Xana Wa Yi Xixima Nyiko Ya Xikwembu Yo Tswala Vana?

“LOKO ndzi etlela exitafulaneni lexi tiyeke, xa kamara yo tintshunxela eka yona,” ku tsundzuka Joanne, “ku vava lokukulu ku fikelele nhlohlorhi ya kona. Dokodela a a hlamba mavoko kambe a a nga hatlisi ngopfu. ‘Dokodela,’ ku huwelele nese, ‘n’wana hi loyi.’ Loko a tsutsumela etafuleni, u khutazile a ku: ‘Nakambe.’ Ku vava a ku nga ha tiyiseleki! Kutani-ke?

“‘Hoyohoyo,’ ku vula dokodela, ‘u ni xinhwanyetana xo xonga.’ Ku vava ka nkarhinyana lowu hundzeke ku hundzuke loku nga riki ka nkoka loko miri lowuntsongo wo olova, wo kufumela wu vekiwe ekusuhi ni xifuva xa mina. Xandla xa nuna wa mina xi ri ehenhla ka mina, hi langute singitanyana leri ro xonga leri humaka eka rirhandzu ra hina lerikulu.”

Nyiko ya Xikwembu yo tswala vana i nchumu lowu fanelaka ku hlamariwa. Endzhaku ka makume ya malembe ya mukhuva wa mirhi, Dok. Joseph Krimsky u tsarile a ku: “Masungulo ni ku veleka i masingita lawa hi nga ma twisisiki . . . Wona nsusumeto wa rirhandzu ni nyanyuko lowu hlanganisaka tisele ta switsongwatsongwana swa wa xinuna ni swa wa xisati i xihundla . . . lexi sayense yi nga swi kotiki ku xi hlamusela.”—The Doctor’s Soliloquy.

Nhlamuselo Ya Bibele

‘Nsusumeto wa rirhandzu ni nyanyuko’ leswi tsakeriwaka hi vanghana va vukati i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. Eka vavanuna lava tekeke, Bibele yi ri: “Ṭakela nsati wa v̌untŝha bya wena . . . Riranḍu ra yena a ri tati mbilu ya wena hi masiku.” (Swivuriso 5:18, 19) Entiyisweni, Xikwembu xi kunguhate leswaku vuxaka bya rimbewu exikarhi ka wanuna ni nsati wakwe byi fanele ku tiyisa xiboho lexi kufumelaka ni lexi nga heriki. Vana lava vaka kona hikwalaho ka vun’we byo tano va ta va ni masungulo lamanene evuton’wini. Xisweswo xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu xo tata misava a xi ta hetiseka hi ndlela leyinene.—Genesa 1:27, 28.

Kambe vo tala a va tsakelanga masungulo lamanene evuton’wini. Van’wana va kulele ematshamelweni ya mahanyelo layo biha naswona van’wana va huma emakaya lama avaneke. Swi onhake kwihi? Bibele yi hlamusela ndlela leyi mpatswa wo sungula wa vanhu wu xandzukeleke Xikwembu ivi wu tshova nawu wa xona ha yona. Vana va vona va tswariwe nkarhi wun’wana endzhaku ka loko mpatswa wolowo wu dyohile. (Genesa 3:1-4:1) Xisweswo rixaka ra vona ri kume ku nga hetiseki ka ndzhaka ni mboyamelo wa xidyoho. (Varhoma 5:12) Hikwalaho ka leswi, nyiko ya Xikwembu yo tswala vana yi onhiwile.

Xana Vafundhisi Va Kurisile Langutelo Ra Bibele?

Namuntlha, ku tirhisiwa loko biha ka rimbewu ku fikelele mpimo lowukulu. Ha yini swi ri hi ndlela leyi? Eka lembe xidzana leri hundzeke, timiliyoni ti langute etikerekeni ta Vujagani leswaku ti kuma vukongomisi bya mahanyelo lamanene. Xana vafundhisi va tirhise nkucetelo wa vona ku kurisa ku xixima ku tswariwa ka vana?

“Tikereke ta Protestente ta mukhuva-nkulu—ta Luther, Reformed, Anglican, Congregational, Methodist ni vanhu vo tala va Baptist—ti fambisane hi ku olova—ni mianakanyo ya hundzuluko,” ku hlamusela The New Encyclopedia Britannica. Kambe xiya: Xana hundzuluko i nchumu lowu lava va vulaka leswaku va yimelela Bibele va nga wu ‘lulamisaka’? Doo, hikuva hundzuluko i mianakanyo leyi nga tiveki nchumu hi mahanyelo lamanene. Yi landzula vutumbuluxi bya Xikwembu ni xilaveko xa munhu xo pona exidyohweni ni le ku feni.—Genesa 2:7, 18, 19; 1 Vakorinto 15:21, 22.

