Ndlela Leyi Nga Hava Makumu

Hi nhlamuselo ya Eva Carol Abbott

NDZI velekiwe hi 1908, en’hwetini ya December naswona hi siku ra ti-21, hi Grace Pearl na William Reuben Vaughan. Ndhawu ya kona a ku ri purasi ra le kusuhi na Emporia, Kansas, eU.S.A. Loko hi suka aEmporia hi rhurhele etimbaleni ta Colorado, laha vutomi a byi nonon’hwa ni ku khomisa xivundza. A hi ri ni xitlati, xipelupelu ni yindlu leyi manana a ndzi hlamuseleke yona tanihi leyi faniselaka xitimele. A ku ri ni khixi lerikulu swinene ni kamara rin’wana lerikulu leri hlanganisaka kamara ro tshama eka rona ni kamara ro etlela.

Hambi swi ri tano, van’wana va vaakelani va nga ri vangani a va tshama eswivandleni leswi ceriweke. Swivandla leswi a swi ri eka hafu ku suka ehenhla ka misava ni hafu ku ya ehansi ka yona. Enkarhini wa swiyenge swa vuxika lebyi leheke, tindlu ta vona a ti funengetiwa hi laha ku heleleke hi gamboko. Eminkarhini yo tano vatswari va mina va amukele tiqingho leti humaka eka vaakelani lava va nga ni gamboko yo tala (hambi leswi a va ri swisiwana, a va ri na tona tithelefoni) va kombela nkarhi, naswona endzhaku ka loko va byeriwile, xivutiso lexi tlhandlamaka a xi ku, ‘U vula vusiku kumbe nhlekanhi?’

Minkarhi yo hambana-hambana hi lembe lava tshamaka etindlwini, hi laha a hi vitaniwa ha kona, a va ya emakhwatini masiku yo tala minkarhi yin’wana leswaku va ya tsema timhandzi. Timhandzi ta kona a ti thoperiwa ti ya ehenhla eswigolonyanini leswi kokiwaka hi ntlawa lowu tiyeke wa tihanci kutani ti yisiwa edorobeni leswaku ti cincisaniwa hi swakudya, malunghiselelo ya xixika ni mbewu ya ximumu ya ku byala mavele. Eminkarhini leyi Manana a a va na mina ntsena, naswona eka madyambu lama leheke a a lumeka rivoni ra le xikarhi ka vusiku a hlaya ni ku tlhela a hlayisisa Bibele. A a kholwa swinene leswaku Xikwembu a xi ri ni vanhu, naswona a a lavisisa ntila wa vona.

Loko ndzi ri ni malembe manharhu, vatswari va mina va rhurhele eka purasi leri nga eKansas ekusuhi ni xidorobana xa Kiowa. Xiyenge xa pfhumba leri a xi endliwa hi xigolonyani, lexi ehenhla ka xona tatana a a xi funengete hi seyila. Ndzi khomiwe hi vuvabyi lebyi a byi vitaniwa chachalaza, naswona ndzi tsundzuka ndzi etlele exisangwanini xa filoro ya xigolonyani, xo saseka ni lexi kufumelaka, ndzi hlalele rivoni ra mafurha ya malahla ri ri karhi ri ya endzhaku ni le mahlweni exifunengetweni xa seyila ehenhla ka nhloko. Manana a a ndzi chukucha hi mpfangano wa mafurha ya nguluve, tarapentini, ni mafurha ya malahla. Ndza ha tsundzuka ndlela leyi ndzi titweke khwatsi ha yona ni ku chaveleleka kun’we ni rirhandzu leri fambisanaka na swona.

