Vusiku lebyi Petro a nga ta landzula Yesu ra vunharhu byi tshinele. Swirho swa huvo ya Sanedri se swi hetile ku n’wi tengisa naswona swi hangalakile. Va hlangana loko ri xa hi Ravuntlhanu nimixo, kumbexana va endlela leswaku ku tengisiwa loku a ku nga ri enawini ka nivusiku ku vonaka ku ri enawini. Hiloko Yesu a tisiwa emahlweni ka vona.

Huvo yi ri: “Loko u ri Kreste, hi byele.” Yesu a hlamula a ku: “Niloko ndzo mi byela, a mi nge ndzi tshembi. Ku tlula kwalaho, loko ndzo mi vutisa, a mi nge ndzi hlamuli.” Hambiswiritano, hi xivindzi Yesu u va byela leswaku hi yena mani hilaha swi profetiweke hakona eka Daniyele 7:13. U ri: “Ku sukela sweswi N’wana wa munhu u ta tshama evokweni ra xinene ra Xikwembu leri nga ni matimba.”—Luka 22:67-69; Matewu 26:63.

Va phikelela va ku: “Xana u vula leswaku u N’wana wa Xikwembu?” Yesu a hlamula a ku: “N’wina mi ri ndzi yena.” Leswi swi va nyika xivangelo xo dlaya Yesu hi xihehlo xa leswaku u rhukana Xikwembu. Va vula va ku: “A ka ha laveki vumbhoni byin’wana.” (Luka 22:70, 71; Marka 14:64) Hikwalaho, va boha Yesu ivi va n’wi yisa eka Pontiyo Pilato Ndhunankulu Ya Rhoma.

Swi nga endleka Yudasi Iskariyota a ri eku n’wi voneni Yesu loko a yisiwa eka Pilato. Loko Yudasi a vona leswaku Yesu u gweveriwe rifu, wa tisola ni ku va ni gome. Hambiswiritano, ku ri ni ku va a hundzuka hi mbilu hinkwayo ivi a tlhelela eka Xikwembu, u tlherisela swiphemu swa 30 swa silivhere. Yudasi u byela vaprista lavakulu a ku: “Ndzi dyohile hi ku xenga ngati leyi nga riki na nandzu.” Kambe va n’wi hlamula hi tihanyi va ku: “Sweswo swi lava wena ku nga ri hina!”—Matewu 27:4.

Yudasi u hoxa swiphemu swa 30 swa silivhere etempeleni a tlhela a engetela swidyoho swakwe hi ku ringeta ku tidlaya. Loko Yudasi a ringeta ku tisunga, rhavi leri a boheke ntambhu eka rona ri tshoveka. Miri wakwe wu wela ehansi emaribyeni, wu tsemeka hi le xikarhi.—Mitirho 1:17, 18.

Yesu u yisiwa emutini wa Pontiyo Pilato ka ha ri mixo swinene. Kambe Vayuda lava n’wi yiseke kwalaho va ala ku nghena. Va ehleketa leswaku ku tihlanganisa ni Vamatiko swi ta va endla lava nga basangiki. Sweswo swi ta endla leswaku va nga faneleki ku dya swakudya hi Nisani 15, ku nga siku ro sungula ra Nkhuvo wa Swinkwa Leswi Nga Riki Na Comela leri tekiwaka ri ri xiphemu xa nkarhi wa Paseka.

Pilato u humela ehandle kutani a va vutisa a ku: “U dyohe yini wanuna loyi?” Va hlamula va ku: “Loko wanuna loyi a a nga dyohanga, a hi nga ta n’wi tisa eka wena.” Pilato u vona onge va n’wi tikisela, hikwalaho u ri: “N’wi tekeni mi ya n’wi avanyisa hi ku ya hi nawu wa n’wina.” Vayuda va boxa xikongomelo xa vona xo dlaya, va hlamula va ku: “Nawu wa hina a wu hi pfumeleli ku dlaya munhu.”—Yohane 18:29-31.

Kahlekahle loko vo dlaya Yesu hi nkarhi wa Nkhuvo wa Paseka, swi nga pfuxa hasahasa etikweni. Kambe loko vo endla leswaku Varhoma va dlaya Yesu hi xihehlo xa tipolitiki, ku nga leswi Varhoma va pfumeleriwaka ku swi endla, swi ta endla leswaku vanhu va nga va voni nandzu Vayuda lava.

Varhangeri va vukhongeri a va n’wi byeli Pilato leswaku va gweve Yesu hi leswi a rhukaneke Xikwembu. Sweswi va n’wi hehla hi swihehlo swa mavunwa va ku: “Hi kume wanuna loyi [1] a ri karhi a hlohlotela vanhu ku pfukela mfumo, [2] a va arisa ni ku hakela xibalo eka Khezari, a tlhela [3] a vula leswaku hi yena Kreste, naswona i hosi.”—Luka 23:2.

Leswi Pilato a nga muyimeri wa Rhoma, u ni xivangelo xo karhateka hi xihehlo xa leswaku Yesu u tivula hosi. Pilato u tlhela a nghena endlwini a vitana Yesu ivi a n’wi vutisa a ku: “Xana u Hosi ya Vayuda?” Hi marito man’wana a a ku, ‘Xana u tlule nawu wa mfumo hi ku tivula hosi leyi lwisanaka na Khezari?’ Kumbexana leswi Yesu a a lava ku tiva leswi Pilato a swi tweke ha yena, u ri: “Xana u ndzi vutisa hi leswi u lavaka ku tiva kumbe hi leswi u tweke swo karhi hi mina?”—Yohane 18:33, 34.

