fotoğrafik bir levha yerine elektronik sensörler vasıtasıyla toplanır. Bilgisayar, sizden gelen X ışınlarıyla vücudunuza giren X ışınlarını dikkatlice karşılaştırdıktan sonra, X ışınları geçtiği zaman vücudunuzun içinde neler olması gerektiğini saptayabilir. Bilgisayar sadece şekilleri tanımanın çok ötesinde, normal ve pıhtılaşmış kan veya beyin dokusu ve sıvısı arasındaki farkları bile gösterebilmektedir. Aslında, doku yoğunluğunda normal X ışınlarının fark edemediği küçük değişiklikleri bile görebilir.

Size Yararı Nedir?

CAT tarayıcılarının sağladığı ek bir ayrıntı, onun doktorlar arasında çok rağbet görmesini sağladı. Bir CAT taramasında, normal röntgen ışınları ile bulunamayacak küçük bir yumuşak doku tümörü bulunabilir ve böylece bir hayat kurtarılabilir. CAT taramaları ayrıca, elektronik olarak “dilimlenmeyi” cerrahi olarak “dilimlenmeye” tercih eden hastalar arasında çok yaygındır. Böylece bir çok tehlikeli cerrahi müdahaleden, komplikasyondan ve hoş olmayan durumlardan kaçınmak mümkün olur. Cerrahi müdahaleden kaçınmak isteyenler, doktorlarına onun yerine CAT tarayıcısı kullanmanın mümkün olup olmadığını sorabilirler.

Cerrahi müdahale zorunluysa bile, CAT taraması yararlı olabilir. Bir tıp fakültesinin Radyoloji Bölümü başkanı bir profesör, CAT tarayıcısının vücudun içinde neler bulabileceklerine dair cerrahlara verdiği ayrıntılı bilgilerle ameliyatların daha basit olabileceğini söyledi. Bu profesör şöyle dedi: “Tarayıcı, bu bilgiyi cerrahlara bir levha üzerinde gösteriyor.” Bu hem doktorlar, hem de hastalar için büyük bir avantajdır.

Bununla birlikte, CAT tarayıcılarının kullanımları sınırlıdır. Birçok sorunu genellikle iyileşmenin mümkün olduğu erken dönemde teşhis edebilmelerine rağmen, hiçbir şeyi iyileştiremezler. Teşhis amacıyla yapılan rahatsız edici ve bazen de tehlikeli olan bir çok müdahalenin yerine geçseler de, her olayda bir cerrahi müdahalenin yerini tutamazlar. Başınız her ağrıdığında doktorunuza gidip bir CAT taraması istememelisiniz. Bütün X ışınlı tedavilerin az da olsa, belirli bir sağlık riski taşıdığını ve geçerli tıbbi nedenler olmadıkça kaçınılması gerektiğini unutmayın. Öte yandan, doktorunuz bir CAT taraması tavsiye ederse, bu muazzam teknolojinin emrinizde olduğuna sevinebilirsiniz.

[Sayfa 23’teki resim]

Bir CAT tarayıcı ile muayene