Norho Wu Paluxa Leswi Nkarhi Wu Fambiseke Swona

“YEHOVA i . . . Šikwembu le’ši hanyaka, ni Hosi ya mikari ni mikari.” (Yeremia 10:10) Ku hava nkarhi lowu a tshikeke ku lawula misava yakwe, mhaka leyi Hosi Nebukadnetsar wa Babilona ya khale a hlulekeke ku yi xiya. Ku tiyisa eka hosi yoleyo ya muhedeni ‘Mufumi La-nge-henhla-henhla,’ Xikwembu xi n’wi vangele ku va ni norho ivi xi endla leswaku nandza wa Xona Daniyele a hlamusela nhlamuselo ya wona.—Daniel 4:17, 18.

Norho a wu vulavula hi murhi lowukulu ngopfu. “Šitšapila sa wona ši fika e tilweni, kutani a wu voniwa hi la’va nge makuṅwini ya misava.” Hi ku lerisa ka Xikwembu, murhi wu tsemiwile, kambe xikundzu xa wona a xi kulekiwile hi timpecana ta nsimbi ni ta koporo. Leswi a swi ta va kona ku fikela loko “mikari ya ntlhanu na mimbiri” yi hundzile eka xikundzu xolexo, laha murhi a wu ta kula nakambe.—Daniel 4:10-17.

“E muri lowu u wu v̌oneke,” Daniyele a hlamusela, “wu ringanisa wena, hosi . . . ni ku fuma ka wena.” Nebukadnetsar a a ta tsemiwa. A a ta lahlekeriwa hi mfumo wa yena, ina, hambi miehleketo yakwe, a famba-famba enhoveni tanihi xivandzana xa nhova hi “mikari ya ntlhanu na mimbiri.” Hi le ndzhaku ka loko nkarhi lowu vekiweke wu hundzile ntsena laha timpecana to fanekisela a ti ta susiwa, ti pfumelela hosi ku kuma hinkwayo miehleketo ni xiluvelo xa yona.—Daniel 4:20-27.

Tanihi laha swi vhumbiweke ha kona, “timhaka leti hikwato ti humelerile hosi Nebukadnetsar.” (Daniel 4:28) Lexicon Linguae Aramaicae Veteris Testamenti yi vula leswaku “mikari ya ntlhanu na mimbiri” ya norho wa Nebukadnetsar a ku ri malembe ya nkombo ya xiviri. Tanihi leswi Nebukadnetsar a fumeke hi malembe ya 43 (624-581 B.C.E.), leswi i makumu lama twalaka.

Leswi Swi Vula Yini Eka Hina?

Nkarhi na nkarhi Yehova u tirhise vuhosi byakwe bya misava hinkwayo tanihi laha a vonaka swi fanela ha kona. Hi nkarhinyana u endle leswi emisaveni hi rixaka ra Israyele, leri vafumi va rona va la misaveni a ku vuriwa kahle leswaku va “ṭhamisa e šiluv̌elweni ša Yehova.” (1 Tikronika 29:23) Hambi swi ri tano, loko Israyele a gwinehile, Yehova u pfumelele leswaku nxaxamelo wakwe wa tihosi erixakeni ra Hosi Davhida wu tekeriwa vuhosi.

Kutani ke, swi fanela swonghasi leswaku hi ku hatlisa endzhaku ka kwalaho Xikwembu a xi ta nyika xikombiso xin’wana eka Hosi Nebukadnetsar—yena loyi a pfumeleriweke ku lovisa mfumo wa Xona wo fanekisela—leswaku leswi ni kantsongo a swi nga vuli swona leswaku vuhosi byo lulama bya Xikwembu a byi fike emakumu. A swi ri swa nkoka swonghasi ku nghenisa eka yena ni le ka tinxaka hinkwato ta Vamatiko leti endzhaku a ti ta kandziyela mfumo lowu yimelaka mfumo wa Xikwembu leswaku xiyimo lexi xa timhaka a xi ri xa xinkarhana ntsena!