Pilato u swi ba hi makatla leswi a swi tivaka hi Yesu hikuva wa ha navela ku tiva swo tala kutani u hlamula a ku: “U swi tiva kahle leswaku a ndzi Muyuda.” U ya emahlweni a ku: “Vanhu va ka n’wina ni vaprista lavakulu hi vona va nga ku tisa eka mina. U dyohe yini?”—Yohane 18:35.

Yesu a nga ringeti nikatsongo ku balekela mhaka yoleyo. Kambe u hlamula hi ndlela leyi hlamarisaka Ndhunankulu Pilato.

Yesu a nga n’wi tumbeteli Pilato leswaku hi yena hosi. Nilokoswiritano, Mfumo wakwe a wu lwisani ni wa Rhoma. Yesu u ri: “Mfumo wa mina a hi xiphemu xa misava leyi. Loko a wu ri xiphemu xa misava leyi, valandzeri va mina a va ta va va ndzi lwerile leswaku ndzi nga khomiwi hi Vayuda. Kambe ntiyiso hi leswaku Mfumo wa mina a hi wa misava leyi.” (Yohane 18:36) Ina, Yesu u ni Mfumo kambe a hi wa misava leyi.

Pilato a nga yi tshiki kwalaho mhaka yoleyo. U vutisa a ku: “Xana u hosi?” Yesu u byela Pilato leswaku leswi a swi vuleke i ntiyiso, hi ku hlamula a ku: “Wena u vula leswaku ndzi hosi. Leswi ndzi velekeriweke swona, ni leswi ndzi teleke swona emisaveni i ku ta paluxa ntiyiso. Loyi a nga le ntiyisweni u yingisa rito ra mina.”—Yohane 18:37.

Yesu a ha ku byela Tomasi a ku: “Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi.” Pilato se wa swi twisisa leswaku xikongomelo xa Yesu xo ta laha misaveni i ku nyikela vumbhoni hi “ntiyiso,” ngopfungopfu hi wa Mfumo wakwe. Yesu u tiyimisele ku tshama a tshembekile eka ntiyiso wolowo hambiloko swo koxa vutomi byakwe. Pilato u vutisa a ku: “Ntiyiso i yini?” kambe a nga yi yimeli nhlamuselo ya kona. U vona onge u twe mhaka leyi heleleke lerova a nga avanyisa wanuna loyi.—Yohane 14:6; 18:38.

Pilato u tlhelela eka ntshungu lowu yimeke ehandle. Swi le rivaleni leswaku Yesu u le tlhelo kakwe loko a byela vaprista lavakulu ni lava va nga na vona a ku: “Munhu loyi a nga na nandzu.” Leswi ntshungu wu hlundzukisiweke hi xiboho xexo, wu sindzisa wu ku: “U kucetela vanhu leswaku va pfukela hi ku dyondzisa etikweni hinkwaro ra Yudiya, ku sukela eGaleliya ku ta fika kwala.”—Luka 23:4, 5.

Pilato u fanele a ri eku hlamaleni hileswi Vayuda va nga laviki ku yingisa. Loko vaprista lavakulu ni vakulukumba va ya emahlweni va huwelela, Pilato u vutisa Yesu a ku: “Xana wa swi twa swilo leswi va ku hehlaka ha swona?” (Matewu 27:13) Yesu a nga hlamuli nchumu. Ndlela leyi a rhuleke hayona yi hlamarisa Pilato.

Vayuda va vula leswaku Yesu u ‘sungule eGaleliya.’ Loko Pilato a twa sweswo, wa swi xiya leswaku Yesu u huma eGaleliya. Leswi swi endla Pilato a ehleketa hi ndlela leyi a nga balekelaka ku avanyisa Yesu hayona. Heroda Antipasi (n’wana wa Heroda Lonkulu) i mufumi wa Galeliya naswona u le Yerusalema eka nguva leyi ya Paseka. Kutani Pilato u rhumela Yesu eka Heroda. Heroda Antipasi hi yena loyi a tsemeke nhloko ya Yohane Mukhuvuri. Endzhakunyana, loko a twa leswaku Yesu u endla masingita yo hlamarisa, Heroda u karhatekile hikuva a a ehleketa leswaku Yesu a nga va a ri Yohane loyi a pfuxiweke eku feni.—Luka 9:7-9.

Sweswi Heroda wa tsaka hileswi a nga ta vona Yesu. A nga tsakisiwi hileswi a lavaka ku pfuna Yesu kumbe ku lava ku tiva leswaku leswi a hehliwaka hi swona ku nga va ku ri ntiyiso. Heroda u lava ku tiva swo tala naswona u “navela ku n’wi vona a endla masingita.” (Luka 23:8) Hambiswiritano, Yesu a nga ku enerisi ku navela ka Heroda. Entiyisweni, Yesu a nga vuli nchumu loko Heroda a n’wi vutisa swivutiso. Heroda ni masocha yakwe va “phuntisa” Yesu hileswi va heleke matimba. (Luka 23:11) Va n’wi ambexa xiambalo xo hatima ivi va n’wi poyila. Hiloko Heroda a tlherisela Yesu eka Pilato. Heroda na Pilato a va ri valala kambe sweswi se i vanghana lavakulu.

Loko Yesu a tlhelela, Pilato u vitana vaprista lavakulu, vafumi va Vayuda ni vanhu kutani a ku: “Mi ndzi vonile loko ndzi n’wi vutisa emahlweni ka n’wina naswona a ndzi kumanga nchumu lexi seketelaka leswi mi n’wi hehlaka ha swona. Hambi ku ri Heroda a nga n’wi vonanga nandzu, hikuva u n’wi tlherisele eka hina, a nga endlanga xidyoho lexi endlaka leswaku a gweviwa rifu. Hikwalaho ndzi ta n’wi ba ivi ndzi n’wi tshunxa.”—Luka 23:14-16.

