Vutshembeki Eku Tirheleni Ka Xikwembu Xa Ntiyiso
“Oho Yehova, nḍzi dyonḍzise ndlela ya wena! Nḍi ta famba e ku ṭhembekeni ka wena.”—PSALMA 86:11.
1, 2. (a) Lunghiselelo ra Xikwembu ra vanhu ri nga kombiwa hi ndlela yihi? (b) Xana Matsalwa ya hlamusela ntirho wa mavoko ya Xikwembu ni vuhomboloki bya vanhu hi ndlela yihi?
AHI nge u karhi u famba ekwandasini leri omeke, laha ku pfumalaka vutomi hinkwabyo. Hi ku hatlisa u humelela eka yindlu yo xonga. Yi na xiphyuphyisi naswona yi na xikufumeto, tiphayiphi ni gezi. Xigwitsirisi xa yona ni tikhabodo swi tele hi swakudya. Tshaku ra yona ri na mafurha ya ndzilo ni vunyingi bya swilaveko swin’wana. Xana u nga vula leswaku hinkwaswo ka swona swi te kwalaho ntsena hi ku tshika swi tiendlekerile? Xana a wu nga ta nkhensa loko n’wini wa yona a ku kombela ku tshama endlwini yoleyo ivi u tikhorisa hi swona?
2 Ahe, misava leyi yo tsakisa leyi hi tshamaka eka yona yi fana ni yindlu yoleyo. Emahlweni ka ku va vanhu va vumbiwa, Xikwembu xa hina xa rirhandzu xi lunghiselerile misava leyi ku va kaya ra hina naswona xi lunghiselele hinkwaswo leswi hi nga ta swi lava leswaku hi tsaka. (Esaya 45:12, 18) Xana a hi fanelanga ku tlangela eka Munyiki loyi wo hanana? Hi Yena loyi a huhuteleke ku tsariwa ka marito ya Bibele eka Vaheveru 3:4: “Hikuva yindlu yin’wana ni yin’wana yi akiwile hi munhu, kambe muaki wa swilo hinkwaswo i Xikwembu.” Leswi nyumisaka hi leswaku vanhu volavo va Vutianakanyi va phangile naswona va herisa ntirho wa mavoko ya Xikwembu emisaveni.—Deuteronoma 32:3-5.
3. Xana Bibele yi ri yini hi ku hanana ka Yehova sweswi ni le nkarhini lowu taka?
3 Hambi eka vakaneti va ntiyiso, malunghana ni Xikwembu, muapostola Pawulo u te: “Hambi swi ri tano, a xi tshikanga ku tikomba leswi xi nga swona, hi ku endla leswinene; xi mi nyikile timpfula to huma etilweni, na tinguva ta ndzalo, xi mi andzisela ni swakudya, xi tata timbilu ta n’wina hi ku tsaka.” (Mintirho 14:17) I ku fikela kwihi laha Yehova a nga katekisaka lava n’wi tirhelaka hi vutshembeki! Hambi leswi maxangu kumbe mimpingu ya ‘masiku lawa ya makumu’ yi nga hi tshikilelaka, ku na ntshembo lowu vangamaka wa leswaku ku nga ri khale Mufumi Hosi Yehova hakunene u ta lunghiselela nkhuvo lowunene wa swilo leswinene eka lava va n’wi rhandzaka, a sula mihloti emimombyeni hinkwayo.—2 Timotiya 3:1; Esaya 25:6-8.
Ku Hlamarisa Ka Mianakanyo Ya Munhu
4. (a) I khombo rihi leri langutanaka ni tintlhari tin’wana ta tikhomphyuta? (b) Xana Yeremia 33:2, 3 yi ri yini mayelana ni Muvumbi wa byongo bya munhu?
