Tsaka—U Kombisa Tintswalo Eka Lava Nga eKhombyeni

“L’a sanḍaka warikwav̌o wa dyoha, Kambe ku katekile munhu l’a nga ni v̌unene e ka šisiwana.”—SWIVURISO 14:21.

1, 2. Ku humelele yini eka mindyangu minharhu ya Philippine, swi hi susumetela ku vulavula hi swivutiso swihi?

LOKO mindyangu minharhu ya Philippine eXifundzeni-nkulu xa Pangasina yi ri enhlanganweni wa Vukriste, ndzilo lowu nga rindzeriwangiki wu hise tiyindlu ta yona ti va nkuma. Loko yi tlhelela ekaya, yi tikume yi nga ri na swakudya kumbe ndhawu yo etlela. Vakriste-kulobye, hi ku twa hi ta mhangu, va khirimanile ni swakudya naswona va lunghiselele vutshamo ni van’wana ebandlheni. Mixo lowu landzelaka, Vakriste va fike ni timhandzi ni switirho swin’wana swa ku aka. Rirhandzu leri ra vamakwerhu ri hlamarise vaakelani. Mindyangu minharhu yi pfunekile na yona. Ndzilo wu herise tiyindlu ta yona, kambe ripfumelo ra yona ni timfanelo tin’wana ta Vukriste swi ponile ni ku kula hikwalaho ka xiendlo xa rirhandzu.—Matewu 6:33; ringanisa 1 Vakorinto 3:12-14.

² Xana mintokoto yo tanihi lowu a yi khutazi? Yi aka ripfumelo ra hina eka tintswalo ta vumunhu ngopfu-ngopfu eka matimba ya Vukriste bya ntiyiso. (Mintirho 28:2) Hambi swi ri tano, xana hi tlangela xisekelo xa Matsalwa xa ‘ku endlela vanhu hinkwavo leswinene, kambe ngopfu-ngopfu va ndyangu wa lava pfumeleke’? (Vagalatiya 6:10) Naswona xana hina hi hexe hi nga endla swo tala mayelana ni leswi hi ndlela yihi?

Ntila Lowunene Wa Hina

3. Xana hi nga tiyiseka ha yini mayelana ni ku hi khathalela ka Yehova?

³ Mudyondzisiwa Yakobo wa hi byela: “Nyiko yin’wana ni yin’wana leyo saseka ni ku ha hinkwako loku hetisekeke, swi ta hi le henhla.” (Yakobo 1:17) Sweswi i ntiyiso swonghasi, hikuva Yehova u hi lunghiselela ndzalo ya swa moya ni vunene bya rifuwo! Hambi swi ri tano, xana u rhangisa yini? Swilo swa moya. Hi xikombiso, u hi nyike Bibele leswaku hi ta va ni vuleteri bya moya ni ntshembo. Ntshembo wolowo wu le ka nyiko ya N’wana wa yena, leyi gandzelo ri nga xisekelo xa ku rivaleriwa ka hina ni ku va ni ku langutela ka vutomi lebyi nga heriki.—Yohane 3:16; Matewu 20:28.

4. Xana swi vonaka hi ndlela yihi leswaku Xikwembu nakambe xi tsakela swilaveko swa hina swa nyama?

⁴ Yehova u tsakela ni timhaka tin’wana ta hina ta nyama. Muapostola Pawulo u anakanyisise hi leswi ni vavanuna va Listra va khale. Hambi leswi a va nga ri vagandzeri va ntiyiso, a va kanetanga leswaku Muvumbi u ‘endle leswinene, a hi nyika timpfula to huma etilweni ni tinguva ta ndzalo, a tata timbilu ta hina swinene hi swakudya ni ku tlangela lokunene.’ (Mintirho 14:15-17) Hikwalaho ka rirhandzu, Yehova u hi nyika hinkwaswo swilaveko swa hina swa moya ni ku endla malunghiselelo ya vutomi bya hina bya miri. Xana a wu ehleketi leswaku leswi swi vanga ku va ka yena ‘Xikwembu xa ku tsaka’?—1 Timotiya 1:11.