Pilato u tiyimisele ku tshunxa Yesu hikuva wa swi vona leswaku vaprista va n’wi tise eka yena hileswi va nga ni mona. Loko Pilato a ringeta ku tshunxa Yesu, u kuma nhlohlotelo wun’wana lowu endlaka a lava ku endla tano. Loko a ri exitulwini xakwe xa ku avanyisa, nsati wakwe u n’wi rhumela rungula a ku: “U nga n’wi endli nchumu munhu yoloye wo lulama, hikuva namuntlha ndzi ve ni norho wo chavisa [norho lowu humaka eka Xikwembu] hikwalaho ka yena.”—Matewu 27:19.

Xana Pilato a nga n’wi tshunxa njhani wanuna loyi a nga riki na nandzu, hilaha a faneleke a endla hakona?

Pilato u byele ntshungu lowu a wu lava leswaku Yesu a dlayiwa a ku: “A . . . ndzi kumanga nchumu lexi seketelaka leswi mi n’wi hehlaka ha swona. Hambi ku ri Heroda a nga n’wi vonanga nandzu.” (Luka 23:14, 15) Sweswi, Pilato u ringeta ku ponisa Yesu hi ndlela yin’wana, a byela vanhu a ku: “Mi tolovele leswaku ndzi mi tshunxela munhu hi Paseka. Xana mi lava leswaku ndzi mi tshunxela Hosi ya Vayuda?”—Yohane 18:39.

Pilato wa xi tiva xivochwa lexi vuriwaka Barabasi, lexi tiviwaka xi ri xigevenga, xi lwisanaka ni mfumo tlhelo mudlayi. Hikwalaho, Pilato u vutisa a ku: “Xana mi lava leswaku ndzi mi tshunxela mani, Barabasi kumbe Yesu loyi a vuriwaka Kreste?” Leswi vanhu va hlohloteriwaka hi vaprista lavakulu, va kombela ku tshunxeriwa Barabasi ku nga ri Yesu. Pilato u vutisa nakambe a ku: “Xana mi lava leswaku ndzi mi tshunxela mani eka lavambirhi?” Mitshungu yi huwelela yi ku: “Barabasi”!—Matewu 27:17, 21.

Leswi Pilato a khomiweke hi gome, u vutisa a ku: “Ndzi endla yini hi Yesu loyi a vuriwaka Kreste?” Vanhu hinkwavo va ku: “A a beleriwe emhandzini!” (Matewu 27:22) Lexi khomisaka tingana, va lava ku dlayiwa wanuna loyi a nga riki na nandzu. Pilato u va xavelela a ku: “Hikwalaho ka yini? Xana munhu loyi u dyohe yini? A ndzi kumanga nchumu lexi endlaka a faneriwa hi rifu; hikwalaho ndzi ta n’wi ba ivi ndzi n’wi tshunxa.”—Luka 23:22.

Swi nga ri na mhaka leswaku Pilato u ringeta kangani ku cinca miehleketo ya vona, ntshungu lowu hlundzukeke wu ya emahlweni wu huwelela xikan’we wu ku: “A a beleriwe emhandzini!” (Matewu 27:23) Varhangeri va vukhongeri hi vona va hlohloteleke ntshungu leswaku va lava ku halatiwa ka ngati ntsena! Ku engetela kwalaho, a ko va ngati ya xigevenga kumbe mudlayi. Kambe i ngati ya wanuna loyi a nga riki ni nandzu loyi a amukeriweke eYerusalema tanihi Hosi eka masiku ya ntlhanu lama hundzeke. Loko ku ri hileswaku vadyondzisiwa va Yesu va kona kwalaho, va lo whii naswona a va lavi ku tiviwa.

Pilato wa swi vona leswaku swikombelo swakwe a swi pfuni nchumu. Ntshungu wu ya emahlweni wu huwelela swinene kutani u teka mati a hlamba mavoko emahlweni ka ntshungu. Hiloko a ku eka wona: “A ndzi na nandzu engatini ya munhu loyi. N’wina mi ta tihlamulela.” Leswi na swona a swi yi cinci miehleketo ya vona. Ku ri ni sweswo, va ri: “Ngati yakwe a yi ve ehenhla ka hina ni le henhla ka vana va hina.”—Matewu 27:24, 25.

Mufumi loyi u navela ku va tsakisa, ku ri ni ku endla swilo leswi a swi tivaka kahle leswaku i swinene. Hikwalaho, Pilato u tshunxa Barabasi a n’wi yisa eka ntshungu hilaha va kombeleke hakona. Hiloko a lerisa leswaku Yesu a hluvuriwa ivi a biwa.

Masocha ma teka Yesu ma n’wi yisa endlwini ya vuhosi ya ndhunankulu endzhaku ko n’wi ba hi tihanyi. Masocha ma hlengeletana leswaku ma ya emahlweni ma n’wi xanisa. Va n’wi ambexa harhi ya mitwa ivi va yi tshikilela enhlokweni yakwe. Kutani masocha ma khomisa Yesu rihlanga hi voko rakwe ra xinene ma tlhela ma n’wi kapeka nguvu yo tshwuka leyi ambariwaka hi va le vuhosini. Hiloko va n’wi hlekula va ku: “Xewani, wena Hosi ya Vayuda!” (Matewu 27:28, 29) Ku engetela kwalaho, va tshwutelela Yesu ivi va ya emahlweni va n’wi makala exikandzeni. Va teka rihlanga leri a nga na rona ivi va n’wi ba hi rona enhlokweni kutani “harhi” ya mitwa yo tontswa leyi a yi ambaleke yi nghena endzeni ka nyama ya nhloko yakwe.