4 Hi malembe yo tala, van’wasayense va ringetile ku endla tikhomphyuta leti hakunene ti ehleketaka. Kambe sweswi va pfumela leswaku va hlamarisiwa hi goza ro sungula. Ha yini swi ri tano? Ee, va vula leswaku xivumbeko xa tihlo ra munhu xa va hlulekisa. Loko va nga swi koti ku encisa tihlo, xana va nga sungula njhani ku encisa byongo, naswona va nga swi kota hi ndlela yihi ku humesa vuswikoti bya miehleketo? Byongo bya munhu i xihlamariso! Sekene yin’wana ni yin’wana, dzana ra timiliyoni ra mahungu ra nghenisiwa eka xirho lexi, ku hlutiwa, ri khetsa-khetsiwa ni ku tirhisiwa evuton’wini bya vutlhari. Khomphyuta leyi rharhanganeke ngopfu a yi nge sunguli yi ringanisiwa na byona. Mawaku vumbhoni lebyinene bya vutlhari lebyi tlurisaka bya Xikwembu xa rirhandzu lexi xi hi endleke! Hi nga tsaka leswi Muendli ni Muvumbi wa hina, Yehova Xikwembu, a hi nyikeke vutlhari, ni leswi hi nga ha tirhisaka mabyongo ya hina eku dyondzeni ka “le’ŝikulu, le’ŝi fihliweke” leswi a swi hlavutelaka eka hina enkarhini wakwe na hi ndlela leyi faneleke.—Yeremia 33:2, 3.
5. (a) I hlori rihi ra ku kula ri vaka kona ntsena eka vanhu? (b) Marito ya Elihu hi lama fanelaka hi ndlela yihi?
5 Singita ra byongo bya munhu ri sungula ekhwirini, laha tisele ta byongo ti sungulaka ku vumbeka mavhiki manharhu ntsena endzhaku ko xurha nyimba. Tona ti andza hi mintlawa-ntlawa, nkarhi wun’wana ku fika eka kotara ya miliyoni ya tisele hi minete. Endzhaku ka ku velekiwa, byongo bya xihlangi byi andza kanharhu hi vukulu hi lembe ro sungula, ku komba ku hambana lokukulu ka byona ni byongo byihi na byihi bya xiharhi, ku katsa ni mfenhe. Hi ku hatlisa n’wana wa swi kota ku khoma tindzimi, a anakanya hi mhaka, ku tlangela timhaka letinene ni timhaka ta moya. Xana vuswikoti lebyi byi davuke hi ndlela yihi eka swivandzana swa tihanyi? Hi mfanelo, Elihu u te mayelana ni Xikwembu xa hina ni Muendli Lonkulu: “Ši hi nyikile ku twisisa lo’ku tlulaka ka ŝihari, Ni v̌utlhari le’byi tlulaka bya tinyanyana ta le tilweni.”—Yobo 35:10, 11.
6. (a) Matsalwa ya hlamusela xivumbeko xa munhu hi ndlela yihi? (b) Xana hi nga ma tirhisa njhani hi ndlela leyinene matimba lama Xikwembu xi hi nyikeke wona?
6 Xihlamariso lexi, mianakanyo ya munhu, xi twanana na Genesa 1:27, leyi nge: “Šikwembu ši endla munhu hi šifaniso ša šona. Ši ṅwi endla a fana ni Šikwembu; ši endla wanuna ni wansati.” Xana a hi fanelanga ku tlangela ndlela leyi Xikwembu xi hi endleke ha yona? Davhida a a tlangela. U dzunise Yehova, a ku: “Nḍa ku nkhensa hikwalaho ka mahlori ya šiv̌umbeko ša mina. Mitiro ya wena ya hlamarisa.” (Psalma 139:14) Xana a hi vongi Xikwembu xa hina hikwalaho ka xivangelo lexi fanaka? Ku tlula kwalaho, hi nga ha tirhisa mabyongo ni mimiri leyi Xikwembu xa hina xi hi nyikeke yona eku Iwisaneni ni mphikamakaneta leyi Sathana a yi pfuxelaka Xikwembu xerhu. Hi nga tirhela Yehova tanihi vahlayisi va vutshembeki.—Swivuriso 27:11.