5. Hi nga dyondza yini hi ku tirhisana ka Xikwembu na Israyele wa khale?

⁵ Ku tirhisana ka Xikwembu na Israyele wa khale ku komba nyingiso wa xona lowu ringaneke eka swilaveko swa moya swa vagandzeri va xona ni le ka xiyimo xa vona xa nyama. Xo sungula, xi endle leswaku Nawu wu kumeka eka vanhu va xona. Tihosi ta vona a ti fanele ku lunghiselela kopi ya munhu hi xiyexe ya Nawu, naswona vanhu a va hlangana hi minkarhi ku twa Nawu wa Xona wu hlayiwa. (Deuteronoma 17:18; 31:9-13) Nawu wu endle leswaku tabernakela kumbe tempele ni vaprista va endla magandzelo leswaku vanhu va ta kuma ntsetselelo wa Xikwembu. Vaisrayele a va hlengeletana nkarhi na nkarhi eka minkhuvo ya moya, timhaka letikulu eka ku gandzela ka vona ka lembe na lembe. (Deuteronoma 16:1-17) Hikwalaho ka leswi hinkwaswo, Muisrayele un’wana ni un’wana a a ta va la fuweke emoyeni emahlweni ka Xikwembu.

6, 7. Xana Yehova eka Nawu u kombe ku khathalela kakwe ka swilaveko swa nyama swa Vaisrayele hi ndlela yihi?

⁶ Kambe, Nawu wu kombe hi laha Xikwembu xi hlayisaka swiyimo swa nyama swa malandza ya xona. Kumbexana lexi xi taka emianakanyweni ya wena i milawu leyi nyikiweke Israyele malunghana ni ku sivela ni magoza lama hunguteke ku hangalaka ka vuvabyi. (Deuteronoma 14:11-21; 23:10-14) Kambe a hi fanelanga ku honisa malunghiselelo yo hlawuleka ya Xikwembu lama endliweke ku pfuna swisiwana ni lava hlunameke. Rihanyo leri nga nyawuriki, kumbe mhangu yo tanihi ndzilo kumbe ndhambi swi nga ha va swi tisele Muisrayele vusiwana. Eka Nawu wakwe Yehova u pfumele leswaku a hi hinkwavo a va ta ringana hi ikhonomi. (Deuteronoma 15:11) Kambe u endle swo tala ku tlula ntsena ku tsetsa swisiwana ni lava hlunameke. U lunghiselele mpfuno.

⁷ Swakudya ku ta va xilaveko xa xihatla eka vanhu vo tano. Kutani Xikwembu xi lerise leswaku swisiwana elsrayele swi fanele ku ntshunxekela ku khwaja emasin’wini ni le tivhinyeni kumbe eka mirhi ya mitlhwari. (Deuteronoma 24:19-22; Levitika 19:9, 10; 23:22) Ndlela ya Xikwembu a yi nga khutazi vanhu ku loloha kumbe ku hanya hi ku kombela loko va swi kota ku tirha. Mukhwaji wa Muisrayele a a fanele ku endla, kumbexana a heta tiawara to tala ehansi ka dyambu ro hisa ku hlengeleta swakudya swa siku. Hambi swi ri tano, a hi fanelanga ku honisa leswaku hi ndlela leyi Xikwembu a xi swi lunghiselele kahle swisiwana.—Ringanisa Ruti 2:2-7; Psalma 69:33; 102:17.

8. (a) Muyuda un’wana ni un’wana a a khutaziwe ku endla yini eka vamakwavo va yena? (Ringanisa Yeremia 5:26, 28.) (b) Xana u nga ringanisa langutelo leri Xikwembu xi ri khutazeke eka Vayuda na yini lexi tolovelekeke namuntlha?

