“39 yıllık eşim Sevila hastalığıyla uzun süre mücadele ettikten sonra hayatını kaybetti. O dönemde arkadaşlarım bana çok destek oldu ve kendimi hep oyalamaya çalıştım. Fakat tam bir yıl boyunca tarifsiz bir acı hissettim. Ruh halim sürekli değişiyordu. Aradan neredeyse üç yıl geçti, yine de bazen hiç beklemediğim bir anda içimi derin bir keder kaplıyor” (Orhan).

Siz de sevdiğiniz birini kaybettiniz mi? Öyleyse Orhan’ın duyguları size tanıdık gelmiş olabilir. Birinin eşini, yakın bir aile üyesini ya da bir dostunu kaybetmesi, en çok acıya ve kaygıya yol açan şeylerden biridir. Ölümün neden olduğu kederi inceleyen uzmanlar da bu görüşe katılıyor. Bir psikiyatri dergisinde şöyle yazıyor: “Şüphesiz, ölüm geri dönüşü olmayan ve insana en çok acı veren kayıptır” (The American Journal of Psychiatry). Bu dayanılmaz kaybı yaşayan biri şöyle sorabilir: “Bu duygular daha ne kadar devam edecek? Tekrar mutlu olabilecek miyim? Bu acıyla nasıl başa çıkabilirim?”

Uyanış! dergisinin bu sayısında bu sorular cevaplanıyor. Sonraki makale, yakın zamanda birini kaybettiyseniz neler hissedebileceğinizi ele alacak. Ardından gelen makaleler de kederinizi hafifletmenin bazı yollarına değinecek.

Bu derginin kederli kişileri teselli etmesini ve acılarıyla başa çıkmalarına yardım etmesini diliyoruz.

Bazı uzmanlara göre yas süreci belli evrelerden oluşur. Ama tabii ki herkes bu süreci aynı şekilde yaşamaz. Peki bazı insanların verdiği tepkinin farklı olması onların daha az üzüldüğü ya da duygularını bastırdığı anlamına mı gelir? Aslında hayır. Durumu kabullenmek ve kederi dışa vurmak kişinin toparlanmasına yardım edebilirse de yas tutmanın tek bir doğru yolu yoktur. Kişinin kültürü, karakteri, deneyimleri ve yakınını nasıl kaybettiği yas sürecini büyük ölçüde etkileyebilir.

NE KADAR DİBE VURACAĞIM?

Sevdiğini kaybeden biri kendisini nelerin beklediğini bilmeyebilir. Fakat çoğu kişinin yaşadığı duygular ve karşılaştıkları zorluklar ortaktır. Dolayısıyla bunların ne olduğunu öğrenmek böyle birinin neler yaşayabileceğini görmesine yardım edebilir.

Duygusal çöküş. Bu dönemde ağlama nöbetleri, özlem ve ani duygu değişiklikleri yaşanabilir. Canlı hatıralar ve rüyalar, duyguları daha da körükleyebilir. Öte yandan kişinin ilk tepkisi şok ve inkâr olabilir. Tina, kocası Timo’yu aniden kaybettiğinde neler hissettiğini şöyle anlatıyor: “Başta uyuşmuş gibiydim, ağlayamadım bile. Bazen o kadar bunalıyordum ki nefes almakta zorlanıyordum. Olanlara bir türlü inanamıyordum.”

Suçluluk duygusu, öfke ve kaygı. Ivan şöyle diyor: “Oğlumuz Eric 24 yaşında öldüğünde eşim ve ben bir süre boyunca büyük bir öfke duyduk. Bu bizi şaşırttı, çünkü daha önce öfkeli kişiler olduğumuzu hiç düşünmezdik. Ayrıca suçluluk duygusuna da kapıldık. Sürekli kendimize ‘Oğlumuza yardım etmek için daha fazla şey yapabilir miydik?’ diye soruyorduk.” Suçluluk duygusu yaşayan başka biri de eşini uzun süren bir hastalık sonucu kaybeden Alejandro. Şöyle söylüyor: “Başta, ‘Eğer Tanrı bu kadar büyük bir acı yaşamama izin veriyorsa kötü biri olmalıyım’ diye düşündüm. Sonra da bu olanlar yüzünden Tanrı’yı suçladığım için vicdan azabı çektim.” Önceki makalede sözleri alıntılanan Orhan da şunları söylüyor: “Öldüğü için Sevil’e kızdığım bile oldu. Sonra da böyle hissettiğim için kendimi suçladım. Sonuçta bu onun elinde olan bir şey değildi.”