Khomelela Ntiyiso
7, 8. (a) I ku hambana kwihi ku faneleke ku voniwa exikarhi ka ntiyiso ni mianakanyo? (b) Hi mhaka ya hundzuluko, xana vanhu lava nga ni vutivi sweswi va ri yini? (c) Hikwalaho ka yini hundzuluko wu fanele ku hlanganisiwa ni ku pfumela loku nga fanelangiki ematshan’wini ya ripfumelo?
7 Ntiyiso wu fanele ku hlula! Hina varhandzi va Yehova hi fanele ku khomelela ntiyiso loko hi ri karhi hi tirhisa matimba ya hina ya miehleketo eku hlawuleni ka ndlela ya vutshembeki. Ntiyiso wa ku tumbuluxa wu kumekile. Wu tiyile. Wu hlule ndzingo wa magidi ya malembe. Hi malembe lama tlulakanyana lembe xidzana, vunwa byebyo lebyikulu, miehleketo ya hundzuluko, yi yimele ku herisiwa. Leswi a hi mianakanyo ya hina ntsena. I ntwanano wa van’wasayense vo tala va miehleketo leyinene, maqweta, vakambisisi ni vanhu van’wana lava nga ni vutivi. Ku vulavula hi mphikamakaneta ya “milawu ya hundzuluko, hi laha yi tsariweke ha kona hi Darwin ni van’wana,” The New York Times yi katsakanye xiyimo hi ku: “Nsimu yi pfindlukile.” N’wasayense loyi a tivekaka swinene wa tsala: “Ha pfumela leswaku ku na ku kanakana eka vumbhoni bya hundzuluko. . . . Ina, hundzuluko i miehleketo ntsena. Ku tshemba hundzuluko, manuku, i xiendlo xa ripfumelo.”
8 Kambe xana ku tshemba hundzuluko hakunene i xiendlo xa ripfumelo? Ku ri na sweswo, hi nga ha ku i xiendlo xa ku pfumela swi nga fanelanga. Ripfumelo ri na masungulo lama tiyeke. Vaheveru 11:1 yi hi byela leswaku i “ku kholwa swinene hi tlhelo ra swilo [swa xiviri].” Vumbhoni bya leswaku rhekhodo ya Bibele yi sekeriwe eka swilo swa xiviri naswona i ntiyiso, bya hlula. (2 Timotiya 3:16, 17; Varhoma 15:4) Hi tlhelo rin’wana, loko vaseketeri volavo va hundzuluko va kambisisa timhaka, hi kona va ngo ya va kombisa ku kanakana lerova va kala va Iwela ku pfumela loku nga fanelangiki.
Xana Vanhu Lava Humaka Eka Timfenhe Va Ve Kona?
9. Xana marhambu ya mfenhe leyi hundzukeke munhu ma tele ku fikela kwihi?
9 Hi malembe ya 130 yo kambisisa ya masalela ya xiboho lexi pfumalekaka exikarhi ka mfenhe ni munhu, vativi va hundzuluko va te ni nxaxamelo lowuntsongo swinene wa marhambu. Ku ya hi magazini wa Science Digest, “vumbhoni hinkwabyo bya xiviri lebyi hi nga na byona hi hundzuluko wa munhu byi nga hoxiwa endzeni ka bokisi rin’we ra mufi, ku tama ka ha sala xivandla!” A swi kanakanisi, kwalaho hi laha leswi va nge i vumbhoni swi faneleke ku va kona—ni xifunengeto xa bokisi xi beleriwa xi tiya!