⁸ Ku ya emahlweni Yehova u kandziyise ku tsakela ka yena ka swisiwana hi marito yo tanihi lama nga eka Esaya 58:6, 7. Hi nkarhi lowu Vaisrayele van’wana a va titsona swakudya hi ku kanganyisa, muprofeta wa Xikwembu u te: “Ku tiṭona ŝakudya lo’ku nḍi ṭakisaka a hi kuloku šana: E ku . . . nṭhunša mapinḍa ya v̌ukhumbi, ku tlherisa la’v̌a šanisiwaka v̌a nṭhunšiwile, ni ku ṭhov̌a mpingu wihi ni wihi? Šana a hi ku phamela loyi a nga ni ndlala e v̌uŝa bya wena, a hi ku amukela e ndlwini ya wena e šisiwana le’ši nga riki na kaya šana? Ni loko u v̌ona munhu a ŝerile, u ṅwi funengeta-ke? Ni loko u nga hunḍukeri loyi a nga nyama ya wena hi šiv̌iri šana?” Vanhu van’wana namuntlha va hlayisa leswi swi nga vuriwaka ‘lunghiselelo ra ku chavelela.’ Va navela ku pfuna vanhu lava pfumalaka loko ntsena swi nga vuli ku tikarhata ko karhi ka munhu hi xiyexe kumbe nchumu lowu nga ta va wisela ekhombyeni. Mawaku moya wo hambana lowu kombisiweke eritweni ra Xikwembu ha Esaya!—Nakambe vona Ezekiel 18:5-9.

9. Xana Nawu wu tsundzuxe yini eku lombiseni, naswona i langutelo rihi leri Xikwembu xi ri khutazeke?

⁹ Ku khathalela vamakwavo va swisiwana va Vaisrayele swi nga kombisiwa eku lombiseni. Muisrayele a nga ha rindzela ku hakeriwa loko a lombisa mali eka un’wana loyi a a lava ku yi tirhisela ku endla kumbe ku kurisa bindzu rakwe. Hambi swi ri tano, Yehova u vule leswaku hi nga lombi hi hakelo eka mali leyi lombiweke makwerhu wa xisiwana, loyi ku pfumala ntshembo kakwe ku nga ha n’wi susumetelaka eku endleni swo biha. (Eksoda 22:25; Deuteronoma 15:7, 8, 11; 23:19, 20; Swivuriso 6:30, 31) Langutelo ra Xikwembu eka xisiwana a ku ta va ntila eka vanhu va xona. Hi tshembisiwile: “L’a ṭeṭelelaka šisiwana o lomba Yehova, Kutani Yehova o ta hakela ku endla ka yena.” (Swivuriso 19:17) Anakanya ha swona—ku lomba eka Yehova, a ri karhi a ku tshembisa ku ku hakela hi xitalo!

10. Endzhaku ko xiya xikombiso xa Xikwembu, xana u nga tivutisa yini?

¹⁰ Xisweswo hinkwerhu hi fanele ku vutisa: Xana langutelo ra Xikwembu ni ku khoma swisiwana ri vula yini eka mina? Xana a ndzi dyondza ntila wa xona lowu hetisekeke ni ku ringeta ku entisa? Xana ndzi nga antswisa ehenhleni ka ku va xifaniso xa Xikwembu emhakeni leyi?—Genesa 1:26.

Ku Tlula Ka Mhala Ku Letela N’wana Wa Le Ndzeni

11. Ku khathalela ka Yesu ni ka Tata wakwe ku fanana hi ndlela yihi ke? (2 Vakorinto 8:9)

¹¹ Yesu Kriste ‘i ku kwetsima ka [Yehova] loku tikombaka eka yena, kutani u tekelele leswi Xikwembu xi nga swona hi xiviri xa xona.’ (Vaheveru 1:3) Hikwalaho, hi fanele ku rindzela leswaku a komba ku khathalela ka Tata wakwe eka lava va tsakelaka vugandzeri bya ntiyiso. U swi endlile. Yesu u kombe leswaku vusiwana lebyi faneleke ku tshunguriwa ngopfu-ngopfu i vusiwana bya moya: “Ku katekile swisiwana emoyeni, hikuva Mfumo wa matilo i wa swona.” (Matewu 5:3; ringanisa Luka 6:20.) Nakambe Kriste u te: “Leswi ndzi velekeriweke swona ni leswi ndzi nga tela swona laha misaveni, i ku ta ndzi ta veka vumbhoni ehenhla ka ntiyiso.” (Yohane 18:37) Kahle-kahle, a a nga tiveki ngopfu-ngopfu tanihi mutirhi wa masingita kumbe mutshunguri kambe tanihi Mudyondzisi. (Marka 10:17-21; 12:28-33) Mayelana ni leswi, xiya Marka 6:30-34. Hi hlaya hi nkarhi lowu Yesu a naveleke nkarhi wa xihundla leswaku a wisa. Kutani “a vona ntshungu lowukulu . . . [lowu a wu] fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi.” Xana u endlise ku yini? “Kutani a va dyondzisa leswo tala.” Ina, Yesu u tinyiketele eku hlamuleni ka xilaveko xa vona lexikulu: ntiyiso lowu va nga hanyaka ha wona hi masiku.—Yohane 4:14; 6:51.

