Kuş Gözlemi—Herkes İçin Büyüleyici Bir Merak mı?

“Bir kuş gözlemcisinin yaşamı sonsuz bir sürprizler zinciridir.” W. H. Hudson—The Book of a Naturalist.

GÜNEY AFRİKA-MOZAMBİK sınırı yakınlarında bulunan Kosi Koyunda, Keith, Evelyn, Jannie ve rehberleri, bir kuşu görmek için 22 kilometre yürüdüler. Bu herhangi bir kuş değildi! Hurma akbabasını arıyorlardı! Gözlerini çevreleyen kırmızı derisiyle, büyük, siyah-beyaz bir kuş olan hurma akbabası, ölü balıklar ve yağ palmiyesi meyveleriyle beslenir.

Keith şöyle anlatıyor: “Onca yolu yürüdükten sonra düş kırıklığı içinde eve döndük; tek bir akbaba görmüştük, o da uzaklarda uçarken. Kampa döndükten sonra neyle karşılaştık dersiniz? Üç tane hurma akbabası tepemizdeki ağaçta oturmuyor mu! Kuşlar tümüyle açtıkları koca kanatlarıyla bize bir gösteri sunup gidene kadar, yarım saat boyunca onları izledik. Aynı gün ilk kez bir Pel balık baykuşu da gördük; adından da anlaşılacağı gibi, bu balık avlayan bir baykuş türüdür!”

Herkes İçin Heyecanlı Bir Uğraş

Kuşları gözlemek ve seslerini dinlemek dünyanın her yerinde güzeldir. 9.600’ün üzerindeki türüyle kuşlar her uyanık gözlemci için fırsatlar sağlar. Bir kolibri ya da yalıçapkınının renklerinin çarpıcı parıltısı kime heyecan vermez? Alaycıkuşun, bülbülün ya da görkemli lirkuşunun şarkılarını veya gugukkuşunun kendine özgü ötüşünü, çıngırak saksağanının ezgili gıdaklamasını duyan biri nasıl büyülenmez?

Kuş gözlemi, yaban kuşlarının gözlenmesidir. Bu hobi için ne kadar güç harcayacağınıza kendiniz karar verebilirsiniz. Belki ender kuşları bulmak için bataklıklara dalmayı ya da dağlara tırmanmayı istemiyorsunuz. Birçok kişi evinin çevresinde ve bahçesinde kuş gözlemeyi doyurucu ve dinlendirici bir etkinlik olarak görüyor. Birçokları, o yörede yaşayan kuşları çekmek için yakınlara su ve özel yemlikler koyuyorlar. Bu işin meraklıları her yıl daha da artıyor. Giderek daha çok insan harcadıkları çabaya değdiğine inanıyor.

Neden Bu Kadar Seviliyor?

Steve H. Murdock, An America Challenged adlı kitabında, 1990 ve 2050 yılları arasında, kuş meraklılarının sayısındaki artışın ABD’deki nüfus artışından daha hızlı olmasının beklendiğini yazıyor. New Scientist dergisinin bildirdiğine göre, “Hindistan’da, bu tüylü iki ayaklıların peşine düşmeye başlayanlar giderek daha da çoğalıyor.” Ayrıca, Güney Afrika Kuş Yaşamıyla İlgili Yayınlar Kurulu başkanı Gordon Holtshausen “Güney Afrika’da . . . . [kuşlarla ilgili] kitapların satışının Mukaddes Kitaptan sonra ikinci sırada yer aldığına” inanıyor.

Kuşları bir kuş gözlemcisi gözüyle gördüğünüz an oltaya yakalandınız demektir! Kuş gözlemciliği bulaşıcıdır! Bu merak sizi evin dışına, açık alanlara çeken, zihninizi çalıştırmanızı gerektiren ve fazla pahalı olmayan bir uğraş olabilir. Bu etkinlikte, hiçbir canlı öldürmeden avlanmanın çekiciliği vardır. Gerek çocuklar gerekse de yetişkinlerin hemen öğrenebildiği bu faaliyete ailece ya da arkadaş gruplarıyla katılınabilir. Hatta yalnız başına bile yapılabilir. Kuş gözlemi, temiz, yararlı ve sağlıklı bir uğraşıdır, ayrıca yıl boyunca hemen her yerde yapılabilir.

Kuş Gözleminin Temelleri

Bazen bir kuş gördüğünüzde bu kuşa ne ad verildiğini merak eder misiniz? Sadece gösterişli kartalların, tavuskuşlarının ya da kuğuların değil, kolayca gözden kaçıveren çobanaldatanların ve tırmaşıkların da adını öğrenmek kişiye bir doyum duygusu verir. Aynı zamanda, birbirine çok benzeyen kumkuşlarını, sonbaharda tüy dökümü zamanında aralarındaki farklar çok azalan ormanötleğeni türlerini ve daha başka birçok kuşu tanımak için de aynı şey söz konusudur.a

Onları tanımak için ülkenizdeki ya da bölgenizdeki kuşlarla ilgili bir arazi kılavuzuna ihtiyacınız olacak. Bu, cep boyunda, her türün erkek ve dişilerini tanımlayan, resimli bir kitaptır. Daha iyi kılavuzlarda erginleşmemiş kuşlar ve mevsimsel tüy değişiklikleri ile ilgili farklılıklar da belirtilir.

