Megido—Rivala Ra Khale Ra Nyimpi Leri Nga Ni Nhlamuselo Ya Vuprofeta

“OHO! Yehova! v̌alala hikwav̌o v̌a wena a v̌a lov̌isiwe ŝeŝo.” I makumu ya risimu ra ku hlula leri qambiweke malembe xidzana lama tlulaka 32 lama hundzeke. Ri tlangele ku hlula ka vuthu ekusuhi na muti wa khale wa Megido.

Hi ku ya hi mhaka ya Bibele, Muavanyisi Barake wa Israyele u lerisiwe hi Xikwembu leswaku a hlengeleta vavanuna va 10 000 lava hlomeke eNtshaveni ya Tabore. Xana a yi ri nhlayo leyi nyanyulaka? Kumbexana. Kambe lexi chavisaka, vapfuneti va kona va 10 000 a va nga hlomanga. ‘Xitlhangu, kumbe tlhari a swi nga vonaki.’ (Vaavanyisi 5:8) Hambi swi ri tano, a swi nga ri tano hi valala va vona. Lava a va rhangeriwa hi Sisera Ndhuna ya Nyimpi, vuthu ra Vakanana a ri hlome hi matlhari lamantshwa eka vutshila bya nyimpi: “Magolonyi ya nsimbi ya Sisera ya 900.” (Vaavanyisi 4:3) Leswi swi nyike Vakanana matimba yo hatlisa ni vutshila byo Iwa kun’we ni nseketelo lowukulu wa ntivo-miehleketo.

Hambi swi ri tano, ku hlula a ku nga fanelanga ku va mihandzu ya matimba ni matlhari ya nyimpi. Mavuthu lamakulu swinene ya Sisera a ma kanganyisiwile ma ya gova enambyeni lowu a wu omile enkarhini wolowo wa Kixoni. Yehova u nyike Barake xikombiso xa leswaku a rhelela. Anakanya u vona vavanuna va 10 000 va rhelela entshaveni va kongoma enambyeni! Kambe manuku, swi nga rindzeriwanga, Yehova u endle mpfumawulo wa xidzedze. Moya ni mpfula manuku swi va kona emahlweni ka nala. Nambu wa Kixoni wu hundzuka xinambyana lexi karihaka, xi yimisa magolonyi ya Sisera ya nyimpi endzhopeni lowukulu. Ya ri empfilumpfilwini, mavuthu ya Sisera ya tsutsume hi ku chava lokukulu, ka ku hlaseriwa ni ku dlayiwa. “Ku nga poni munhu.”—Vaavanyisi tindzima 4 na 5.

A swi hlamarisi leswi ku hlula loku kunene ku huhuteleke marito lawa: “Oho! Yehova! v̌alala hikwav̌o v̌a wena a v̌a lov̌isiwe ŝeŝo! Loko v̌a ri la’v̌a ku ranḍaka, v̌a ta fana ni dyambu, loko ri ṭuv̌uka e matimbeni ya rona.” (Vaavanyisi 5:31) Hambi swi ri tano, xiya rito rero leri ri nge “ŝeŝo.” Ri komba leswaku nyimpi leyi a yi ri ya vuprofeta, ri komba emahlweni eka nyimpi leyikulu leyi valala hinkwavo va Xikwembu a va ta lovisiwa eka yona.

Hambi swi ri tano, vanhu lava nga ni mona lava akeke kusuhi na Israyele va rivele mhangu leyi va humeleleke hi xihatla. Endzhaku ka malembe ya 47 ntsena, matiko lama hlanganeke ehansi ka vukongomisi bya Vamidiyani ya “hlengeletana . . . [ya] gov̌a e riv̌aleni ra Yizreel,” nambu lowu sungulaka eMegido. (Vaavanyisi 6:33) Valala lava va goveke “v̌a fana ni tindžiya.” Hambi swi ri tano, enkarhini lowu, vuthu ra Israyele a ri ri rintsongo kambe ri ri ntlawa wa vavanuna va 300 lava nga ni xivindzi, ri rhendzele ‘nxaxa hinkwawo’ ehansi ka vukongomisi bya Gidiyoni. Loko xikombiso xi endliwa, vavanuna va 300 va ririsa timhalamhala, hi mpfumawulo lowukulu ku fayeka makhuwana ya mati, swisana swa ndzilo swi ninginika, kutani va endla mpfumawulo lowu chavisaka wa nyimpi va ku: “Tlhari ra Yehova ni ra Gideon!” Vamidiyani va rhurhumela! “Yehova a endla leswaku uṅwana ni uṅwana wa v̌a-Median a tlhav̌a wa-rikwav̌o hi tlhari ra yena,” kutani ntlawa wuntsongo wa Gidiyoni wu heta ku hlula ka wona!—Vaavanyisi ndzima 7.