12. Xana hi nga dyondza yini hi malangutelo ya Yesu eka Marka 6:30-34 na Marka 6:35-44?

¹² Hambi loko Yesu a khathalele swilaveko swa moya swa Vayuda vo titsongahata, a nga honisanga swilaveko swa vona swa nyama. Mhaka ya Marka yi komba leswaku Yesu a a xalamukele xilaveko xa swakudya swa xiviri. Ro sungula vaapostola va vule leswaku ntshungu wu tlherisiwa leswaku “va ya tixavela swakudya.” Yesu a nga pfumelanga. Kutani vaapostola va ehleketa ku teka timali tin’wana ta ntirho leti a va ri na tona kutani va ti tirhisa ku xava swakudya. Ku ri na sweswo, Yesu u hlawule ku endla singita leri dhumeke laha a phameleke vavanuna va 5 000, handle ka vavasati ni vana, hi swakudya swa xinkwa ni tihlampfi. Namuntlha van’wana va nga ha vona onge a swi olova eka Yesu ku phamela ntshungu hi mahlori. Kambe, a hi fanelanga ku honisa mhaka ya leswaku a a ri ni ku khathalela ka xiviri, kutani u endle hi ku pfumelelana na kona.—Marka 6:35-44; Matewu 14:21.a

13. Yesu u nyikele vumbhoni byihi byin’wana bya ku tsakela ka vuhlayiseki bya vanhu?

¹³ Kumbexana u hlaye timhaka ta Evangeli leti kombaka leswaku matitwelo ya Yesu eka swisiwana ya kuriseriwe ku tlula ni le ka vapfumari. U tlhele a pfuna lava vabyaka ni swisiwana. (Luka 6:17-19; 17:12-19; Yohane 5:2-9; 9:1-7) Naswona a ku nga ri mhaka yo hanyisa ntsena lava va kumekaka va ri kusuhi na yena. Minkarhi yin’wana a a vhakela muvabyi leswaku a lunghiselela mpfuno.—Luka 8:41-55.

14, 15. (a) Hikwalaho ka yini hi nga tiyisekaka leswaku Yesu u rindzele valandzeri vakwe ku kombisa ku khathalela ko fana ni ka yena? (b) Xana hi endla swinene ku tivutisa yini?

¹⁴ Hambi swi ri tano, xana swilaveko swa vadyondzisiwa lava pfumalaka ni lava nga swisiwana (kumbe valavi va ntiyiso) a ku ri nkhathalo ntsena wa lava va nga nyikelaka ntshunxeko hi ku endla masingita? E-e. Vadyondzisiwa hinkwavo va Yesu a va fanele ku khumbeka naswona va endla hi laha ku faneleke. Hi xikombiso, u khutaze wanuna wa mufuwi loyi a a lava vutomi lebyi nga heriki: “Xavisa hinkwaswo leswi u nga na swona, u avela swisiwana, hi kona u nga ta va ni xuma ematilweni.” (Luka 18:18-22) Nakambe Yesu u tsundzuxile: “Kambe loko u endla nkhuvo, rhamba vapfumari, ni swilema, ni vahluleki, ni lavo-fe-mahlo; u ta kateka, hikuva a va na swa ku ku tlherisela va ku nkhensa ha swona, kutani hi siku ra ku pfuka ka lavo lulama u ta tlheriseriwa swona.”—Luka 14:13, 14.

¹⁵ Mukriste i mulandzeri wa Kriste, kutani un’wana ni un’wana wa hina a nga vutisa: I ku fikela kwihi ndzi entisaka langutelo ra Yesu ni swiendlo eka vapfumari, swisiwana ni lava nga ekhombyeni? Xana hi vutshembeki ndzi nga vula, hi laha muapostola Pawulo a vuleke ha kona a ku: “Tekelelani mina, kukotisa leswi na mina ndzi tekelelaka Kriste?”—1 Vakorinto 11:1.