10. Xana ku seketela ka tintlhari ka timfenhe leti hundzukeke vanhu ku tiyiseke njhani?
10 Swifaniso sweswo swa timagazini swa vanhu lava humaka eka timfenhe leswi tirhisiwaka ku seketela miehleketo ya hundzuluko a hi nchumu loko swi nga ri switlubu-tlubu swa miehleketo, leyi tekiweke eka xisekelo xa swirhambya-rhambyana leswintsongo swa xipalapala kumbe rhambu ra rihlaya. Hi xikombiso, eka tluka 1 ra The New York Times ya August 16, 1985, kwalaho ku humelela “xifaniso xa ntlhari xa Amphipithecus, xiharhi xa masungulo lexi tivekaka swinene . . . lexi vanhu va davukeke eka xona,” ku komba nhloko ni mavoko ya xona leswi nga ni voya. Xana xifaniso lexi a xi huma kwihi? Nhloko-mhaka leyi nga eka yona yi ri: “Xiphemu xa le ndzhaku xa rihlaya ra le hansi . . . xikan’we ni xiphemu xa rihlaya xa le mahlweni swi kumeke hafu ya lembe xidzana emahlweni ka kwalaho.” Kambe xana nhloko leyi heleleke, misisi ni hinkwaswo, hakunene swi nga endliwa eka xisekelo xa swiphemu sweswo swimbirhi? Nhloko-mhaka yi tshahe mutivi wa swikokovi eYunivhesiti ya Harvard tanihi loyi a vulaka masalela lawa “tiva ra ku vonakala eka tiekere ta munyama.” Kambe xana hakunene swi nga ringanisiwa ni ku vonakala?
11. Xana Esaya 59:15 yi nga tirhisiwa hi ndlela yihi mayelana ni leswi vuriwaka timfenhe leti hundzukeke vanhu?
11 Leswi van’wana va nga swi vulaka “tiva ra ku vonakala” a ku ri xipalapala xa munhu wa Piltdown. Swi vile xivindzi xa xiyimo xa hundzuluko ku ringana malembe ya 40 kambe swi paluxiwe hi 1953 tanihi nhlengeleto wa swiphemu-phemu swa marhambu, swin’wana swa swiharhi kasi swin’wana swa vanhu, hi vuxisi swi veketeriwe ndhawu yin’we tanihi xifaniso! Eka marito ya muprofeta Esaya, ku nga vuriwa leswaku eka mianakanyo leyi ya timfenhe leti hundzukeke vanhu: “Ntiyiso wu tlhakile.”—Esaya 59:15.
Ku Yelana Ka Vuprofeta
12. I manyala wahi lawa Ezekiyele a ma voneke?
12 Vujagana lebyi nga chaviki Xikwembu bya namuntlha a byi faniseriwa hi Yerusalema loyi a nga tshembekiki wa khale. A ku ri hi lembe ra 612 B.C.E. laha Mufumi Hosi Yehova a nyikeke Ezekiyele xivono lexi eka xona a suseke muprofeta Wakwe eBabilona a ya eYerusalema. Kwalaho, emixaxeni ya tempele, Ezekiyele u vone xifaniso lexi solekaka xa ku gandzela swifaniso. Nakambe Yehova u endle leswaku a boxa mbhovo ni ku wu kurisa erirhangwini. Kutani a byela Ezekiyele a ku: “Nghena, u v̌ona manyala la’yo biha, lawa v̌a ma endlaka kwala.” Xana u vone yini? Emakamareni ya le ndzeni ya yindlu ya Yehova ya vugandzeri, “nḍi v̌ona ŝifaniso le’ŝo tala ŝa ŝikokov̌i ni ŝa ŝiv̌anḍana le’ŝi yilaka, ni ŝa ŝikwembu hikwaŝo ŝa yindlu ya Israel, ŝi ṭariwile makhumbini e matlhelweni hikwawo.” —Ezekiel 8:1, 7-10.
13. (a) I xiyimo xihi lexi fananaka lexi nga kona eVujaganini namuntlha? (b) Yesu u langute mhaka ya ku tumbuluxa ya Bibele hi ndlela yihi?