Na hina namuntlha a hi fanelanga ku endla xihoxo xa Vamidiyani kumbe ku tsongahata ntikelo wa Megido. Makhamba man’wana ya 12 Bibele yi vulavula hi xivandla xa khale xa nyimpi. Nakambe, vuprofeta bya Bibele byi komba leswaku leswi endlekeke eMegido swi ni ku tirha ko hambana-hambana esikwini ra hina. Hikwalaho a hi voneni leswi Bibele ni ntivo-swa-khale yi swi vulaka hi xivandla lexi xa matimu.

Ku Hlangana Ka Magondzo Ya Misava Ya Khale

Megido, kun’we ni madoroba ya Hatsor na Gezer, lama tshameke ya fuma vuthu lerikulu ni vuswikoti bya gondzo leri hlanganisaka Asia na Afrika. Megido yi le xikarhi ka madoroba man’wana mambirhi kutani hambi swi ri tano a yi ri yona a yi hluvuke swinene hi matlhari. Ematlhelweni hinkwawo tinyangwa ta ntumbuluko, tintshava ni magondzo a swi hlangana erivaleni ra nambu wa yona. “Megido,” ku hlamusela The Geography of the Bible, “yi yime emahlanganweni ya magondzo, entiyisweni eku hlanganeni ka magondzo lamakulu ya misava ya khale.”

Megido a yi fuma rivala ra nambu lowukulu lowu leheke timayele ta 20 (32 km) etlhelweni ra n’walungu-vuxa bya tintshava ta Karmel. Enkarhini wa timpfula ta xixika, mati lama khulukaka ma huma hi le tintshaveni leti nga ekusuhi ma endle leswaku nambu lowu nga kusuhi wa Kixoni wu khapa-khapa. Xisweswo xifundza lexi na xona xi vuriwa ‘nambu wa Kixoni.’ (Vaavanyisi 4:13) Buku ya Geography of lsrael yi ri: “Hi timpfula ta xixika” misava ya nambu “yi hundzuka ndzhope lowu enteke. . . . Xiehlo xa [K]ixoni i xintsanana swinene, naswona nyangwa . . . wu pfaleka hi ku olova, xisweswo nhlangasi wa hangalaka laha.” Sisera ni mavuthu ya yena ya twisise ndlela leyi rivala leri ri nga talaka hi ndzhope ha yona. Hambi swi ri tano, enkarhini wo oma wa ximumu, rivala leri ri pfulekeke a ku ri xivandla xa xiviri xa magolonyi leswaku ya leteriwela nyimpi. (Ringanisa Risimu ra Tinsimu 6:11, 12.) Mavuthu ya nyimpi a ya swi kota ku hlangana khwatsi kona.

Manuku ke, a swi hlamarisi leswi Hosi Solomoni a tekeke magoza yo tiyisa Megido a ku: “Hi tona timhaka ta v̌anhu la’v̌a tirisiweke hi hosi Solomon, la’v̌a a v̌a rambeke ku aka . . . rirhangu ra Yerusalem, na Hatsor, na Megido, na Gezer.” (1 Tihosi 9:15) Ndhundhuma ya 70 wa tifidi (21 m) ku ya ehenhla, hi ku langutisisa swinene, rivala leri pfulekeke, sweswi ri fungha xivandla lexi Megido a yi yime eka xona. Eminkarhini ya khale, miako leyintshwa hakanyingi a yi akiwa ehenhla ka marhumbi ya khale. Ku ringaniseriwa ka muako wun’wana ni wun’wana hikwalaho a ku nga ha fungha nkarhi wo karhi ematin’wini. Mutivi wa swa khale, loko a sungula hi le henhla, u cela vuandlalo byin’wana ni byin’wana bya matimu a ya ehansi. Vuandlalo byo tano bya 20 byi kumiwile eMegido, leswi kombaka leswaku muti lowu a wu pfuxetiwe minkarhi yo tala. Kutani xana Bibele yi va pfunise ku yini vaceli lava va nga heriki timbilu?

