XIWUTISO 5

Zini nzi faneleko ku maha loku nzi vukiwa le xikoleni?

HIKUYINI ZI NGA ZA LISIMA?

Lezi u mahako loku u vukiwa, zi nga ku vuna kutani ku ku nehela khombo.

LOKU KU WA HI WENA, U WA TA MAHA YINI?

Ehleketa hi xiyimo lexi: Tomajani a nga zi lavi kuya xikoleni nyamutlha, ne manziko. Niku i lava ku xi tsika. A mhaka leyi yi sangulile ka tihweti tinharu ti hunzileko, laha a xigonzani xo kari xi nga mu hleva ni vanhu vo tala, va gumesa va sangula ku mu chula mavito va mu swiretela. Ka zikhati zinwani, a vokari va tshuka va phukuta mabhuku yakwe, va mahisa ku khwatsi va no phazama. Zikhati zinwani, vata na va tele hi lenzhako zonake va mu nikinya, loku a hunzuluka, ne a nga mu tivi loyi a nga mu chova. A kuvukiwa loko, ku tlulile mpimo a tolo, laha a nga amukela mesaji yo chavisa nguvu . . .

Loku ku wa hi wena Tomajani, u wa ta maha yini?

NYIMA U PIMISA!

Xi kona u nga mahako! Kunene, u ngalwa ni lava va ku vukako na u ngabi xibhakela. Hi ndlela muni?

VA TSIKE. A Biblia gi wula lezi: “A xipumbu xi humesa a zanga ya xona yontlhe; kanilezi loyi a tlharihileko wa ti khoma a yi rulisa.” (Mavingu 29:11) Loku wo ti khoma hi laha u zi kota hi kona — u nga zi kombekisi a ku u kwatile — lava va ku vuketelako a va nge hi kumi litsako la ku ku vuka.
U NGA PHOTI. A Biblia gi wula lezi: “Mu nga tlheliseli a munhu kubiha hi kubiha.” (Va Le Roma 12:17) A ku phota zi to ku nehela khombo basi.
FAMBELA KULE NAVO. A Biblia gi ngalo: “A munhu a tlharihileko wa wona mhango a fihlala.” (Mavingu 22:3) Zama ku fambela kule ni lava va nga wa ta ku vangela zikarato kutani ku potsa ziyimo lezi zi nga wa ta olova ku va ku vuka.
U NGA VA HLAMULISI LEZI VA ZI LAVISAKO ZONA. A Biblia gi ngalo: “A hlamulo wu olovileko wu bohlisa zanga.” (Mavingu 15:1, NM) U ga hlamula hi ndlela yo hlekisa. Hi xikombiso, loku loyi a ku vukako a ku byela ku u xithubwa, u nga ha vumela hi hloko u tlhela uku: “Ina futsi. A manziko nzi tata na nzi bohlile!”
SUKA U FAMBA. A nhanyana wo kari wa 19 wa malembe, wa ku hi Nora, i ngalo: “Loku va ku swiretela u miyela, u komba lezaku wa tiva, niku wa zi kota ku ti khoma — u pala ni loyi a ku swiretelako, hakuva yena a nga nawo matshamela lawo.” — 2 Timote 2:24.
U NGA TI WONI NA U NGA HI WA NCHUMU. A kutala ka zikhati, lava va ranzako ku vuka vanwani va lonzowota lava va ti wonako na va nga hi va nchumu. Kanilezi, a va tiyi ku vuka lava va va wonako ku vanhu vo tiya.
VA WULETE. A wokari a nga hi mugonzisi ite: “Nzi kuca vontlhe lava va vukiwako lezaku va wuleta. Hakuva hi zalezo va faneleko ku maha futsi, niku zi vikela vanwani lezaku va nga vukiwi.”

Jaha gi yimako gi tiya mahlweni ka munhu a gi vukako — Lava va ranzako ku vuka vanwani va nga ta ku tiyela loku va wona lezaku u munhu wo tiya

U WA ZI TIVA KE?

Ahandle ka ku tshama hi ku ku bungutela, a kuvuketelwa ku nga patsa lezi:

Kuswiretelwa: “Nzi nga ta ma rivala a mavito lawa va nga kari va nzi swiretela hi wona kutani zilo zo biha lezi va nga kari va nzi byela. A magezu yabye ma wa nzi maha nzi tizwa na nzi nga vuni nchumu, ni wo nyenyiwa. Zi wa tava chukwana loku va wa no nziba pama va nzi tsika.” — Ku wula Celine, a nga ni 20 wa malembe.
Kunyenyiwa hi vanghana: “A vanghana va mina va lo sangula ku nzi potsa. Va wa tshuka va mahisa ku khwatsi laha ka meza leyi hi nga gela kona ku wa nga hi na wutshamu ga ku nzi tshama. Nzi lo mbheta lembe gontlhe na nzi rila, ni kuga na nzi tshamile nzoce.” — Ku wula Haley, a nga ni 18 wa malembe.
Kuchaviselwa lomu ka Internet: “Hi ku thithanyana a komputadori, u nga chakisa munhu — hambu ku onha wutomi gakwe futsi. Lezo zi nga zwalisa ku khwatsi nzo hunzeleta. Kanilezi, zi nga maheka futsi!” — Ku wula Daniel, a nga ni 14 wa malembe.

**ZINI U ZI TIVAKO XUNGETANO HI KUVUKIWA?**
LISINE KUTANI MAWUNWA?	MIHLAMULO
1 A kuvuka vanwani a zi sanguli nyanwaka.	1 Lisine. Hi xikombiso, a Biblia gi wulawula hi ntlawa wo kari wa vanhu va zihotlovila. A vito legi gi wula ku “Lava va wisako vanwani.” — Genesisi 6:4.
2 A kuvuka vanwani a zi na khombo, ku hlakana basi.	2 Mawunwa. Ku na ni vaswa vo tala va nga ti sunga hi kota ya ku tshama hi ku vuketelwa.
3 A ku phota hi yona ndlela ya yi nene kasi va nga ha ku vuki.	3 Mawunwa. A kutala ka lava va vukako vanwani va ni ntamu wo hunza lava va va vukako. Hikwalaho, a ku zama ku phota a zi sizi.
4 Loku u wona munhu na a vuka wokari, i chukwana ku u miyela u hunza u ti fambela.	4 Mawunwa. Loku u zi wona, u nga zi cuwukeli basi. Loku u nga mahi nchumu, wenawu u tava ni nanzu niku a xikarato lexo xi ta simama.
5 A kutala ka lava va vukako vanghana wonawu va chava.	5 Lisine. Hambu lezi a vokari xikari ka lava va vukako vanwani va wonekisako ku khwatsi vanhu vo ti byela, a vanwani a va ti tsumbi, hi zalezo zi va mahako va vuka vanghana kasi zi ku khwatsi vanhu va lisima.
6 Lava va vukako vanwani, va nga wu tsika mukhuwo lowo.	6 Lisine. Loku va vuniwa, va nga gi tsika a hanyela legi futsi.