13 Ku pfumelelana ni xivono lexi, hi kuma xiyimo lexi tshukisaka exikarhi ka vafundhisi va Vujagana namuntlha. Ngopfu-ngopfu, munhu loyi wa ku homboloka u fularhele mhaka ya Bibele ya ku tumbuluxa. (2 Vatesalonika 2:3) Kumbe, ku fana ni vagwinehi lavaya va siku ra Ezekiyele, vafundhisi va Iwela ku hlanganisa hundzuluko ni Bibele, va vula leswaku tindzima to sungula ta Genesa ti na mintsheketo kumbe swifaniso. Va honisa miehleketo ya swa sayense ya leswaku nhlamuselo yo olova hakanyingi hi yona ya ntiyiso, va vula leswaku mhaka ya Bibele i ya khale ngopfu eka vona. Miehleketo ya vona leyi tlakukeke yi lava swin’wana leswi tlakukeke ni ku rharhangana. Va tikurisa eka Yesu Kriste, loyi a vulavuleke hi mhaka ya Genesa ya xiviri tanihi “ntiyiso.”—Yohane 17:17; Matewu 19:4-6.
14. Sweswi “vakulukumba” va hluleka ku kongomisa mintlhambi ya vona hi ndlela yihi, naswona mbuyelo ku ta va wihi?
14 Exivonweni xakwe, Ezekiyele u vone “v̌av̌anuna v̌a 70 v̌a ri v̌akulukumba v̌a yindlu ya Israel” va gandzela emahlweni ka swifaniso sweswo swa “ŝikokov̌i ni ŝa ŝiv̌anḍana le’ŝi yilaka.” (Ezekiel 8:10, 11) Leswi swi fana ni swa vafundhisi lavaya va manguva lawa lava vulaka erivaleni leswaku vanhu va davuke eka swivandzana swo tano! “Vakulukumba” lava a va fanele ku fambisa mintlhambi ya vona hi ndlela ya ntiyiso. Kambe xana nhlamuselo ya Yesu eka Matewu 15:14 a yi tirhi eka vona ke? Yesu u te: “I lavo-fe-mahlo lava fambisaka lavo-fe-mahlo. Loko lowo-fe-mahlo a fambisa lowo-fe-mahlo, va ta wela ekheleni hi vumbirhi bya vona.” Va nga kuma khele ro tano eka “tiekere ta munyama” laha vaseketeli va hundzuluko va gugurutekaka kona.
15. Xana vafundhisi lava va hundzuluko va nyika vumbhoni byin’wana bya ku va xiphemu xa “munhu wa ku homboloka” hi ndlela yihi?
15 Nakambe Yehova u vutise Ezekiel: “Ṅwana wa munhu, šana u ŝi v̌onile le ŝi v̌akulukumba v̌a Israel v̌a endlaka ŝona e munyameni, uṅwana ni uṅwana e kamereni ra yena ra ŝifuwo? Hikuv̌a v̌a ku: Yehova a nga hi v̌oni, Yehova o fularele tiko leri.” (Ezekiel 8:12) Vafundhisi lava seketelaka tifilosofi ta vanhu va nyika vumbhoni lebyi fanaka bya leswaku i xiphemu xa “munhu wa ku homboloka.” Va fularhele nawu wa Xikwembu, leswi katsaka buku ya Genesa. (Mintirho 7:53) Va kongomisa mintlhambi ya vona emunyameni wa miehleketo ya misava, lowu faniseriweke hi mianakanyo leyi nga riki na vumbhoni ni leyi nga tiyisekiki ya hundzuluko. Va “rhandzile munyama ku tlula ku vonakala” ka ntiyiso.—Yohane 3:19
