Ndlela Leyi Ndzi Ku Hluleke Ha Yona Ku Navela Ka Mina Ka Matimba
Hi Ku vula ka Waikato Gray
KU VELEKIWA ka mina hi December 2, 1928, a ku nga ri loku nga hava mhaka ya kona ya nkoka. A ku ri ku velekiwa ndzi hingakanyile loku laveke ku herisa vutomi bya mina kun’we ni lebyiya bya manana. Hikwalaho ke, ndzi velekiwe ndzi ri na minkondzo leyi gombonyokeke. Nkateko wa kona, hahani wa tatana u ndzi pfunile ivi eku heteleleni a yi ololoxa. Hikwalaho ka vutomi lebyi a ndzi ta byi hanya tanihi mu-Maori eNew Zealand, mpfuno wakwe wu hundzuke wa nkoka.
Tatana, Clark Gray,a a ri wa rixaka ra Ngati-Tuwharetoa Maori naswona manana, Hore Teree, a a huma eka rixaka ra Ngati-Kahungunu. Hi ku ya hi rixaka ra khale ra Maori, a ndzi ri na ndzhaka leyinene, hikwalaho ka ku huma eka tihosi timbirhi ta rixaka leti nga ni ku navela lokukulu. Ku navela ku ve nsusumeto wa matimba ni le vuton’wini bya mina.
Ku Kulela eVuswetini
A ndzi ri wa vunharhu eka lava hi nkarhi lowu faneleke va veke ndyangu wa nhungu wa vana. A wu ri nkarhi wa Gome Lerikulu, naswona vatswari va mina a va ri swisiwana ngopfu. Hi vukhume bya hina a hi tshama endlwini ya tikamara timbirhi eBay View, ekusuhi na Napier, eXihlaleni xa N’walungu, eNew Zealand. Ku hlengeleta tihunyi ehlalukweni ni ku ka mati hi thini ra mafurha ra khume ntlhanu wa tilitara ya huma exihlobyeni xa muakelani a yi ri mintirho ya siku na siku leyi ndzi yi tsundzukaka khwatsi. A hi famba nhungu wa tikhilomitara hi nga ambalanga tintanghu hi ya exikolweni, ximumu na xixika.
Vusweti lebyi byi wundle ku navela ka mina ko lunghiselela vumundzuku lebyi antswaka—ku kuma dyondzo leyinene ivi ndzi va ximani-mani. Xikolo a xi ri xivandla xo sungula eka xona. Loko ndzi ri karhi ndzi ya emahlweni na tidyondzo ta mina ta akademiki, ndzi tlhele ndzi va emahlweni emintlangweni ni le ntlangwini wa rhagibi. Ndzi ve xitsutsumi lexikulu exikolweni xa mina xa sekondari naswona hi ku hatlisa ndzi endliwe xirho xa ntlangu wa rhagibi. Ematshamelweni ya xikolo, ndhuma ya mina ya rhagibi tanihi mutlangi wa xikhundla xa le henhla xa kotara ya vunharhu yi hangalakile eXihlaleni hinkwaxo xa N’walungu.
Loko ndzi suka exikolweni ndzi ye ekholichini yo letela mathicara eWellington naswona ndzi tlhele ndzi heta lembe rin’we eYunivhesiti ya Victoria emahlweni ko teka ntirho wa vuthicara eXikolweni xa le Henhla xa Manutahi District. Loko ndzi ri kwalaho, ndzi hlawuriwe tanihi mutlangi la ringetaka wa ntlawa wa rhagibi wa Maori All Blacks. Ku tlanga eka ntlawa wa rhagibi wa rixaka ra New Zealand i norho eka va-Maori vo tala. A ku ri ku dzuneka ka xiviri eka mina ku hlanganyela eku ringeteni loku.
Ku navela ka mina a ku hetisekile. A ndzi ri thicara wa mu-Maori naswona tanihi yena ndzi kume ku xiximeka eka swivandla swa akademiki ni mintlangu. Vusweti a byi tlhelele endzhaku—vona xirilo lexi nga ekule ni jaha ra mu-Maori ra xisiwana ra va-1930!
Xana Wa Ri Tiva Vito Ra Xikwembu?