Ku xiximeka ni ntamu wa Yesu hi nkarhi lowu, swi hlamarisa Pilato lerova a ringeta ndlela yin’wana yo n’wi tshunxa, hi ku vula a ku: “Ndzi n’wi tisa eka n’wina leswaku mi ta swi vona leswaku a ndzi n’wi voni nandzu.” Xana Pilato a nga va a ehleketa leswaku loko a humesela Yesu ehandle sweswi a vavisekile ni ku halaka ngati, swi ta endla leswaku ntshungu wu n’wi tshika? Loko Yesu a yima emahlweni ka ntshungu lowu nga ni tihanyi, Pilato u ri: “Hi loyi munhu wa n’wina!”—Yohane 19:4, 5.

Hambileswi Yesu a himeteriweke ni ku vavisiwa, u kombisa xindzhuti hi ku tshama a rhurile ni ku miyela lerova hambi ku ri Pilato wa swi xiya hikuva marito yakwe ma ni xichavo ni ntwelavusiwana.

Hambileswi Yesu a xanisiweke ni ku hlekuriwa, matshalatshala ya Pilato yo lava ku n’wi tshunxa a ma endli leswaku vaprista lavakulu ni vapfuni va vona va lava ku n’wi tshunxa. A va lavi nchumu lexi nga ta sivela leswaku Yesu a dlayiwa. Va ya emahlweni va huwelela va ku: “N’wi belele emhandzini! N’wi belele emhandzini!” Pilato u hlamula a ku: “N’wi tekeni hi n’wexe mi ya n’wi dlaya hikuva mina a ndzi n’wi voni nandzu.”—Yohane 19:6.

Vayuda va tsandzeka ku endla Pilato a vona Yesu tanihi loyi a faneriwaka hi ku fa hikwalaho ka xihehlo xa tipolitiki kambe ku vuriwa yini hi xihehlo xa vukhongeri? Va tlhelela eka xihehlo xa ku sandza vito ra Xikwembu lexi huvo ya Sanedri yi vulavuleke ha xona loko yi tengisa Yesu. Va ri: “Hi ni nawu naswona hi ku ya hi wona u fanele a fa, hikuva u tiendle n’wana wa Xikwembu.” (Yohane 19:7) Lexi i xihehlo lexintshwa eka Pilato.

Pilato u tlhelela endlwini yakwe ivi a ringeta ku kuma ndlela yin’wana yo tshunxa wanuna loyi, loyi a xanisiweke ngopfu naswona nsati wakwe Pilato a lorheke ha yena. (Matewu 27:19) Ku vuriwa yini hi xihehlo lexi, lexintshwa lexi Vayuda va xi endlaka xa leswaku mubohiwa loyi i “n’wana wa Xikwembu”? Pilato wa swi tiva leswaku Yesu u huma eGaleliya. (Luka 23:5-7) Kambe u vutisa Yesu a ku: “U huma kwihi?” (Yohane 19:9) Xana Pilato a nga va a tivutisa leswaku Yesu swi nga endleka a tshame a hanya enkarhini lowu hundzeke, kumbexana hi ndlela yo karhi a a ri ni Xikwembu etilweni?

Pilato u twe Yesu hi ku kongoma a vula leswaku hi yena hosi kambe Mfumo wakwe a hi wa misava leyi. Ku ri ni ku hlamusela leswi a swi vuleke eku sunguleni, Yesu wa miyela. Pilato u twa ku vava hileswi Yesu a alaka ku hlamula kutani u n’wi vutisa a hlundzukile a ku: “Xana a wu swi lavi ku vulavula na mina? Xana wa swi tiva leswaku ndzi ni matimba ya ku ku tshunxa kumbe ya ku ku dlaya?”—Yohane 19:10.

Yesu u hlamula a ku: “Loko Xikwembu a xi nga ku nyikanga wona a wu nga ta va ni matimba eka mina. Hi yona mhaka leyi munhu loyi a ndzi nyiketeke eka wena a nga ni xidyoho lexikulu.” (Yohane 19:11) Entiyisweni, Yesu a nga ehleketi hi munhu un’we. Kambe u vula leswaku Kayafasi, vanghana vakwe na Yudasi Iskariyota, va ni xidyoho lexikulu ku tlula Pilato.

Leswi a tsakisiwaka hi marito ya Yesu, Pilato u tlhela a ringeta ku tshunxa Yesu hikuva u ya a chava leswaku swi nga endleka Yesu a huma eka Xikwembu. Hambiswiritano, Vayuda va vula swin’wana leswi chavisaka Pilato. Va n’wi chavisa va ku: “Loko u tshunxa munhu loyi, a wu munghana wa Khezari. Loyi a tiendlaka hosi u lwa na Khezari.”—Yohane 19:12.

Ndhuna leyi leyikulu, yi humesela Yesu ehandle ro hetelela ivi yi tshama exitulwini xa vuavanyisi kutani yi byela vanhu yi ku: “Vonani! Hi leyi hosi ya n’wina!” Kambe Vayuda a va pfumeli. Va huwelela va ku: “N’wi dlaye! N’wi dlaye! N’wi belele emhandzini!” Pilato u va vutisa a ku: “Xana mi lava ndzi dlaya hosi ya n’wina?” I khale Vayuda va nga tsakisiwi hi vulawuri bya Rhoma hambiswiritano vaprista lavakulu hi xivindzi va ri: “A hi na hosi yin’wana handle ka Khezari.”—Yohane 19:14, 15.