16. I ku fanana kwihi ku xiyiwaka exikarhi ka “vakulukumba” va siku ra Ezekiyele ni vafundhisi vo tala namuntlha?
16 Tanihi leswi vakulukumba lavaya va Vayuda va tiseke vugandzeri bya vona bya mavunwa etempeleni eYerusalema, kutani varhangeri va vukhongeri va mavunwa namuntlha va ringeta ku namarhela eka mfungho lowu nge “Mukriste.” Kambe ku tshemba hundzuluko a hi Vukriste. Ku amukeriwa ka miehleketo leyi ku vangele vo tala ku fularhela Xikwembu. Hi mpimo lowu nga riki wuntsongo swi yisile eka ntshunxeko, vukari ni vutherorisi bya lembe xidzana ra hina ra vu-20, leri nga matiko ni vanhu lava amukelaka nawu wa hundzuluko wa “ku pona ka lexi tiyeke.” Hundzuluko wu dyondzise leswaku munhu a nga na vutihlamuleri eka Mutumbuluxi. (Varhoma 9:28) Hikwalaho vanhu va titwe va ntshunxekile ku ‘endla swilo swa vona vini,’ handle ko ehleketa xanchumu hi Xikwembu.
17. Hi le ka timhaka tihi laha vafundhisi va hundzuluko va weleke eka xihoxo lexikulu?
17 Varhangeri va vukhongeri lava amukelaka hundzuluko kahle-kahle va ri: “Yehova a nga hi voni. Yehova o fularele tiko.” Hikwalaho ka ku va ni filosofi leyi, va titwa va ri hava vutihlamuleri eka yena. Hakunene, mianakanyo ya vona ya Xikwembu yi pfariwe hi leswi va tshembaka Vunharhu-un’we bya swikwembu bya singita, lebyi nga hlamuselekiki. Ku twanana ni langutelo leri, va rhandza ku tshika vito ra Xikwembu xin’we xa ntiyiso, Yehova, va nga ri vuli hi laha ku heleleke vito leri naswona hi ku tiyimisela va ri susa eku hundzuluxeleni ka vona ka Bibele. Va chava ku Iwisana ni tidyondzo leti tolovelekeke ta misava ta hundzuluko.
18. I ku tihlamulela kwihi loku yimeleke miehleketo ya hundzuluko ni vaseketeri va yona?
18 Hi laha ku fanelaka, Yehova u vulavula hi ku tirhisa muprofeta un’wana a ku: “Loko tiko leri ri tiṭshikile ka mina hi milomu, v̌a nḍi tšhav̌a hi nomu, kasi timbilu ta v̌ona ti le kule na mina, ni šitšhav̌o leši v̌a nḍi tšvav̌aka ha šona, wu ri nawu ntsena wa v̌anhu lowu v̌a wu dyonḍeke. Hikwalaho, nḍi ta endla henhla ka tiko leri e mitiro le’yi hlamarisaka ni masingita; ku tiv̌a ka tintlhari ta v̌ona ku ta hela, ni ku twisisa ka v̌a mano v̌a v̌ona ku ta lov̌a.” (Esaya 29:13, 14) Endzhakunyana, mianakanyo leyi nga xiximiki Xikwembu ya hundzuluko ni lava tivulaka Vakriste lava nga na yona va ta hlangavetana ni ku tihlamulela koloko esikwini ra vukari lebyi pfurhaka bya Yehova.—Sofonia 3:8.
Ku Tirhela Ntiyiso
19. (a) Hikwalaho ka yini vo tala va namarhele hundzuluko? (b) Hi le ka ntsako wihi laha vanhu lava titsongahataka sweswi va nga hlanganyelaka eka wona?
