Bibele Xana I Rito Ra Vanhu Ntsena?

WILLIAM TYNDALE u nyikele vutomi byakwe eku ringeteni kakwe ko endla leswaku yi kumeka eka mani na mani. Martin Luther u tirhise matshalatshala lama hlamarisaka a yi hundzuluxela eka ririmi ra Xijarimani. Eka valandzeri va John Calvin, a yi ri “xiboho ni xibalesa xa ntiyiso hinkwawo.” Ina, hi nkarhi wun’wana vanhu va nga ri vangani va kanakanisiwe hi ntiyiso wa leswaku Bibele a yi ri Rito ra Xikwembu. Nakambe leswi a ku ri nawu wa Kereke ya Rhoma Khatoliki.

Hambi swi ri tano, swilo swi cincile namuntlha. Bibele, buku leyi xavisiwaka ngopfu evurungurwini hinkwabyo, yi hlayiwa hi vanhu vantsongo ni ku landzeriwa hi vanhu vantsanana. Mutsari James Barr, loko a phofula ku titwa ka vo tala, u te: “Mhaka ya mina ya vumbiwa ra mukhuva wa Bibele i mhaka ya ntirho wa munhu, I marito ya munhu ya leswi a swi pfumelaka . . . Marito lama fanelaka Bibele ma nga va lama nge Rito ra Israyele, Rito ra Vakriste van’wana va khale lava nga emahlweni.”—The Bible in the Modern World, hi James Barr.

Ha yini ku ri na ku cinca? Xana Bibele i Rito ra Xikwembu kumbe rito i ra vanhu van’wana? Swi na mhaka eka lembe xidzana leri ro toloveleka ra vu-20 ke?

Swi Na Mhaka Xana?

Ku hlamula xivutiso xo hetelela ku sungula.kunene, swi na mhaka. Ha yini ke? Kavula, Bibele yi hlamuseriwa tanihi ‘rivoningo ra milenge ya hina, ni ku vonakala endleleni ya hina.’ (Psalma 119:105) Namuntlha, kunene hi lava ku vonakala ko tano. Planete ya hina yo xonga ya karhi ya onhiwa. Timiliyoni to tala ta vanhu ta sika. A hi vangani lava tiyisekaka hi vumundzuku, naswona vukona hi byoxe bya vanhu bya xungetiwa. Bibele ya hi kongomisa eminkarhini leyi ya vukanganyisi leswaku hi ya eka vumundzuku lebyi hlayisekeke ni lebyi tsakisaka. Loko kunene yi ri Rito ra Xikwembu, hi xona lexi kahle-kahle hi xi lavaka.

Kutani ha yini vanhu va kanakana ha yona ke? Nhlamulo ya xivutiso lexi yi ta hi pfuna ku kumisisa loko buku leyi hakunene ku ri Rito ra Xikwembu kumbe e-e.

Ku Humelele Yini Hi Ntshembo?

Eka lembe xidzana ra vu-17 na 18, ntshembo wolowo wa Bibele wa hinkwako wu hlaseriwe hi ku cinca loku xiyekaka ka mianakanyo. EYuropa ku humelele moya wo kanakana ni wo langutela ehansi. Mafambiselo ya hulumendhe, ikhonomi, ntumbuluko, vukhongeri—xin’wana ni xin’wana a xi soriwa. Bibele na yona a yi ponanga.

Ku kanakana hi buku leyi ku kombisiwe swinene-nene hi lembe xidzana ra vu-17 hi khale ka Mukhatoliki Pierre Bayle, la soleke ku tiyiseka ni mahlayele ya Bibele. Van’wana va landzerile maehleketelo yakwe, kutani hi lembe xidzana ra vu-19, ku kanakana ku ve loku khulukaka hi xitalo eXikolweni xa vuxopaxopi lebyi tlakukeke bya swihoxo. Vaxopaxopi lava tlakukeke va swihoxo va sindzisa leswaku Bibele a yi swona leswi yi vonakaka yi ri swona. Hi ku ya hi vona, Muxe a hi yena a tsaleke Pentateuch. Kambe, yi hlengeletiwe endzhaku eka matimu ya Vayuda yi huma eka swihlovo swo tala malembe xidzana endzhaku ka ku hanya ka Muxe. Vuprofeta byihi na byihi lebyi hetisekeke byi fanele byi tsariwe endzhaku ka loko byi hetisekile. Kutani ke, Esaya yi tsariwe hi vanhu vo tala hi malembe ya madzana-dzana. Naswona Daniyele yi tsariwe kwalomu ka va-165 B.C.E.

Vuyelo bya ku solasola loku tlakukeke byi vonaka emhakeni ya mudyondzi wa Bibele ya Xijarimani David Friedrich Strauss leyi nge: “Xana ha ha ri Vakriste? E-e, ku vula Strauss, hayi lava nga exikarhi ka hina lava an’weke ku Sola loku Tlakukeke, hikuva a ha ha swi koti ku amukela Bibele tanihi Rito ra Xikwembu.”—Religion and the Rise of Scepticism, hi Franklin L. Baumer.

Nguva leyintshwa yo toloveleka nakambe yi humesile switshuburiwa leswintshwa eka sayense. Swin’wana swa swona swi seketele Bibele, kambe swin’wana swi vonake swi himpfilitana na yona. Hikwalaho ke, vo tala va yisiwe eku pfumeleni ka leswaku Bibele a yi hume efexenini. Ku titwa loku ku tiyisiwile exikarhi ka lembe xidzana ra vu-19 loko mianakanyo ya hundzuluko yi hangalasiwile—mianakanyo leyi hi ku twakala yi kanetanaka ni mhaka ya Genesa ya ntumbuluko. Mianakanyo leyi yi amukeriwile swinene-nene hi xivandla xa sayense na hi vasoli lava tlakukeke. Namuntlha yi amukeriwa hi vafundhisi vo tala kutani yi dyondzisiwa tanihi ntiyiso eswikolweni.

Xana leswi hinkwaswo swi vula leswaku sayense hi ndlela yo karhi yi “sorile” Bibele ke? Kumbe ku sola loku tlakukeke ku kombe leswaku Bibele a hi Rito ra Xikwembu xana?