Ntshembo—Xana Wu Nga Khumba Vutomi Bya Wena?

DANIEL a a ri ni malembe ya khume ntsena, kambe se a ku hundze lembe a ri karhi a lwa ni vuvabyi bya khensa. Madokodela yakwe a ma heleriwe hi ntshembo, swin’we ni van’wana lava a va rhandza mufana loyi. Kambe Daniel hi yexe a a ri ni ntshembo. A a kholwa leswaku u ta kula kutani a va mulavisisi, naswona u ta pfuna eku kumeni ka murhi wo tshungula vuvabyi bya khensa. A a ri ni ntshembo wa leswaku dokodela la nga ta ta, la nga ni vutshila byo tshungula vuvabyi bya khensa leyi n’wi khomeke, u ta n’wi tshungula. Kambe, loko siku ra kona ri fika, dokodela yoloye a nga ni vutshila a nga ha tanga hikwalaho ka maxelo lama nga riki manene. Hiloko Daniel a sungula ku heleriwa hi ntshembo. A ku ri ro sungula a titwa hi ndlela yoleyo. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani humba yi olele nkuma.

Rungula ra Daniel ri hlamuseriwe hi un’wana wa vatirhi va ta vutshunguri la kambisiseke ndlela leyi ntshembo ni ku pfumala ntshembo swi hoxaka xandla ha yona eka rihanyo ra munhu. Swi nga ha endleka na wena u tshame u twa switori leswi fanaka. Hi xikombiso, munhu la dyuhaleke u le kusuhi ni ku fa kambe ku ni nchumu wa nkoka lowu a lavaka ku wu vona a nga si fa—kumbexana i ku endzeriwa hi munhu la n’wi rhandzaka kumbe u lava ku tlangela siku ro karhi. Loko xiendlakalo xexo a a xi rindzile xi fika kutani xi hundza, ku nga ri kungani humba yi olela nkuma. Ku va ku endleka yini eswiyin’weni swo tano? Xana ntshembo wu nga va ni matimba hi ndlela leyi, hilaha van’wana va ehleketaka hakona?

Valavisisi vo hlayanyana eka ta vutshunguri va ringanyeta leswaku ntshembo ni timfanelo tin’wana leti nyikaka munhu ntshembo, kunene ti ni nkucetelo lowukulu eka vutomi ni rihanyo ra munhu. Kambe van’wana va ni vonelo leri hambaneke ni leri. Valavisisi van’wana va swi bakanyela ekule leswi, va swi teka swi ri norho ntsena. Va ehleketa leswaku loko munhu a vabya, u va a khomiwe hi vuvabyi byo karhi.

Ina, mhaka ya ku sola leswaku ntshembo wu ni matimba a yi sunguli namuntlha. Emalembeni ya magidi lama hundzeke, mutivi wa filosofi wa Mugriki Aristotle u komberiwe ku hlamusela leswaku ntshembo i yini, naswona u hlamurise xileswi: “I ku lorha ri lo hosi.” Naswona tolweni wa masiku, murhangeri wa le Amerika Benjamin Franklin u vule leswi hi marito yo khahla: “Loyi a titshegeke hi ntshembo leswaku wu ta n’wi pfuna, wo tixisa.”

Kahle-kahle ntshembo i yini? Xana ko va ndlela leyi vanhu va tichavelelaka ha yona hi ku lorha ri lo hosi? Kumbe, xana xi kona xivangelo lexi twakala xo teka ntshembo wu ri nchumu wa nkoka—nchumu lowu hinkwerhu ka hina hi wu lavaka leswaku hi va ni rihanyo lerinene ni ntsako, nchumu lowu nga ni xisekelo ni mimbuyelo ya xiviri?

Ha Yini Hi Fanele Hi Va Ni Ntshembo?

XANA a ku ta va ku endleke yini loko Daniel, la hlaseriweke hi vuvabyi bya khensa a ha ri ntsongo, la boxiweke exihlokweni lexi hundzeke, a a lo tshama a ri ni ntshembo lowukulu? Xana a a ta va a yi hlurile khensa? Xana a a ta va a ha hanya ninamuntlha? Hambi ku ri lava yi seketelaka hi timbilu ta vona hinkwato mhaka ya ku va ni ntshembo, a va nge swi vuli sweswo. Sweswo i ntiyiso. A hi fanelanga hi hundzeleta mhaka ya ku va ni ntshembo. Ntshembo a wu nge lulamisi xiyimo xin’wana ni xin’wana.

Loko va bula na yena eka Mahungu ya CBS, Dok. Nathan Cherney u lemukise hi khombo ra ku kandziyisa ntshembo ku tlula mpimo loko u vulavula ni vanhu lava vabyaka swinene: “Hi ve ni swiyimo leswi vavanuna va soleke vasati va vona hi ku vula leswaku vasati lava a va tinyikanga nkarhi lowu ringaneke wa ku anakanyisisa, a va ehleketi hi ndlela leyi nga va nyikaka ntshembo.” Dok. Cherney u engeterile: “Mavonelo lawa ma nga ha endla munhu a vona onge a nga swi kota ku lawula leswi endlekaka, naswona loko vanhu va tsandzeka ku swi lawula, swi vonaka onge va tsandzekile ku langutana kahle ni xiyimo lexi va nga eka xona, hikwalaho mhaka leyi a hi yinene.”