Ku aka minyangwa ya muti a swi kanakanisa leswaku a ku ri xiphemu xa nkoka xa muako wa Solomoni wo tiyisa Megido, Hatsor na Gezer. Khale ka khaleni minyangwa yo tano yi kumiwile eMegido. Hi ku anghwetla endzhaku ka kwalaho minyangwa leyi sasekisiweke a yi kumeka eHatsor. Kutani ke, hi ku kuma nhlamulo eBibeleni, vativi va swa khale na vona va sungule ku lavisisa eGezer. Lexi nga hlamarisiki, minyangwa leyi fanaka leyi sasekisiweke a yi kumeka na kona. Xana a swi ri swa ntikelo eka swichudeni swa Bibele ke? Mutivi wa swa khale loyi a tivekaka swinene, Professor Yohanan Aharoni, u ri:

“Eku celeni loku endliweke eswivandleni swinharhu minyangwa leyi xiyekaka eku kunguhatiweni yi kumiwile hi vunyingi ku sukela eka lembe xidzana ra vukhume B.C.E. . . . Minyangwa yo fana ni leyi, ya tikamara tinharhu to rindza ni mune wa tisete ta tiphuphu eka tlhelo rin’wana ni rin’wana ra ndlela yo huma ha yona, swi kumiwile ku fikela enkarhini wolowo eswivandleni swin’wana swimbirhi. . . . Hikwalaho ke, ku ni ku pfumelelana lokunene loku hetisekeke exikarhi ka vadyondzi leswaku minyangwa ya Hatsor, Megido na Gezer ni tikamara ta yona tinharhu i swa mfumo wa Solomoni.”

Dr. Yigael Yadin hi ku fanana u hetelela hi ku: “Ku kumiwa ka switiyisekiso swa Solomoni eHatsor, Megido na Gezer i xikombiso lexi dyondzisaka xa ndlela leyi Bibele eka vativi va swa khale yi nga ya nkoka ni vukongomisi lebyi tirhaka ha yona.”

Rivala Ra Nyimpi Leyikulu

Hikwalaho ka xivandla xa nyimpi xa muti wa Megido, swa twisiseka leswaku yi fanisiwe ni miehleketo ya rivala ra nyimpi eku sunguleni ka matimu. Entiyisweni, rito ra khale ra Xiheveru ra “Megido” ri boxiwe ri ri leri vulaka “xivandla xo hlengeletana, kumbe nhlengeletano ya mavuthu.” Professor Aharoni u tsarile a ku:

“Megido a wu ri muti lowu tiyisiweke hi ntikelo lowukulu ku nga khathariseki mhaka ya leswaku a wu boxiwanga etimhakeni ta matimu ku fikela eka lembe xidzana ra vukhume-ntlhanu B.C.E. Hi nkarhi wolowo wu humelela ematsalweni ya Thutmose III. Matimu ya Faro ya rhekhoda leswaku Megido hi wona wu rhangeleke ntwanano wa miti leyi xandzukeke ya Kanana. . . . Vuthu ra Vaegipta ni magolonyi ya Vakanana ya Iwe nyimpi leyikulu ya ku xandzuka loku . . . ekusuhi na Megido. Leyi i nyimpi yo sungula leyi vuxokoxoko bya yona byi hlayisiweke. Endzhaku ka ku hlasela vuthu ra Vakanana khwatsi erivaleni ra kona, Faro u kume nhundzu leyi fuweke leyi yiviweke, leyi katsaka magolonyi ya nyimpi ya 924!”

Dr. Zev Vilnay, mutsari wa The New Israel Atlas, u ya emahlweni a hlamusela rivala leri tanihi “xivono xa tinyimpi leti tolovelekeke ku sukela eku sunguleni ka matimu ku ya fika eka Nyimpi yo Sungula ya Misava.”

Megido—Xana I Xivandla Xa Nyimpi Yo Hetelela?

Buku yo hetelela ya Bibele, Nhlavutelo, yi rhekhoda xivono xa “tihosi ta misava hinkwayo” ti hlengeletiwa kun’we ‘enyimpini ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba hinkwawo’ ‘eHar-Magedon’ [“Ntshava ya Megido”], kumbe Armagedoni. (Nhlavutelo 16:14, 16) Hikwalaho ka ku fana loku ka mavito, van’wana va chapute hi leswaku nyimpi leyi yi ta Iweriwa exivandleni xa xiviri xa Megido. Hambi swi ri tano, ndhundhuma ya Megido yi faneleka kahle tanihi “ntshava.” Nakambe xiya: Xana rivala ra Megido ri kule swinene lerova ri nga ringana vafumi hinkwavo va misava kun’we ni mavuthu ya vona lamakulu ni vunyingi bya matlhari ya nyimpi ke? “Leri i ririmi ra nhlavutelo,” International Standard Bible Encyclopedia ya hi byela “naswona swa koteka leswaku Armagedoni yi tirhisiwa tanihi vito ra xivandla xo karhi kambe hayi tanihi rito ro fanekisela ra mpfilumpfilu lowukulu wo hetelela.”

