Çekici Bir Ülke Etiyopya

ETİYOPYA yıllar boyu gizlide kalmış bir imparatorluk olarak bilindi. Dış dünyaya kapalı kaldığı yüzyıllar sona ererken, bugün çok az kişi onun şaşırtıcı tarihinin, barındırdığı çok çeşitli toplulukların ve kültürlerin ve olağandışı coğrafi özelliklerinin bilincindedir. Neredeyse Fransa’nınkine eşit olan, 50 milyondan fazla nüfusuyla, Etiyopya’nın görmezlikten gelinebilecek bir ülke olmadığı kesindir.

“Yanık Yüzler Diyarı” anlamına gelen “Etiyopya” sözcüğünü ilk olarak eski Yunanlıların kullandığı anlaşılıyor. Bununla birlikte, onun siyasi tarihinin ilk dönemleri sırlar ve efsanelerle örtülüydü. Geleneksel inanışa göre Etiyopya, Mukaddes Kitapta söz edilen eski Şeba veya Sebâ’nın bir kısmıydı ve kraliçesi, Kral Süleyman’ı ziyaret eden çok zengin bir kişiydi. Dolayısıyla Etiyopya’nın geçmişteki hükümdarlarından bazıları Süleyman ve bu kraliçe arasında yaşanan aşktan doğduğu iddia edilen Menelik adlı bir adamın soyundan geldiklerini ileri sürdüler.

Oysa büyük olasılıkla Şeba aslında güneybatı Arabistan’daydı.a Mukaddes Kitap hem İbranice (“Eski Ahit”) hem de Yunanca (“Yeni Ahit”) kısmında Etiyopya’dan, yani Habeşistan’dan söz eder. Örneğin Resullerin İşlerinin 8. babında, Hıristiyanlığı kabul eden bir Habeşli “hadım,” başka sözlerle hükümet görevlisi anlatılır. Ancak şimdiki sınırlara göre Mukaddes Kitaptaki Habeşistan’ın büyük kısmını bugün Sudan olarak bilinen bölge oluşturuyordu.

Miladi tarihimizin üçüncü yüzyılında Etiyopya’da Aksum krallığı kurulmuştu. Bu krallık, dördüncü yüzyılda, Kral Ēzānā idaresinde en parlak durumuna ulaştı. Hıristiyanlığa dönmüş biri olan Ēzānā, tüm imparatorluğunun “Hıristiyan” olduğunu ilan etti. Etiyopya bir süre Batı dünyasıyla bağlantısını korudu, ancak bu ilişki yedinci yüzyılda koparıldı. The Encyclopedia Americana şunları açıklıyor: “Ondan sonraki yaklaşık 1.000 yıl boyunca, Etiyopya kuzeyden ve doğudan gelen Müslümanların yayılmasına olduğu kadar, güneyden gelen pagan istilacılara karşı da kendisini savunmaya çalışırken Hıristiyan dünyasından soyutlandı.” Özellikle Müslümanlar Mısır ve Nübye’yi ele geçirince Etiyopya’nın Hıristiyan âlemiyle bağlantısı kesildi.

Diğer Afrika ülkelerinden farklı olarak, Etiyopya yüzyılımızın başlarına doğru ve 1935 ile 1941 yılları arasında kısa süreli olarak İtalya’nın hâkimiyeti altında kalması dışında, uzun dönemde hiçbir zaman bir Avrupa sömürgesi olmadı. Eski imparatorluk 1974 yılında girişilen askeri darbeyle şiddet kullanılarak sona erdirildi. Ve 1991 yılından beri yeni bir hükümet ülkenin yeniliklere daha açık bir toplum haline gelmesi için reformlar yapıyor. Sonuç olarak, bir zamanların bu dışa kapalı ülkesine bugün daha yakından bakmak artık mümkün.

İnsanlar ve Kültürleri

Etiyopyalılar arasında öylesine büyük bir çeşitlilik vardır ki, genellemeler yapmak zordur. Kavurucu Danakil Çölünde, göçebe Afarlar bulunur. Batıda ise siyah derili Nil Toplulukları vardır. Güneyde daha çok Gallalar oturur. Bölgenin orta kesimlerinde rüzgârlı dağların tepelerini ekip biçen Amharalar yaşar. Bu nedenle Etiyopya’da 300 kadar dil konuşulması şaşırtıcı değildir. Her etnik grubun kendine özgü saç şekli, giysisi ve mimarisi vardır. Mimari, güneyde yaygın olan tukul denen yuvarlak bambu evlerden orta Etiyopya’daki kerpiç damlı evlere ve kuzeydeki çok katlı taş yapılara kadar değişir.

İnsan isimlerinde de şaşırtıcı bir zenginlik vardır. Bu egzotik isimler sadece kimlik belirtmez; yöresel olarak hemen her zaman iyi bilinen anlamları vardır. Kızlara şu adlar konulabilir: Fikre (Sevgilim), Desta (Sevinç), Senait (İyilik), Emnet (İman), Ababa (Çiçek) ya da Truneş (İyi birisin). Erkek isimlerinden bazı örnekler ise: Berhanu (Işık), Wolde Mariam (Meryem’in oğlu), Gebre Yesus (İsa’nın Hizmetçisi), Haile Sellassie (Üçlüğün Gücü) veya Tekle Haimanot (Din Bitkisi).