Entiyisweni, lava va khomiweke hi mavabyi lamakulu va le nyimpini leyikulu, yo tika. Xisweswo, vanhu lava va va rhandzaka a va lavi ku endla leswaku varhandziwa va vona va tivona nandzu, va tlhandlekela eka ku vava loku ana se va ku twaka. Kutani, xana hi fanele hi gimeta hileswaku ntshembo a wu pfuni nchumu?

Doo! Hi xikombiso, yena dokodela yoloye, u tirhana ni ku huhata switlhavi—u tirhisa mirhi leyi nga tshunguriki vuvabyi hi ku kongoma kumbe ku endla leswaku munhu a hanya nkarhi wo leha, kambe leyi endlaka leswaku muvabyi a hanya vutomi lebyinene ntsena loko a ha lwa ni vuvabyi bya kona. Madokodela wolawo ma rhandza vutshunguri lebyi pfunaka muvabyi leswaku a tshama a tsakile hambiloko a vabya swinene. Ku ni vumbhoni lebyikulu lebyi kombisaka leswaku ntshembo wu nga swi endla sweswo—hambi ku ri leswi tlulaka swona.

Ntshembo I Wa Risima

“Ntshembo i vutshunguri bya matimba,” ku tiyisekisa mutsari wa maphepha-hungu ya ta vutshunguri Dok. W. Gifford-Jones. U hlahluvisise minkambisiso leyi endliweke hi xikongomelo xa ku vona ndlela leyi ku seketela munhu la vabyelaka ku fa, a seketeriwa hi tlhelo ra mintlhaveko swi nga swa risima ha yona. Ku ehleketiwa leswaku, ku pfuna munhu hi ndlela leyi swi n’wi endla a tshama a ri ni ntshembo lowukulu ni langutelo lerinene. Hi 1989, nkambisiso wun’wana wu paluxe leswaku vavabyi lava kumaka nseketelo wa muxaka lowu va hanya nkarhi wo leha, hambileswi minkambisiso ya sweswinyana yi nga yi seketeliki hi ku helela mhaka leyi. Kambe, minkambisiso yi swi tiyisekisile leswaku vavabyi lava kumeke nseketelo hi tlhelo ra mintlhaveko a va vi na gome lerikulu hambi ku ri ku twa ku vava swinene ku fana ni lava nga wu kumiki nseketelo lowu.

Ehleketa hi nkambisiso wun’wana lowu kambisiseke ndlela leyi ku va ni ntshembo ni ku nga vi na ntshembo swi n’wi khumbaka ha yona munhu la nga ni vuvabyi bya mbilu. Vavanuna lava tlulaka 1 300 va kambisisiwe hi vurhon’wana, ku vona leswaku va ni langutelo lerinene hi vutomi kumbe e-e. Nkambisiso lowu endliweke endzhaku ka malembe ya khume wu kume leswaku vavanuna lava tlulaka 12 wa tiphesente eka lava va kambisisiweke, va hlaseriwe hi vuvabyi byo karhi bya mbilu. Eka vanharhu, vambirhi a va nga ri na ntshembo. Laura Kubzansky, xandla xa profesa wa rihanyo ni timhaka ta tiko eHarvard School of Public Health u ri: “Swo tala swa leswi a swi vuriwa mayelana ni leswaku swa pfuna erihanyweni ku va ni ‘langutelo lerinene’ a swi sekeriwanga hi tlhelo ra sayense—nkambisiso lowu wu nyikela vumbhoni byin’wana bya ntshima lebyi kombisaka leswaku langutelo lerinene ri nga va pfuna lava nga ni vuvabyi bya mbilu.”

Minkambisiso yin’wana yi kume leswaku lava va tekaka rihanyo ra vona ri tsanile a swi va fambeli kahle loko va endliwa vuhandzuri, loko va pimanisiwa ni lava va tekaka rihanyo ra vona ri ri rinene. Ku tlhele ku kumeka leswaku ku hanya nkarhi wo leha swi fambisana ni ku va ni ntshembo. Nkambisiso wun’wana wu kambisise ndlela leyi vanhu lava dyuhaleke va khumbekaka ha yona loko va languta ku dyuhala hi ndlela leyinene niloko va nga ku languti hi ndlela leyinene. Loko vadyuhari va kuma marungula lama kombisaka leswaku ku dyuhala swi fambisana ni vutlhari ni ntokoto, ku kumeke leswaku endzhaku ka sweswo va vonaka va kandziyela ehenhla naswona va ri ni matimba. Entiyisweni, ndlela leyi a va ri ni matimba ha yona, swi fana niloko va endle vutiolori mavhiki ya 12!

Ha yini swilo swo kota ntshembo ni ku va ni langutelo lerinene swi vonaka swi pfuna erihanyweni? Swi nga ha endleka van’wasayense va nga si yi twisisa kahle miehleketo ni miri wa munhu lerova va nga nyikela tinhlamulo leti kongomeke. Nilokoswiritano, vativi lava kambisiseke mhaka leyi va nga ha vula leswi vona va swi vonisaka xiswona hi ku ya hi vutivi bya vona. Hi xikombiso, profesa un’wana wa fambiselo ra misiha u ri: “I swinene ku tsaka ni ku va ni ntshembo. I xiyimo lexinene lexi nga riki na ntshikilelo ngopfu, naswona miri wa tsaka eswiyin’weni swo tano. I nchumu wun’wana lowu vanhu va nga tiendlelaka wona leswaku va tshama va hanye kahle.”