Bu işe yeni başlayan biri için başka bir şey gerekir mi? Bir balıkçı için olta ya da ağ ne kadar gerekliyse, kuş gözlemcisi için de iyi bir dürbün o kadar önemlidir. Çevrenizde dolaşan kuşlarla ilgili ayrıntıları dürbünle görünce hayretler içinde kalacaksınız. Örneğin Afrika’da dev bir suaygırını kolayca görebilirsiniz. Fakat dürbün kullanmıyorsanız, suaygırının sırtına sıkıca yapışmış durumdayken parazitleri yiyen, kızıl gagalı kurtkıyanı göremeyebilirsiniz.

Bütün dürbünler kuş gözlemek için tasarlanmamıştır ve çeşitli modellerin işlevlerini birbiriyle karşılaştırmak dürbün seçiminde en iyi yoldur. 7 × 42 ve 8 × 40 modelleri kuş gözlemcileri arasında en çok tutulan iki modeldir. İlk sayı büyütme oranını, ikincisi ise büyük merceklerin milimetre cinsinden çapını gösterir. The National Geographic yayını olan Field Guide to the Birds of North America, “ışık toplama gücü açısından, büyütme oranıyla camların çapı arasındaki oranın 1’e 5 olması genelde ideal olarak görülür” diyor. Bu oran, zayıf ışık koşullarında bile renkleri ayırt edebilmenize olanak tanır. Demek ki, bir dürbünün büyütme oranının daha büyük olması her zaman daha iyi olduğunu göstermiyor. Sizin istediğiniz netliktir.

Bakmaya Nereden Başlamalı? Çevrenizden

Kendi yaşadığı çevredeki kuşları tanıyan bir kişi, az bulunan ya da az görülen kuşları bulmak için başka bir yere gitmeye daha hazır olacaktır. Yaşadığınız yerde hangi türlerin yıl boyu bulunduğunu biliyor musunuz? Belki yolları üzerinde bulunan yakınlardaki bir göle ya da bataklığa gitmek üzere, yerden görünmeden üzerinizden geçen hangi kuşlar var? Mevsimlik yolculuklarını yapmak için hangi göçmen kuşlar geçiyor? Christopher Leahy, The Birdwatcher’s Companion adlı kitabında, “Kuzey Amerika’da üreyen 645 türün yaklaşık yüzde 80’inin” göç ettiğini yazdı.

Göçmen kuşlardan bazıları enerji ikmali yapmak ve biraz dinlenmek üzere yaşadığınız yerin yakınlarında konaklıyor olabilir. Bazı bölgelerdeki kuş meraklıları, kendi arka bahçelerinde 210’dan fazla tür saptadılar! Bir türü her yıl ilk ve son gördüğünüz tarihi kaydetmek ilginç ve eğitici olacaktır.

Kuş Gözleme Yolları

Boynunuzda dürbününüz ve cebinizde kılavuzunuzla şimdi bahçenizin ötesini keşfe hazırsınız. Genelde parklarda ve koruma alanlarında kuş gözlem listeleri vardır. Bu listeler genellikle orada hangi mevsimde hangi türlerin görüldüğünü ve onları görme olasılığını gösterir. Liste, gözlemlerinizi doğrulamanıza yararlı olacaktır. Listede ender görülen kuşlar sıralamasında yer alan kuşu gördüğünüzü düşünüyorsanız ve özellikle yeni başlayan biriyseniz, biraz daha dikkatle incelemeniz iyi olur. (“Temel Tanıma Rehberi” başlıklı çerçeveye bakın) Diğer yandan, kuş eğer çok görülenler listesinde yer alıyorsa, büyük olasılıkla kuşu doğru tanıdınız.

Yol boyunca karşınıza çıkacak patikaları ve farklı türde yaşam ortamlarını gösteren bir harita edinmeye çalışın. İki ya da daha çok yaşam ortamının buluşma noktalarında kuş yaşamı genellikle daha zengindir. İster yürüyün, ister bir yerde sabit durun, kamufle olmaya çalışın ve kuşların size gelmesini bekleyin. Sabırlı olun.

Bazı yerlerde, kuş meraklılarının kuş gözlemiyle ilgili yeni ve ilginç haberleri dinleyebilmeleri için bir telefon numarası verilir.

Ön Hazırlığın Yararı

Belirli kuşları gözlemlemeyi hedef edinmek doyurucu bir uğraştır; fakat, görmek istediğiniz kuşlarla ilgili daha önceden bir şeyler okumak yararlı olur. Antillerde olsaydınız belki todi adlı kuşun, Puerto Rico, Jamaica ya da Küba cinsini bulmaya karar verecektiniz. Bu kuş, pırıltılı yeşil ve kırmızı tüyleriyle, bodur, küçük bir mücevher gibidir. Herbert Raffaele’nin, Guide to the Birds of Puerto Rico and the Virgin Islands kitabında todi’nin “çok zor görüldüğü, fakat sesinin sık sık işitildiği” yazıyor. Küba todisi, doymak bilmez iştahı ve yavrularını beslemekteki hızıyla tanınmıştır. Kuşların beslenme alışkanlığını anlattıktan sonra Raffaele şu öğüdü veriyor: “Genelde iki taşı birbirine vurarak onları kendinize çekebilirsiniz.”