Kereke ya Khatoliki nakambe yi nkhinsamele mianakanyo ya hundzuluko. Hi 1950, Phophu Pius XII u khutaze nkambisiso wa hundzuluko epapileni rakwe leri yaka eka vaphophu leri nge Humani generis. Hi 1982, 11 wa vativi va sayense va rhambiwile le Vatican City leswaku va ta kanela hi hundzuluko ehansi ka vutshama-xitulu bya presidente wa Pontifical Academy of Sciences. Endzhaku ka kwalaho, huvo leyikulu ya sayense ya Kereke ya Khatoliki yi humese buku leyi vulaka leswaku “tinxaka leti yisaka eka munhu, chimpanzee ni gorila, swi vonaka swi davuke swi huma eka vakokwa wa swona lava tolovelekeke . . . malembe ya 5 ku ya eka 7 wa timiliyoni lama hundzeke.”

Mianakanyo ya hundzuluko i ku sola Bibele, leyi vulaka leswaku munhu ni swiharhi swi vumbiwe hi ku hambana ka swona ‘hi ku ya hi tinxaka ta swona.’ (Genesa 1:20-27) Naswona swa tsakisa leswi Bibele yi vhumbeke yi ku: “Kutani rirhandzu ra lavo tala ri ta sungula ku titimela, hikuva ku homboloka ku ta va ku andzile.” (Matewu 24:3, 11, 12, 33) Xana hundzuluko wu engetele “ku andza ka vuhomboloki”?

Xana Hundzuluko Wu Kurise Ku Homboloka Ka Mahanyelo Ke?

Hi ku fambisana ni mianakanyo ya hundzuluko, vafundhisi vo tala va tsongahate ku tshembela eBibeleni. Vanhu va vutisa va ku: ‘Loko mhaka ya Genesa ya ku tumbuluxa yi nga ri ntiyiso, manuku ku vuriwa yini hi Bibele hinkwayo?’ Kutani vafundhisi va tlhontlha ni leswi Bibele yi swi vulaka ehenhleni ka rimbewu ra le mahlweni ka vukati ni vusodoma, kun’we ni langutelo ra Bibele ra vutomi bya n’wana la nga siki tswariwaka.—Eksoda 20:13, 14; 21:22, 23; Levitika 18:22; 1 Vakorinto 6:9, 10.

Ku ni ndlela yin’wana leyi mianakanyo ya hundzuluko yi engeteleke vuhomboloki ha yona. Sweswinyana, eka nkarhi lowukulu wa thelevhixini, timiliyoni etikweni rin’wana ra “Vukriste” ti hlalele xitori xa tatana loyi a pfinyeke n’wana wakwe wa nhwanyana. Hi ku ya hi magazini wa Science 85, ku endliwe nhlamuselo ya leswaku “ku hava munhu loyi a nga rhwexiwaka vutihlamuleri hi laha ku heleleke hikwalaho ka mahanyelo yakwe loko nyanyuko wu tinyika matimba.” Timiliyoni ta vanhu, ku vula magazini, ti tiyimisele ku fambisana ni langutelo leri. Ha yini? Hikuva ti pfumela leswaku “vanhu va yelana ngopfu ni swiharhi.” Vanhu, va pfumela leswaku magazini lowu wa sayense, “wu ve lowu amukelaka ngopfu langutelo ra Darwin ra leswaku ‘Munhu exivumbekweni xakwe xa miri wa ha ri ni xitempe lexi nga susekiki xa masungulo yakwe lama nga nyawuriki.’”

Mianakanyo ya hundzuluko yi khumbe langutelo ra vanhu hi Bibele swinene. Xana leswi swi tise mikateko? Doo. Ku lahliwa ka mimpimanyeto leyinene ya mahanyelo ya Bibele ku vange ku andza lokukulu eka ku xixiwa ka tinyimba ni mavabyi lama hundzeseriwaka hi rimbewu. Nakambe, nkarhi na nkarhi vana va velekeriwa ehandle ka xiboho xa vukati, va nga wu tivi nkateko wa vutomi lebyi kufumelaka bya ndyangu.

Bibele Yi Nga Ku Pfunisa Ku Yini?