Xisweswo, mhaka ya nkarhi lowu norho wu nyikiweke ha kona, munhu loyi a nyikiweke wona, ni xikongomelo xa vuhosi bya Xikwembu lexi wu xi kandziyiseke, swi komba nkoka wo tlula nhlamuselo leyi swi veke na yona eka Nebukadnetsar. Swi komba leswaku ku fana ni murhi lowu tsemiweke lowu nga ni timpecana, vuhosi bya Xikwembu lebyi a byi yimeriwa hi Yerusalema, lebyi sweswi a byi lovisiwile, a byi nga ta vuyeteriwa ku kondza mabandhi wolawo yo kuleka ya susiwa endzhaku ka “mikari ya ntlhanu na mimbiri.” Enkarhini wolowo, Mufumi wo yimela wa Xikwembu, “l’a hunḍisaka hi vuṭongo,” la yimelaka Mesiya la tshembisiweke, u ta vekiwa eMfun’weni wa xona. Vadyondzisiwa va Yesu va kombele xikombiso xa nkarhi lowu Xikwembu a xi ta swi endla ha wona leswi.—Daniel 4:17; Matewu 24:3.

Nakambe ku na swikombiso swin’wana leswi kombaka leswaku ku tirha lokukulu ka norho wa Nebukadnetsar ku lulamile. Vuprofeta lebyi rhekhodiweke eka Daniel 9:24-27 byi kombetela lembe leri faneleke ra ku ta ka Mesiya malembe lama tlulaka 500 endzhakunyana.a Sweswi loko nkarhi wa ku ta ka Mesiya tanihi munhu ku vhumbiwile hi ku pakanisa ko tano, a swi twali ku heta hi ku vula leswaku nkarhi wa ku vuya kakwe ka nkoka loku nga vonakiki ematimbeni ya Mfumo a ku ta vhumbiwa hi ku pakanisa loku ringanaka? I mani loyi a a ta fanelekela ku endla leswi ku ri na Daniyele? Tsundzuka nakambe leswaku endzhaku ka ku rhekhoda swivono ni vuprofeta bya norho wakwe, ku katsa ni norho wa Nebukadnetsar hi ta murhi, Daniyele u byeriwile: “Funengeta timhaka leto, u lemela buku leyi e ku yisa nkarini wa makumu.” Ha yini ku yisa kwalaho? Hikuva enkarhini wolowo “ku tiva [ka ntiyiso] ku ta engeteleka.” Loko leswi Daniyele a swi tsaleke a swi ta tshama swi lemiwile, swi nga twisiseki, ku yisa ‘enkarhini wa makumu,’ xana swoleswo a swi nga ta komba leswaku matsalwa yakwe a ya ta va ya nkoka wa vuprofeta enkarhini wolowo?—Daniel 12:4.

“Mikari Ya Ntlhanu Na Mimbiri”—Ku Sukela Rini Ku Fikela Rini?

Loko a nyikela xikombiso xakwe, Yesu u vulavule hi “mikari ya ntlhanu na mimbiri,” a yi vula “minkarhi [leyi vekiweke] ya vamatiko.” U te: “Yerusalema wu ta [hambeta wu] kandziyeriwa hi vamatiko ku kondza loko minkarhi [leyi vekiweke] ya vamatiko yi ta va yi herile.” (Luka 21:24) Nhlamuselo eka Oxford NIV Scofield Study Bible (1984) yi hi byela leswaku ” ‘minkarhi ya Vamatiko’ [maandlalelo ya King James Version “minkarhi leyi vekiweke ya vamatiko”] yi sungule hi vuhlonga bya Yuda ehansi ka Nebukadnetsar. . . . Ku sukela enkarhini wolowo Yerusalema, hi laha Kriste a vuleke ha kona, a wu ‘kandziyeriwa hi Vamatiko.’”