Loko ndza ha ri ekholichini, a ndzi ri na xivangelo xo nyenya vukhongeri. Ndzi kurisiwe ndzi ri mu-Anglican. Entiyisweni, mintirho ya kereke eka nkarhi wun’wana a yi fambisiwa ekaya ra ka hina. Ndzingo wa xiviri wu te loko tatana a file. Ndzi hambete ndzi tivutisa mhaka leyi Xikwembu xi tekeke tatana ha yona loko a laviwa swinene hi manana ni vana vakwe va nhungu. A swi vonakanga swi ri swinene.
Enkarhini lowu manana u sungule ku va kona etidyondzweni ta Bibele leti Timbhoni ta Yehova a ti ti fambisa ni vaakelani van’wana. A ndzi ri ni vukari. A hi ri na ripfumelo ra hina vini, kutani hikwalaho ka yini a a fanele ku karhatana ni Timbhoni letiya?
Manuku siku rin’wana Rudolph Rawiri, Mbhoni ya kwalaho, u ndzi endzerile. Ndzi kunguhate leswaku ndzi ta n’wi khomisa tingana. Kambe ku n’wayitela ni mukhuva wakwe wo tsakisa swi ndzi hete matimba. U vutise xivutiso xo olova a ku, “Xana wa ri tiva vito ra Xikwembu?” Ndzi hlamurile ndzi ku, “Yesu.” U ndzi rhambe leswaku ndzi pfula King James Bible ya mina eka Psalma 83:18. Wa nga vona ku hlamarisiwa loku! Kwalaho a ku ri na vito ra Xikwembu eBibeleni ya mina n’wini: “Vanhu va ta tiva leswaku wena, loyi vito ra yena a nga YEHOVA, u tlakukile ehenhla ka misava hinkwayo.”
A ndzi nyanyulekile. Hikwalaho ka yini kereke ya mina yi nga ri kandziyisanga vito rero ro kwetsima? Endzhakunyana, Mbhoni yin’wana ya mu-Maori, Charles Tareha, u tile ekaya ka hina kutani a fambisa dyondzo ya Bibele ya nkarhi na nkarhi na hina. Hi xiye mpfumawulo wa ntiyiso wa Bibele ivi hi tsema swinakulobye hinkwaswo ni Kereke ya Nghilandi. Ndzi ve Mbhoni leyi khuvuriweke hi 1955.
Mhaka Leyi Ntiyiso Wu Ndzi Nyanyuleke Ha Yona
Tanihi leswi a ndzi kurisiwe ndzi ri mu-Anglican, ha yini tidyondzo ta Timbhoni ta Yehova ti ndzi nyanyula? Loko va ri karhi va hlamusela Rito ra Xikwembu, ndzi nyanyuriwe hi ku olova ni ku twala. Kavula, eka vanhu vo tala ku olova koloko hi koxe i xihinga. Kambe ndzi swi vonile leswaku Bibele yi na tidyondzo ta masungulo, milawu ni vukongomisi eka xiphiqo xihi na xihi lexi xi nga ha tlhekekaka evuton’wini.—Ringanisa Psalma 119.
Leswi ngopfu-ngopfu a swi ri ntiyiso eka vutomi bya lava tekaneke. EBibeleni, ndzi kume vukongomisi bya vukati lebyi humelelaka. Yi ndzi pfune ku vona laha ndzi nga antswisaka kona tanihi wanuna ni Tatana hi ku amukela vutihlamuleri. Kavula, ndzi ve ni nkateko lowukulu wo kuma wansati wo tano lonene wo fana na Hinewaka, wa le Ngati-Porou Rixaka ra le Vuxeni. Hi tekanile hi 1954. U amukele ntiyiso wa Bibele handle ko ba mariri, naswona hi khomisanile eku tirhiseni ka milawu ya Rito ra Xikwembu.—Vona Swivuriso 31:10-31.
Nakambe ndzi nyanyuriwe ngopfu hi mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo lamanene leyi Timbhoni ti yi landzelaka. Leswaku ndzi va ni xiyimo lexi amukelekaka na Yehova, mahanyelo hinkwawo layo biha a ma fanele ku yima—vumbhisa, vuoswi, ku hemba, ku yiva, vukari, ku dlaya, rivengo ni xihlawuhlawu hinkwaswo swa soriwa hi Rito ra Xikwembu. Ndzi swi kotile ku vona mimpfuno ya mahanyelo lamanene eka mina ni le ka van’wana. A ku ri hava mihandzu leyo biha leyi faneleke ku biwa hi makatla.—1 Vakorinto 6:9, 10.