Leswi a chavisiwaka hi ku phikelela ka Vayuda, Pilato u nyiketa Yesu leswaku a dlayiwa. Masocha ma hluvula Yesu nguvu yo tshwuka ivi ma n’wi ambexa tinguvu ta le handle. Loko Yesu a suka, u fanele a rhwala mhandzi yakwe ya nxaniso.

Sweswi i Ravuntlhanu nimixo, hi Nisani 14. Ku sukela hi Ravumune nimixo Yesu a nga si etlela naswona u xanisiwe hi tindlela to hambanahambana. Leswi a tikiwaka hi mhandzi ya nxaniso, Yesu u heleriwa hi matimba. Kutani masocha ma sindzisa wanuna loyi a hundzaka hi ndlela, ku nga Simoni wa le Kirena wa le Afrika leswaku a rhwala mhandzi ya nxaniso a yi yisa laha ku dlayeriwaka kona. Vanhu vo tala va n’wi landzela, van’wana va vona va ni gome naswona va rila hikwalaho ka leswi humelelaka.

Yesu u byela vavasati lava rilaka a ku: “Vavasati va le Yerusalema, mi nga ndzi rileli. Ku ri na sweswo tirileleni n’wina ni vana va n’wina; hikuva ma ta masiku lawa vanhu va nga ta ku, ‘Va tsaka vavasati lava nga timhika, lava nga velekangiki ni mavele lawa ma nga mamisangiki!’ Kutani va ta sungula ku byela tintshava va ku, ‘Hi weleni,’ va byela swintshabyana va ku, ‘Hi funengeteni!’ Loko va endla swilo leswi loko murhi wa ha tsakama, xana ku ta humelela yini loko wu omile?”—Luka 23:28-31.

Yesu u vulavula hi rixaka ra Vayuda. Va fana ni nsinya lowu faka kambe wa ha tsakama hikuva Yesu u kona kwalaho naswona ku na Vayuda lava va nga ni ripfumelo eka yena. Loko lava va susiwa eka rixaka rero ku ta sala ntsena rixaka leri nga riki na vuxaka lebyinene ni Xikwembu, leri fanaka ni nsinya lowu feke. Ku ta va ni ku kalakala lokukulu loko masocha ya Varhoma ma dlaya rixaka rero hi ku yimela Xikwembu!

Yesu u yisiwa endhawini leyi nga riki kule ni muti, laha yena ni swigevenga swimbirhi va nga ta dlayeriwa kona. Ndhawu ya kona yi vitaniwa Golgota kumbe Ndhawu ya Xipalapala naswona ya vonaka loko u “ri ekule.”—Marka 15:40.

Vavanuna lava vanharhu lava gweveriweke rifu va hluvuriwa swiambalo swa vona. Kutani va nyikiwa vhinyo leyi hlanganisiweke ni xidzidziharisi xa mira ni nyongwa. Swi tikomba vavasati va le Yerusalema ku ri vona lava swi hlanganiseke naswona Varhoma a va nga ali leswaku lava va nga ta dlayiwa va nyikiwa swilo leswi hungutaka ku twa ku vava. Endzhaku ko swi nantswa, Yesu u ala ku swi nwa. Hikwalahokayini? U lava ku langutana ni swilo hinkwaswo leswi nga ta n’wi humelela hi nkarhi wa ndzingo wolowo lowukulu naswona u lava ku tshama a xalamukile ni ku tshembeka ku fikela eku feni.

Yesu u vekiwa emhandzini. (Marka 15:25) Masocha ma belela swipikiri emavokweni ni le milengeni yakwe, swi nghena endzeni ka nyama ni le misiheni, leswi endlaka leswaku a twa ku vava swinene. Loko mhandzi yi yimisiwa, Yesu u ya a twa ku vava swinene hikuva ku tika ka miri wakwe loko a ri ehenhla swi endla leswaku swilondza swakwe swi ya swi pfuleka swinene. Nilokoswiritano, Yesu a nga ma soli masocha wolawo. U khongela a ku: “Tatana, va rivalele, hikuva a va swi tivi leswi va swi endlaka.”—Luka 23:34.

Hi ntolovelo Varhoma va tsala leswi xigevenga xi endleke swona enhlokweni ya xona. Sweswi, Pilato u tsale marito lama nge: “Yesu wa le Nazareta Hosi ya Vayuda.” Ma tsariwe hi Xiheveru, Xilatini na Xigriki, leswaku vanhu hinkwavo va ta kota ku ma hlaya. Leswi Pilato a nga swi endla swi kombisa leswaku a nga va rhandzi Vayuda lava sindziseke leswaku Yesu a dlayiwa. Vaprista lavakulu lava vonaka sweswo, va lwisana ni mhaka leyi kutani va ku eka yena: “U nga tsali u ku, ‘Hosi ya Vayuda,’ kambe tsala leswaku u te, ‘Hi mina Hosi ya Vayuda.’” Leswi se a kolweke hi yo oxa hikwalaho ko lerisiwa hi vona, Pilato u va hlamula a ku: “Leswi ndzi swi tsaleke, ndzi swi tsarile.”—Yohane 19:19-22.