Xana “mikari ya ntlhanu na mimbiri,” kumbe “minkarhi [leyi vekiweke] ya vamatiko,” a yi ta heta nkarhi wo tanihi kwihi? Swi le rivaleni leswaku a yi ta leha ku tlula malembe ya nkombo ya xiviri ya masiku ya 360 hi siku (tanihi leswi malembe ya Bibele a ya hlayisiwe swona), leswi a swi ta endla ntsengo wa masiku ya 2 520. Mahlayelelo ya Matsalwa ya nkarhi ya komba leswaku hi fanele ku siva siku rin’wana ni rin’wana hi lembe rin’we. (Vona Tinhlayo 14:34; Ezekiel 4:6; ringanisa Nhlavutelo 12:6, 14.) Ku hlayela ko tano a ku ta vula leswaku “mikari ya ntlhanu na mimbiri” yi hete malembe ya 2 520. Loko yi sungule hi ndzoviso wa Yerusalema hi 607 B.C.E. a yi ta hela hi lembe ra 1914 C.E.

Ku tlula malembe ya makume manharhu emahlweni ka 1914, Timbhoni ta Yehova ti kokele nyingiso eka nkoka wa siku leri. Hi laha ku tsakisaka, hambi swi ri tano, buku ya International Crisis, hi Eugenia Nomikos na Robert C. North (1976), yi vula leswaku a ku ri “hava vumbhoni bya ku tlakuka lokukulu kumbe ku ‘andza’ ka mimpfilumpfilu ni mintshikilelo leswi hi ku kongoma swi yisaka eku tlhekekeni ka nyimpi.” Ku hambana ni sweswo, “eku heleni ka 1913 ni le masungulweni ya 1914 . . . vuxaka exikarhi ka mimfumo leyikulu byi tikombe byi ri lebyi lulamisiweke swinene ku tlula leswi a byi ri xiswona hi malembe yo tala.” Kambe namuntlha, hi malembe ya makume ya nkombo endzhaku, van’wamatimu va vula leswaku 1914 a yi ri yinhla yo hundzuka ematin’wini ya munhu. Hi xikombiso, buku ya nhlamuselo ya Jarimani Meyers Enzyklopädisches Lexikon, yi vula leswaku “mimbuyelo ya Nyimpi yo Sungula ya Misava hi xiviri a yi ri yo hundzula swilo naswona yi nghene hi vundzeni eka vutomi lebyi nga vaka bya vanhu hinkwavo, emhakeni ya ikhonomi kun’we ni ntirhisano ni ya politiki.”

Mimbuyelo ya tipolitiki ni swiendlakalo swa 1914 swi tiveka swinene. Mindzhundzuluko ya ntirhisano leyi swi yi tiseke yi hlamuseriwile ebukwini ya Virginia Cowles leyi nge 1913: An End and a Beginning. “Lembe ra 1913 ri funghe ku tshinela ka nguva,” wa tsala. Mayelana ni mimbuyelo ya ikhonomi, Ashby Bladen, museketeri wa muungameri-nkulu wa The Guardian Life Insurance Company of America, wa tsala: “Emahlweni ka 1914 mafambiselo ya mali ni ya swa timali a ya tirhisana. . . . Loko munhu a teka August 1914 tanihi mfungho wo avanyisa exikarhi ka swona, ku hambana exikarhi ka lembe xidzana ra vukhume kaye ni ra vumakumembirhi ka hlamarisa. Eka swilo swo tala swa timhaka ta munhu a ku ri na ku hundzuka loku heleleke ka maendlelo. . . . Xivangelo xin’wana lexikulu a ku ri ku tsemeka ka vuxaka exikarhi ka mafambiselo ya swa timali ni mali leyi nga ni nkoka lowukulu loku sunguleke hi 1914. . . . Ku tsemeka ka vuxaka a ku ri xiendlakalo xa nkoka. . . . 1914 ri funghe ku hundzuka lokukulu, ivi eku heteleleni ku va ka khombo ka mafambiselo wolawo.”

Nkarhi Wu Fambise Ku Yini?