Pawulo—Xikombiso Xa Ku Tsaka

16. A ku ri yini xo tsakisa hi ndlela yo hlawuleka eka muapostola Pawulo?

¹⁶ Swa fanela ku vulavula hi Pawulo mayelana ni leswi, hikuva nakambe a a ri xikombiso lexinene xo xi tekelela. Hi laha hi nga rindzelaka ha kona, miehleketo yakwe yo sungula a yi ri eka swilaveko swa moya swa van’wana. A a ri ‘muyimeri wa Kriste, a khongotela van’wana leswaku va vuyelelana ni Xikwembu.’ (2 Vakorinto 5:20) Xiavelo xa Pawulo xo hlawuleka a ku ri ku chumayela ni ku aka mabandlha exikarhi ka lava va nga riki Vayuda. U tsarile: “Ndzi rhwexiwile ntirho wo dyondzisa Evangeli eka lava va nga yimbangiki.”—Vagalatiya 2:7.

17. Xana hi swi tivisa ku yini leswaku Pawulo a a khathalela ni swilaveko swa nyama?

¹⁷ Kambe leswi Pawulo a vuleke leswaku a a tekelela Kriste, xana a a (ku fana na Yehova na Yesu) khathalela makhombo ya miri kumbe ku nonon’hweriwa ka vagandzeri-kulobye? Pawulo hi yexe a a hlamule. Eka Vagalatiya 2:9, u ya emahlweni: ‘Yakobo, na Kefa [Petro] na Yohane, mina na Barnaba va hi nyike ku fungha ku tirhisana ka vona na hina: Leswaku hi ta eka vamatiko.’ Kutani eka ndzimana leyi landzelaka Pawulo u engetelerile: “Ntsena va hi tsundzuxile ku anakanya swisiwana, kutani hi swo leswi na mina a ndzi hisekele ku endla swona.” (Vagalatiya 2:10) Kutani Pawulo u tlangele swoleswo, hambi leswi a a ri murhumiwa wa muapostola la nga ni vutihlamuleri eka mabandlha yo tala,a a nga ri bizi ngopfu leswaku a nga tsakeli vuhlayiseki bya miri bya vamakwavo vakwe va xinuna ni va xisati.

18. I ‘vusiwana’ byihi lebyi kahle-kahle Pawulo a vulavuleke ha byona eka Vagalatiya 2:10, naswona ha yini va fanele ku khathaleriwa?

¹⁸ Kahle-kahle, “swisiwana” leswi a vulavuleke hi swona eka Vagalatiya 2:10 ngopfungopfu a ku ri Vakriste va Vayuda eYerusalema na Yudiya. Eku sunguleni ‘lava a va vulavula Xigriki va dzumadzumele lava a va vulavula ririmi ra Vayuda, va ku tinoni ta ka vona ta tsoniwa loko ku phakiwa swakudya swa siku rin’wana ni rin’wana.’ (Mintirho 6:1) Xisweswo, loko a vula ku va ka yena muapostola eka matiko, Pawulo u swi veke erivaleni leswaku a a nga honisi munhu eka xinakulobye xihi na xihi xa Vukriste. (Varhoma 11:13) U tlangele leswaku ku khathalela ka swa miri ka vamakwavo a ku katsiwile eka marito lawa: “Ku nga vi ni ku avana emirini, kambe . . . swirho hinkwaswo swi tirhelana. Loko xirho xin’wana xi twa ku vava, swirho hinkwaswo swi vaviseka na xona.”—1 Vakorinto 12:25, 26.

19. I vumbhoni byihi hi nga na byona bya leswaku Pawulo ni van’wana va khathalele swisiwana swa vona?

¹⁹ Loko Vakriste eYerusalema na Yudiya va xanisekile hikwalaho ka vusiwana, ndlala ya kwalaho, kumbe ku xanisiwa, mabandlha man’wana ya le kule ya pfunetile. Kavula, va tsundzuke vamakwavo lava lavaka mpfuno eswikhongelweni leswaku Xikwembu xi va seketela ni ku va chavelela. Kambe a va yimanga kwalaho. Pawulo u tsale leswaku “va le Makedoniya ni va le Akaya va tibohile hi ku tsaka ku hlenga swo pfuna swisiwana leswi nga kona exikarhi ka vahlawuriwa va le Yerusalema.” (Varhoma 15:26, 27) Lava va endlaka minyikelo yo tano ya swa timali eka vamakwavo va vona va swisiwana va ‘fumisiwile eka hinkwaswo, leswaku va ta tiva ku hanana hi mukhuva wihi na wihi, kutani leswi swi endla leswaku van’wana va nkhensa Xikwembu hikwalaho ka leswi va swi endlaka.’ (2 Vakorinto 9:1-13) Xana sweswo a ku nge vi swona leswi endlaka leswaku va tsaka ke?