Vaprista lava hlundzukeke, va tlhela va vula vumbhoni bya mavunwa lebyi vuriweke hi nkarhi wa ku tengisiwa ka Yesu hi huvo ya Sanedri. A swi hlamarisi leswi vahundzi va ndlela a va hlakahla tinhloko ta vona ni ku n’wi hlekula va ku: “Wena loyi a nga ta hirimuxa tempele a tlhela a yi aka hi masiku manharhu, tiponise u xika emhandzini ya nxaniso.” Hilaha ku fanaka, vaprista lavakulu ni vatsari va byelana va ku: “Kreste Hosi ya Israyele a a xike emhandzini ya nxaniso sweswi, leswaku hi ta vona hi tlhela hi kholwa.” (Marka 15:29-32) Hambi ku ri swigevenga leswi gweveriweke rifu leswi nga etlhelo ra xinene ni ra ximatsi ra Yesu, swa n’wi sola hambileswi ku nga yena ntsena loyi a nga riki na nandzu.

Masocha ya mune ya Varhoma na wona ma endla xihlekiso hi Yesu. Swi tikomba a va ri eku nweni ka vhinyo yo dzunga kutani hi ku n’wi hlekula, va khome yin’wana ya yona va yi veka emahlweni kakwe hambileswi va swi tivaka leswaku a nge swi koti ku yi teka a yi nwa. Varhoma va n’wi hlekula hikwalaho ka marito lama tsariweke ehenhla ka nhloko yakwe va ku: “Loko u ri Hosi ya Vayuda, tiponise.” (Luka 23:36, 37) Ehleketa hi swona! Wanuna loyi a swi kombiseke leswaku hi yena ndlela, ntiyiso ni vutomi, sweswi wa xanisiwa ni ku hlekuriwa swi nga fanelanga. Nilokoswiritano, u tiyisela ku xanisiwa koloko naswona a nga va soli Vayuda lava n’wi languteke, masocha ya Varhoma lama n’wi endlaka xihlekiso kumbe swigevenga swimbirhi leswi a hayekiweke na swona emhandzini.

Masocha ya mune ma teke swiambalo swa Yesu swa le handle ma swi ava swi va swiphemu swa mune. Va hoxa vuhlolotwana ku vona ku va avelana njhani swiphemu sweswo. Kambe xiambalo xa Yesu xa le ndzeni xi sasekile swinene, “a xi nga rhungiwanga, a xi lukiwe ku suka ehenhla ku ya fika ehansi.” Hiloko masocha ma ku: “Hi nga xi handzuli, kambe a hi hoxeni vuhlolotwana hi ta tiva leswaku xi ta va xa mani.” Sweswo swi endle leswaku ku hetiseka tsalwa leri nge: “Va avelane swiambalo swa mina naswona va hoxe vuhlolotwana leswaku va avelana swiambalo swa mina.”—Yohane 19:23, 24; Pisalema 22:18.

Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, xin’wana xa swigevenga sweswo xa swi xiya leswaku hakunene Yesu u fanele a ri hosi. Xi tshinya xigevenga lexin’wana xi ku: “Xana a wu xi chavi Xikwembu leswi u xupuriwaka ku fana na yena? Hina swa hi fanela, hi xupuriwa hikwalaho ka leswi hi nga swi endla; kambe wanuna loyi a nga dyohanga nchumu.” Kutani xi kombela Yesu xi ku: “U ndzi tsundzuka loko u nghena eMfun’weni wa wena.”—Luka 23:40-42.

Yesu u hlamula a ku: “Ndza ku tshembisa namuntlha, u ta va na mina eParadeyisini,” ku nga ri eMfun’weni, kambe “eParadeyisini.” (Luka 23:43) Xitshembiso lexi xa hambana ni lexi Yesu a xi tshembiseke vaapostola vakwe, xa leswaku va ta tshama na yena eswiluvelweni eMfun’weni. (Matewu 19:28; Luka 22:29, 30) Hambiswiritano, swi nga endleka leswaku xigevenga lexi xa Muyuda xi tshame xi twa hi Paradeyisi ya le misaveni leyi Yehovha a yi endleleke Adamu na Evha ni vana va vona leswaku yi va kaya ra vona. Sweswi xigevenga lexi, xi nga fa xi ri ni ntshembo wolowo emahlweni ka Yesu.

Sweswi i “awara ya vutsevu” kumbe nindzhenga. Munyama lowukulu lowu nga tolovelekangiki “wu funengeta tiko hinkwaro ku fikela hi awara ya vukaye,” ku nga awara ya vunharhu ninhlikanhi. (Marka 15:33) Munyama lowu, lowu chavisaka a wu vangiwi hi leswi n’weti wu pfaleke dyambu. Sweswo a swi endleka hi nkarhi wa nkhuvo wa ku huma ka n’weti kambe sweswi i nguva ya paseka naswona n’weti wu helerile. Munyama lowu wu teka nkarhi wo leha ku tlula loko n’weti wu pfale dyambu. I Xikwembu lexi vangeke munyama lowu!

Ehleketa ndlela leyi swi va khumbeke hayona lava a va endla Yesu xihlekiso. Hi nkarhi lowu wa munyama, vavasati va mune va ya emhandzini ya nxaniso. I mana wa Yesu, Salome, Mariya Magadala na Mariya mana wa muapostola Yakobo Lontsongo.