Ku Ntshunxiwa Eka Vukholwa-hava
Vukholwa-hava bya va-Maori byi tirhisana ni ndzhaka ya vu-Maori. A hi yi chava ngopfu mimoya ya lava feke, naswona tidyondzo ta Anglican ehenhleni ka moya lowu nga fiki ti tirhe ku kurisa minchavo ya mina ya vu-Maori ntsena. Hambi swi ri tano, loko ndzi sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni, ndzi dyondze leswaku Yesu u te: “Mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.” (Yohane 8:32) Ina, vutivi lebyinene bya Rito ra Xikwembu byi ndzi ntshunxile evuhlongeni bya vukhoIwa-hava bya va-Maori.
Ndzi yi tsundzuka khwatsi mhaka ya kona. Kokwa wa mina wa xinuna u file, naswona exikarhi ka tiawara ta 48 kokwa wa mina wa xisati na yena u file—endzhaku ka ku vaviseka ka mbilu. U etlerisiwe efilorweni ya kamara yo tshama eka yona, etlhelo ka kokwa wa mina wa xinuna loyi a a ri ebokisini. Va-Maori vo tala lava dyuhaleke a va rhendzele ntsumbu lowu va yimile, kambe loko murhwali wa lava feke a kombele ku pfuniwa ku n’wi nghenisa ebokisini, hinkwavo ka vona va nyamalarile ekamareni leri! Kambe loko a ku nga ri vutivi bya mina bya ntiyiso, na mina ingi ndzi balekile. Hi ku tiva leswaku lava feke va etlele eku feni, a ndzi kanakananga ku pfuneta ku tlakula ntsumbu wa kokwa wa mina wa xisati la rhandzekaka wu nghenisiwa ebokisini.
Ku sukela enkarhini wolowo, tanihi mutirheli wa Timbhoni ta Yehova, ndzi endle mintirho yo tala ya swilahlo naswona ndzi swi kotile ku chavelela vo tala hi tidyondzo to olova ta Bibele ehenhleni ka vafi. Ndzi anakanya leswaku ku olova ka mhaka leyi nga eka Yohane 11:11-44 hakunene ku lulamisa mphikamakaneta. Yesu u fanise rifu ni ku etlela. Ku hava ku xaniseka, i ku rindzela ku pfuxiwa eku feni ntsena, onge hi le vurhongweni.
Ndzingo Wa Vutshembeki
Vutivi lebyi enteke bya Bibele ni bya xikombiso xa Kriste byi sungule ku ndzi nghenisa endzingweni. Ku navela a ka ha ri nsusumeto wa matimba evuton’wini bya mina. Ntirho wa vutomi wo dyondzisa ni mintlangu a swi nyikela hinkwaswo leswi munhu a a ta swi lava. Kambe manuku nhlawulo a wu fanele ku endliwa exikarhi ka vutomi byo titsongahata, byo olova bya mbhoni ya Mukriste ya Yehova kumbe ku ringeta ku nghenisa ku navela ka mina eka ripfumelo ra mina lerintshwa leri ndza ha ku ri kumaka.
Hi 1957 ndzi kongomane ni kungu ro nonon’hwa, ndzingo wa xiviri wa vutshembeki bya mina eka Xikwembu. Ndzi nyikiwe xiavelo xo nyikela nkulumo ya Bibele entsombanweni wa muganga wa Timbhoni ta Yehova lowu a wu ta khomeriwa eLower Hutt. Kambe tanihi thicara, a ndzi boheka ku kombela livhi yo hlawuleka leswaku ndzi va kona entsombanweni. Hawke’s Bay Education Board yi arile.