Masungulo Ya Gondzo

Lexi katsiweke emianakanyweni ya vuhlangi bya mina i ku rhurhela ka hina eAlva, Oklahoma. Manana a a ha lavisisa ndlela leyi yisaka “evanhwini va Xikwembu.” Siku rin’wana Manana u kume swiphephani swa Bibele exitupini xa hina. Hi ku hatlisa endzhaku ka kwalaho tatana u tshineleriwile exitolo lexi a a tirha eka xona hi phayona (mutirheli wa nkarhi hinkwawo), loyi a n’wi kombeke yin’wana ya tivholumo ta Studies in the Scriptures ya C. T. Russell, muungameri wo sungula wa Sosayiti ya Watch Tower. Hambi leswi Tatana a xaveke buku leyi, i manana loyi a yi hlayeke ni ku xiya rungula ra kona ri ri leri humaka eka xihlovo lexi fanaka ni xa swiphephani leswi siyiweke exitupini.

Tatana u rhambiwe hi phayona eka nhlangano wa dyondzo ya Bibele madyambu wolawo. A nga hlawulanga ku ya, kambe Manana u yile, a famba na mina. A ndza ha tsundzuki ngopfu hi ku va kona enhlanganweni lowu, kambe vuxokoxoko ndzi byi twe makhamba yo tala eka manana. A ku ri ni 10 kumbe 12 lava a va ri kona, kutani xivutiso xi vutisiwile xi ku, “Hi fisa ku yini?” Makwerhu wa xisati loyi a a ri kona a hlamula a ku, “Ku fana ni xiharhi xa nhova.” Manana a a tsemeke nhlana. U kavanyetile a ku: “Ndzi khomeleni, kambe xana ndzi twisisa leswaku mi tshemba leswaku hi fa tanihi xiharhi xa nhova?” Makwerhu wa xinuna loyi a a fambisa nhlangano lowu u hlamurile a ku: “Xana u nga pfula eka Eklesiasta 3:19-21 ivi u tihlayela yona?”

Manana u tsakele ku ndzi byela a ku: “Va endle leswaku ndzi suka enhlanganweni wolowo hinkwawo ndzi ri ni swivutiso leswi landzelelanaka, naswona va nyikele madyambu wolawo hinkwawo leswaku va swi hlamula.” Ndzi tsundzuka loko manana a nyanyukile loko a vuya ekaya. Hakunene a a kume vanhu va Xikwembu ni ndlela ya vutomi leyi a a lava ku yi landzela. Lawa a ya ri masungulo ya ndlela leyi!

A ku ri hi 1913. Hi ku hatlisa a ku ri ni ku kombisiwa ka swifaniso leswi tshuka-tshukaka swa Sosayiti ya Watch Tower ni nkombiso wa ma-slide, ku nga “Photo-Drama of Creation.” Manana a a tsake ngopfu ku va un’wana wa lava veke kona enkarhini wa nkombiso eholweni ya mintlangu. Malembe wolawo eAlva a ya phyuphyisa eka Manana. A ndzi swi kota ku eka yena, “Manana, se wa n’wayitela, naswona a wu nga n’wayiteli ngopfu.”

Hi nkarhi lowu Manana a a teke xiyimo lexi tiyeke xa ntiyiso. Leswi a swi ri enkarhini lowu Swichudeni swa Bibele a swi tshemba leswaku swi ta tekeriwa etilweni “siku rihi na rihi sweswi,” kutani va vone vutomi byo olova lebyi a byi ta humelela ku nga ri khale. Kambe a swi vanga tano hi Manana. A a nga khumbiwanga hi ku langutela ka xihatla ko ya etilweni. Manana a a ‘khomekile swinene,’ hi laha a vuleke ha kona, ‘a dyondza, a ya eminhlanganweni, kutani a hlanganyela eku chumayeleni ka mahungu lamanene ya Mfumo.’