Muapostola Yohane u yime ni mana wa Yesu loyi a nga ni gome “ekusuhi ni mhandzi ya nxaniso.” Mariya u vona n’wana wakwe loyi a n’wi tswaleke ni ku n’wi kurisa, a hayekiwe emhandzini a ri karhi a twa ku vava. Eka yena swi fana ni loko a “tlhaviwa hi tlhari ro leha.” (Yohane 19:25; Luka 2:35) Hambileswi a twaka ku vava swinene, Yesu u ehleketa hi vuhlayiseki bya mana wakwe. Yesu u endla matshalatshala yo hundzuluxela nhloko yakwe eka Yohane ivi a byela mana wakwe a ku: “Hi yoloye n’wana wa wena!” Hiloko a languta Mariya ivi a byela Yohane a ku: “Hi yoloye mana wa wena!”—Yohane 19:26, 27.

Yesu wa n’wi tshemba Muapostola wakwe loyi a n’wi rhandzaka swinene leswaku u ta khathalela mana wakwe loyi sweswi a nga noni. Yesu wa swi tiva leswaku vamakwavo vakwe ku nga vana van’wana va Mariya, a va si va ni ripfumelo eka yena. Kutani u endla malunghiselelo ya leswaku mana wakwe a sala a hlayisiwa ni ku pfuniwa leswaku a va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu. Hakunene xolexo i xikombiso lexinene!

Loko se ku sungula ku vonakala, Yesu u ri: “Ndzi twa torha.” Xisweswo u hetisisa leswi nga ematsalweni. (Yohane 19:28; Pisalema 22:15) Yesu wa swi vona leswaku Tata wakwe u tshike ku n’wi sirhelela leswaku vutshembeki bya N’wana wakwe byi ta ringiwa hilaha ku heleleke. Yesu u huwelela hi ririmi ra le Galeliya, leri kumbexana ku nga Xiaramu a ku: “Eli, Eli, lama sabaktani?” leswi loko swi hundzuluxeriwa swi vulaka leswaku: “Xikwembu xanga, Xikwembu xanga, u ndzi tshikele yini?” Vanhu van’wana lava yimeke ekusuhi na yena a va swi twisisi leswi a swi vulaka, kutani va ri: “Twanani! U vitana Eliya.” Hiloko un’wana a tsutsuma a peta xiponci eka vhinyo yo dzunga a xi tlhoma erihlangeni a nyika Yesu leswaku a nwa. Kambe van’wana va ri: “N’wi tshikeni! Hi ta vona loko Eliya a ta ta a ta n’wi hawula.”—Marka 15:34-36.

Endzhaku, Yesu a huwelela a ku: “Swi hetisekile!” (Yohane 19:30) Ina, u endle hinkwaswo leswi Tata wakwe a n’wi rhumeke ku ta swi endla emisaveni. Eku heteleleni, Yesu u ri: “Tatana, ndzi veka moya wa mina emavokweni ya wena.” (Luka 23:46) Xisweswo, Yesu u nyikela vutomi byakwe eka Yehovha naswona wa tiyiseka leswaku Xikwembu xi ta n’wi pfuxa. Leswi Kreste a tshembaka Xikwembu swinene, u korhamisa nhloko yakwe ivi a fa.

Hiloko ku va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava, lerova ku pandzeka ni maribye. Ku tsekatseka loku i kukulu swinene lerova masirha lama nga ehandle ka Yerusalema ma pfuleka ivi mitsumbu yi humela ehandle. Vahundzi va ndlela lava vonaka mitsumbu yoleyo, va nghena “emutini wo kwetsima” kutani va hlamusela leswi va ha ku swi vonaka.—Matewu 12:11; 27:51-53.

Loko Yesu a fa, khetheni ro leha leri a ri tika naswona ri hambanisaka ndhawu yo Kwetsima eka leyo Kwetsima Ngopfu etempeleni ya Xikwembu, ri handzuka hi le xikarhi ku sukela ehenhla ku ya fika ehansi. Xiendlakalo lexi xo hlamarisa i xikombiso xa vukarhi bya Xikwembu byo lwisana ni lava va dlayeke N’wana wa xona naswona swi kombisa leswaku ndlela leyi yaka endhawini yo Kwetsima Ngopfu ku nga matilo hi woxe, se yi pfulekile.—Vaheveru 9:2, 3; 10:19, 20.

Swa twisiseka leswi vanhu va rhurhumelaka hi ku chava. Ndhuna ya masocha leyi rhangelaka ku dlayiwa ka vanhu yi ri: “Hakunene munhu loyi a a ri N’wana wa Xikwembu.” (Marka 15:39) Swi nga endleka a yi ri kona loko Yesu a tengisiwa emahlweni ka Pilato loko ku vulavuriwa hi mhaka ya loko a ri n’wana wa Xikwembu. Sweswi wa tiyiseka leswaku Yesu u lulamile naswona i N’wana wa Xikwembu.

Van’wana va muka va ri ni “gome swinene” hikwalaho ko chavisiwa hi swiendlakalo leswi nga tolovelekangiki, sweswo swi kombisa leswaku va ni gome lerikulu naswona va khomiwe hi tingana. (Luka 23:48) Exikarhi ka lava va hlalelaka va ri ekule, ku ni vadyondzisiwa vo tala va xisati lava mikarhi yin’wana a va famba na Yesu. Na vona va khumbeka swinene hikwalaho ka swiendlakalo leswi swo chavisa.

Se i ndzhenga hi Ravuntlhanu Nisani 14. Loko ri pela, Savata ya Nisani 15 yi ta sungula. Yesu se u file kambe swigevenga swimbirhi leswi a nga na swona a swi si fa. Hi ku ya hi Nawu, ntsumbu “a wu fanelanga wu tshikiwa vusiku hinkwabyo emhandzini,” ku ri na sweswo, wu fanele wu lahliwa “hi siku rero.”—Deteronoma 21:22, 23.