A ndzi ri emahlanganweni ya tindlela—xana a ndzi ta tshama exikolweni kutani ndzi tshika xiavelo xa ntsombano ke? Kumbe a ndzi ta ringeta ku lahlekeriwa hi ntirho wa mina ivi ndzi va kona entsombanweni handle ka mpfumelelo xana? A swi nga olovi ku boha kungu. A ndzi rhandza ku dyondzisa, naswona vana ni vatswari a va tiseketele ha mina. Nhloko ya xikolo yi ndzi khutaze ku tshama exikolweni. Kambe ndzi tsundzuke marito ya Yesu lama nge: “Loyi a nga tekiki xihambano xa yena, a ndzi landza, a nga ndzi faneli.” (Matewu 10:38) Xana a ndzi swi rhandza ku tshika rifuwo leswaku ndzi kuma nkateko wa moya? Kumbe xana ku navela ka mina lokukulu a ku ta pfala ndlela?
Ndzi herise ku navela ka mina ni ntirho lowu ndzi wu rhandzeke, lowuya wo dyondzisa vana. Ndzi ye entsombanweni wa Vukriste ivi ndzi lahlekeriwa hi ntirho wa mina wa vuthicara. Kambe ke, loko ndzi languta endzhaku ndza swi tiva leswaku a ri ri kungu lerinene. Ndzi tshike ku dyondzisa vana, kambe eku heteleleni swi ndzi yise eku dyondziseni ka lavakulu endhawini leyikulu swinene. Leswaku ndzi wundla ndyangu wa mina, ndzi teke ntirho wo basisa ni wa le ntangeni. Eku heteleleni ndzi endle ntirho wa le hofisini wa xinkarhana ni wa le xitolo, leswi ndzi pfuneke ku heta nkarhi lowu engetelekeke evutirhelini.
Ndzingo Lowu Vavaka Wa Rihanyo
Eka xiteji xin’wana, ndzi ve la tsaneke hakunene. Tanihi xitsutsumi, minkarhi hinkwayo a ndzi khathalela miri wa mina. Manuku ke, swi nga rindzeriwanga, ndzi hlaseriwe hi vuvabyi bya mahahu—vuvabyi bya xifuva. Ndzi nghenisiwe exivandleni xa lava vabyaka ngopfu xa Waipukurau hi matshalatshala yo tshungula vuvabyi bya mina. Mahahu yanga ya hluleke ku amukela vutshunguri. Nkambisiso wa dokodela a wu ri wa leswaku ndzi boheka ku endliwa vuhandzuri leswaku ku susiwa dzovo ra le henhla ra hahu ra le ximatsini. Muhandzuri a a nga ta byi endla vuhandzuri handle ka mpompelo wa ngati. Milawu ya Bibele a yi nga ta ndzi pfumelela ku amukela ngati ya munhu un’wana emirini wa mina. (Mintirho 15:28, 29) Ndzi tsundzuxe dokodela leswaku a pompela leswi yimelaka ngati leswi a ndzi rhandza ku swi amukela. U swi arile sweswo. Ndzi teke mhaka ndzi yi yisa eka Yehova hi xikhongelo.
Madokodela ya kunguhate ku tshika vutshunguri hinkwabyo bya mirhi. Ematshan’wini ya sweswo, ndzi nyikiwe vutshunguri bya mirhi hi xivumbeko xa vutiolori byo famba-famba hi mavhiki mambirhi. Endzhaku ka sweswo ndzi endliwe X-ray ivi ndzi vitaniwa ehofisini ya supritendente ku ta kamberiwa. Wa nga vona ku kanakana! U te: “Mahahu ya wena ya horile. U nga ya ekaya.” Xikhongelo xa mina a xi hlamuriwile, naswona ndzi tlhelele ekaya eka nsati wa mina ni n’wana wa mina.
Ku Aneriseka Entirhweni, Hayi Ku Navela
Loko ndzi ri karhi ndzi endla nhluvuko tanihi Mbhoni, ndzi ve la anerisekaka hi swilo swa nkoka evuton’wini ematshan’wini ya ku va la navelaka swivumbeko swa le handle swa ku humelela ka misava. Hi malembe ya 28 ndzi tirhe tanihi nkulu eBandlheni ra Timbhoni ta Yehova ra Wairoa. Wairoa i xidorobana xa vaaki va 5 000 ntsena, lexi nga ni nhlayo ya vaaki va le makaya ya 7 000. Ngopfu-ngopfu i va-Maori, naswona ku fana ni vanhu vo tala va le Polynesia, va ni xinghana, va hanya hi ku olova naswona va hanana. Moya lowu wu kombisiwile ebandlheni ra ka hina, leri kuleke ri va ni vahuweleri lava gingiritekaka lava tlulaka 90 va mahungu lamanene.