Hi ku anghwetla Nyimpi yo Sungula ya Misava a yi tinyike matimba, naswona leswi swi tise nxaniso lowu humaka eka vanhu va doroba. Ndzi tsundzuka ndzi ri karhi ndzi famba na Manana hi yindlu na yindlu hi kuma vasayini lava kombelaka hulumendhe wa U.S. leswaku wu ntshunxa Makwerhu Rutherford ni vanakulobye va nkombo eAtlanta, Georgia, ekhotsweni ra tiko laha a va khotsiwe kona hi tihanyi. Kambe nchumu wun’wana wu humelerile lowu wu hi sindziseke ku rhurha.

Nyimpi yi herile, naswona ntungu wa chachalaza wu tlhekekile. Chachalaza yi siye manana a ondzile emirini. Dokodela u tsundzuxe Tatana leswaku a n’wi rhurhisela edzongeni wa California laha maxele a ya ta antswa. Hi fike eLos Angeles ivi hi tshama eAlhambra, xin’wana xa swivandla leswi rhendzeleke muti. Kona ndzi kongomane ni kungu lerikulu ra vutomi bya mina.

Hi 1924 mina ni munghana wa mina wa xisati hi fambe hi xitimele lexi yaka eLos Angeles leswaku hi ya va kona enkosini wa makwerhu wa xisati wa Vukriste loyi a hi n’wi rhandza. Eka pfhumba ra hina ro tlhelela endzhaku, hi vulavule hi nhloko-mhaka ya ku tinyikela (leyi sweswi yi tiviwaka tanihi ku tinyiketela). Ndzi sungule ku anakanyisisa swinene hi vutomi bya mina n’wini kutani ndzi bula hi leswi na Manana. Leswi swi endle leswaku ndzi lavisisa nhloko-mhaka leyi hi ku tirhisa minkandziyiso leyi gandlisiweke nakambe ya Xihondzo xo Rindza, ndzi hlaya xin’wana ni xin’wana ehenhleni ka ku tinyiketela ndzi ya endzhaku ku ya fika elembeni ra 1908. Hi ku hatlisa endzhaku ka kwalaho ndzi nyikele vutomi bya mina eka Yehova, naswona hi October 1925 ndzi khuvuriwile.

Vanakulobye Va Le Ndleleni

Siku rin’wana hi 1927, ndzi byeriwe leswaku a ku ri ni makwerhu wa xinuna la vuriwaka Herbert Abbott loyi a a lava ku hlangana na mina. A ndzi tshukile, tanihi leswi a ndzi nga n’wi tivi. Kambe a swi ndzi tekelanga nkarhi ku swi kumisisa. Ku tiva leswaku a ndzi ri na 18 naswona a ndzi tinyiketile malembe mambirhi swi n’wi tsakisile. Hi tivanile, hi tolovelana tin’hweti tinharhu, naswona hi tekanile hi July 1927.

Mina na Herbert hi xave yindlu eswitsungeni swo xonga swa Pasadena. Siku rin’wana hi ximun’wana xa 1928, ndzi vuye ni poso, leyi a yi katsa rungula leri fambisanaka ni ntirho wa vuphayona. Nimadyambu loko Herbert a vuya ekaya a huma entirhweni, ndzi humelerise mianakanyo ya leswaku hi xavisa kaya ra hina ivi hi nghenela ntirho wa vuphayona bya nkarhi hinkwawo. U vule leswaku loko ndzi rhandza ku tshika mahanyelo yerhu ya sweswinyana, a nga ka a nga vuli a ku doo.

Hi amukele nsimu eDorobeni ra Charles, elowa, leyi a yi ta tirhiwa endzhaku ka ku va kona entsombanweni eDetroit, Michigan. Hi ximumu makungu ya hina yo phayona a ya helerile, kambe lexi hi hlamariseke a ndzi ri na khwiri. Xana a hi fanele ku endla yini? Eka hina ku cinca makungu yerhu manuku a swi ta fana ni ku: “Yehova, ha swi tiva leswaku u nga hi hlayisa hi ri vambirhi kambe hayi hi ri vanharhu.”