19 Hakunene leyi i misava leyi nga chaviki Xikwembu! Vukhongeri bya mavunwa ni ku tikukumuxa loku lahlekeke ka sayense swi pfunetile leswaku yi va tano. Vuhomboloki lebyi kumekaka etidyondzweni ta “munhu wa ku homboloka,” ti va tano. Vafundhisi va Vujagana, va vangele vo tala ku fularhela vukhogeri. Van’wana va vona va khome hundzuluko, ku fana ni leswi munhu la dyiwaka hi mati a wu khomisaka swona ntsandze. Van’wana va namarhele dyondzo ya hundzuluko hikuva ku ka yi nga chavi Xikwembu ku tikomba ku va susela vutihlamuleri eka Xikwembu Mutumbuluxi. (Ringanisa Varhoma 1:21-23.) Kambe lavo rhula, vanhu vo titsongahata sweswi va tsakela ku dyondza hi Mufumi Hosi Yehova, hikuva Hosi leyi fumaka Yesu Kriste na hi swikongomelo swa Mfumo wa Xikwembu hi ku hatlisa swi ta hetiseka hi ndlela leyi dzunekaka.—Varhoma 16:20; 1 Vakorinto 15:25, 26.
20. (a) I xitshembiso xihi lexinene sweswi xi hetisekaka? (b) Leswi swi vonake hi ndlela yihi hi 1985? (c) Xana u nga komba vutshembeki hi ndlela yihi eku tirheleni ka Xikwembu xa ntiyiso?
20 Mawaku ntsako lowu hi nga na wona, tanihi Timbhoni ta Yehova, ku va hi ri na vun’we emisaveni hinkwayo eku twariseni ka ntiyiso hi ku hiseka! Moya wa Xikwembu wu tirha hi matimba ni nhlengeletano ya xona, hi yona mhaka leyi se hi vonaka ku hetiseka ka xitshembiso lexi nge: “Ku tiv̌a Yehova ku ta eneta misav̌a, tani hi leŝi mati ma funengetaka v̌uento bya lwandle.” (Esaya 11:9) Vumbhoni bya misava hinkwayo lebyi nyikiweke hi vanhu va Yehova hi 1985 byi tise ku hangalasiwa ka 339 351 170 wa Tibibele ni tibuku leti hlamuselaka Bibele ensin’wini, hi tindzimi to tlula 200. A ku ri nkateko wa ku tlula timiliyoni tinharhu ta hina ku hlanganyela entirhweni lowu wo saseka wo chumayela emisaveni hinkwayo, ‘erivaleni na hi yindlu na yindlu.’ (Mintirho 20:20) Onge hi nga hambeta hi katekisiwa swinene hi Yehova loko hi ri karhi hi Iwela ku hlayisa vutshembeki eku tirheleni ka Xikwembu xa ntiyiso.
U Ri Yini Xana?
◻ I ku hlamarisa kwihi ka byongo bya munhu ku kombaka vutlhari hinkwabyo bya Muvumbi?
◻ Hikwalaho ka yini swi hoxile ku vula leswaku ku tshemba hundzuluko i xiendlo xa ripfumelo?
◻ I vumbhoni byo tanihi kwihi byi nga kona bya leswaku vanhu lava humaka eka timfenhe hakunene va ve kona?
◻ Ezekiel 8:7-12 yi nga tirhisiwa hi ndlela yihi eka varhangeri van’wana va vukhongeri namuntlha?
◻ Vutshembeki eku tirheleni ka Xikwembu xa ntiyiso byi tisa mimbuyelo yihi?
[Bokisi eka tluka 21]
Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?
Buku leyi vito ra yona ri nga laha henhla yi humesiwe hi 1985 na 1986 eka Mintsombano yo tala ya Timbhoni ta Yehova ta “Vahlayisi va Vutshembeki” emisaveni hinkwayo. Sweswi yi kandziyisiwe hi tindzimi leti landzelaka: Xichayina, Xidani, Xidachi, Xinghezi, Xifinish, Xifurwa, Xijarimani, Xintariyani, Xijapani, Xiputukezi na Xipaniya.
[Xifaniso eka tluka 19]
Xana i ku tshembeka eka vatshila ku tlhela va vumba vanhu lava humaka eka timfenhe hi swiphemu-phemu swi nga ri swingani swa marhambu?
[Xifaniso eka tluka 20]
Timbhoni ta Yehova ti ‘tate misava’ hi vutivi bya Yehova