Bibele yi boxa Muvumbi wa munhu, Yehova, a ri Xikwembu xa musa. (Psalma 103:10-13) U navela ku pfuna vanhu lava dyohaka ku fikelela mimpimanyeto yakwe ya mahanyelo lamanene. (Esaya 1:18; 55:6-9) Hi xikombiso, xiyisisa muti wa khale wa Kolosa, laha rimbewu ra le mahlweni ka vukati ni vuoswi a swi tolovelekile kona. “Hi swona leswi khale a mi hanya ha swona, loko ma ha fumiwa hi swona,” ku vula papila ra Bibele leri kongomisiweke eka Vakriste le Kolosa. (Vakolosa 3:5-7) Kambe ke, hi ku tirhisa xikhutazo xa Rito ra Xikwembu na hi matimba ya moya wa xona lowo kwetsima, Vakolosa vo tala va endle ku hundzuka lokunene emahanyelweni ya vona. Va hundzuke Vakriste va ntiyiso.

Nakambe, xiya vaaki va Korinto ya khale. Muti wa vona a wu ri wa vunghwavava laha vasodoma ni tinghwavava a va tele kona. “Hi leswi van’wana va n’wina a mi ri swona,” ku vula papila ra Bibele leri kongomisiweke eka Vakriste lava tshamaka kona. “Kambe sweswi mi basisiwile, naswona mi endliwile lava hlawulekeke ni lava lulameke, hi vito ra Hosi Yesu Kriste na hi Moya wa Xikwembu xa hina.”—1 Vakorinto 6:9-11; nakambe vona Luka 11:13.

Xana nchumu lowu fanaka wa humelela namuntlha? Ina, hikuva endzhaku ko hlaya minkandziyiso leyi hundzeke ya magazini lowu, magidi ya pfuniwe ku pfumelelanisa vutomi bya wona ni Bibele. Xiyisisa xikombiso xa n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi eAfrika loyi a pfinyiweke a ha ri xihlangi. Hi nkarhi lowu faneleke, u sungule ku katseka eka mikhuva hinkwayo ya mahanyelo ya vunghwavava, ku katsa ni vusodoma bya xisati. U te: “Misava yi nga ha nyika ntsako nkarhinyana wuntsongo, kambe wu fana ni xidzidzirisi lexi tisaka ntlhaveko wo lahlekeriwa, lowu nga pfuneki nchumu.” Hi ku lahlekeriwa hi ntshembo, u ringeta ku tisunga, kambe enkarhini lowu wo tika ku humelele nchumu wun’wana lowu hundzuleke vutomi byakwe. U sungule ku va kona eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehova ivi a amukela xitsundzuxo xo hlaya Bibele siku na siku. Leswi swi n’wi nyike matimba yo hlula mikhuva ya vunghwavava. U ri: “Se ndzi titwa ndzi antswa swinene, swa hlamarisa leswi Yehova a nga swi endlelaka munhu.”

Vana lava kulelaka endyangwini lowu kufumelaka wa Vukriste va ni mpfuno. Vatswari va Vukriste va fanele ku endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka ku hlamusela vana va vona masingita ya ku tswariwa ka vana. (Vaefesa 6:4) Vana vo tano xisweswo va ta pfuniwa ku xixima swirho swa vona swo tswala vana kutani va nga swi tirhisi tanihi swilo swo tlanga. Ku tithyakisa hakanyingi i goza ro sungula leri yisaka eka swivumbeko leswikulu swa vunghwavava.a

Namuntlha, ku ni xilaveko xa xihatla xo hlula mikhuva ya vunghwavava. “Hikwalaho ka swona,” ku tsundzuxa Bibele, “vukarhi bya Xikwembu bya ta.” (Vakolosa 3:5, 6) Ina, musa wa Yehova wu ni mindzilakana. Nakambe i Xikwembu xa ku lulama. (Deuteronoma 32:4) Endzhaku ko vhumba ‘ku andza ka vuhomboloki’ ka manguva lawa, Yesu u te: “Hikuva nhlomulo wu ta va lowukulu enkarhini wolowo; nhlomulo lowo tano a wu si va kona hi mpfhuka misava yi tumbuluka ku fikela namuntlha, naswona a wu nga ha vi kona ni siku ni rin’we.” (Matewu 24:11, 12, 21) Xiendlo lexi xa Xikwembu xi ta tisa makumu ya vuhomboloki naswona xi ta sungula mafambiselo lamantshwa yo lulama.—Psalma 37:9-11, 29.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso eka tluka 5]

Vana va lava matshamelo lama kufumelaka ya ndyangu leswaku va kuma masungulo lamanene evuton’wini

[Xifaniso eka tluka 7]

Vatswari lava chavaka Xikwembu va fanele ku pfuna vana ku kuma langutelo lerinene ra ku tswariwa ka vana