Xana “Matilo Lamantshwa Ni Misava Leyintshwa” Swi Vula Yini?
“MATILO” ma nga ha vula Yehova Xikwembu exikhundlheni xakwe xa vuhosi. Xisweswo, loko Daniyele a byele Nebukadnetsara leswaku ntokoto lowu mufumi wa Babilona a ta va na wona a a wu ta n’wi endla a ‘tiva leswaku matilo hi wona ma fumaka,’ a a swi fana ni ku tiva “leŝaku L’a-nge-henhla-henhla o ni ku fuma e henhla ka v̌uhosi bya v̌anhu.”—Daniel 4:25, 26.
Kambe, handle ko kombetela ka rona eka Loyi a nge Henhla-henhla, rito “matilo” ri nga ha kombetela eka vafumi van’wana lava tlakukeke kumbe lava nga henhla ka vafumiwa va vona. Nxaxamelo wa vafumi va Babilona lowu Nebukadnetsara a a yimela wona wu hlamuseriwa tanihi lowu fanaka ni nyeleti eka Esaya 14:12, “nyeleti le’yi v̌angamaka, ṅwana wa v̌uronga.” Hi ku hlula Yerusalema hi 607 B.C.E., mfumo wolowo wa Babilona wu tlakuse xiluvelo xa wona “e henhla ka tinyeleti ta Ŝikwembu,” “tinyeleti” leti handle ko kanakana ti kombetela eka nxaxamelo wa Davhida wa tihosi ta Yuda.
Ku yelana ka “matilo” ni vuhosi swi pfuna ku twisisa nhlamuselo ya xiga lexi nge “matilo la’mantŝha ni misava le’yintŝha” lexi kumekaka eka Esaya 65:17 na 66:22 ni lexi tshahiweke hi muapostola Petro eka 2 Petro 3:13. Hi ku xiya vuxaka byo tano, Cyclopædia (1891, Vol. IV, tluka 122) ya McClintock na Strong yi ri: “Eka Esa. lxv, 17, matilo lamantshwa ni misava leyintshwa swi vula hulumendhe leyintshwa, mfumo lowuntshwa, vanhu lavantshwa.”
Tanihi leswi “misava” yi nga ha kombetelaka eka vandla ra vanhu, xisweswo, na wona “matilo” ma nga fanekisela mfumo lowu tlakukeke kumbe hulumendhe leyi fumaka ehenhla ka “misava yo tano.” (Psalma 96:1) Vuprofeta lebyi nyikeleke xitshembiso xa “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa,” lexi vuriweke hi Esaya, a a xi sungula hi ku pfuxetiwa ka Israyele ku suka evuhlongeni bya Babilona. Loko Vaisrayele va tlhelele etiko-xikaya ra ka vona, va nghene eka mafambiselo lamantshwa ya swilo. Korexe Lonkulu u tirhisiwe swinene hi Xikwembu eku hetisisiweni ka mpfuxeto wolowo. Le Yerusalema, Zerubabele (wa rixaka ra Davhida) u tirhe tanihi mufumi, Yoxuwa a a tirha tanihi muprista lonkulu. Hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa Yehova, lunghiselelo leri ra ku fuma, kumbe “matilo lamantshwa,” a ri kongomisa vanhu lava fumiwaka ni ku va langutela. (2 Tikronika 36:23; Haggai 1:1, 14) Xisweswo, hi laha ndzimana 18 ya Esaya ndzima 65 yi vhumbeke ha kona, Yerusalema wu ‘tsakile ni vanhu va wona va tsakisisa.’