Madokodela, vativi va mianakanyo ni van’wasayense va nga ha teka langutelo leri ri ri rintshwa, kambe a hi rintshwa eka lava dyondzaka Bibele. Emalembeni ya kwalomu ka 3 000 lama hundzeke, Solomoni Hosi leyo tlhariha u huhuteriwe ku tsala leswi a a swi ehleketa: “Mbilu leyi tsakeke ya pfuna tanihi muhanyisi lonene, kambe moya lowu tshovekeke wu omisa marhambu.” (Swivuriso 17:22, NW) Xiya leswaku mhaka leyi yi vekiwe kahle njhani la. Ndzimana leyi a yi vuli leswaku mbilu leyi tsakeke yi ta tshungula vuvabyi byo karhi, kambe yi vula leswaku “ya pfuna tanihi muhanyisi lonene.”

Entiyisweni, swi nga fanela ku vutisa hi ku, Loko ntshembo a wu ri murhi, xana hi wihi dokodela loyi a nga ta wu nyika vavabyi? Tlhandlakambirhi, ntshembo a wu pfuni leswaku munhu a va ni rihanyo lerinene ntsena kambe wu tlulela ni le ka swin’wana.

Ku Va Ni Ntshembo, Ku Pfumala Ntshembo Swin’we Ni Vutomi Bya Wena

Valavisisi va kume leswaku vanhu lava nga ni ntshembo va vuyeriwa hi tindlela to tala hi ku va ni langutelo lerinene. Va tala ku pasa kahle exikolweni, swi va fambela kahle entirhweni ni le ka ta mintlango. Hi xikombiso, ku endliwe minkambisiso eka mintlango ya vavasati. Vadzaberi va nyikele vuyelo bya nkambisiso wa vona lowukulu malunghana ni vuswikoti bya vavasati eka ta mintlango. Hi nkarhi lowu fanaka, ku kamberiwe vavasati, ku lava ku voniwa leswaku va ni ntshembo wo fikela kwihi. Vuyelo byi kombise leswaku ntshembo wa vona hi wona lowu a wu kombisa kahle leswi va nga kotaka ku swi endla ku tlula hinkwaswo leswi vadzaberi a va swi kumile. Ha yini ntshembo wu ri ni nkucetelo lowukulu swonghasi?

Ku kumeke swo tala loko ku kambisisiwa mfanelo leyi hambaneke ni ntshembo—ku nga ku pfumala ntshembo. Hi va-1960, nkambisiso lowu endliweke eka mahanyelo ya swiharhi wu tise vuyelo lebyi a byi nga rindzeriwanga, leswi endleke leswaku valavisisi va qambha xiga lexi nge “leswi swiharhi swi swi dyondzeke hi ku wa swi pfuka.” Va xiye leswaku vanhu va nga ha va ni xiphiqo lexi fanaka. Hi xikombiso, vanhu va tshamisiwe endhawini leyi nga ni pongo lerikulu kutani va byeriwa leswaku va nga ri miyeta pongo leri hi ku tlhavetela tikunupu leti landzelanaka ta khompyuta. Va swi kotile ku miyeta pongo ra kona.

Ntlawa wa vumbirhi wu byeriwe nchumu lowu fanaka—kambe ku tlhavetela tikunupu teto a swi pfunanga nchumu. Hilaha u nga swi vonaka hakona, vo tala eka ntlawa wolowo va titwe va heleriwe hi ntshembo. Enkambisisweni wa vumbirhi, a va nga ha swi lavi ku khumba tikunupu teto. A va kholwa leswaku hambi vo endla yini ku hava nhlanga leyi nga ta huma ngati. Hambi ku ri eka ntlawa wolowo wa vumbirhi, lava nga ni ntshembo a va helanga matimba.

Dok. Martin Seligman, la pfuneke ku endla michini leyi a yi tirhisiwa eminkambisisweni yoleyo yo sungula, u vhele a swi endla ntirho wakwe ku kambisisa timhaka ta ntshembo ni ku heleriwa hi ntshembo. U gimete hi ku vula leswaku ku heleriwa hi ntshembo swi kavanyeta vanhu hi tindlela to tala eka leswi va swi endlaka hambi ku ri ku va endla va tshama hi mavoko. Seligman u katsakanya ku va ni ntshembo ni mbuyelo wa kona hi ndlela leyi: “Nkambisiso lowu ndzi wu endleke hi malembe ya 25 wu ndzi khorwisile leswaku loko hi swi endla mukhuva ku tshamela ku tisola hi vona onge khombo leri hi weleke hi lo tivangela rona, hi ta tshama hi ri ekhombyeni ku tlula loko a ho va ni ntshembo wun’wana.”