Yukarıdaki isimlerin çoğu Ortodoks dininin etkisinin açık birer kanıtıdır. Aslında, din Etiyopya kültürünün neredeyse tamamına işlemiştir. On üç aylık takvim dinsel bayramlarla doludur. Bunların arasında en dikkat çekenleri “Haç Bayramı” Meskel ve İsa’nın vaftizinin rengârenk bir tören alayı ile kutlandığı Timkat’tır. Etiyopya’nın geleneksel sanatının büyük kısmının dinsel içerikli olması da herhalde şaşırtıcı değildir.

Coğrafi Özellikleri

Etiyopya’nın nefes kesici coğrafyasına da göz atmalısınız. En belirgin özelliklerinden biri, Kenya yolu üzerinde ülkeyi ikiye bölen Büyük Rift Vadisidir. Vadinin kenarlarında çok sayıda kaplıca ve mağara bulunur. Vadinin izlediği yol, yedi güzel göl ile noktalanır. Her iki tarafında 2.000 metrenin üzerinde yükselen dağlık bölgenin en sivri noktalarını kuzeydeki Simen Dağları oluşturur. Tepelerinden biri 4.600 metreyi aşan bu dağlar Afrika’nın Çatısı olarak adlandırılır! Yükselen dağ sırtları ve göz kamaştıran kanyonlarıyla bu bölge gerçekten harikuladedir. Biraz uzakta Tana Gölü ve Mavi Nil’in kaynağı vardır. Bu kaynağın aktığı etkileyici derin vadi suyun yolunu Sudan yönünde batıya doğru çevirir. Tana Gölü’nün yakınında, Mavi Nil ve kayalıklardan dökülürken meşhur Victoria Çavlanı’nın daha küçük bir modeli gibi görünen Tisissat Çavlanı çarpıcı güzellikte bir manzara oluşturur. Kuzeydoğuda Afrika’nın en alçak noktası olan Danakil çölündeki çok renkli tuz çanakları hoş bir görüntü meydana getirir. Bu yer deniz seviyesinin altındadır.

Etiyopya’da, buğday, arpa, muz, mısır ve pamuktan üzüme, portakala ve bol bol baharatlara kadar şaşırtıcı çeşitlilikte ürün elde edilir. Aynı zamanda Etiyopya kahve bitkisinin ana yurdu olduğunu öne sürer ve bugün önemli bir çekirdek kahve üreticisidir. Bir de, çayırgüzeli denen olağandışı bir tahıl cinsi var. Bu tahıl ota benzer, öğütülen ufacık tohumlarından Etiyopya’nın başlıca temel gıdası ve milli yemeği olan injera yapılır. İnjera özel bir fırında pişirilir ve genellikle mesob denen, süs olarak kullanılan geniş yuvarlak bir sepet içinde ikram edilir. Pek çok Etiyopyalının evinde yere konan mesob hem kullanışlıdır hem de ev dekorasyonunun vazgeçilmez bir kısmıdır!

Yaban Yaşamı

Etiyopya yaban yaşamı açısından neler sunar? Çok şey. Gerçekte, Etiyopya’nın uzak yerlerinde, içinde çeşitli antilop ve aslanlarla yaban yaşamının korunduğu çok sayıda park var. Bu ülkede 830’un üzerinde kuş türü bulunduğu ve bunlardan bazılarının sadece Etiyopya’da görüldüğü söylenmektedir.

Nadir görülen hayvanlar arasında heybetli walia ibex de vardır; bu, sadece Simen Dağlarının yüksek tepelerinde yaşayan görkemli bir dağ keçisidir. Yalnızca birkaç yüz kadarı halen erişilmesi çok zor sarp kayalıklar arasında yaşamını sürdürmektedir. Dibi görülmeyecek kadar derin bir uçurumun üzerinden kayıp düşmeden atlayabilirler. Güzel gelada’lar da var. Bu hayvan uzun tüyleri ve göğsündeki göz alıcı kızıl beneği nedeniyle kanayan-yürek babuin ve aslan maymun olarak da adlandırılmıştır. Hayvanların yaşamını izlemek için çok uzaklara seyahat etmeniz gerekmez. Neden mi? Çünkü Etiyopya’da yol boyu çok sayıda deve, katır, sığır ve eşek sık sık görülür.

Elbette bu ülke de sorunsuz değildir. Bir milyondan fazla nüfusuyla başkent Adis Ababa, modern bir metropoldür. Ancak, konut darlığı ve işsizlik sorunu vardır. Kuraklık ve iç savaş çok sayıda kişinin dul ve yetim, evsiz ve sakat kalmasına neden olmuştur. Bu ülkedeki Yehova’nın Şahitleri, Etiyopyalıların sorunlarına tek kalıcı çözümün Mesih İsa yönetimindeki Tanrı’nın gökteki Krallığı olduğunu anlamalarına yardım etmek için canla başla çalışmaktadırlar.—Matta 6:9, 10.

Bu arada, Etiyopya tanınmaya değer bir ülkedir. Ülkeye yaptığımız kısa yolculuğun iştahınızı kabarttığını umuyoruz; böylelikle belki de oraya giderek bu çekici yere biraz daha yakından bakmak isteyeceksiniz.

[Dipnot]

[Sayfa 18’deki resimler]

“Mesob” Etiyopya’nın “injera” denen milli yemeğini sunmak üzere kullanılıyor