Kutani ke, “Har-Margedon” i yini xana? Swa twala leswaku i yo fanekisela. Hi ku tirhisa matimu ya Megido tanihi xivandla xa tinyimpi letikulu, Nhlavutelo yi yi tirhisa ku fanisela xiyimo lexi tshinelaka laha ku vengiwa ka vanhu va Xikwembu hi “vanhu va matiko hinkwawo” ku nga ta fika emakumu. (Matewu 24:9, 14) Leswi Vakriste va ntiyiso va hambetaka va seketela Mfumo wa Xikwembu hi ku tshembeka, vafumi va misava va ta hlangana, va ‘hlengeletanela’ ku va herisa. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta Yehova ti nga ka ti nga tirihiseli. (Esaya 2:1-4) Xikwembu xi hlawule Hosi ya tona, Hosi Yesu Kriste, ku va lwela. Enkarhini lowu wo nonon’hwa, Hosi leyi ya le tilweni kun’we ni “mavandla ya le tilweni” va ta nghenelela va hlasela “tihosi ta misava ni tinyimpi ta tona.” Nyimpi leyi ya misava hinkwayo yi ta va leyikulu, ku fana ni lava va Iweke eMegido. Valala hinkwavo va la misaveni va ta “lov̌isiwa,” hi laha risimu ro hlula ra Debora na Barake ri profeteke ha kona!—Nhlavutelo 19:11-21; Vaavanyisi 5:31.

Xana u ta kumeka exikarhi ka varhandzi va Yehova—kumbe exikarhi ka valala va yena ke? Bibele yi swi veka erivaleni leswaku lava va nga yimiki na Yehova Xikwembu ni vanhu va yena va le khombyeni lerikulu ra ku lahlekeriwa hi vutomi. (Sofonia 2:3; 2 Vatesalonika 1:7-9) Kahle-kahle, ku hava nkarhi wo ba mariri! “Languta, ndza ta ku fana ni khamba,” ku tsundzuxa Yesu Kriste loyi a kwetsimisiweke hi nhlamuselo leyi kongomeke eku chaputeni ka “nhlomulo lowukulu” eArmagedoni.—Nhlavutelo 16:15; Matewu 24:21.

‘Nyimpi ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba hinkwawo’ yi ta va ni vuyelo lebyi vangamaka. Yi ta pfulela Mfumo wa Xikwembu ndlela yo hundzula misava leyi paradeyisi. (Matewu 6:9, 10; Nhlavutelo 21:3-5) Kambe lexi antswaka ngopfu, yi ta kurisa vito lerikulu hinkwako-nkwako eku hetisekeni lokukulu ka xikhongelo xa vuprofeta bya khale lexi nge:

“U v̌a endla hi laha u endleke v̌a-Median, Na Sisera, na Yabin, e šinambyaneni ša Kišon! U v̌a hlongorisa hi šidzedze ša wena, u va rurumerisa hi mheho le’yi tšhavisaka ya wena! U funengeta hi tingana e mimombo ya v̌ona, leŝaku v̌a lav̌a vito ra wena, Yehova! Ni leŝaku v̌a khomiwa hi tingana, ni ku tšhav̌isiwa ni makumo, v̌a khomiwa hi mapfalo v̌a fa. V̌a ta tiva leŝaku wena loyi v̌ito ra yena a nga Yehova, u tlakukile henhla ka misava hinkwayo.”—Psalma 83:9, 15-18.

[Mimepe eka tluka 22]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela,vona nkandziyiso)

Megido a wu fuma rin’wana ra mavuthu lamakulu ni magondzo lama hlanganisaka matiko-nkulu ya Asia na Afrika

Tindlela ta Bindzu

Hazor

Megiddo

Gezer

Jerusalem

[Mepe]

ASIA

AFRICA

[Xifaniso eka tluka 23]

Nyimpi ya misava hinkwayo ya Armagedoni yi ta va yikulu, ku fana ni tinyimpi leti lwiweke eMegido. Valala hinkwavo va Xikwembu va la misaveni va ta lovisiwa