Belki bir saha gezisine çıkmayı isteyebilirsiniz; böylece bir türün yaşamındaki belirli bir olaya tanık olabilirsiniz. Örneğin belki bahar başında, bir çulluğun etkileyici hava gösterisini, sonbaharda muazzam sayıda akleyleğin Afrika’ya uçmadan önce Cebelitarık ya da İstanbul Boğazı üzerinde yaptıkları uçuş hazırlıklarını veya belki de İsrail üzerinden kuş göçünü görebilirsiniz.

Şunu kabul etmek gerekir ki, özel bir kuşu bulmayı planlamak, her zaman orada durduğunu bildiğiniz tarihi bir anıtı görmeye gitmeye benzemez. Kuşlar sürekli hareket halindedir. Yaşam doludurlar. Çok çeşitlidirler ve sürprizler yaparlar. Fakat, aramak ve beklemek için harcanan çabaya değer.

Bunların tümü kuş gözlemini heyecanlı kılan etkenlerdir. Planlarınıza rağmen, siz oradayken kuşlar olmayabilir; en azından, görmeyi umduğunuz kuşlar orada olmayabilir. Fakat, hiç ummadığınız başka keşiflerin orada sizi beklemediğini kimse söyleyemez. Her ne olursa olsun, kuşların sizi hiçbir zaman düş kırıklığına uğratmayacağı kesindir. Sabırlı olun. Bu faaliyette bulunurken onların Yaratıcısını unutmayın! Rasgele!—Tekvin 1:20; 2:19; Eyub 39:13-18, 27-29.

[Dipnot]

[Sayfa 26’daki çerçeve]

Temel Tanıma Rehberi

Tanımadığınız bir kuşla ilk karşılaştığınızda, aşağıdaki sorulardan bazılarını cevaplamaya çalışmak yardımcı olabilir:

1. Kuşun renk yapısı nasıl? Tek renk mi, çizgili mi, benekli mi yoksa çilli mi?

2. Kuş nasıl bir yaşam ortamında bulunuyor? Suda mı, bataklıkta mı, çalılıkta mı yoksa ormanlık bir yerde mi?

3. Ne büyüklükte? Serçe, kızılgerdan, güvercin ya da şahin gibi, tanıdığınız bir kuşla karşılaştırın.

4. Davranışları nasıl? Böcek mi kovalıyor, süzülerek mi uçuyor, kuyruğunu sallıyor mu, yukarıda mı yoksa aşağıda mı tutuyor, yerde mi yürüyor?

5. Gagasının şekli nasıl? Kısa ve sivri mi, kısa ve dolgun mu, eğri mi yoksa kanca biçimli mi?

Bu gibi “Arazi İşaretlerine” bakarak ve temel bir kuş kılavuzuna başvurarak, bu işe yeni kalkışan biri bile yaygın türleri tanımaya başlayabilir.—Exhibit Guide, Merrill Creek Reservoir, New Jersey, ABD

[Sayfa 23’teki resim tanıtım notu]

23-27. sayfalardaki kuş çizimleri: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Sayfa 24, 25’teki harita/resimler]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

KAR KAZI

Kuzey Amerika

KOLİBRİ

Kuzey/Orta Amerika

MAVİ ALAKARGA

Kuzey Amerika

MAVİ-SARI ARA

Orta/Güney Amerika

DAZLAK KARTAL

Kuzey Amerika

KARDİNALKUŞU

Kuzey/Orta Amerika

PELİKAN

Amerika Kıtası

YIRTICI KARTAL YA DA BOZKIR KARTALI

Afrika, Asya

TUKAN

Güney Amerika

KIZIL AYNAK

Güney Amerika

FRANKLİN MARTISI

Amerika Kıtası

BÜYÜK AK BALIKÇIL

Tüm dünyada

İSPİNOZ

Avrupa, Kuzey Afrika

MANDARİN ÖRDEĞİ

Çin

AKLEYLEK

Avrupa, Afrika, Asya

FLAMİNGO

Tropik bölgeler

TAÇLI TURNA

Afrika

GOULD İSPİNOZU

Avustralya

AVUSTRALYA YALIÇAPKINI

Avustralya

TAVUSKUŞU

Tüm dünyada

DEVEKUŞU

Afrika

ROSELLA

Avustralya

[Tanıtım Notları]

U.S. Fish and Wildlife Service, Washington, D.C./Glen Smart

Green Chimney’s Farm’ın izniyle

San Diego Wild Animal Park’ın izniyle

Harita: The Complete Encyclopedia of Illustration/ J. G. Heck

San Diego Wild Animal Park’ın izniyle