20. Hikwalaho ka yini vamakwerhu lava nyikeleke ku pfuna “swisiwana” va tsakile?

²⁰ Vamakwerhu lava va avelaneke minhlengo ya vona ni “swisiwana leswi nga kona exikarhi ka vahlawuriwa va le Yerusalema” a va ri ni xisekelo lexi engetelekeke xa ntsako. Ku khathalela ka vona swisiwana a swi ta pfuna vanyikeri ku amukeriwa hi Xikwembu. Hi nga swi vona hi ku xiya leswaku rito ra Xigriki leri vulaka “nhlengo” eka Varhoma 15:26 na 2 Vakorinto 9:13 ri ni mianakanyo ya “xikombiso xa vuxaka, vumbhoni bya vun’we bya vamakwerhu, hambi nyiko.” Ri tirhisiwile eka Vaheveru 13:16, leyi nge: “Mi nga rivali ku endla leswinene ni ku pambulela van’wana leswi mi nga na swona, hikuva magandzelo lawa hi wona lama tsakisaka Xikwembu.”

Xana Hi Ta Tsaka?

21. I yini lexi hi nga vulaka leswaku xi ta va xisekelo xa ku kuma ka hina ka ntsako?

²¹ Eku vulavurisaneni loku, hi kambisisile vumbhoni bya Matsalwa lebyi Yehova Xikwembu, Yesu Kriste na muapostola Pawulo va veke na byona eka swisiwana. Hi swi vonile leswaku hinkwavo ka vona va xiye leswaku swilaveko swa moya swi fanele ku khathaleriwa ku sungula. Nakambe i ntiyiso leswaku hinkwavo va kombe hi tindlela hinkwato leti kotekaka ku tsakela ka vona ka swisiwana, vavabyi ni lava nga ekhombyeni. Va nga kuma ntsako eku lunghiseleleni mpfuno lowu kotekaka. Xana a swi fanelanga ku va tano ha hina? Muapostola Pawulo u hi khutaze ku “pfuna lava tsaneke, na swona hi tsundzuka marito ya Hosi Yesu lawa, hi xiviri xa yena, a nga ma vula loko a te: ‘Ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.’”—Mintirho 20:35.

22. I tinhla tihi ta mhaka leyi leti ta ha lavaka nyingiso wa wena?

²² Kambe, u nga ha vutisa: Xana mina hi ndzexe ndzi nga endla yini? Xana ndzi nga swi tivisa ku yini leswaku i mani loyi hi xiviri a lavaka mpfuno? Xana ndzi nga pfunisa ku yini hi ndlela leyi yi nga khutaziki vulolo, leyi nga ni vunene ni ku tiyiseka, leyi khathalelaka matitwele ya van’wana, ni leyi ringaneleke ni ntirho wa mina wa Vukriste wo hangalasa mahungu lamanene? Nhloko-mhaka leyi landzelaka yi ta vulavula hi timhaka leti, yi ku vekela xisekelo xo kuma ntsako lowu engetelekeke.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Xana U Swi Xiyile?

◻ Xana Xikwembu xikombise njhani ku tsakela ka xona ka swilaveko swa hina swa moya kun’we ni le ka swilaveko swa hina swa nyama?

◻ I yini lexi kombaka leswaku Yesu a a khathalela swinene ku tlula ku pfuna vanhu hi ku va dyondzisa ntiyiso?

◻ Xana Pawulo u veke xikombiso xa muxaka muni mayelana ni swisiwana?

◻ Endzhaku ka ku xiya swikombiso swa Yehova, Yesu na muapostola Pawulo xana u nga vona xilaveko xa ku endla yini?

[Xifaniso eka tluka 13]

Vakulu va Vakriste ni van’wana va fanele ku tirhisa xitsundzuxo xa Yesu eka Luka 14:13, 14