Nakambe, vonelo leri ri nga ha vonaka ri ri ritshwa eka van’wana namuntlha, kambe lava dyondzaka Bibele va tolovelane na rona. Xiya xivuriso lexi: “Xana u tikombise u hele matimba hi siku ra maxangu? Matimba ya wena ma ta va matsongo.” (Swivuriso 24:10) Ina, Bibele yi hlamusela kahle leswaku ku tsana, ni ku tshamela ku tivona nandzu, swi ta ku siya u hele matimba. Kambe, i yini lexi u nga xi endlaka leswaku u lwisana ni ku hela matimba naswona u va ni ntshembo evuton’wini?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12, 13]

Ntshembo wu nga pfuna swinene

U Nga Wu Hlula Moya Wo Lahlekeriwa Hi Ntshembo

XANA u swi teka njhani swiyimo swo vava leswi u langutanaka na swona evuton’wini? Vativi vo tala va vula leswaku ndlela leyi u hlamulaka xivutiso lexi ha yona yi kombisa kahle leswaku u munhu la nga ni ntshembo kumbe la nga riki na ntshembo. Hinkwerhu hi langutana ni miringo yo tika evuton’wini, van’wana va hina hi langutana ni yo tika ngopfu. Kambe, ha yini vanhu van’wana va vonaka onge va swi kota ku yi hlula, va tlhela va lunghekela ku ringeta nakambe, kasi van’wana va heleriwa hi ntshembo hambiloko ndzingo wa kona wu nga nyawuli?

Hi xikombiso, a hi nge u lava ntirho. Va fika va ku vutisa hi ta ntirho wa kona kambe u nga humeleli. U titwa njhani endzhaku ka sweswo? U nga ha vona onge vo nyenya wena kutani u swi teka onge a wu nge he pfuki u thoriwile, u tibyela u ku, ‘A nga kona la nga tholaka munhu wo fana na mina. Swo lava ndzi rivala hi ntirho.’ Kumbe, xo biha ngopfu, u nga ha endla leswaku xiyimo lexi xo vava xi khumba vutomi bya wena hinkwabyo, u tibyela u ku, ‘Ndzo pfuna ku dya ntsena. Ndzi xikangalafula.’ Exiyin’weni lexi, ku ehleketa hi ndlela leyi swi nga ku siya u nga ha ri na ntshembo.

Ku Lwa Ni Moya Wa Ku Heleriwa Hi Ntshembo

Xana u nga lwisana njhani ni moya lowu? Ku dyondza ku xiya mavonelo lama nga riki manene i goza ro sungula ra nkoka. Goza leri landzelaka i ku lwa ni vonelo ro tano. Ringeta ku kuma swivangelo leswinene swo lwa ni moya wo heleriwa hi ntshembo. Hi xikombiso, xana i ntiyiso hakunene leswaku a va ku tholanga hileswi ku nga riki na munhu la nga tholaka munhu wo fana na wena? Kumbe, xana swi nga ha endleka leswaku muthori a a lava munhu la nga ni timfanelo to karhi?

Ku lava ntiyiso wa mhaka, swi nga ku pfuna ku vona laha u hundzeletaka kona. Xana ku ka u nga amukeriwi endhawini yo karhi swi kombisa leswaku a wu nge humeleli nikatsongo kumbe xana u nga ehleketa hi swin’wana evuton’wini bya wena leswi ku fambelaka kahle—ku fana ni tipakani ta wena ta moya, vuxaka bya ndyangu kumbe vunghana lebyi u nga na byona ni van’wana? Dyondza ku bakanya mianakanyo yo biha leyi ku byelaka leswaku swilo swi ta ku “fambela ximatsi.” Tlhandlakambirhi, xana u nga swi tiva hakunene leswaku a wu nge he pfuki u kume ntirho? Swi tele leswi u nga swi endlaka leswaku u bakanya mavonelo lama ku endlaka u heleriwa hi ntshembo.

Ku Anakanya Hi Ndlela Leyi Nga Ni Xikongomelo Leyi Nyikaka Ntshembo

Emalembeni ya sweswinyana, valavisisi va nyikele nhlamuselo leyinene ya rito leri nge ntshembo kambe leyi nga navangiki. Va vula leswaku rito ntshembo ri katsa ku kholwa leswaku u ta swi kota ku fikelela tipakani ta wena. Hilaha xihloko lexi landzelaka xi nga ta komba hakona, rito ntshembo a ri vuli sweswo ntsena, kambe nhlamuselo leyi ya pfuna hi tindlela to hlayanyana. Ku anakanyisisa hi ntshembo wa muxaka lowu swi nga hi pfuna leswaku hi anakanya hi ndlela leyi nga ni xikongomelo.

Leswaku hi kholwa leswaku hi nga ti fikelela tipakani ta hina ta nkarhi lowu taka, hi fanele hi dyondza ku tivekela tipakani naswona hi lwela ku ti fikelela. Loko u vona leswaku wa tsandzeka ku fikelela tipakani teto, swi nga ha lava u ehleketisisa kahle ha tona. Xo sungula, xana u na yona pakani? Swi olova ngopfu ku khomeka hi swilo swa siku ni siku lerova hi tsandzeka ku yimanyana hi kambisisa leswaku i yini lexi hakunene hi xi lavaka evuton’wini, hi kambisisa ni leswaku i yini leswi nga swa nkoka ngopfu eka hina. Malunghana ni mhaka yo swi tiva kahle leswaku hi rhangisa yini evuton’wini bya hina, nakambe hi kuma leswaku khale ka khaleni swinene Bibele yi te: “Tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.”—Vafilipiya 1:10.