Ku Hetiseka Lokukulu
Hambi swi ri tano, ntshaho wa Petro wu kombisa leswaku ku hetiseka ka nkarhi lowu taka a ku fanele ku languteriwa, hi ku ya hi xitshembiso xa Xikwembu. (2 Petro 3:13) Tanihi leswi xitshembiso xa Xikwembu emhakeni leyi xi yelanaka ni vukona bya Kriste Yesu, hi laha swi kombisiweke ha kona eka ndzimana 4, “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa” swi fanele swi kombetela eka Mfumo wa Vumesiya wa Xikwembu ni ku fuma ka wona ehenhla ka vanhu lava yingisaka. Hi ku pfuxiwa kakwe ni ku tlhandlukela ka yena evokweni ra xinene ra Xikwembu, Kriste Yesu u ve “la tlakusiweke ehenhla ka matilo” hi leswi a vekiweke “ehenhla ka hinkwaswo leswi nga ni vundhuna, ni ku fuma, ni matimba, ni vuhosi; . . . ku nga ri enguveni leyi ntsena, kambe ni ka nguva leyi nga ta ta.”—Vaheveru 7:26; Vaefesa 1:19-21; Matewu 28:18.
Valandzeri va Yesu va Vakriste, tanihi lava va “averiwaka ku vitaniwa ka le tilweni,” va averiwe hi Xikwembu tanihi “vadya-ndzhaka” swin’we na Kriste. (Vaheveru 3:1) Va vumba “Yerusalema lowuntshwa” lowu voniwaka exivonweni xa Yohane wu “xika hi le tilweni wu huma eka Xikwembu.” (Nhlavutelo 21:2, 9, 10; ringanisa Vaefesa 5:24-27.) Tanihi leswi xivono lexi xi boxiwaka eku sunguleni tanihi xa “tilo lerintshwa ni misava leyintshwa,” swa twisiseka leswi hinkwaswo swi yimeriwaka hi leswi swi hlamuseriwaka endzhaku. (Nhlavutelo 21:1) Hikwalaho “tilo lerintshwa” ri fanele ri yimela Kriste swin’we ni “mutekiwa” wakwe, “Yerusalema lowuntshwa,” naswona “misava leyintshwa” yi vonaka ku ri ‘vanhu’ lava fumiwaka hi vona ni lava kumaka mikateko ya ku fuma ka vona, hi laha swi kombisiweke ha kona eka tindzimana 3 na 4: “Ndzi twa ni rito lerikulu leri humaka exiluvelweni ri ku: ‘Vonani, vuako bya Xikwembu byi le vanhwini. Xi ta aka na vona, kutani va ta va vanhu va xona; Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona, xi va Xikwembu xa vona. Xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.’”
Ku Hundza Ka Matilo Ni Misava Ya Khale
Xivono xa Yohane xi vulavula hi ku hundza ka “tilo lero sungula ni misava leyo sungula.” (Nhlavutelo 21:1; ringanisa 20:11.) Eka Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki, tihulumendhe ta misava ni vanhu va tona swi kombisiwa tanihi leswi fumiwaka hi Sathana. (Matewu 4:8, 9; Yohane 12:31; 2 Vakorinto 4:3, 4; Nhlavutelo 12:9; 16:13, 14) Muapostola Pawulo u vulavule hi “mimoya leyo biha leyi nge henhla emimpfhukeni,” ni tihulumendhe ta yona, vafumi ni tihosi ta misava. (Vaefesa 6:12) Xisweswo ku hundza ka “tilo lero sungula” swi kombisa makumu ya tihulumendhe ta politiki swin’we na Sathana ni mademona yakwe. Mhaka leyi ya “tilo lero sungula” yi pfumelelana ni ntiyiso wa leswaku emahlweninyana ka mhaka leyi nge ‘tilo ro sungula ri hundzile,’ Yohane u vone xivono xa ku hluriwa ka mavuthu ya Sathana hi ku helela ni ku hoxiwa ka Sathana “ekheleni.” (Nhlavutelo 19:19–20:3) Vafumiwa va laha misaveni va ku fuma ka Sathana va herisiwa a nga si nghenisiwa ekheleni, hi laha swi kombisiweke ha kona eka Nhlavutelo 19:17, 18. (Ringanisa 1 Yohane 2:15-17.) Nhlamuselo ya ndzoviso wa ndzilo wa tilo ni misava eka 2 Petro 3:7-12 yi pfumelelana ni swivono swa Nhlavutelo.