Net düşünememek. Kişinin tutarsız ya da mantıksız düşündüğü dönemler olabilir. Örneğin kaybettiği yakınını gördüğünü, duyduğunu veya varlığını hissettiğini düşünebilir. Odaklanmakta ya da bazı şeyleri hatırlamakta zorlanabilir. Tina şöyle diyor: “Bazen bir sohbet sırasında kendimi başka şeyler düşünürken buluyordum. Timo’nun öldüğü zamanki olayları sürekli başa sarıp duruyordum. Zihnimi toplayamamak stresimi daha da artırıyordu.”

Kendini soyutlama isteği. Yaslı bir kişi kendini başkalarının yanında rahat hissetmeyebilir. Orhan “Başka çiftlerin yanında oraya ait değilmişim gibi hissediyordum” diyor. “Bekâr kişilerin yanında da durum pek farklı değildi.” Ivan’ın eşi Yolanda şunları anlatıyor: “Bazıları bizimkinin yanında önemsiz kalan sorunlardan yakınıyordu ve onlarla birlikte olmak çok zordu. Bir de çocuklarıyla ilgili güzel haberleri bizimle paylaşanlar vardı. Onlar için seviniyordum, ama bir yandan da onları dinlemek bana eziyet gibi geliyordu. Hayatın devam ettiğinin farkındaydık, fakat böyle sohbetleri dinlemeye ne hevesimiz ne de sabrımız vardı.”

Sağlık sorunları. İştahta, kiloda ve uyku düzeninde değişiklikler olması normaldir. Aaron, babasının öldüğü yıl yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “Ciddi uyku sorunlarım vardı. Her gece aynı saatte uyanıp babamı düşünüyordum.”

Alejandro ise sebebi bilinmeyen bazı sağlık sorunları yaşadı. Şöyle diyor: “Birkaç kere doktora gittim ve bana sağlıklı olduğumu söyledi. Galiba yaşadığım üzüntü bazı fiziksel belirtilere yol açmıştı.” Bu belirtiler zamanla geçti. Yine de Alejandro doktora giderek akıllıca davrandı. Üzüntü kişinin bağışıklık sistemini zayıflatabilir, var olan sağlık sorununu kötüleştirebilir, hatta yeni bir sağlık sorununa neden olabilir.

Halledilmesi gereken işlerin yükü. Ivan “Oğlumuz öldükten sonra hem eşe dosta hem de onun işvereni ve ev sahibi gibi başka kişilere haber vermemiz gerekti” diyor. “Doldurmamız gereken bir sürü evrak da vardı. Ayrıca Eric’in kişisel eşyalarını toparlamamız lazımdı. Zihinsel, fiziksel ve duygusal yönden bitkin olduğumuz bir dönemde tüm bunlara odaklanmak büyük çaba gerektiriyordu.”

Fakat bazıları için asıl zorluk daha sonra başlıyor. Sevdikleri kişinin hayattayken hallettiği bütün işleri artık onların yapması gerekiyor. Tina duygularını şöyle dile getiriyor: “Banka işlerini ve diğer parasal işlerimizi hep Timo hallederdi. Artık bu sorumluluk bana kaldı ve üzerimdeki stres daha da arttı. Her şeyi elime yüzüme bulaştırmaktan korkuyordum.”