Endzhaku ka ntsombano, mina na Herbert hi ye exiavelweni xa hina eDorobeni ra Charles. Kambe kwalomu ka n’hweti ya vunhungu ya ku tika ka mina, swi vonake ku ri vutlhari ku tlhelela eLos Angeles. Eku sunguleni ka January ya 1929, Perousia Carol xinhwanyetana xa hina xo xonga u velekiwile. Hambi swi ri tano, ntsako wa hina na yena, wu ve kona tin’hweti ta kaye ntsena; hi October u lovile.

Xitshembiso xa Yehova xa ku pfuxiwa ka vafi a xi ri lexikulu emianakanyweni yerhu. Hambi swi ri tano, rifu i nala, naswona ku vona xinhwanyetana xa hina lexintsongo xi file a swi vavisa! Mianakanyo ya xihatla ya murhandziwa wa hina lontsongo loyi a etleleke emisaveni yo titimela yi phyuphyisiwe hi vutivi bya hina bya Rito ra Xikwembu. A a tietlelerile ntsena; a a ta tshama emianakanyweni ya Yehova. (Yohane 11:11-14, 23-25) Hakunene, u etlele nkarhi wo leha, kambe siku rin’wana eka nkarhi lowu taka u ta pfuxiwa ivi a komba leswaku Rito ra Xikwembu i ntiyiso. Ku navela ka mina ka leswaku onge a nga tisa ku dzuneka hi laha ku nga heriki evitweni lerinene ra Yehova ku ya emahlweni.

Swindledyana Ni Tigolonyi-nkokiwa

Hi tlhele hi endla malunghiselelo yo phayona. March leyi tlhandlamaka hi xave golonyi-nkokiwa leyi funengetiweke hi seyila, leyi nga ni Iwangu leri songekaka naswona hi xavise Studebaker yerhu leyi rhwalaka nkombo wa vakhandziyi hi xava Model A Ford leswaku yi koka golonyi-nkokiwa. Xisweswo ku sungule malembe yerhu ya 25 ya mimovha ni tigolonyi-nkokiwa.

Xigolonyana lexintsongo lexi kokiwaka lexi hi fambeke egondzweni hi ntsako ha xona xi hi pfune malembe lama tlulaka nhungu. Xivandla xa filoro a xi ri 4 X 5 wa tifidi (1,2 x 1,5 m), naswona xivandla xo swekela a xi ri 11 x 12 wa tiinci (28 X 30 cm) lexi a xi kokiwa. A ku ri na mibedo mimbirhi leyinene, switofu swimbirhi swa parafini leswi lumekiwaka, bakiti ra mati, rivoni ra parafini, hitara ya mafurha ya malahla, bakiti ro hlantswela, bodo yo hlantswela, ayini ya parafini ni bodo yo ayinela. Nakambe a ku ri ni vuhirhi lebyintsongo ehenhla ka xitofu, ni khabodo leyintsongo laha a ndzi hlayisa Haviland yerhu yo xonga ya vumba, leyi a ku ri nyiko ya mucato. Vusiku byin’wana mabawuti lama khomaka vuhirhi ya tshovekile, naswona vuhirhi byi wele ehansi ni ku onhaka kun’we lokukulu. Nakambe, ku we rivoni ra parafini hi le nhlokweni ya rona, ku ri hava ko onhaka handle ka tindhichi ta hina leti rhandzekaka leti a ti hume swiphisa-phisana swo tala!

Makhamba ma nga ri mangani hi boheke ku lunghisa Iwangu ra seyila ehenhla ka golonyi-nkokiwa. Leswaku hi endla leswi hi boheke ku xava swifunengeto swo tsindziyela swa maseyila leswi a swi tirhisiwa hi vabyari va mihandzu ku funengeta mirhi ya malamula leswaku yi vhutheriwa. A hi tsemelela maseyila ya va tingoti kutani hi ya rhungelela ehenhla ka yona hi tinayithi leti petsekeke ku kondza loko Iwangu ra golonyi-nkokiwa ri funengetiwile eku heteleleni.