Loko se hi swi tiva leswaku hi rhangisa yini swa olova swinene ku tivekela tipakani to hambana-hambana, ku fana ni le ka timhaka ta swa moya, ta ndyangu ni le ntirhweni wo tihanyisa. Kambe, i swa nkoka leswaku loko ta ha suka hi nga tivekeli tipakani to tala ngopfu, naswona hi tivekela tipakani leti hi nga ta swi kota ku ti fikelela hi ku olova. Loko swi hi tikela ku fikelela pakani yo karhi, hi nga ha hela matimba, naswona hi nga ha tshika ku tlhela hi ringeta. Hakanyingi swa antswa swinene ku hunguta tipakani letikulu, leti nga tekaka nkarhi wo tala, hi ti pandza ti va letitsongo, naswona ti teka nkarhi wo koma.

“Loko munhu a swi tsakela, u ta swi kota.” Lexi i xivulavulelo xa khale, xi vonaka xi ri ntiyiso hi mpimo wo karhi. Loko se hi ri ni tipakani leti kongomeke, hi fanele hi tiyimisela—hi tirha hi matimba naswona hi swi navela ku ti fikelela. Hi nga tiyisa xiboho xa ku lava ku ti fikelela hi ku ehleketa hi ndlela leyi tipakani ta hina ti nga ta risima ha yona swin’we ni mimbuyelo ya ku ti fikelela. Ina, swirhalanganya swi ta va kona, kambe hi fanele hi swi teka tanihi mintlhontlho, ku nga ri swona leswaku se hi tsandzekile.

Hambiswiritano, hi fanele hi ehleketa ni hi tindlela ta kahle to fikelela tipakani ta hina. Mutsari C. R. Snyder, la kambisiseke hi vuenti ndlela leyi ntshembo wu pfunaka ha yona, u ringanyeta leswaku munhu u fanele a ehleketa hi tindlela to hlayanyana ta ku fikelela tipakani takwe. Xisweswo, loko ndlela yo karhi yi nga tirhi, hi nga ha tirhisa ya vumbirhi, ya vunharhu kumbe hi endla swin’wana.

Snyder u tlhele a bumabumela leswaku hi fanele hi dyondza leswaku tipakani ta hina hi nga ti cinca loko swi te yini. Loko hi tsandzeka ku fikelela pakani ya hina, ku karhateka ha swona swi to hi heta matimba ntsena. Hi hala tlhelo, ku siva pakani yoleyo hi yin’wana leyinene swi ta hi endla leswaku hi va ni ntshembo.

Bibele yi tamele xikombiso lexi pfunaka emhakeni leyi. Hosi Davhida a a lava ku akela Yehovha Xikwembu xakwe tempele. Kambe Xikwembu xi byele Davhida leswaku n’wana wakwe Solomoni hi yena loyi a a ta kuma lunghelo rero. Davhida a nga sindzisanga kumbe ku lava ku ya emahlweni tanihi leswi a a langutane ni xiphiqo lexi xi n’wi heteke matimba, kambe u cince tipakani takwe. U tirhise matimba yakwe a ri karhi a hlengeleta mali ni swilo leswi n’wana wakwe a a ta swi lava leswaku a ta endla ntirho lowu.—1 Tihosi 8:17-19; 1 Tikronika 29:3-7.

Hambiloko hi lwa hi matimba ku tiyisa ntshembo wa hina hi ku lwa ni ku heleriwa hi ntshembo ni ku hlakulela langutelo lerinene, hi ri karhi hi ehleketa hi ku fikelela pakani ya hina, hi nga kuma swi hi tikela swinene ku va ni ntshembo. Njhani? Phela, swilo swo tala leswi hetaka ntshembo wa hina emisaveni leyi swi vangiwa hi swilo leswi hi nga taka hi nga koti ku swi cinca. Loko hi ehleketa hi swiphiqo leswi kayakayisaka vanhu—ndlala, tinyimpi, ku pfumaleka ka vululami, nxungeto lowu yaka emahlweni wa mavabyi ni rifu—xana hi nga swi kotisa ku yini ku va ni ntshembo?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Loko u nga amukeriwi entirhweni lowu a wu wu lava, xana u ehleketa leswaku a wu nge he pfuki u thoriwile?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Hosi Davhida u pfumelelane ni swiyimo loko swi ta emhakeni ya tipakani

Xana U Nga Wu Kuma Kwihi Ntshembo Wa Xiviri?

WACHI ya wena yi yimile naswona yi vonaka onge yi tshovekile. U nga yi lunghisa hi tindlela to tala. Swinavetiso swa valunghisi va tiwachi swi lo vuya, hinkwavo lava endlaka swinavetiso leswi va ku tiyisekisa leswaku va nga yi lunghisa, kambe van’wana va tikaneta tindlela teto. Kambe ku vuriwa yini loko u kuma leswaku muakelani wa wena u ni vutshila, naswona hi yena la endleke wachi yoleyo emalembeni lama hundzeke? Tlhandlakambirhi, u kuma leswaku u tiyimisele ku ku pfuna mahala. Xana u kona la nga vutisaka leswaku hi xihi xiboho lexi u nga ta xi endla exiyin’weni xo tano?