Tüm bu duygusal, zihinsel ve fiziksel zorluklar karanlık bir tablo çizebilir. Gerçekten de sevilen birini kaybetmek çok büyük bir acı verebilir. Fakat bu gerçeği önceden bilmek yakın zamanda birini kaybetmiş kişilerin bu acıyla başa çıkmasını kolaylaştırabilir. Üstelik herkes bahsedilen bu zorlukların hepsini yaşamıyor. Ayrıca yas sürecinde çok yoğun duygular yaşamanın doğal olduğunu bilmek yaslı kişileri bir ölçüde teselli edebilir.

TEKRAR MUTLU OLABİLECEK MİYİM?

Kötü günler geçecek. Duyduğunuz keder her zaman böyle dayanılmaz olmayacak, giderek hafifleyecek. Elbette bu artık hiç üzülmeyeceğiniz ya da sevdiğiniz kişiyi unutacağınız anlamına gelmiyor. Ancak yavaş yavaş o korkunç acı azalacak. Bazı hatıralar zihninizde aniden canlandığında ya da evlilik veya ölüm yıldönümü gibi zamanlarda acınız yeniden su yüzüne çıkabilir. Fakat çoğu kişi zamanla duygusal dengesine kavuşuyor ve günlük faaliyetlerine tekrar odaklanabiliyor. Özellikle de ailesinden veya arkadaşlarından destek gören ve acısıyla başa çıkmak için makul adımlar atan kişiler daha kolay toparlanabiliyor.

Ne kadar sürecek? Bazıları en kötü dönemi bir yıl geçmeden atlatabiliyor. Birçok kişinin ise kendini daha iyi hissetmesi bir ya da iki yıl alıyor. Kimileri de çok daha uzun bir zamana ihtiyaç duyuyor.a Alejandro “Benim için yoğun yas dönemi yaklaşık üç yıl sürdü” diyor.

Kendinize karşı sabırlı olun. Gelecek için kaygı çekmek yerine sadece içinde bulunduğunuz güne odaklanın, daha hızlı toparlanmak için kendinizi zorlamayın ve duyduğunuz o korkunç acının sonsuza dek sürmeyeceğini unutmayın. Peki şu anda yaşadığınız kederi azaltmak, hatta gereksiz yere uzamasını önlemek için neler yapabilirsiniz?

Yas sürecini atlatmakla ilgili sayısız tavsiye var. Fakat hepsi size göre olmayabilir. Neden? Daha önce de bahsettiğimiz gibi herkes yas sürecini farklı şekilde yaşar. Birinin yararlı bulduğu şeyi başkası yararlı bulmayabilir.

Yine de birçok kişinin deneyip yarar gördüğü ve yas danışmanlarının önerdiği bazı temel tavsiyeler var. Bunlar çok eski ve güvenilir bir kitap olan Kutsal Kitaptaki ilkeleri yansıtır ve bu ilkeler geçerliliğini asla yitirmez.

1: AİLENİZİN VE ARKADAŞLARINIZIN YARDIMINI KABUL EDİN

• 

  Bu bazı uzmanlara göre yas sürecini atlatmakta en önemli etkendir. Yine de zaman zaman yalnız kalmak isteyebilirsiniz. Hatta başkaları size yardım etmek istediğinde onlara içinizden kızabilirsiniz. Böyle hissetmeniz gayet doğal.

• Her zaman birileriyle olmanız gerektiğini düşünmeyin, fakat onları kendinizden tamamen de uzaklaştırmayın. Sonuçta ileride onların yardımına ihtiyaç duyabilirsiniz. Etrafınızdakilere şu anda neye ihtiyacınız olduğunu veya olmadığını nazikçe söyleyebilirsiniz.

• Başkalarıyla geçireceğiniz zamanı ve yalnız kalacağınız zamanı ihtiyaçlarınıza göre dengeleyin.

İLKE: ‘İki kişi bir kişiden iyidir. Biri düşerse diğeri arkadaşını ayağa kaldırabilir’ (Vaiz 4:9, 10).

2: BESLENMENİZE DİKKAT EDİN VE SPOR YAPIN

• Dengeli beslenmek ölümün yarattığı üzüntüyle başa çıkmanıza yardım eder. Özellikle meyve, sebze ve az yağlı protein tüketmeye özen gösterin.

