Xana Swa Fanela Leswaku Vana Va Khuvuriwa?

Ricece a ri vonaki ri ri mudyohi. Kambe ku hlantswa xidyoho hi leswi mihivani leyi ya khale yi nga xiswona. Xikwembu tatana xi landzule Sathana ni mintirho yakwe kanharhu. Kutani muprista u teka xibya lexintsongo ivi hi rixaladza a chela mati emombyeni wa n’wana kanharhu, a ku, “Ndzi ku khuvula hi vito ra Tatana, ni ra N’wana, ni ra Moya lowo Kwetsima.”

KU RINGANA malembe ya magidi-mbirhi tincece a ti khuvuriwa hi ndlela yoleyi. Vatswari va nga ha swi hlamusela tanihi ntokoto lowu enteke. Hambi swi ri tano, xana mukhuva lowu wu sungule eka Rito ra Xikwembu? Vafundhisi va Khatoliki va pfumela leswaku a swi tano.—Vona New Catholic Encyclopedia, Vholumo 2, tluka 69.

Hlaya buku ya Bibele ya Mintirho hi wexe, kutani hi ku hatlisa u ta swi vona leswaku exikarhi ka Vakriste vo sungula, nkhuvulo a wu ri wa lava kotaka ku ‘twa ni ku amukela marito’ va twisisa ni ku ‘hundzuka.’ (Mintirho 2:14, 22, 38, 41, Douay Version) Ku hava swilo leswi ricece ri nga swi endlaka! I ntiyiso, Bibele ya vulavula hi mindyangu hinkwayo, tanihi wa Korneliyo, loyi a khuvuriwekea. Kambe hambi ku ri kwalaho, nkhuvulo a wu ri wa lava “twaka rito”—hayi tincece.—Mintirho 10:44-47.

I Mukhuva Wa Xikwembu Kumbe I Wa Vanhu?

Hi ku hluleka ku komba mhaka ya Bibele, Vatican yi ri, “Mukhuva wo khuvula tincece wu langutiwa tanihi nawu wa mukhuva lowu nga tsundzukiwiki.” Kambe lowu a wu ri mukhuva lowu vekiweke hi Yesu Kriste xana? E-e, hikuva nkhuvulo wa tincece a wu nga ri kona ku fikela endzhaku ka rifu ra vaapostola. Eku heleni ka lembe xidzana ra vumbirhi, tatana wa kereke Tertullian u te, “[vana] a va ve Vakriste loko va swi kota ku tiva Kriste.”

Hambi swi ri tano, muapostola Pawulo u tsundzuxile leswaku eku heteleleni nkarhi a wu ta ta “lowu vanhu va nga ta ka va nga amukeri dyondzo leyi nga yona ya xiviri.” (2 Timotiya 4:3, The New American Bible) Endzhaku ka ku fa ka vaapostola ni loko va nga ha swi koti ku ‘sivela swiendlo swin’wana,’ swiendlo leswi nga riki swa matsalwa swi sungule ku kokova swi nghena eka vugandzeri bya Vukriste. (2 Vatesalonika 2:6) Exikarhi ka swona a ku ri na nkhuvulo wa tincece. Kambe nkhuvulo wa tincece a wu vanga xiboho ku kondza ku fika lembe xidzana ra vuntlhanu. Enkarhini wolowo njhekanjhekisano wa matimba wu ve kona lerova wu cinca Vujagana hi laha ku nga heriki.

Wu sungule loko nghwendza ya Munghezi leyi vuriwaka Pelagius yi teke riendzo ro ya eRhoma. Hi ku hlamarisiwa hi vunjanganja lebyi a byi voneke kwalaho exikarhi ka lava vuriwaka Vakriste, vafundhisi va vekeriwe ku khutaza vanhu leswaku va endla “matshalatshala ya mahanyelo lamanene.” Munhu a a nga ta sandza ku tsana kakwe eka ‘xidyoho xo sungula,’ ku vule Pelagius. “Hinkwaswo leswinene ni leswo biha . . . swi endliwa hi hina, hayi ku velekiwa na hina” Hi ku hatlisa dyondzo ya Pelagian yi ve nkulumo ya Vujagana.

Kambe hayi nkarhi wo leha. Varhangeri va kereke va langute ku fularhela loku ka ku tshika ‘xidyoho xo sungula’ tanihi xiendlo lexi hambukeke. Kutani Pelagius u wele emavokweni ya vona a nga tiyimiselanga hi ku tsakela leswi hi nkarhi wolowo a ku ri mukhuva lowu tolovelekeke—nkhuvulo wa tincece. Bixopo la vuriwaka Augustine u vone leswi tanihi ku nga tiyiseki loku xiyekaka. ‘Loko tincece ti fanela ku khuvuriwa,’ ku vula Augustine, ‘ku vuriwa yini hi lava nga khuvuriwangiki?’ Xiheri lexi vonakaka xi ri xinene a ku ri leswaku vanhu vo tano a va ta xaniseka hi ndzilo wa tihele hikuva a va khuvuriwanga. Yinhla leyi yi tiyisiwe swinene, Augustine u hlaserile: Leswi kunene tincece leti nga khuvuriwangiki ti rhukaniweke, i yini xin’wana lexi nga voniwaka nandzu handle ka ‘xidyoho xo sungula’?