Sweswi pimanisa wachi yoleyo ni vuswikoti bya wena bya ku va ni ntshembo. Loko u kuma leswaku u lahlekeriwa hi ntshembo—hilaha vo tala va lahlekeriweke hi ntshembo enkarhini lowu wa mangava—xana u ta wu lava kwihi mpfuno? Vanhu vo tala va vula leswaku va nga swi tlhantlha swiphiqo leswi, kambe swiringanyeto swa vona swo tala swa pfilunganya naswona swa tikaneta. Hikwalaho, ha yini u nga yi eka Loyi a endleke vanhu va ri ni vuswikoti byo va ni ntshembo? Bibele yi vula leswaku ‘a nga le kule ngopfu ni un’wana ni un’wana wa hina’ nileswaku u tiyimiserile swinene ku hi pfuna.—Mintirho 17:27; 1 Petro 5:7.

Nhlamuselo Leyikulu Ya Ntshembo

Dyondzo ya Bibele malunghana ni ntshembo yi navile naswona yi dzike ngopfu ku tlula dyondzo leyi tolovelekeke namuntlha ya madokodela, van’wasayense ni vativi va mianakanyo. Marito ya ririmi ro sungula lama hundzuluxeriweke ma va “ntshembo” eBibeleni ma vula ku rindza hi mapfundza ni ku rindzela leswinene. Entiyisweni, ntshembo wu akiwa hi swilo swimbirhi. Wu katsa ku navela nchumu wo karhi lowunene swin’we ni ku va ni xisekelo xo kholwa leswaku ku ta ta leswinene. Ntshembo lowu kumekaka eBibeleni a ko va norho ntsena. Wu titshege hi ntiyiso ni vumbhoni lebyi nga lo dla!

Emhakeni leyi, ntshembo wa fana ni ripfumelo, leri faneleke ri sekeriwa eka vumbhoni byo karhi—ku nga ri eka nchumu lowu nga riki ntiyiso. (Vaheveru 11:1) Hambiswiritano, Bibele yi veka ku hambana exikarhi ka ripfumelo ni ntshembo.—1 Vakorinto 13:13.

Hi xikombiso: Loko u kombela munghana loyi u n’wi tshembaka leswaku a ku pfuna hi ndlela yo karhi, u nga ha va ni ntshembo wa leswaku u ta ku pfuna. U ni ntshembo wa leswaku u ta ku pfuna hikuva wa n’wi tshemba munghana wa wena—u n’wi tiva kahle, naswona u tshame u n’wi vona a kombisa musa ni malwandla enkarhini lowu hundzeke. Ripfumelo ni ntshembo wa wena swa fambisana, kambe a swi fani. Xana u nga wu hlakulela njhani ntshembo wo tano eka Xikwembu?

Xivangelo Xa Ku Va Ni Ntshembo

Xikwembu i xihlovo xa ntshembo wa xiviri. Eminkarhini ya Bibele, Yehovha a a vuriwa “ntshembo wa Israyele.” (Yeremiya 14:8) Ntshembo wun’wana ni wun’wana wa xiviri lowu vanhu vakwe a va ri na wona a wu huma eka yena; xisweswo, a a ri ntshembo wa vona. Ntshembo wolowo a wu nga ri norho ntsena. Xikwembu xi va nyike xisekelo lexi tiyeke xa ntshembo. Loko xi ri karhi xi tirhisana na vona hi malembe-xidzana, xi endle rhekhodo leyinene yo hetisisa switshembiso swa xona. Yoxuwa murhangeri wa vona u vule leswi eka Israyele: “Mi swi tiva kahle . . . leswaku a ri wanga ni rito rin’we eka marito hinkwawo lamanene lawa Yehovha Xikwembu xa n’wina a ma vuleke.”—Yoxuwa 23:14.

Rhekhodo yoleyo ya ha ri tano hambileswi se ku hundzeke malembe ya magidi. Bibele yi tele hi switshembiso leswikulu swa Xikwembu swin’we ni ndlela leyi swi hetisekeke ha yona. Switshembiso swa xona leswi profetiweke swi tshembeke ngopfu lerova minkarhi yin’wana swi tsariwe onge hiloko swi endliwe se swi hetisekile.

Hi yona mhaka leyi hi nga vulavulaka hi Bibele tanihi buku ya ntshembo. Loko u ri karhi u kambisisa ndlela leyi Xikwembu a xi tirhisana ha yona ni vanhu, u ta ya u tiyiseka swinene leswaku u fanele u xi tshemba. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Swilo hinkwaswo leswi tsariweke enkarhini lowu hundzeke swi tsaleriwe ku letela hina, leswaku hi ta va ni ntshembo hikwalaho ka ku tiyisela ka hina ni hikwalaho ka nchavelelo lowu humaka eMatsalweni.”—Varhoma 15:4.

Xana Xikwembu Xi Hi Nyika Ntshembo Wa Njhani?

Xana hi rini laha hi lavaka ngopfu ntshembo? Xana a hi loko hi feriwile? Kambe eka vo tala—ntshembo wu vonaka wu lahleka hi ku helela loko hi feriwa hi munhu loyi hi n’wi rhandzaka. Phela, a xi kona xin’wana lexi nga dlayaka ntshembo ku fana ni rifu! Ri hlongorisa un’wana ni un’wana wa hina. Hi nga ri balekela swa xinkarhana ntsena, kambe a hi na wona matimba ya ku ri hlula. Hilaha ku faneleke, Bibele yi vula leswaku rifu i “nala wo hetelela.”—1 Vakorinto 15:26.