• Bol bol su ve başka sağlıklı içecekler tüketin.

• İştahınız yoksa az miktarda da olsa sık sık bir şeyler yiyin. Ayrıca gıda takviyesi almak konusunda doktorunuza danışabilirsiniz.a

• Tempolu yürüyüş ve diğer egzersiz türleri olumsuz duyguları azaltabilir. Spor yapmak yaşadığınız kayıp hakkında düşünme fırsatı ya da düşünmeye ara verme fırsatı sağlayabilir.

İLKE: “Kimse kendi bedeninden nefret etmez, tersine, onu besler ve ona çok değer verir” (Efesoslular 5:29).

3: UYKUNUZA DİKKAT EDİN

• 

  Uyku her zaman önemlidir, ancak yas sürecindeki biri için çok daha önemlidir. Çünkü keder insanı bitkin düşürebilir.

• Tükettiğiniz kafein ve alkol miktarına dikkat edin, çünkü ikisi de uykunuzu etkileyebilir.

İLKE: “Biraz dinlenmek, çok emek harcayıp rüzgârı kovalamaktan iyidir” (Vaiz 4:6).

4: ESNEK OLUN

• 

  Herkesin yas sürecini farklı şekilde yaşadığını unutmayın. Size neyin iyi geldiğini siz tespit etmelisiniz.

• Birçokları yaşadıkları acıyı paylaşmayı yararlı buluyor, bazılarıysa duygularını dile getirmemeyi tercih ediyor. Uzmanların da bu konuda farklı görüşleri var. Eğer birine içinizi dökmek istiyor fakat çekiniyorsanız, başlangıç olarak yakın bir arkadaşınıza bazı duygularınızı anlatmayı deneyebilirsiniz.

• Bazı kişiler ağlamanın onları rahatlattığını fark ediyor, bazıları ise fazla ağlamadan da acılarıyla başa çıkabiliyor.

İLKE: “Herkes kendi derdini, acısını bilir” (2. Tarihler 6:29).

5: ZARARLI ALIŞKANLIKLARDAN UZAK DURUN

• 

  Yakınlarını kaybeden bazıları uyuşturucu, aşırı alkol veya tıbbi amaç dışında ilaç kullanarak acılarını azaltmaya çalışıyor. Böyle bir kaçış size zarar verir. Bunların verdiği rahatlık kısa sürelidir ve beraberinde ciddi sorunlar getirir. Kaygınızı gidermenin daha sağlıklı yolları olduğunu unutmayın.

İLKE: ‘Kendimizi bedeni kirleten her şeyden arındıralım’ (2. Korintoslular 7:1).

6: BİR DENGE KURUN

• Birçokları yas döneminde kısa molalar vermeyi, yani bir süreliğine de olsa kederlerinden uzaklaşmalarını sağlayacak şeyler yapmayı yararlı buluyor.

• Kısa bir mola vermek için yeni arkadaşlıklar kurabilir, dostluklarınızı güçlendirebilir, yeni beceriler edinebilir veya iyi vakit geçirmenizi sağlayacak başka şeyler yapabilirsiniz.

• Kurduğunuz bu denge zamanla değişecek. Muhtemelen molalarınızın sıklığı ve süresi giderek artacak. Bu, iyileşme sürecinin doğal bir kısmıdır.

İLKE: ‘Her şeyin bir zamanı var. Ağlamanın vakti, gülmenin vakti var; dövünmenin vakti, oynamanın vakti var’ (Vaiz 3:1, 4).

7: HAYATINIZI DÜZENE SOKUN

• 

  Mümkün olduğunca kısa sürede normal düzeninize dönmeye çalışın.

• Uykunuzu, işinizi ve diğer faaliyetlerinizi düzene soktuğunuzda muhtemelen hayatınızın normal seyrine dönmeye başladığını hissedeceksiniz.

• Size iyi gelen faaliyetlerle meşgul olmanız acınızı hafifletebilir.