Musumbunuku a ri ri siku ro hlantswa mpahla. A hi hlantswa ni ku basisa mpahla hi mati lama kiweke exinambyanini, enambyeni, kumbe exihlobyeni xa muti kutani hi yi omisa hi dyambu. Nakambe a hi ri ni ovheni leyintsongo leyi songekaka, leyi a ndzi yi tirhisa ku baka khekhe ra swakudya swa ninhlekanhi swa vhiki leri tlhandlamaka. Se a hi tiyimisele ku hlangavetana ni mphikamakaneta ya nsimu ya hina.

Hi va-1930 a ku ri ni ku rhurha ku sukiwa emapurasini ku yiwa emadorobeni. Minkarhi yin’wana a hi landzela gondzo leri kongomisaka ndlela ya rona endlwini hi timayele leti tsemakanyaka tintshava ni swindledyana, ku ya kumeka leswaku yindlu ya kona i rhumbi ntsena. Ku tlhantlha xiphiqo lexi, hi tirhisile phere ya swivona-kule leswaku hi tiyiseka loko ku ri ni mpahla elayinini, loko ku ri ni musi lowu humaka echimeleni, kumbe loko kumbexana ku ri ni tihomu ekusuhi. Leswi swi hi hlayisele nkarhi ni petirolo. Kavula, a ku nga ri minkarhi hinkwayo laha a hi swi vona loko ku ri ni yindlu egondzweni, kutani a hi vutisa vaakelani loko ku ri leswaku patu ri ya endlwini.

Eka nkarhi wun’wana a hi swi tivanga leswi a hi fanele ku swi endla. A ku ri ni vudyelo bya swifuwo eka timayele ta 15 (24 km) ku tsemakanya tintshava, kambe vaakelani a va nga tiyiseki loko ku ri leswaku ku ni munhu ekaya. Petirolo ya riendzo ra siku leri tlhandlamaka a yi fanele ku ehleketeriwa. A hi ri kusuhi ni xinambyana lexi nga erivaleni ra ntshava xa kwalomu ka 4 kumbe 5 wa tifidi (1,2-1,5 m) hi ku anama, naswona Herb a a ri ni torha. U khinsame hi matsolo ya yena a nwa, loko nchumu lowu vangamaka wu koka tihlo ra yena. U wu fikelerile ivi a wu teka eka tikhoyini leti nga evuandlalweni bya xinambyana wu ri lowu endlaka tidolara to talanyana. Kutani ke, kavula, a hi nga ha kanakani naswona hi kongome emahlweni. A ri ri pfhumba ro leha ro nonon’hwa, naswona n’wini wa purasi a a nga tsakeli, kambe hi swi tivile leswaku nsimu a yi hlanganisiwile, naswona n’wini wa purasi a a amukele vumbhoni.

Mintokoto Ya Le Gondzweni

Hi malembe yo tala, hi ve ni mintokoto yo tala leyi nyanyulaka ni leyi hlekisaka. Hi xikombiso, ku ve ni nkarhi lowu hi kongomaneke ni vukari lebyikulu eCorning, California. Mina ni vamakwerhu va mune va xisati hi ye hi ya pfuna Aleck Bangle (loyi sweswi a nga murhumiwa eJamaica) loko a himeteriwile. A ku ri ni vahlaleri lava tlulaka dzana exitarateni, hinkwavo va tsakisiwa hi muxanisi. Sweswi swa hlekisa ku tsundzuka ku teka ka mina pompo leyikulu ivi ndzi hima muxanisi enhlokweni loko a ri karhi a voyama leswaku a nyikela nhlaselo lowu vavaka eka makwerhu werhu Aleck!