Xiyenge lexi hlawulekeke xa vutirheli bya mina a ku ri lexiya xa ku pfuna vavanuna lava nga pfumeriki. Un’wana wo tano a a ri John McAndrew, mudzahi ni munwi lonkulu, loyi a tivekaka tanihi mukarihi lonkulu ni loyi a nonon’hwaka ngopfu edorobeni leri. Hambi swi ri tano ntiyiso wa Bibele wu n’wi hundzurile, kutani sweswi u tirha tanihi mulanguteri la ungamelaka eBandlheni ra Wairoa.
Wanuna un’wana la nga pfumeriki a a ri John Salmon, n’wamabindzu, loyi a rhurheleke eWairoa leswaku a susa nsati wakwe eka Timbhoni. Loko ndzi hlangane na yena, a a tsakela ku vulavula loko ndzi tirhisa King James Bible ntsena. Xexo a xi nga ri xiphiqo nikantsongo. Futhi, a ku ri ku hundzuluxela lokukulu loku Timbhoni ta Yehova ti ku tirhiseke emahlweni ka 1950, loko New World Translation yi nga si humesiwa ro sungula. Xisweswo, hi Bibele ya yena n’wini, u pfuniwe ku xiya ni ku amukela ntiyiso.
Tutura Waihape a a ri munhu la xiyekaka, mu-Maori lontshwa la tekeke loyi a rhangiseke ntirho wa vutomi lowu vangamaka wa rhagibi emahlweni ka yena. Loko ndzi sungule ku dyondza Bibele na yena,a a ri na misisi yo leha swinene leyi ndzi kalaka ndzi nga si tshama ndzi yi vona eka wanuna. Loko a ri karhi a endla nhluvuko evutivini bya Yehova na Kriste Yesu, langutelo rakwe ri hundzukile. Rirhandzu rakwe ra ntiyiso a ri ri ra nkoka swinene ku tlula ku hlawuleka hikwalaho ka misisi yakwe yo leha, naswona u yi tsemile. Namuntlha, u tirha tanihi nandza wa vutirheli ebandlheni.
Ntirho Wa Vutomi Wa Nkarhi ,Hinkwawo Wo Dyondzisa
Eka khume ra malembe lama hundzeke, ndzi tirhe tanihi mutirheli wa phayona ra nkarhi hinkwawo, ndzi nyikela avhareji ya 90 wa maawara n’hweti na n’hweti evutirhelini. Nsati wa mina u ve phayona hi malembe ya 15, naswona vana va mina vanharhu na vona va nantswe vuphayona loko va huma exikolweni.
Tanihi nhlohlorhi ya ntirho wa hina eka Yehova, mina ni nsati wa mina sweswi hi tirha laha xilaveko xi kuleke kona eXihlaleni xa Niue. Xona xi le kule ni n’walungu wa New Zealand, ehandle le Pacific. Hi kume leswaku nhlayo yintsongo ya vaaki va 2 800 yi rhandza vukhongeri, naswona vo tala va rhandza ku kanela hi Bibele. Loko hi ri kona, hi tlhele hi pfuna ni bandlha lerintsongo ku va leri hlelekeke ku antswa.
Ku navela ka mina ka matimba ka nhluvuko wa munhu hi xiyexe ni ku dzuneka swi nyamalarile. Ndzi xiye leswaku ku dzuneka loku vanhu va faneleke ku ku yisa eka Yehova Xikwembu i ka nkoka swinene. Hi laha Hosi Davhida a swi phofuleke ha kona u te: “Tlheriselani Yehova, ṅwina v̌amatiko, Tlheriselani Yehova e ku twala ni matimba! Tlheriselani Yehova e ku twala ka v̌ito ra yena!” Laha xihlaleni xerhu lexintsongo xa Niue, sweswo hi swona leswi hi ringetaka ku swi endla.—1 Tikronika 16:28, 29.
[Xifaniso eka tluka 12]
Eka maambalele ya rixaka ra va-Maori