İLKE: “Kısacık ömründeki zor günleri pek aklına getirmez, çünkü Tanrı onu yüreğindeki sevinçle meşgul eder” (Vaiz 5:20).

8: ÖNEMLİ KARARLAR VERMEKTE ACELE ETMEYİN

• Yakınlarını kaybettikten sonra önemli kararlar vermekte acele eden birçok kişi daha sonra pişmanlık duyuyor.

• Taşınmak, iş değiştirmek veya ölen kişinin eşyalarını elden çıkarmak gibi kararlar almadan önce mümkünse bir süre bekleyin.

İLKE: “Çalışkanların tasarıları her zaman yarar sağlar; aceleciler ise er geç yoksulluğa düşer” (Özdeyişler 21:5).

9: ONU HATIRLAYIN

• 

  Birçokları kaybettiği kişiyle ilgili anılarını canlı tutacak şeyler yapmayı yararlı buluyor.

• Hatırlamak istediğiniz anıları bir deftere yazmayı ya da fotoğraflarını bir albümde toplamayı rahatlatıcı bulabilirsiniz.

• Size güzel anıları hatırlatan eşyaları saklayın, böylece kendinizi hazır hissettiğinizde onlara bakabilirsiniz.

İLKE: “Eski günleri hatırla” (Tekrar 32:7).

10: BİRAZ UZAKLAŞIN

• Belki tatile çıkabilirsiniz.

• Uzun bir tatile çıkmanız mümkün değilse, bir ya da iki günlüğüne de olsa doğada vakit geçirebilir, deniz kenarına gidebilir veya kısa bir geziye çıkabilirsiniz.

• Ufak bir değişiklik bile üzüntünüzle başa çıkmanıza yardım edebilir.

İLKE: “Gelin, ıssız bir yere çekilip kendi başınıza kalın, biraz dinlenin” (Markos 6:31).

11: BAŞKALARINA YARDIM EDİN

• 

  Başkalarına yardım ederek geçirdiğiniz her dakika sadece onlara değil, size de kendinizi daha iyi hissettirecek.

• Öncelikle yaşadığınız kayıptan etkilenen başka kişilere yardım edebilirsiniz. Örneğin arkadaşlarınızın veya aile üyelerinizin acılarını paylaşacakları birine ihtiyacı olabilir.

• Başkalarına destek olduğunuzda ve onları teselli ettiğinizde hayat size yeniden anlamlı gelebilir ve sevincinizi tekrar kazanabilirsiniz.

İLKE: “Vermek almaktan daha büyük mutluluktur” (Elçiler 20:35).

12: ÖNCELİKLERİNİZİ GÖZDEN GEÇİRİN

• Ölüm insanın hayatta neyin önemli olduğunu anlamasına yardım eder.

• Bu durumu, hayatınızı gözden geçirmek için bir fırsat olarak görün.

• Gerekirse önceliklerinizde değişiklikler yapın.

İLKE: “Yas evine gitmek ziyafet evine gitmekten iyidir, çünkü her insanın sonu budur; yaşayan herkes bunu yüreğine koymalıdır” (Vaiz 7:2).

Gerçekçi olmak gerekirse hiçbir şey acınızı tamamen dindirmeyecek. Fakat birçok yaslı kişi, bu makaledekine benzer adımlar atmanın teselli bulmalarına yardım ettiğini söylüyor. Elbette acınızı dindirmek için yapabilecekleriniz bu makaledeki noktalarla sınırlı değil. Fakat bu önerilerden bazılarını denemek yüreğinize biraz olsun su serpebilir.

SEVİLEN BİRİNİ KAYBETMENİN VERDİĞİ ACI, SON YILLARDA PEK ÇOK ARAŞTIRMAYA KONU OLDU. Önceki makalenin gösterdiği gibi, uzmanların verdiği en iyi öğütler genelde Kutsal Kitaptaki ilkelerle uyumludur. Bu durum, çok eski ve güvenilir bir kitap olan Kutsal Kitaptaki ilkelerin asla geçerliliğini yitirmediğini gösterir. Bununla birlikte Kutsal Kitap yararlı öğütler vermekle kalmaz. Başka hiçbir yerde bulunmayan ve yaslı kişilere çok büyük bir teselli verebilecek bilgiler de sunar. Şimdi Kutsal Kitabın söylediklerine bakalım.