Nkandziyiso wa Consolation (lowu sweswi ku nga Aiuake!) wa May 29, 1940, exifunengetweni a wu ri ni xifaniso xa muungameri wa vunharhu wa Amerika, Thomas Jefferson, ni mujeko wa Amerika. Tanihi leswi wolawo a ya ri masiku ya khombo ni nxaniso, ndzi vone leswaku minkarhi hinkwayo a swi ta va swinene ku rhwala yi nga ri yingani ya minkandziyiso yoleyo enkwameni wa mina wa timagazini, ku endlela loko hi tshika hi yi lava. Hi ku tiyiseka loku aneleke, Mugqivela wun’wana loko ndzi ri karhi ndzi endla vumbhoni bya le xitarateni hi timagazini, ndzi tshinelele vavanuna vambirhi ekhonweni. Un’wana, wanuna la langutekaka a bohanile swinene, hi ku kariha u te: “Vona, wansati, loko u ri ni lowu nga ni mujeko wa Amerika eka wona, ndzi nga wu teka, kambe n’wina Timbhoni ta Yehova—” Kavula, loko a nga si vula rito rin’wana, nhlamulo ya mina yi ve leyi: “Oho, Muchaviseki, ndzi tsake ngopfu leswi ndzi nga na leyi u yi lavaka,” ivi ndzi humesa nkandziyiso wolowo enkwameni wa timagazini ta mina. U tshike ku bananisa mali ya nsimbhi exikhwameni xakwe, a hlamala, a nghanghamela, kutani a ndzi nyika munyikelo wa kona—ivi ndzi n’wi nyika magazini!

Ndzi ve ni nkarhi wun’wana wo hlekisa loko hi ri karhi hi hangalasa xibukwana xo hlawuleka eka vafundhisi hinkwavo—The Kingdom, the Hope of the World. Eka yindlu yin’wana, mufundhisi u hi amukerile. A a nga tsakeli nikantsongo ku xi amukela, kambe swiletelo swerhu a ku ri ku xi siya enyangweni loko swi koteka, kutani hi ntsako ndzi te: “Muchaviseki, leyi i kopi ya wena, kutani ndzi ta ku vekela yona laha.” Ndzi hundzulukile ndzi famba, naswona loko ndza ha famba ndzi ya endleleni, xibukwana xi tile xi ri karhi xi haha xi ndzi hundza ivi xi ya jitama ehansi ekusuhi ni xidan’wana. Ndzi xi rhorile, ndzi nga lavi ku xi siya kwalaho, kambe enkarhini wolowo mbyana leyikulu yi tile yi ri karhi yi bonga endzhaku ka mina, yi vutla xibukwana evokweni ra mina, kutani yi tlhelela endzhaku eka n’wini wa yona, ku nga muchumayeri. Kutani leswi ndzi hlulekeke ku swi nyikela, mbyana yi swi endlile!

Hi 1953, Manana, Herbert na mina hi tshame eSacramento. Tanihi leswi rihanyo ra Herbert a ri n’wi karhata, hinkwerhu hi boheke ku cinca mahanyelo ya hina. Hakanyingi ndzi tlangele Yehova hikwalaho ko ndzi katekisa hi manana la tshembekaka ni nuna wa mina la tshembekaka. Hinkwavo a va ha ri kona sweswi, va amukele hakelo ya vona ya le tilweni. Manana u fe hi 1975; Herbert u hete pfhumba rakwe ra laha misaveni hi September 1980, a ri ni 82 wa malembe hi vukhale. Xivundza xa ha ri lexikulu, kambe loko ndzi tsundzuka malembe ya ntirho wa hina kun’we, ndza chaveleleka. Naswona ndza swi tiva leswaku ku nga ka ku nga vi na makumu endleleni leyi, hikuva Yehova, hi ku tirhisa N’wana wakwe Yesu Kriste, i Mukongomisi wa mina endleleni leyi ndlandlamukaka hi laha ku nga heriki.