Ku Tshama Ka Matilo Ya Xiviri Hi Laha Ku Nga Heriki
Elifasi wa le Temani u vule leswi hi Xikwembu: “V̌ona, ŝi ṭanḍa ni v̌akwetsimi v̌a šona, a ši v̌a ṭhembi, hambi ma ri matilo, a ma basanga mahlweni ka šona.” Hambi swi ri tano, Yehova u byele Elifasi ni vanghana vakwe vambirhi a ku “a mi v̌ulanga ŝa mina ŝinene kukotisa Yobo, nanḍa wa mina.” (Yobo 15:1, 15; 42:7) Hi laha ku hambanaka, Eksoda 24:10 yi ri matilo ma yimela ku tenga. Xisweswo a ku kona eBibeleni laha Xikwembu xi vulavulaka hi ku herisa matilo ya xiviri.
Leswaku matilo ya xiviri i ya hi laha ku nga heriki swi kombisiwa hi mhaka ya leswaku ma tirhisiwa ku yimela swilo leswi nga swa hi laha ku nga heriki, swo tanihi ku rhula, vuyelo lebyinene bya mfumo wa rixaka ra Davhida lowu kumiweke hi N’wana wa Xikwembu. (Psalma 72:5-7; Luka 1:32, 33) Xisweswo, matsalwa yo tanihi Psalma 102:25, 26 lama vulavulaka hi matilo tanihi lama ‘helaka’ ni lama ‘siviwaka ku fana ni nguvu leyi hlakaleke’ ma fanele ma tekiwa ma ri yo fanekisela.
Eka Luka 21:33, Yesu u vula leswaku “tilo ni misava swi ta hundza, kambe marito ya mina ma nga ka ma nga hundzi.” Mongo wa xiga lexi wu tikomba wu fana ni lowuya wa Matewu 5:18: “Ndzi tiyisile ndzi ri ka n’wina: Tilo ni misava swi nga si nyamalala [hi ku hatlisa] [kumbe, “tilo ni misava swi nga nyamalala hi ku olova”; Luka 16:17] xihikwana kumbe xirhatana, hambi xi ri xin’we, xi nga ka xi nga susiwi eNawini, ku kondza loko swilo hinkwaswo swi ta va swi hetisekile.”
Psalma 102:25-27 yi kandziyisa vukona bya Xikwembu bya hi laha ku nga heriki, lexi nga fiki, kasi ntumbuluko wa xona lowu vonakaka wa matilo ni misava swa hela, hi leswaku, swi nga herisiwa—loko xexo a ku ri xikongomelo xa Xikwembu. Ku hambana ni vukona bya Xikwembu lebyi nga riki na ku hela, ku tshama hi laha ku nga heriki ka xiphemu xihi na xihi xa ntumbuluko lowu vonakaka a ku tilawuli. Hi laha swi vonakaka ha kona emisaveni, ntumbuluko lowu vonakaka wu fanele wu hambeta wu pfuxetiwa loko wu ta tshama wu ri kona kumbe ku hlayisa vukona bya wona. Leswaku matilo lama vonakaka ma titshege hi ku rhandza ka Xikwembu ni matimba ya xona swi kombisiwa hi Psalma 148, laha, endzhaku ko vulavula hi dyambu, n’weti ni tinyeleti, ni swiphemu swin’wana swa ntumbuluko wa Xikwembu, ndzimana 6 yi vulaka leswaku Xikwembu “xi swi hlayisa swi ri kona hi laha ku nga heriki, nkarhi ni minkarhi. Ku nga nawu lowu xi wu nyikeke, naswona a wu nge heli.”—NW.