Dyondzo ya Pelagian yi herisiwile. Huvo ya kereke eCarthage hi ku phikelela yi teke tidyondzo ta Pelagius tanihi leti humeke endleleni. ‘Xidyoho xo sungula’ xi ve xiphemu xa Vukhatoliki tanihi ku tivula swidyoho. Kutani kereke sweswi a yi hundzukela eku kuceteleni ka ku hundzuka ka vunyingi—hakanyingi hi nsindziso—ku ponisa vanhu eka ‘mindzilo ya tihele.’ Nkhuvulo wa tincece wu suke eka ku va mukhuva lowu tolovelekeke wu va xitirho xa nawu xa ku pona, xitirho lexi Vuprotestente a byi ta xi kuma tanihi ndzhaka.

‘Eka Ndzilakana Wa Tihele’

Dyondzo ya Augustine yi pfuxe swivutiso leswi tikaka hi ndlela leyi hlamarisaka: Xikwembu xa rirhandzu xi nga vangela tincece leti nga riki na nandzu ku xaniseka etiheleni hi ndlela yihi? Xana tincece leti nga khuvuriwangiki ti nga kuma nkhavi lowu fanaka ni wa vadyohi lava tiomisaka tinhloko xana? Ku kuma tinhlamulo a swi nga olovi eka vafundhisi. Muprista wa khatoliki Vincent Wilkin u ri: “Van’wana va nghenise tincece leti nga khuvuriwangiki eka vukari lebyikulu bya malangavi ya tihele, van’wana va pfumele leswaku a va dyiwanga hi malangavi kambe vo tshwa kunene va chachamela; van’wana va endla leswaku ku vaviseka ku va lokuntsongo etiheleni . . . van’wana va veka tincece eparadeyisini ya la misaveni.”b

Mianakanyo leyi dumeke ngopfu eka hinkwavo, hambi swi ri tano, yi tikombe yi ri ya leswaku mimoya ya tincece leti nga khuvuriwangiki yi hlayisiwa elimbo. Rito leri kahlekahle ri vula “ndzilakano” (tanihi ndzilakano kumbe mpetso wa xiambalo) naswona ri hlamusela xivandla lexi kahle-kahle xi nga endzilakaneni wa tihele. Eka vafundhisi, limbo i rito leri fanelaka kahle. Kahle-kahle ri hlamusela xiyimo lexi chavisaka xa tincece leti xanisekaka.

Kambe ku fana ni mianakanyo yihi na yini ya vanhu, limbo yi na swirhalanganya swa yona. Hikwalaho ka yini yi nga boxiwanga eMatsalweni? Xana tincece ti nga huma elimbo? Naswona ha yini tincece leti nga hava nandzu ti fanele ku ya kwalaho xo sungula? Hi laha swi twisisekaka, kereke yi hlamusela leswaku limbo a hi “dyondzo yo tiya ya Khatoliki.”c—New Catholic Encyclopedia.

Njhekanjhekisano Wa Tlakuka Nakambe

Hi malembe xidzana yo tala Makhatoliki a ya namarhele mavonelo ya Augustine ni ku ‘sivela vana va vona leswaku va nga yi elimbo hi nkhuvulo. Hambi swi ri tano, ku sukela hi va-1950 a ku ri na ku pfuxetiwa loku xiyekaka ka njhekanjhekisano wa nkhuvulo wa tincece. Swichudeni swa Khatoliki swi sungule ku kombisa minkanakano leyikulu ehenhleni ka loko mukhuva wolowo wu twana ni Bibele. Van’wana va pfumele leswaku va nga ka va nga amukeli hambi ku ri mianakanyo ya tihele ta ndzilo ta Augustine kumbe limbo.

Xo sungula, hambi swi ri tano, varhangeri va kereke lavakulu va ale ku cinca. Hi 1951 Phophu Pius XII u vulavule ni ntlawa wa vavasati lava pfunaka ku beburisa lava tikeke. Ku tiyisa nakambe ntshembo wa leswaku “xiyimo xa tintswalo enkarhini wa rifu xi laveka ngopfu emhakeni ya ku pona,” u khutaze vavasati lava pfunaka lava tikeke ku endla mihivani ya nkhuvulo hi voxe loko swi vonaka leswaku n’wana la ha ku velekiwaka a ya eku feni. “Masuku, mi nga hluleki ku endla ntirho lowu wa rirhandzu,” hi ku khutaza kakwe. Hi ku fanana, hi 1958 Vatican yi humese ndzayo leyi tiyeke leswaku “tincece ti fanele ku khuvuriwa hi ku hatlisa.”