Ku tlula kwalaho, Ravuntlhanu nindzhenga ri vitaniwa Ku Lunghiselela hikuva vanhu va lunghiselela swakudya ni ku hetisa mitirho yin’wana leyi nga ta ka yi nga endliwi endzhaku ka Savata. Loko dyambu ri pela, siku “lerikulu,” leri nga ni swiphemu swimbirhi ra Savata ri ta sungula. (Yohane 19:31) Leswi swi endliwa hileswi Nisani 15 ri nga ta va siku ro sungula ra Nkhuvo wa masiku ya nkombo wa Swinkwa Leswi nga riki na Comela, ku nga siku ro sungula leri mikarhi hinkwayo ri nga Savata. (Levhitika 23:5, 6) Sweswi siku rero ro sungula ri kotlana ni Savata ya vhiki ni vhiki, ku nga siku ra vunkombo.

Hikwalaho Vayuda va kombela Pilato leswaku a hatlisisa rifu ra Yesu ni swigevenga swimbirhi leswi a nga na swona. Njhani? Hi ku tshova milenge ya vona. Sweswo swi ta endla va nga swi koti ku tirhisa milenge ya vona leswaku va tlakusa mimiri ya vona ivi va hefemula. Masocha ma ta, kutani ma fika ma tshova milenge ya swigevenga swimbirhi. Kambe Yesu u file, hikwalaho a va yi tshovi milenge yakwe. Leswi swi hetisisa Pisalema 34:20, leyi nge: “U sirhelela marhambu yakwe hinkwawo; a ku tshovekanga ni rin’we.”

Leswaku socha ri tiyiseka ku Yesu u file hakunene, ri humesa tlhari ivi ri n’wi tlhava timbambu hi tlhelo leri ku nga na mbilu yakwe. “Hiloko ku huma ngati ni mati.” (Yohane 19:34) Leswi swi hetisisa tsalwa leri nge: “Va ta languta loyi va n’wi tlhaveke.”—Zakariya 12:10.

Yosefa wa le mutini wa Arimatiya, “wanuna loyi a fuweke” la nga xirho lexi dumeke xa huvo ya Sanedri, na yena u kwalaho laha ku dlayeriwaka vanhu. (Matewu 27:57) U hlamuseriwa a “ri wanuna wo lulama,” loyi a “rindzele[ke] Mfumo wa Xikwembu.” Entiyisweni, leswi “a a ri mudyondzisiwa wa Yesu wa le xihundleni hileswi a a chava Vayuda,” a nga xi seketelanga xiboho xa huvo xo avanyisa Yesu. (Luka 23:50; Marka 15:43; Yohane 19:38) Yosefa u kanya mbilu a kombela ntsumbu wa Yesu eka Pilato. Pilato u rhumela ndhuna ya masocha leyi tiyisekisaka leswaku Yesu u file. Endzhaku ka sweswo Pilato u amukela xikombelo xa Yosefa.

Yosefa u xava lapi leri nga thyakangiki, ro saseka a chikisa ntsumbu wa Yesu emhandzini. U tsondzela ntsumbu hi lapi leswaku wu ta lahliwa. Nikodema “loyi a nga ya eka Yesu ro sungula nivusiku,” u pfuneta eka malunghiselelo lawa. (Yohane 19:39) U tisa dzana ra tiphawundi ta Rhoma (33kg) ta mira ni mhangani leswi hlanganisiweke. Ntsumbu wa Yesu wu tsondzeriwe hi malapi lama cheriweke swichelachelani, hi ku landza mukhuva wa Vayuda wo lahla.

Yosefa u ni sirha leri nga tirhisiwangiki leri vatliweke eribyeni ra le kusuhi naswona ntsumbu wa Yesu wu lahliwa eka rona. Kutani ribye lerikulu ri khunguluxiwa enyangweni wa sirha. Va endla tano hi ku hatlisa, Savata yi nga si sungula. Swi nga endleka leswaku Mariya Magadala na Mariya mana wa Yakobo Lontsongo a va pfuneta hi ku lunghiselela ntsumbu wa Yesu. Sweswi va tsutsumela ekaya va “ya lulamisa mirhi ni mafurha yo nun’hwela” leswaku va ya emahlweni va tota ntsumbu wa Yesu loko Savata yi hundzile.—Luka 23:56.

Hi siku leri tlhandlamaka hi Savata, vaprista lavakulu ni Vafarisi va ya eka Pilato ivi va ku: “Hi tsundzuke leswaku muxisi loyi u tshame a vula marito lawa loko a ha hanya, ‘Endzhaku ka masiku manharhu ndzi ta pfuxiwa.’ Hikwalaho lerisa leswaku sirha ri rindziwa ku fikela siku ra vunharhu, leswaku vadyondzisiwa vakwe va nga ti va ta n’wi yiva kutani va byela vanhu va ku, ‘U pfuxiwile eku feni!’ Mavunwa yo tano ma ta va ma bihe ngopfu ku tlula layo sungula.” Pilato a ku: “Fambani ni varindzi va ya rindza hilaha mi lavaka hakona.”—Matewu 27:63-65.

Hi Sonto nimixo, Mariya Magadala, Mariya mana wa Yakobo ni vavasati van’wana, va tisa swichelachelani esirheni leswaku va ta tota ntsumbu wa Yesu. Va vutisana va ku: “I mani loyi a nga ta hi khunguluxela ribye a ri susa enyangweni ya sirha?” (Marka 16:3) Kambe ku va ni ku tsekatseka ka misava. Tlhandlakambirhi, ntsumi ya Xikwembu yi khunguluxe ribye, varindzi va fambile naswona sirha a ri na munhu!