Xana hi nga wu kuma njhani ntshembo leswi hi langutaneke ni rifu? Phela, ndzimana ya Bibele leyi vulaka leswaku rifu i nala wo hetelela yi tlhela yi vula leswaku nala loyi u “ta herisiwa.” Yehovha Xikwembu u ni matimba ku tlula rifu. U swi kombise ko hlayanyana sweswo. Njhani? Hi ku pfuxa lava feke. Bibele yi hlamusela swiendlakalo swa kaye laha Xikwembu xi tirhiseke matimba ya xona ku pfuxa vanhu eku feni.

Eka xiendlakalo lexi xiyekaka, Yehovha u nyike N’wana wakwe, Yesu, matimba ya ku pfuxa munghana wakwe la n’wi rhandzaka Lazaro, loyi a ku hundze masiku ya mune a file. Yesu a nga swi endlanga exihundleni sweswo, kambe u swi endle emahlweni ka ntshungu lowu a wu n’wi hlalerile.—Yohane 11:38-48, 53; 12:9, 10.

U nga ha tivutisa, ‘Ha yini vanhu volavo va pfuxiwile? Xana a va dyuhalanga kutani va hetelela va file nakambe?’ Swi ve tano. Kambe, hikwalaho ka swiviko swa ku pfuxiwa ka vafi swo kota leswi, a hi nge vi na ku navela ntsena ka leswaku vanhu lava hi va rhandzaka va ta pfuxiwa; hi ni xivangelo xa ku kholwa leswaku va ta pfuxiwa. Hi marito man’wana, hi ni ntshembo wa xiviri.

Yesu u te: “Hi mina ku pfuka ni vutomi.” (Yohane 11:25) Hi yena Loyi Yehovha a nga ta n’wi nyika matimba ya ku pfuxa vanhu emisaveni hinkwayo. Yesu u te: “Nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va nga ta twa rito ra yena [Kreste] kutani va huma.” (Yohane 5:28, 29) Ina, hinkwavo lava etleleke emasirheni va ni ntshembo wa ku pfuxeriwa emisaveni ya paradeyisi.

Muprofeta Esaya u yi hlamusele hi ndlela leyi tsakisaka mhaka leyi ya ku pfuxiwa ka vafi: “Lava feke va wena va ta hanya, mintsumbu ya vona yi ta pfuka nakambe. Lava etleleke emisaveni va ta pfuka va ba nkulungwana; hikuva mberha ya wena i mberha ya ku vonakala loku vangamaka, naswona misava yi ta veleka lava feke khale.”—Esaya 26:19, The New English Bible.

Xana sweswo a swi chaveleli? Lava feke va le xiyin’weni lexi sirhelelekeke swinene, ku fana ni ricece embelekweni wa mana wa rona. Kunene, lava va wiseke emasirheni va hlayiseke hi ndlela leyi hetisekeke emianakanyweni ya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. (Luka 20:37, 38) Naswona ku nga ri kungani va ta tlheriseriwa evuton’wini, va nghena emisaveni leyi nga ni ntsako, va amukeriwa hi ndlela leyi n’wana la ha ku velekiwaka a amukeriwaka ha yona hi ndyangu lowu nga ni rirhandzu, lowu ku nga khale wu n’wi rindzile! Xisweswo, hi ni ntshembo hambiloko hi langutane ni rifu.

Leswi Ntshembo Wu Nga Ku Endlelaka Swona

Pawulo u hi dyondzisa swo tala malunghana ni ndlela leyi ntshembo wu nga wa nkoka ha yona. U kombetele eka ntshembo tanihi xisirhelelo xa nkoka hi tlhelo ra moya—tanihi xihuku. (1 Vatesalonika 5:8) Xana a a vula yini hi marito wolawo? Phela, hi minkarhi ya Bibele socha a ri ambala xihuku xa nsimbi loko ri ya enyimpini, hakanyingi a ri xi tlhandleka ehenhla ka nguvu kumbe xihuku xa dzovo. Hikwalaho ka xihuku xexo xa nsimbi, tlhari a ri fika ri ba xihuku ri ya wela le kule, ematshan’weni yo vavisa socha leri nga enyimpini. Xana hi yihi yinhla ya Pawulo laha? Tanihi leswi xihuku xi sirhelelaka nhloko, xisweswo ni ntshembo wu sirhelela mianakanyo, ku nga matimba ya hina ya ku ehleketa. Loko u ri ni ntshembo lowu tiyeke eka swikongomelo swa Xikwembu, ku rhula ka wena ka mianakanyo a ku fanelanga ku herisiwa hi ku chava kumbe gome loko u langutane ni swiyimo swo tika. I mani eka hina la nga xi laviki xihuku xo tano?

Pawulo u tirhise xifaniso xin’wana xa ntshembo lexi fambisanaka ni ku rhandza ka Xikwembu. U tsale a ku: “Ntshembo lowu hi na wona tanihi nsoma wa moya-xiviri, wu tiyisekisiwile ni ku tiya.” (Vaheveru 6:19) Tanihi leswi Pawulo a poneke etimhangwini to hlayanyana ta swikepe, a a swi tiva kahle leswaku nsoma i wa nkoka swinene. Loko va hlaseriwa hi swidzedze, vatluti a va hoxa nsoma ematini. Loko wu fika wu ku kotlo, etshakwini ra lwandle, xikepe a xi ta swi kota ku yima, xi nga biwi hi xidzedze xi ya tshoveka emaribyeni.