Hambi swi ri tano, ku holova ku ve kona endzhaku ka huvo leyi dumeke ya Vatican II. Hi ndlela leyi hlamarisaka, kereke yi ringete ku yimelela swiyimo leswi tiyeke ni swa ntshunxeko. ‘Nkhuvulo i wa nkoka ngopfu ehenhleni ka ku pona,’ ku vule huvo. Hi ku tiyiseka, hambi swi ri tano, ku pona nakambe a ku koteka eka lava “handle ka xihoxo xa vona vini va nga yi tiviki evangeli ya Kriste.”d

Hi ku landzeleriwa, kereke kutani yi pfuxete mukhuva wa nkhuvulo wa tincece. Exikarhi ka swilo swin’wana, sweswi vaprista va tiyimisele ku ala nkhuvulo loko vatswari va n’wana va hlulekile ku tshembisa ku n’wi kurisa a va Mukhatoliki. Xana eku heteleleni kereke yi sukile eka dyondzo ya Augustine? Van’wana va ehleketa tano ivi va sungula ku sola xilaveko xa nkhuvulo wa tincece.

Kutani Vatican yi humese “xileriso xa Nkhuvulo wa Tincece,” lexi nga te: “Kereke . . . a yi tivi ndlela yin’wana yo tiyisa ku nghena ka vana entsakweni lowu nga heriki handle ka nkhuvulo.” Vabixopo va lerisiwe ku “va tlherisela emukhuveni lowu tolovelekeke lava va . . . wu sukeleke.” Kambe ku vuriwa yini hi swihlangi leswi faka swi nga khuvuriwanga? “Kereke yi ngo swi nghenisa ntsena eka tintswalo ta Xikwembu.”

Nkhuvulo Wa Tincece Ni N’wana Wa Wena

Handle ko kanakana, Makhatoliki yo tala ya xiviri kunene ya kanganyisiwa hi hinkwaswo leswi. Nakambe van’wana va nga ha vona onge, handle ka dyondzo ya Makhatoliki, nkhuvulo wu nyika n’wana masungulo lamanene evukhongerini. Kambe wu endla tano ke? Manana un’wana wa Khatoliki u te: “Ndzi na vana vambirhi lavantsongo, hinkwavo va khuvuriwile va ha ri tincece, kutani a ndzi voni tintswalo ni tintsongo eka vona, kambe leswi hambaneke hakunene.”

Ku khuvula n’wana lontsongo a swi n’wi pfuni ku va ni ripfumelo. Kahle-kahle, swi onha ku lerisa ka Yesu: “Yanani ha kona, mi ya hundzula vamatiko hinkwawo leswaku va va vadyondzisiwa va mina . . . mi va khuvula.” (Matewu 28:19) Nkhuvulo a wu pfuni nchumu handle ka loko munhu a kurile ku ringana ku va mudyondzisiwa. I ntiyiso, ku na “ntolovelo lowu nga tsundzukekiki” wa nkhuvulo wa tincece. Kambe xana Yesu a nga va avanyisanga lava ‘endleke leswaku rito ra Xikwembu ri tsana hikwalaho ka mikhuva ya vona’?—Matewu 15:6.

Hikwalaho, Bibele yi khutaza vatswari ku dyondzisa vana va vona timhaka ta moya “ku sukela evuhlangini.” (2 Timotiya 3:14-17) Xisweswo Timbhoni ta Yehova ti teka xitsundzuxo xa Bibele xo kurisa vana va vona “hi ku laya ni ku va dyondzisa ta Hosi” tanihi mhaka leyikulu. (Vaefesa 6:4) Hakanyingi leswi swi endliwa hi ku hambeta ni nongonoko wa minkarhi hinkwayo wa dyondzo ya Bibele ya ndyangu. Vatswari vo tano va dyondzisa vana va vona ku va kona ni ku hlanganyela eka minhlangano ya Vukriste. (Vaheveru 10:24, 25) Va khutaza vantshwa va vona ku endla ‘ku twarisa ka le rivaleni’ ka ripfumelo ra vona. (Varhoma 10:10) Hi ku famba ka nkarhi, vana va vona va nga ha susumeteleka ku endla ku tinyiketela ka vona vini eka Yehova Xikwembu ni ku ku kombisa hi nkhuvulo wa mati. Leswi swi twanana ni Matsalwa naswona i swa nkoka ni ku anerisa ku tlula ku languta mihivani ya nsindziso yi endliwa eka ricece leri nga hava ku twisisa.

Loko n’wana wa Mukriste o fa a nga si khuvuriwa, vatswari a va fanelanga ku chava leswaku wa tshwa etiheleni kumbe ku yingayinga elimbo. Bibele yi hi dyondzisa leswaku vafi a va tivi nchumu. (Eklesiasta 9:5, 10) Xisweswo vatswari va nga chaveleriwa hi xitshembiso xa Yesu xa leswaku “nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nge masirheni va nga ta twa rito ra yena; kutani va ta huma” va ri ni ku langutela ka vutomi eParadeyisini leyi pfuxetiweke. (Yohane 5:28, 29; Luka 23:43) Ntshembo lowu wo tiseketela hi Bibele wu chavelela swinene ku tlula mikhuva ya vanhu—leyi cinca-cincaka—leyi hlanganisaka nhloko.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi eka tluka 7]

Tinhla Ta Matimu Ya Nkhuvulo Wa Tincece

Siku (C.E.) Xiendlakalo

c. 193 Tertullian u seketela nkhuvulo wa lavakulu