Vumbhoni bya leswaku xikombiso xa Yesu sweswi xi tshinelela ku hetiseka byi kumeka hi ku olova tanihi mahungu ya nyuziphepha kumbe thelevhixini. Naswona byi nyika xikombiso lexi heleleke xa leswaku vumbhoni bya mahlayelelo lebyi seketelaka 1914 tanihi laha byi hlavuteriweke ha kona enorhweni wa Nebukadnetsar byi lulamile. Kutani namuntlha hi 1986 leswi swi vula leswaku se hi ni malembe ya 72 eka ‘nkarhi wa makumu.’ Yesu u tshembise leswaku swirho swin’wana swa rixaka ra vanhu lava a va kule ku ringana leswaku va tiyisa ku sungula ka wona a swi ta va swa ha hanya loko nhlomulo lowukulu wu ma fikisa feku heleni ka wona.—Matewu 24:34.

Leswi swi fanele ku hi nyika matimba swonghasi leswaku hi tshama hi hitekile, mahlo ya hina ya vekiwe eka nhlavutelo ya Xikwembu ya hi laha nkarhi wu fambeke ha kona! I swa nkoka swonghasi leswaku hi papalata ku va lava helaka mbilu, hi ringeta ku hatlisisa wachi ya Xikwembu, ku endlela ku hi nyumisa ntsena! Hi tlhelo rin’wana, i swa nkoka swonghasi leswaku hi tivonela emhakeni yo va lava tianerisaka, hi ringeta ku yi hlwerisa, ku endlela ku lahlekeriwa ntsena! Tsundzuka, swo tala swi le khombyeni ku ri na khombo ro siya hi bazi, xitimela kumbe xihaha-mpfhuka. Khombo i ra ku lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki emafambiselweni lamantshwa ya swilo ya Xikwembu. Kutani swoleswo swi ta va nchumu lowunene ngopfu lowu a wu fanele wu nga lahlekanga!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi eka tluka 6]

Xana “Mikari Ya Ntlhanu Na Mimbiri” Yi Hele Rini Hakunene?

Vanhu van’wana va vula leswaku hambi loko “mikari ya ntlhanu na mimbiri” yi ri ya vuprofeta naswona hambi loko yi hete malembe ya 2 520, Timbhoni ta Yehova ta ha hoxile hi nkoka wa 1914 hikuva ti tirhisa masungulo lama hoxeke. Va vula leswaku, Yerusalema wu lovisiwile hi 587/6 B.C.E., hayi 607 B.C.E. Loko ku ri ntiyiso, leswi a swi ta tshineta masungulo ya ‘nkarhi wa makumu’ hi malembe ya 20. Hambi swi ri tano, hi 1981 Timbhoni ta Yehova ti humese vumbhoni lebyi khorwisaka eku seketeleni ka siku ra 607 B.C.E. (“Let Your Kingdom Come,” matluka 127-40, 186-9) Handle ka sweswo, xana lava ringetaka ku tekela 1914 nkoka wa rona wa Bibele va nga kombisa leswaku 1934—kumbe lembe rin’wana kavula—ri ve ni nhlamuselo yo tiya swinene, yo xiyeka swinene ni yo hlamarisa swinene eka matimu ya misava ku tlula leswi 1914 ri endliseke swona?

[Chati eka tluka 6]

“Minkarhi [leyi vekiweke] ya vamatiko” (malembe ya 2 520)

607 B.C.E.

Yerusalema wa la misaveni a lovisiwa

33 C.E.

“Yerusalema” wa ha “kandziyeriwa” (Luka 21:24)

Nkarhi wa makumu

1914 C.E

“Nkarhi wa makumu” wa sungula (Daniel 12:4)

1986 C.E.

Malembe ya 72 “enkarhini wa makumu” (Matewu 24:3, 12, 22)

[Xifaniso eka tluka 7]

Norho wa Nebukadnetsar wu na ku tirha loku fikaka ekule loku ku khumbaka!