• Ölen sevdiklerimiz acı çekmiyor

  Kutsal Kitap şöyle der: ‘Ölüler hiçbir şeyin farkında değildir’ (Vaiz 9:5). Ölen kişinin ‘bütün düşünceleri biter’ (Mezmur 146:4). Bununla uyumlu olarak Kutsal Kitap ölümü huzurlu bir uykuya benzetir (Yuhanna 11:11).

• Sevgi dolu Tanrı’ya güvenmek bizi teselli eder

  Kutsal Kitapta şunları okuyoruz: “Yehova’nına gözleri doğruların üzerindedir, kulakları onların yakarışına açıktır” (Mezmur 34:15). Dua ederek duygularımızı Tanrı’ya anlatmak sadece kendimizi iyi hissetmemize veya zihnimizi toplamamıza yardım etmez. Dua Yaratıcımızla kişisel bir ilişki kurmamızı sağlar ve O, gücünü bizi teselli etmek için kullanabilir.

• Önümüzde çok güzel bir gelecek var

  Mezarda olan sevdiklerimizin yeryüzünde diriltileceği zamanı hayal etmeye çalışın! Kutsal Kitap dirilmeden sık sık bahseder. Peki sevdiklerimiz diriltildiğinde dünyada koşullar nasıl olacak? Tanrı gözlerimizden “bütün gözyaşlarını silecek. Artık ölüm olmayacak, artık matem, feryat ve acı da olmayacak” (Vahiy 21:3, 4).

Ölen sevdiklerine tekrar kavuşma ümidi, Yehova Tanrı’ya iman edenlere ölüm acısıyla baş etmeleri için olağanüstü bir güç veriyor. 65 yıllık kocasını kaybeden Ann şöyle diyor: “Kutsal Kitap ölen sevdiklerimizin acı çekmediğine ve Tanrı’nın onları hatırlayıp dirilteceğine dair güvence veriyor. Ne zaman yaşadığım acı kaybı düşünsem bu güvence imdadıma yetişiyor ve bu sayede hayatta başıma gelen en kötü olayla mücadele etme gücü buluyorum.”

Bu makale dizisinde daha önce sözü edilen Tina şöyle diyor: “Timo’nun öldüğü günden beri Tanrı’nın desteğini hep gördüm. Sıkıntılı zamanlarımda Yehova’nın bana yardım eli uzattığını bariz şekilde hissettim. Kutsal Kitaptaki dirilme vaadi benim için kesinlikle hayal değil! Bu ümit, Timo’yu tekrar göreceğim güne kadar bana dayanma gücü verecek.”

Bu sözler Kutsal Kitabın doğruluğuna ikna olan milyonlarca insanın duygularını yansıtıyor. Bu kitaptaki iddiaların doğru olmadığını ya da sadece hayalden ibaret olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. Yine de Kutsal Kitaptaki tavsiyelerin ve vaatlerin mantıklı olduğunu gösteren kanıtları incelemeye değmez mi? Bunu yaparsanız, Kutsal Yazıların ölüm acısı çekenler için eşsiz bir yardım ve teselli kaynağı olduğunu keşfedebilirsiniz!

DİRİLME ÜMİDİ HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN

Web sitemiz jw.org’daki videoları izleyebilirsiniz

ÖLDÜKTEN SONRA NE OLUYOR?

Ölünce bize ne oluyor? Kutsal Kitabın net cevabı bizi teselli eder ve rahatlatır

KÜTÜPHANE > VİDEOLAR kısmına bakın (KUTSAL KİTAP)

İYİ BİR HABER ALMAK İSTER MİYDİNİZ?

Etrafta bu kadar çok kötü haber varken iyi bir haber duymamız mümkün mü?

KUTSAL KİTABIN ÖĞRETTİKLERİ > HUZUR & MUTLULUK kısmına bakın