Hilaha ku fanaka, loko switshembiso swa Xikwembu swi ri ntshembo lowu ‘tiyisekisiweke ni ku tiya’ eka hina, ntshembo wolowo wu nga hi pfuna ku tiyiselela minkarhi leyi ya mangava. Yehovha u tshembisa leswaku ku nga ri khale nkarhi wa ta lowu vanhu va nga taka va nga ha karhatiwi hi tinyimpi, vugevenga, gome hambi ku ri rifu. (Vona bokisi leri nga eka tluka 18.) Ku khomelela swi tiya eka ntshembo wolowo swi nga hi pfuna leswaku hi hanya hi ndlela leyi hi vekaka ekule ni timhangu, swi hi tiyisa leswaku hi hanya hi nkongomiso wa Xikwembu ematshan’weni yo landzela moya wa mpfilumpfilu ni mahanyelo yo biha lama andzeke swinene emisaveni leyi hi hanyaka eka yona.

Ntshembo wolowo lowu humaka eka Yehovha wa ku khumba na wena. U lava leswaku u hanya hi ndlela leyi a a lava leswaku u hanya ha yona eku sunguleni. U navela leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa.” Njhani? Xo sungula, un’wana ni un’wana u fanele a “fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (1 Timotiya 2:4) Vakandziyisi va magazini lowu va ku khongotela leswaku u kuma vutivi byebyo lebyi nyikaka vutomi malunghana ni ntiyiso wa Rito ra Xikwembu. Ntshembo lowu Xikwembu xi nga ta ku nyika wona wu tlula ntshembo hambi wu ri wihi lowu u nga wu kumaka emisaveni leyi.

Loko u ri ni ntshembo wolowo, a wu fanelanga u titwa u heleriwe hi matimba, hikuva Xikwembu xi nga ku nyika matimba hinkwawo lawa u ma lavaka leswaku u fikelela pakani hambi yi ri yihi leyi u nga na yona leyi fambisanaka ni ku rhandza ka xona. (2 Vakorinto 4:7; Vafilipiya 4:13) Xana lowu a hi wona ntshembo lowu u wu lavaka? Kutani, loko u ri ni torha ra ntshembo, naswona u wu lava, tiyiseka leswaku wu kona. Ntshembo wolowo wu kwala nyongeni. U nga va na wona!

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Swivangelo Swa Ku Va Ni Ntshembo

Dyondzo leyi yi sekeriweke eMatsalweni yi nga ku pfuna leswaku u va ni ntshembo:

◼ Xikwembu xi tshembisa vumundzuku lebyi tsakisaka.

Rito ra xona ri vula leswaku misava hinkwayo yi ta va paradeyisi, ku ta tshama vanhu lava tsakeke, lava nga ni vun’we.—Pisalema 37:11, 29; Esaya 25:8; Nhlavutelo 21:3, 4.

◼ Xikwembu a xi nge hembi.

Xi venga ku hemba hinkwako. Yehovha wa kwetsima naswona u pfumala xisandzu hi ku helela, xisweswo a nge pfuki a hembile.—Swivuriso 6:16-19; Esaya 6:2, 3; Tito 1:2; Vaheveru 6:18.

◼ Xikwembu xi ni matimba lama nga hluriwiki hi nchumu.

I Yehovha ntsena la nga ni matimba hinkwawo. Evuakweni hinkwabyo, ku hava lexi nga n’wi sivelaka ku hetisisa switshembiso swakwe.—Eksoda 15:11; Esaya 40:25, 26.

◼ Xikwembu xi lava leswaku u hanya hilaha ku nga heriki.

—Yohane 3:16; 1 Timotiya 2:3, 4.

◼ Xikwembu xi hi languta hi tihlo lerinene.

Xi hlawula ku yisa nyingiso eka timfanelo ni matshalatshala ya hina lamanene, ku nga ri eka swihoxo ni ku tsana ka hina. (Pisalema 103:12-14; 130:3; Vaheveru 6:10) Xi ni ntshembo wa leswaku hi ta endla leswi faneleke naswona xa tsaka loko hi endla tano.—Swivuriso 27:11.

◼ Xikwembu xi tshembisa ku ku pfuna u fikelela tipakani ta ku xi chava.

Malandza ya xona a ma fanelanga ma titwa ma heleriwe hi ntamu. Xikwembu xi nyika moya wa xona lowo kwetsima hi mbilu yo basa, moya wolowo lowu nga ni matimba swinene, wa hi pfuna.—Vafilipiya 4:13.

◼ Ku veka ntshembo wa hina eka Xikwembu a hi ku tlanga hi nkarhi.

Xi tshembeka hi ku helela, a xi nge pfuki xi hi khomise tingana.—Pisalema 25:3.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Tanihi leswi xihuku xi sirhelelaka nhloko, xisweswo ni ntshembo wu sirhelela mianakanyo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Ku fana ni nsoma, ntshembo lowu nga ni xisekelo lexi tiyeke wu nga endla leswaku u yima u tiya

[Xihlovo Xa Kona]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo